Книга - Haydi

Haydi
Yohanna Spiri


Dünya ədəbiyyatından seçmələr
Müəllif ata-anasını vaxtsız itirən bir qızcığazın – Hadinin başına gələn bir-birindən maraqlı hadisələr fonunda uşaqların həyata, təbiətə və insanlara özünəməxsus baxışını oxuculara böyük məharətlə çatdıra bilib.





Yohanna Spiri

Haydi



© ALTUN KİTAB MMC – 2020




1. Qoca babaya gedən yolda


İsveçrədə isti iyun səhəri balaca bir qızla xalası ensiz dağ çığırı ilə üzüyuxarı, yaylağa tərəf qalxırdı. Qızcığaz lap yumağa bənzəyirdi, xalası olan-qalan nəyi vardısa, hamısını onun əyninə keçirmişdi: üç don, böyük, qırmızı pambıq şal və ağır qış çəkmələri.

İki yolçu yolun yarısını qət edib Dörfli adlı kiçik kəndə çatanda bir qadına rast gəldilər. Qadın dayandı. Üzünü xalaya tutub soruşdu:

– Sabahın xeyir, Deta. Bu uşaq kimdir?

– Bacımın qızı Haydidir, – Deta cavab verdi.

– Təxmin eləmişdim, – qadın dedi. – Yazıq uşaq! Bu yaşda atasız-anasız qalmaq çox çətindir. Yaxşı ki sən onun qayğısına qalırsan.

– Hə, elədir, – Deta dedi. – Amma bundan sonra mən də ona baxa bilməyəcəyəm. Frankfurta köçürəm. Orada varlı bir adamın evində işə düzəlmişəm, yaxşı donluq[1 - Donluq – maaş, aylıq] alacağam.

– Bəs uşaq harada qalacaq? – deyə qadın soruşdu.

– Onu yaylağa, babası Öhinin yanına aparıram, – Deta cavab verdi.

Dörflidə qoca babaya hamı «Öhi» (əmi) deyirdi. Yaylağa köçüb gedəndən sonra isə adı «Alm-Öhi» (yaylaqda yaşayan əmi) qalmışdı.

Qadın bu sözləri eşidən kimi dedi:

– Necə?! Uşağı Alm-Öhinin yanına aparırsan? Dəli olmusan, nədir? Qızcığaza yazığın gəlmir? Dörflidə Alm-Öhi haqqında çox söz danışırlar. Oğlunun və gəlininin ölümündən sonra bir adamla da kəlmə kəsməyib. Yaylaqdakı daxmasında tək-tənha yaşayır, yanına yaxınlaşmaq istəyənləri isə qovur. Sən də uşağı həyatdan küsmüş, heç kimlə yola getməyən bu hirsli qocanın yanına aparırsan!

Qadın bərk əsəbiləşmişdi, bununla belə, Deta:

– Fikrim qətidir. Uşaq babasının yanında qalacaq! – dedi.

Yaxşı ki Haydi bu iki qadının söhbətini eşitməmişdi, həmin vaxt qızcığaz keçi sürüsünü qabağına qatıb otarmağa aparan çoban Peterin arxasınca qaçırdı. Haydi oğlanın tək köynəkdə, ayaqyalın-başıaçıq çəmənlikdə hoppanıb-düşdüyünü görüb dayandı; tez-tələsik paltarlarını, qış çəkmələrini çıxardı. Əynində bircə nazik donu qaldı. Hoppana-hoppana çoban oğlanın arxasınca getdi.

Deta xala Haydini axtarmağa başladı. Qızı tapan kimi üstünə qışqırdı:

– Sənə aldığım qəşəng paltarları niyə əynindən çıxarmısan? Nə nankor uşaqsan!

– Hava çox istidir, o paltarlara ehtiyacım yoxdur, – Haydi dilləndi.

Çoban oğlan elə güldü ki, az qaldı ağzı qulaqlarına çatsın. İki uşaq keçi kimi atlanıb-düşməyində idi, xala isə ucadan deyinə-deyinə, tər tökərək, təngnəfəs halda dik yoxuşu çıxırdı.

– Bu keçilər sənindir? – Haydi oğlandan soruşdu.

Peter başını buladı:

– Yox. Sahibləri Dörflidə yaşayırlar. Hər səhər keçiləri onlardan alıb otarır, axşam da qaytarıb gətirirəm.

– Bəs keçiləri harada otarırsan?

– Yaylağın sıx çəmənliklərində… Keçilər orada təzə-tər otlardan doyunca yeyir, sonra da kefi kök halda hoppanıb-düşürlər.

Haydi öz-özünə fikirləşdi: «Yəqin, dağın başında keçi otarmaq maraqlı işdir». Buna görə də qızcığaz adının əvvəlinə «Keçi» ayaması qoşduğu Peteri o ki var sual atəşinə tutdu. Peter də həvəslə ona yaylaqdakı həyatından danışmağa başladı. Çox keçmədi ki, Haydi çoban oğlanın harada yaşadığını da öyrəndi.

Oğlan külək tutmayan dərədəki daxmanı göstərərək:

– Orada anam və kor nənəmlə birlikdə yaşayıram. Anamın adı Bricitdir, nənəmin adı isə elə nənədir. Sən də onu belə çağıra bilərsən, – dedi.

Haydi çox sevindi:

– Çoxdan arzulayırdım ki, mənim də nənəm olsun!

Qızcığaz xalasının arxadan «Əvvəl öz babanı tanı, sonra başqalarını» dediyini eşitdi. Xala uşaqların ardınca yoxuşu dırmanmaqda çətinlik çəkirdi.

Axır ki, yaylağa gəlib çatdılar.








Alm-Öhi daxmanın qarşısındakı skamyada oturub qəlyanını tüstülədirdi. Haydi qocanın yanına gedib ona əl uzatdı.

– Salam, qoca baba, – dedi. – Bundan sonra mən sənin yanında qalacağam.

Yaşlı kişi öskürərək mızıldandı:

– Bunu sənə kim deyib?

Sonra da sualedici nəzərlərlə Deta xalaya baxdı.

– Haydi sənin nəvəndir, – Deta dedi. – Oğlun Tobiasla gəlinin Adelhaydanın övladıdır. İndiyə kimi ona mən baxmışam, bundan sonra bir az da sən məşğul ol.

Ardınca da əlavə elədi:

– Uşaqla yaxşı davran, yoxsa Dörfli camaatı sənin haqqında daha çox şayiə qoşar.

Qoca kişi qəlyanını ağzından çıxardı, hirslə ayağa durub Detanın üstünə qışqırdı:

– Çıx get buradan, bir də gözümə görünmə!

Detaya da elə bu lazım idi. Dərindən nəfəs alıb arxasına dönərək yola düzəldi. Yolda o artıq Haydi haqqında deyil, Frankfurtdakı gözəl həyatı barədə fikirləşirdi…




2. Keзi sьdь və saman yataq


Deta gözdən itəndən sonra qoca yenə skamyada oturub qəlyanını tüstülətməyə başladı. Haydi Alm-Öhinin qarşısında dayanıb gözlərini ona dikərək təəccüblə baxırdı.

– Nə var, nə baxırsan? – qoca donquldandı.

– Elə gülməli görünürsən ki! – Haydi dedi.

– Doğrudan?! Niyə belə fikirləşirsən? – Alm-Öhi maraqla soruşdu.

– Çünki uzun saqqalın və qalın qaşların var, – Haydi dilləndi.

– Hmm! Başqa nə kəşf eləmisən? – qoca yenə mızıldandı.

Haydi əli ilə yamyaşıl çəmənlikləri, sıldırım qayaları göstərərək:

– Buranın çox gözəl yer olduğunu! – dedi.

Qızın gözlərinin içi gülürdü. Qoca kişinin qırışmış sifətində də yüngül təbəssüm sezildi:

– Deməli belə! Onda ətrafına yaxşı-yaxşı bax və zövq al!

Haydi evin ətrafında dövrə vurmağa başladı. Sonra dayanıb aşağıya, vadiyə tamaşa elədi. Axırda daxmanın yanında bitmiş, başı az qala buludlara dəyən üç şamağacından birinin altında çömbəldi. Uşaq qocaman şamağacılarının yarpaqları arasından uğuldayaraq keçən, budaqları yelləndirib silkələyən küləyin səsinə qulaq asdı. Haydi külək yavaşıyandan sonra qoca babanın yanına qayıtdı.

– Bu dəfə nə kəşf elədin? – deyə qoca soruşdu.

– Böyük şamağacılarını və küləyi, – Haydi cavab verdi və ağacların arasından gələn uğultunu təqlid etməyə başladı.

Qoca baba başını aşağı salıb alçaq səslə öz-özünə mızıldandı: «Uşağın gözləri də, qulaqları da itidir. Bu, yaxşı cəhətdir».

– İndi də evin içini görmək istəyirəm, – Haydi babasının əlindən tutaraq dedi.

– Yaxşı, elə isə gəl, bax.

Qoca ayağa durub daxmanın qapısını açdı. Ev bircə iri otaqdan ibarət idi. Haydi ocağın üstündə qarmaqdan asılmış qazana, stola və tək stula nəzər salıb dedi:

– Bəs mən harada oturacağam?

– Sabah sənə bir kətil düzəldərəm, – deyə qoca baba ona söz verdi.

Haydi küncdəki çarpayıya tərəf qaçaraq soruşdu:

– Burada yatırsan?

Öhi başı ilə təsdiqlədi.

– Bəs mən harada yatacağam? – Haydi yenə soruşdu.

– Ürəyin harada istəsə, orada, – babası cavab verdi.

Bu cavab Haydinin xoşuna gəldi. İndiyə kimi heç kim ürəyi istədiyi yerdə yatmasına icazə verməmişdi. Haydi böyük otağın bütün künc-bucağını gəzdi, amma harada yatacağına qərar verə bilmədi. Axırda qoca babanın çarpayısının yanındakı pilləkəni göstərib soruşdu:

– Bu pilləkən hara qalxır?

– Çardaqdakı samanlığa. İstəyirsən, çıx, bax! – baba dedi.

Haydi elə bunu gözləyirdi. Pilləkənləri keçi kimi cəld dırmandı. Yuxarıdan sevinclə bağırdı:

– Qoca baba, tapdım! Mən burada yatacağam! Ən gözəl yer elə buradır.

Öhi bığaltı qımışaraq:

– Düzdür, düzdür, – dedi.

Sonra da əlavə elədi:

– Elə isə özünə yatacaq düzəlt. Orada kifayət qədər saman var.

Haydi cidd-cəhdlə işə başladı. Qucaq-qucaq saman gətirib çardaqdakı pəncərənin altına yığdı. Samanları üst-üstə döşəyib özünə yatacaq düzəltdi.

– Qoca baba, bax! Gör nə gözəl döşəkdir! Burada uzanıb ulduzlara tamaşa eləyə bilərəm.

Qoca pilləkənlərlə çardağa qalxıb saman yatağın üstünə kətan mələfə sərdi. Haydi dərhal yatağına uzanmaq istəsə də, babası:

– Axı əvvəl qarnını doyurmalısan. Bəyəm hələ acmamısan? – deyə soruşdu.

– Elə acmışam! – Haydi cavab verdi.

Baba ilə nəvə pilləkənlərlə aşağı düşdülər. Artıq hava qaralmışdı. Elə bu vaxt bayırda kimsə astadan fit çaldı. Bu, Keçi Peter idi, qoca babanın iki keçisini örüşdən gətirmişdi. Haydi dərhal özünü daxmadan bayıra atdı. Böyüklü-kiçikli bir sürü keçi qızı dövrəyə aldı. Qoca baba əlini irəli uzatdı, ovcunda bir az duz vardı. Biri ağ, o biri qəhvəyi rəngli iki keçi sürüdən aralanıb ona yaxınlaşdılar. Keçilər qoca babanın ovcundakı duzu yaladılar, baba da onları sığallamağa başladı. Keçi Peter baba ilə nəvəyə «Gecəniz xeyrə qalsın!» deyib vadiyə tərəf getdi.

Haydi əvvəl ağ, sonra da qəhvəyi keçinin başını sığalladı.

– Qoca baba, bunlar sənin keçilərindir? – deyə qız soruşdu.

Yaşlı kişi başı ilə təsdiqlədi.

– Belə çıxır ki, onlar həm də mənim keçilərimdir, düzdür?

Qoca baba gülümsəyərək:

– Hə, indi onlar həm də sənin keçilərindir, – dedi.

– Bəs adları nədir?

– Ağ rəngli keçinin adı Qucuğaz, qəhvəyi rəngli keçinin adı isə Ayıcığazdır.

Qoca baba daxmaya girib iki parça çörək və kasa ilə geri qayıtdı. Haydi babasının Qucuğazı necə sağdığına maraqla tamaşa elədi. Qoca baba keçi südü ilə dolu kasanı Haydiyə uzadıb dedi:

– Bu da şam yeməyin. Skamyada otur, ye.

Haydi iştahayla südünü içib çörəyini yedi. Sonra ağzını köynəyinin qolu ilə silib:

– Qoca baba, indiyə kimi heç bu qədər ləzzətli yemək yeməmişdim, – dedi. – Artıq yuxum gəlir.

– Yatağına get və gözlərini yum, – qoca baba dilləndi. – Gecən xeyrə qalsın!

Haydi pilləkənlə çardağa çıxdı. Qızcığaz özünə samandan döşək düzəltsə də, üstünə örtməyə yorğanı yox idi. Babası aşağıdan ona bir xaral[2 - Xaral – iri torba (kisə)] gətirdi.

– Bu yerlərdə pərqu[3 - Pərqu – yumşaq və nazik quş tükü] yorğan-döşək yoxdur, – baba dedi.

– Mən pərqu yorğan-döşək istəmirəm ki! – qızcığaz cavab verdi. Sonra yatağına uzandı, xarala bürünüb gözlərini yumdu və dərhal şirin yuxuya getdi…




3. Qartopu, Təkə və dəcəl Tьrk


Haydi səhər tezdən fit səsinə oyandı. Gözlərini açanda çardağın girdə pəncərəsindən üzünə günəşin qızılı şüaları düşdü. Gün işığı içərini sapsarı rəngə boyamışdı. Uşaq ətrafına nəzər saldı, əvvəl harada olduğunu anlaya bilmədi. Sonra bayırdan keçi mələrtisi eşitdi. Elə o an hər şeyi xatırladı: qoca baba, onun koması, Keçi Peter və keçilər – Qucuğazla Ayıcığaz. Hə, bir də şamağacılarının budaqları arasında uğuldayan küləklə saman qoxusu…

Haydi çoban oğlanın səsini eşidib yataqdan sıçradı, cəld geyinib pilləkənlərlə aşağı düşdü. Peter bir sürü keçi ilə komanın qarşısında dayanmışdı. Qucuğazla Ayıcığazı sürüyə qatmağa gəlmişdi.

– Sən də otlağa getmək istəyirsən? – qoca baba soruşdu.

Haydi bunu eşidib çox sevindi, çəpiş kimi hoppanıb-düşdü, qaçıb keçilərin arasına qarışdı.

Qoca baba:

– Dayan! Əvvəlcə əl-üzünü yu, saçlarını dara, yoxsa günəş səndən qorxub buludların arxasına çəkilər, – dedi.

Haydi su ilə dolu ləyəndə üzünü, əllərini çuğundur kimi qızaranadək yudu. Saçlarını daradı. Sonra da:

– Artıq günəş məndən qorxmayacaq! – deyə sevinclə qışqırdı.

Keçi Peter güldü:

– Elə isə tələs, heyvanlar acdır, onları otlağa aparmaq vaxtıdır, – dedi.

Qoca baba Peterin heybəsinə iri parça çörək və pendir qoydu, sonra oğlana balaca bir kasa da verib dedi:

– Qucuğazı sağıb südünü Haydiyə verərsən, içər. Uşağa göz-qulaq ol, ac-susuz qalmasın, qayadan aşağı yuvarlanmasın!

Keçi Peter onun söylədiklərinə əməl edəcəyinə söz verdi. Uşaqlar dağa dırmanmağa başladılar. Haydi keçilərlə birlikdə ora-bura qaçır, Peter də tez-tez «Haydi, haradasan?» deyə səslənərək onu gözdən qoymamağa çalışırdı.

Bir az sonra Haydi yaylaqdakı rəngarəng çiçəkləri görüb sevinclə qışqırdı: «Ah, nə gözəldirlər!» Sonra isə novruzçiçəyinin, buxurkolunun ətrini içinə çəkdi, ləçəklərini sığalladı. Peter, axır ki, qayalıqların ətəyindəki ən yaxşı otlaq yerini tapdı. Oğlan Haydiyə yaylağın kənarındakı sıldırım qayaları göstərib qoca babanın xəbərdarlığını qızın yadına saldı:

– Baba demişdi ki, qayalığa yaxınlaşmaq olmaz!

Amma Haydi heç nədən qorxmurdu. Odur ki oğlanın sözlərinə bir o qədər də əhəmiyyət vermədi. Qızcığaz sıx otların üstündə oturub çiçəklərin ətrini içinə çəkirdi. Birdən o, başını qaldırıb qayalara baxdı; sanki bu iri daş parçalarının gözü, qaşı, ağzı, burnu vardı, onlar köhnə tanışları kimi Haydini salamlayırdılar.

Haydi qollarını, ayaqlarını oxşayan sərin küləyi hiss elədi. Qızcığaz indi qımıldanmadan çəmənlikdə oturmuşdu; bu günəcən özünü heç vaxt belə rahat, xoşbəxt hiss eləməmişdi!

Haydi ətrafdakı mənzərəyə tamaşa etdiyi vaxt Keçi Peter çəmənlikdə uzanıb yuxuya getmişdi. Birdən qızcığazın başının üstündən qaqqıltı səsi gəldi. Haydi çox qorxdu, başını yuxarı qaldıranda səmada qanadlarını iki yana açmış iri bir quş gördü.

– Peter, oyan! – deyə qışqırdı. – Bax gör nə böyük quşdur!

Peter gözlərini qıyıb yuxarı baxdı:

– Hə, nə olsun? – deyə mızıldandı.

– Bu hansı quşdur? – Haydi soruşdu.

– Yırtıcı quşdur, – Peter əsnəyərək dedi.

– Bəs hara uçdu?

– Öz yuvasına!

– Yuvası haradadır ki?

– Bütün yırtıcı quşlar bax orada, ən yuxarıda özlərinə yuva qururlar.

Peter bunu deyib əli ilə dağın zirvəsini göstərdi. Sonra da ayağa qalxıb keçilərə baxmağa getdi. Keçilərdən bəziləri gözünə dəymədiyindən barmaqlarını ağzına aparıb astadan fit çaldı. Keçilər dərhal qaçıb gəldilər və oğlanın ətrafında hoppanıb-düşməyə başladılar. Haydi də onların arasına qarışaraq atılıb-düşürdü. Sonra üzünü Peterə tutub dedi:

– Bütün keçiləri tanımaq istəyirəm.

Heyvanlardan birinin buynuzundan yapışıb dilləndi:

– Deyəsən, ən nadinc keçi budur.

– Düz tapdın! – Peter dedi. – Adı Türkdür, həmişə o biri keçilərə sataşır, onları buynuzlayır. Bircə Təkədən qorxur. Çünki Təkənin buynuzları çox itidir.

Haydi Təkəni tutmaq istəsə də, bacarmadı: bu iribuynuz keçi çox cəld idi, qaçaraq uzaqlaşdı.

Birdən uşaqların qulağına həzin mələrti səsi gəldi.

Keçi Peter:

– Bu, Qartopudur, – deyərək yerdə yatan qar kimi ağappaq çəpişi göstərdi.

Haydi çəpişin yanına qaçdı, onu qucağına götürdü:

– Yazıq Qartopu nədənsə qorxub, deyəsən…

– Ola bilər, – Peter dedi. – Dünəndən anasından ayrı düşüb. Ana keçini satdılar.

Haydi:

– Zavallı çəpiş! – deyərək heyvanı nəvazişlə sığallamağa başladı. – Bəs nənəsi, ya da babası var? – deyə soruşdu.

– Yoxdur, – Keçi Peter bunu deyib çomağını havada atıb-tutdu.

– Eybi yox, mən buradayam, – Haydi çəpişin qulağına pıçıldadı. – Nə vaxt istəsən, yanıma gələ bilərsən, eşitdin?

Haydiyə elə gəldi ki, çəpiş onu başa düşdü, hətta başını tərpədərək sözlərini anladığını təsdiqlədi. Qız Qartopunu yerə qoydu. Çəpiş ürkək-ürkək Haydiyə baxdı, sonra qaçıb keçilərin arasına qarışdı.

Haydi sevinclə öz-özünə dedi:

– Deyəsən, Qartopuya bir az da olsa, təsəlli verə bildim.

Həmin vaxt Peter heybəsini yerə qoyub içindəkiləri çıxararaq otun üstünə düzmüşdü. Sonra Qucuğazı sağdı və Haydiyə bir kasa dolusu süd verdi. Qoca baba Haydi üçün o qədər çox çörək və pendir qoymuşdu ki, qız hamısını yeyib qurtara bilməzdi. Odur ki həm çörəkdən, həm də pendirdən bir parça kəsib Peterə verdi. Oğlanın üzü güldü, Haydiyə «sağ ol» deyib toqqasının altını bərkitdi.

Yaylaqda vaxt sürətlə keçdi; indiyə kimi Haydinin həyatında bu qədər tez keçib-gedən gün olmamışdı. Qız səssiz-səmirsiz çəmənlikdə oturub günəşin dağların arxasına çəkilməsinə tamaşa eləyirdi. Elə bu vaxt qayalıqlar parıldamağa və ətrafa qığılcım saçmağa başladı. Haydi cəld ayağa qalxıb təşvişlə qışqırdı:

– Peter, yanğın, yanğın! Dağlar yanır! Şamağacılarını od tutub! Yazıq yırtıcı quş! O da yanıb külə dönəcək! Peter, ora bax! Səma da alışıb-yanır!

Çəmənliyə uzanmış Peter yerindən qımıldanmadan dedi:

– Hər gün belə olur. Bu, yanğın-filan deyil.

– Bəs nədir?

– Günəş dağlara «Gecəniz xeyrə qalsın!» deyir.

Haydi «alov» un qayalardan çəkilməsini, dağların yenidən bomboz rəng almasını çaşqınlıqla seyr elədi.

– Sabah da belə olacaq? – deyə soruşdu.

Keçi Peter başı ilə təsdiqlədi. Sonra da soruşdu:

– Mənimlə yenə yaylağa gələrsən?

Haydi sevinclə:

– Lap hər gün gələrəm! – dedi.




4. Keзi Peter və onun kor nənəsi


Haydi Peter və keçilərlə birlikdə bütün yay boyunca qayalıqların ətəyindəki ən gözəl otlaqlarda dolaşdı. Günün altında gəzməkdən rəngi qaralmışdı, təmiz dağ havası isə qızın bədənini möhkəmləndirib gücləndirmişdi. Özünü əvvəllər olmadığı qədər sevincli və xoşbəxt hiss eləyirdi. Payız gəlib, havalar soyumağa, güclü küləklər əsməyə başlayanda Haydi artıq örüşə getməyib qoca babanın yanında qaldı. Babası küləyin qızcığazı yamacdan aşağı atmasından qorxurdu. Haydi və Keçi Peter artıq birlikdə vaxt keçirə bilmədikləri üçün məyus olmuşdular. Keçi Peter «Haydi yanımda olmayanda darıxıram» deyə şikayətlənirdi.

Amma qoca baba soyuq günlərdə dağda balaca uşaqları hansı təhlükələrin gözlədiyini yaxşı bilirdi, odur ki Haydini heç yerə buraxmırdı. Çox keçmədi ki, Haydi qoca babanın yanında da özünə məşğuliyyət tapdı. Alm-Öhi taxtadan müxtəlif əşyalar düzəldərkən qızcığaz oturub maraqla ona tamaşa edirdi: qaşıqlar, kasalar, stullar, üçayaqlı kətillər, skamyalar, keçilər üçün yem qabları…

Haydi hətta keçi südündən pendir hazırlamağı da öyrənmişdi. Qoca baba ona süzmə pendirdən kiçicik toplar düzəltməyə icazə verirdi. Güclü payız küləkləri əsməyə başlayanda Haydi komadan bayıra çıxır, şamağacılarının arasındakı qəribə uğultuya qulaq asırdı.

Sonra payızı qış əvəz elədi. Komanın damı ağappaq qarla örtüldü. Artıq Qucuğazla Ayıcığaz da örüşə getmir, ağılda[4 - Ağıl – içərisində mal-qara və qoyun saxlamaq üçün ətrafı tikan və ya ağac ilə hasarlanmış üstüaçıq yer] qalırdılar. İndi Haydinin ən yaxın dostları bu iki keçi idi. Qoca baba Haydiyə ağılı təmizləməyə, keçiləri yemləməyə, onların tüklərini daramağa icazə vermişdi. Qucuğazla Ayıcığaz bu müddətdə Haydiyə elə öyrəşdilər ki, artıq onun ovcundan da duz yalamağa başladılar. Bayırda güclü şaxta var idi, amma komada yanan ocaq içərini od kimi isti saxlayırdı. Haydi ilə babası uzun qış gecələrində ocağın başında otururdular. Bu yaşlı kişi nəvəsinə qayalıqların sirrindən, möcüzəsindən, orada bitən bitkilərin qəribə xüsusiyyətlərindən, dağda yaşayan heyvanlardan maraqlı əhvalatlar danışırdı.

Bayırda qar örtüyü çox qalın olmayanda Peter Haydigilə qonaq gəlirdi. Oğlan qışda keçi otarmır, hər gün yamacın ətəyində, Dörfli kəndindəki məktəbə gedirdi. Haydi məktəbin necə yer olduğunu bilmirdi. Odur ki Peter ocağın başında qızındıqdan sonra onu sual atəşinə tuturdu. Peter də qıza həvəslə cavab verir, məktəbdə gördüklərindən danışırdı.

Sonra qoca baba masanın üstünə çörək, kərə yağı, qaxac ət qoyurdu. Peter burada doyunca yemək yeyə bildiyi üçün sevinirdi, çünki öz evlərində yemək qıt idi. Hər dəfə qapıdan çıxanda üzünü Haydiyə tutub:

– Bəs sən bizə nə vaxt gələcəksən? – deyə soruşurdu. – Gəlsən, nənəm çox sevinər.

Haydi də babasından hər gün soruşurdu:

– Qoca baba, Petergilə nə vaxt gedə bilərəm?

Qoca baba hər dəfə:

– Havalar düzəlsin, gedərsən, – deyirdi.

Amma havalar düzəlmirdi ki, düzəlmirdi. Qoca babanın koması qarın içində itib-batmışdı.

Nəhayət, Haydinin Petergilə qonaq gedəcəyi gün gəlib çatdı. Yerdəki qarın şaxtadan buz bağladığı günəşli bir gündə qoca baba ağıldan kirşəsini[5 - Kirşə – altı hamar iki paralel xizək üzərinə bərkidilmiş minik və ya yük arabası] çıxardı. Əvvəl özü kirşəyə mindi, sonra qalın şərfə bürüdüyü qızı qucağında oturtdu. Kirşə yamacla üzüaşağı sürüşməyə başladı və düz Petergilin evinin qarşısında dayandı. Qoca baba Haydini kirşədən endirdi, şərfi açdı:

– Hə, gəlib çatdıq, – dedi. – Qapını döy və içəri gir. Axşam hava qaralmamış yamacı dırmaşmağa başlayarsan.

Haydi qapını açıb içəri girəndə həyəcandan ürəyi bərk-bərk döyünməyə başladı. Bu köhnə, balaca ev qoca babanın komasından daha darısqal və yoxsul idi. Haydi nənəni gördü, o, kətildə oturub dərin fikrə dalmışdı.








– Sabahın xeyir, nənə! Bu mənəm, Haydi! – qız dilləndi.

Nənə əllərini uşağa sarı uzadıb dedi:

– Haydi, yaxına gəl, səni görüm.

Haydi nənəyə yaxınlaşıb birdən-birə soruşdu:

– Məni necə görə bilərsən? Axı Keçi Peter demişdi ki, sənin gözlərin görmür!

Nənə:

– Səni əllərimlə hiss edə bilərəm, – dedi və Haydinin yanaqlarını sığallamağa başladı. Sonra da həyəcanla qızına tərəf səsləndi:

– Bricit, bura tələs! Haydi bizə qonaq gəlib!

Keçi Peterin anası qıza yaxınlaşıb onu başdan-ayağa süzdü.

– Baban sənə yaxşı baxır, yanaqların qıpqırmızıdır, – qadın dedi.

– Uşaqdan nigaran qalmışdım, – nənə dilləndi. – Qoca kişi evinə heç kimi buraxmır, özü də heç kəsin qapısını açmır, ona görə də Haydiyə belə yaxşı baxacağı ağlıma gəlməzdi. İnanmaq olmur ki, Alm-Öhi özü uşağı bizə gətirib! Məncə, bu lap möcüzədir!

Haydi nənəyə qoca babadan, onun komasından, keçilərindən həyəcanla danışır, nənə də asta-asta başını tərpədirdi. Lap axırda isə öz-özünə mızıldandı:

– Yaxşı ki o qocanın yanında uşağın güzəranı pis keçmir.

Bu vaxt külək pəncərənin taxta qapaqlarını möhkəm taqqıldatmağa başladı. Haydi bərk qorxdu. Nənə onu sakitləşdirmək üçün dedi:

– Qorxma, külək qəfil güclənəndə belə olur. Daxmamız çox köhnəlib, təmir eləməyə adamımız yoxdur. Hərdən gecələr külək az qalır damı uçursun, divarlar silkələnməyə başlayır, qorxudan gözümüzə yuxu getmir.

– Peter evi təmir edə bilməz? – Haydi soruşdu.

– Peterin əl qabiliyyəti yoxdur, – nənə şikayətlənməyə başladı. – Məktəbdə də yaxşı oxumur. Hələ yaxşı ki keçilərin öhdəsindən gələ bilir. Əlindən bircə bu iş gəlir. Yəqin, ömürboyu elə keçi otaran Peter olaraq da qalacaq.

– Bu ki çox yaxşıdır! – Haydi dilləndi. – Mən özüm də yayı səbirsizliklə gözləyirəm. Yay gələn kimi yenə Peterlə yaylağa gedəcəyəm.

Günortadan sonra vaxt bir göz qırpımında gəlib-keçdi. Haydi nənənin onun gəlişinə çox sevindiyini başa düşmüşdü.

Hava qaralmağa başlayanda qız nənə ilə sağollaşdı:

– Nənə, tezliklə yenə gələcəyəm.

Nənə Haydinin başını sığallayaraq:

– Lap yaxşı! Buna çox şad olaram! Tez-tez gəl. Babana da məndən salam söylə, – dedi.

Haydi Petergilin evindən çıxıb yamacla üzüyuxarı dırmanmağa başladı. Bir az getmişdi ki, qoca babanın ona tərəf gəldiyini gördü. Baba Haydini şərfə bərk-bərk bükdü, sonra da qucağına alıb evə apardı.

Şam yeməyində Haydi Petergildə gördüklərini uzun-uzadı babaya nağıl elədi. Sonra nə fikirləşdisə, qəfildən dilləndi:

– Sabah yenə Petergilə getməliyik.

– Doğrudan? Niyə ki? – Alm-Öhi mızıldandı.

– Gedəndə özümüzlə mismar və çəkic aparacağıq. Sən də onların daxmasında laxlayan nə varsa, hamısını mıxlayıb bərkidəcəksən, – Haydi cavab verdi.

Qoca baba:

– Bu haradan ağlına gəldi belə? – deyə soruşdu.

Haydi cəsarətlə babasına baxaraq:

– Çünki nənəyə söz vermişəm, – dedi.

Alm-Öhi onun üstünə qışqırdı:

– Buna bir bax! Deməli, söz vermisən, hə?

– Bəli! – Haydi dedi. – Evin qapı-pəncərəsi laxlayır, yazıq nənə gecə qorxudan yata bilmir. Qoca baba, nə olar, nənənin komasını təmir elə!

Alm-Öhi yenə nəvəsinin üstünə acıqlanmaq istəyirdi ki, Haydinin yalvarıcı nəzərləri ilə qarşılaşdı. Ayağa durdu, arxasına dönüb mızıldandı:

– Yaxşı, nə deyirəm ki… Gedərik.

Beləliklə, Haydi tez-tez nənəyə qonaq getməyə başladı. Qoca baba nənənin evini təmir etdi. Artıq nənə gecələr taqqıltı səsinə oyanmır, mışıl-mışıl yatırdı.




5. Yaylağa əlvida


Uzun qış mövsümündən sonra, nəhayət, yaz gəldi. Havalar yaxşıca isindikdən sonra Haydi yenə Keçi Peterlə birlikdə yaylağa getməyə başladı. Növbəti qış da sürətlə gəlib-keçdi. Haydi ilin ən gözəl mövsümünü – günəşli günləri səbirsizliklə gözləyirdi.

Belə günlərin birində Haydinin xalası Deta birdən-birə qoca babanın komasının qarşısında peyda oldu. Əynində uzun ipək don vardı, başına lələkli şlyapa qoymuşdu. Öhi baba Detanı başdan-ayağa süzdü, amma heç nə demədi. Deta bu qədər vaxtı Haydiyə yaxşı baxdığına görə babaya təşəkkür etdi. Dedi ki, Haydini aparmağa gəlib. Baba Detaya qəzəblə baxaraq susurdu. Deta Frankfurtda yaşayan varlı bir ailə haqqında danışmağa başladı, dedi ki, onlar öz qızlarına dost axtarırlar.

– Haydi orada böyük bir mülkdə yaşayacaq, – qadın dedi. – Ona müəllim tutacaqlar. Müəllim həmin ailənin qızı ilə birlikdə Haydiyə də dərs deyəcək. Bu ailədə Haydiyə öz qızları kimi baxacaqlar. Qızcığaz bolluq içində yaşayacaq, qəşəng paltarlar geyinəcək, maraqlı yerlər görəcək…

Qoca baba Detaya elə acıqlı-acıqlı baxırdı ki, qadın sözünü yarımçıq kəsməli oldu. Amma bir qədər sonra yenə davam etdi:

– Nə bilmək olar, bəlkə, həmin ailə Haydini övladlığa da götürər! İstənilən halda bu, Haydi üçün çox yaxşı fürsətdir.

Alm-Öhi:

– Çərənləməyi qurtardın? – deyə onun üstünə qışqırdı.

– Sənə belə gözəl xəbər gətirdiyim üçün mənə «sağ ol» deməlisən, – Deta kinayəli-kinayəli cavab verdi.

– O xəbəri başqasına ver, mənə lazım deyil! – qoca baba qəzəblə dedi. – Haydi burada qalacaq! Sən isə necə gəlmisənsə, elə də çıx get!

– Deməli belə?! – Deta qəzəbləndi. – Uşağın xoşbəxt olmasına imkan vermirsən? Bunu bil ki, günah iş tutursan. Dörfli camaatı da bunu təsdiqləyər. Uşaq nə yazmağı bilir, nə də oxumağı. Onu məktəbə yazdırmasan, axırda səni məhkəməyə verəcəklər. Özün bil!

– Sus! – Alm-Öhi qışqırdı. Amma Deta səsini kəsmədi. Yaşlı adamın gözlərinin içinə qəzəblə baxaraq:

– Sən necə babasan ki öz nəvənə xoşbəxt olmağı rəva görmürsən! – dedi.

Bu sözlər babanın qəlbinə dəydi. O, belini büküb qapıya tərəf getdi. Komadan çıxarkən kədərli halda Detaya:

– Haydini özünlə apara bilərsən, – dedi.

Qapının arxasından bu söhbəti eşidən Haydi:

– Yox! Mən heç yerə getmirəm! – deyə qışqırmağa başladı. – Qoca babanın yanında qalmaq istəyirəm! Frankfurta getmək istəmirəm!

Xala Haydinin qolundan tutub:

– Sənə söz verirəm, əgər ora xoşuna gəlməsə, geri qayıda bilərsən, – dedi.

Haydi:

– Elə bu axşam qayıda bilərəm? – deyə soruşdu.

Deta:

– Belə tez olmaz, amma istəsən, bir həftə sonra babanın yanına qayıda bilərsən, – dedi.

Haydi qoca babanın arxasınca qaçmaq istədi.

– Ona tezliklə qayıdacağımı demək istəyirəm.

– Olmaz! – Deta dilləndi. – Vaxt yoxdur, tələsməliyik, yoxsa qatara gecikərik.

Deta Haydinin əlindən tutub onu zorla bayıra çıxardı və onlar yamacdan aşağı düşməyə başladılar.

Yolda Keçi Peterlə rastlaşdılar.

– Haydi, hara gedirsən? – Peter təəccüblə soruşdu.

– Frankfurta, – Haydi cavab verdi. – Amma tez qayıdacağam.

Qızcığaz belə deyib üzünü xalasına tutaraq əlavə etdi:

– Nənəylə sağollaşmaq istəyirəm.

Deta onun bu istəyi ilə razılaşmaq istəməsə də, Haydi zorla xalasının əlindən çıxıb Petergilin komasına tərəf qaçmağa başladı. Xalası onu yarı yolda haqladı, qolundan yapışıb yola davam etdi.

Keçi Peter həyəcan içində evə qaçıb qışqırmağa başladı:

– Deta Haydini aparır! Haydi Frankfurta gedir!

Nənə təşvişlə pəncərəyə tərəf gedib:

– Deta, uşağı bizdən ayırma! – deyərək ona yalvarmağa başladı.

Deta özünü eşitməzliyə vurdu. Heç nə deməyib yoluna davam elədi. Nənə isə:

– O uşaq mənim üzümü güldürürdü! Onsuz mən nə edəcəyəm?! – deyərək yalvarıb-yaxarmaqda idi.

Amma Deta özünü yenə də elə aparırdı ki, guya onu eşitmir.

Bu hadisə qoca babaya çox pis təsir elədi. O yenidən özünə qapıldı: saatlarla komasının qarşısında oturur, gözlərini bir nöqtəyə zilləyib nə barədəsə fikirləşir, dinib-danışmır, qapısına gələnləri isə əvvəlki kimi qovurdu.

Keçi Peterin də qanı əməllicə qaralmışdı. Dəyənəyini havada yelləyib elə hey Deta xalanın qarasınca deyinirdi. O artıq keçilərin öhdəsindən gələ bilmirdi, heyvanlar ipə-sapa yatmır, narahat halda ora-bura qaçışırdılar. Qartopu yenə çəmənlikdə uzanıb məlul-məlul mələyirdi.

Aydındır: təkcə insanlar yox, heyvanlar da Haydinin yoxluğu ilə barışmaq istəmirdilər…




6. Başqa dьnyada


Deta ilə Haydi uzun yol qət edəndən sonra gəlib Frankfurta çatdılar. Hündür boz binaların ucaldığı küçələrdən keçdilər.

– Bəs burada dağ yoxdur? – Haydi tez-tez xalasından soruşurdu.

– Burada dağlardan daha maraqlı, daha gözəl yerlər var, – xalası nəyə görəsə əsəbi tonla dedi. Amma Haydi bu cavabdan razı qalmadı: axı qoca babanın komasını dövrələyən dağlardan, qayalıqlardan, yaylaqdan daha gözəl yer təsəvvür eləmirdi.

Xeyli getdikdən sonra, nəhayət, Deta dayanıb:

– Budur, gəlib çatdıq, – dedi.

Onların qarşısında dayandıqları ev Frankfurtun ən dəbdəbəli malikanələrindən biri idi. Deta qapını döyən kimi açdılar. Parıldayan düyməli uniforma geyinmiş nökər Sebastyan qulluqçu Tinettanı çağırdı. Ağ krujevalı önlük taxmış, başında da ağ yaylığı olan cavan qulluqçu qız cəld qaçıb gəldi. Uşağı görən kimi üzünə istehzalı təbəssüm yayıldı. Özündən razı halda:

– Sizi gözləyirlər, – dedi.

Sonra qulluqçu Deta xala ilə Haydini frau[6 - Frau – almanca «xanım» deməkdir.] Rottenmayerin yanına apardı. Evin sahibi cənab Zezemannın xanımı vəfat edəndən sonra bu böyük malikanənin bütün işlərini mürəbbiyə[7 - Mürəbbiyə – keçmişdə dövlətli ailələrində uşaqların təlim və tərbiyəsi ilə məşğul olan şəxs; tərbiyəçi, xüsusi müəllim] frau Rottenmayer idarə edirdi.

Deta üzünü frau Rottenmayerə tutub dedi:

– Razılaşdığımız kimi uşağı gətirdim.

Evin bu qədər böyük olması və sakinlərinin qəribə davranışları Haydini elə ilk andaca xeyli təəccübləndirmişdi. O, frau Rottenmayerin quş yuvasına bənzəyən saç düzümünə, bahalı ipək libasına heyrətlə tamaşa eləyirdi. Mürəbbiyə heç nə demədən üz-gözünü turşudub uşağı təpədən dırnağa süzdü. Axırda:

– Adın nədir? – deyə soruşdu.

– Haydi, – uşaq cavab verdi.

– Nə? Haydi? – frau Rottenmayer əsəbi səslə təkrarladı. – Belə də ad olar?! Bəs xaç suyuna salınanda sənə düzəməlli ad qoymaq ağıllarına gəlməyib?

– Bilmirəm, – Haydi dedi.

Deta frau Rottenmayerin əməllicə əsəbiləşdiyinin fərqinə vardı. Odur ki tez-tələsik araya girib:

– Üzr istəyirəm, xanım. Uşağın adı Adelhaydadır, ona anasının adını qoymuşuq.

– Bu uşaq səfehdir, yoxsa bizi ələ salır? Niyə adının Haydi olduğunu söyləyir? – frau Rottenmayer dedi.

– Xanım, icazə verin, mən məsələni aydınlaşdırım, – Deta xala dilləndi. – Qız səfeh deyil və əlbəttə ki, sizinlə zarafatlaşmağa cürət etməz. Sadəcə olaraq fikirləşdiyi hər şeyi dilinə gətirir. İndi də düşünür ki, onu «Haydi» çağırdıqları üçün əsl adı da belədir. Bir də indiyə kimi belə böyük ev görməyib, ona görə yazıq çaşbaş qalıb. Sizi əmin edirəm ki, burada qalsa, bütün nəzakət qaydalarını çox tez öyrənəcək.

– Yaxşı, bəs oxuyub-yazmağı necədir? – frau Rottenmayer soruşdu.

– Mən heç məktəbə getməmişəm, – Haydi xalasını qabaqlayaraq dilləndi.

Mürəbbiyə donub-qaldı:

– Necə yəni? İndiyə kimi oxuyub-yazmağı öyrənməmisən?

– Xeyr, – Haydi yavaş səslə cavab verdi.

– Bəs, ümumiyyətlə, nəsə öyrənmisən, ya yox? – frau Rottenmayer hiddətləndi.

– Peterdən keçiləri otarmağı öyrənmişəm, – Haydi dedi.

Frau Rottenmayerin üzü qəzəbdən qıpqırmızı oldu. O, hirslə Detaya tərəf dönərək:

– Biz belə danışmamışdıq! – dedi. – Bu uşağa Klara ilə birlikdə dərs keçiləcəkdi. Amma görürəm ki, bu, mümkün deyil! Onların arasında çox böyük fərq var. Klara yaman məyus olacaq. Halbuki yeni bir dostu olacağına nə qədər sevinmişdi!

Elə bu vaxt otağın qapısı açıldı, nökər Sebastyan bir əlil arabasını itələyib içəri saldı. Arabada solğun bənizli, xəstəhal bir qız uşağı oturmuşdu. Amma qız Haydini görən kimi dirçəldi, gülümsədi və əlini ona uzatdı.

Frau Rottenmayer Detaya bu işin baş tutmayacağını başa salmaq üçün onunla birlikdə otaqdan çıxdı. İkilikdə qalan uşaqlar dərhal bir-birinə isinişdi. Klara gülümsəyərək dedi:

– Bayaq dayəmlə danışdıqlarınızın hamısını eşitdim. Sənin yazıb-oxumağı bacarmamağın mənə çox maraqlı gəldi. Bu o deməkdir ki, dərs saatlarımız xeyli şən keçəcək, heç darıxmayacağam. Doğrudan, keçi otarmağı bacarırsan? Bu haqda mənə mütləq danışmalısan. Danışacaqsan?

Haydi razılıq əlaməti olaraq başını tərpədib dedi:

– Amma yeddi gündən sonra evə qayıtmalıyam.

– Ola bilməz! Niyə qayıdırsan? – Klara məyus halda soruşdu.

– Orada hamı məni gözləyir: qoca baba, nənə, Keçi Peter və keçilər, – deyə Haydi cavab verdi.

– Bu, mümkün deyil! Sən həmişəlik Frankfurtda qalacaqsan. Atamla xanım Rottenmayer belə qərara gəliblər.

Bunu eşidəndə Haydini dəhşət bürüdü. Xalasının onu aldatdığını başa düşdü. Dərhal ürəyində qəti qərar verdi: əsla Frankfurtda qalmayacaq!

Klara bir az əvvəl dediyi sözlərdən Haydinin çox kədərləndiyini görüb ona təsəlli verməyə başladı:

– Görəcəksən, dərslər çox xoşuna gələcək. İkimiz birlikdə çox şey öyrənəcəyik. Elə maraqlı olacaq ki! Bilirsən, mənim nə qədər oyuncağım var?! Atam uzaq ölkələrə səfərə gedəndə həmişə mənə təzə oyuncaq gətirir.

Haydi susurdu. Klara onun kefini açmaq üçün soruşdu:

– Keçilərin adları da var?

Haydi başı ilə təsdiqlədi. Sonra asta səslə:

– Qucuğaz, Ayıcığaz, Türk, Təkə, Qartopu, – deyərək yanaqlarından süzülməyə başlayan göz yaşlarını sildi.

Deta xala mürəbbiyə ilə mübahisəyə girişmədən «Necə razılaşmışdıqsa, elə də olacaq!» deyərək çıxıb getdi.

Frau Rottenmayer çox peşman olmuşdu: «Mən bu işə necə qol qoydum! Bu uşağı Klaranın yanında saxlamaq olmaz. Cındırından cin ürkür. Yazıb-oxumağı da bacarmır».

Nəhayət, mürəbbiyə məsələni Klaranın atası səfərdən qayıdana kimi təxirə salmaq qərarına gəldi.

Sebastyanla Tinetta şam yeməyi üçün süfrə açmışdılar. Nökər Klaranın arabasını itələyərək yemək otağına gətirdi və qızı arabadan qaldırıb masanın ətrafındakı stullardan birinə oturtdu. Frau Rottenmayer də Klaranın yanındakı stulda əyləşdi, Haydiyə isə işarə ilə başa saldı ki, üzbəüzdəki kətildə otursun.

Haydinin boşqabının yanında bir kömbə var idi: ağappaq, yupyumşaq. Haydi öz-özünə fikirləşdi: «Bu kömbəni nənəyə aparsam, çox yaxşı olar. Yaylaqdakı çörəklər bərkdir, nənənin dişi kəsmir. Bu kömbəni görüb çox sevinəcək». Sonra qızcığaz kömbəni götürüb cibində gizlətdi. Əlində yemək dolu qabla gələn Sebastyan bunu gördü, gülməmək üçün dodağını dişlədi.

Haydi ona baxıb qəfildən dedi:

– Sən lap Keçi Peterə oxşayırsan!

Bu sözləri eşidən frau Rottenmayer yerində donub-qaldı. Sonra hirsini birtəhər boğub dedi:

– Sebastyan, yeməkləri masaya qoyun! Uşağa gərək hər şeydən əvvəl nəzakət qaydalarını öyrədim.

Bunun ardınca Rottenmayer evdəki qulluqçularla necə davranmalı olduğu barədə Haydini uzun-uzadı tənbeh etdi. Qızcığaz mürəbbiyənin dediklərindən bircə onu başa düşdü ki, heç kimə «sən» deyə müraciət etmək olmaz.

– Amma mənə «sən» deyə bilərsən, – Klara gülərək dilləndi.

İndiyə kimi onun üçün şam yeməyi heç vaxt bu qədər şən keçməmişdi.

Daha sonra frau Rottenmayer Haydiyə süfrə başında özünü necə aparmalı olduğunu başa saldı: nə cür oturmalıdır, çəngəl-bıçağı əlində necə tutmalıdır, ona tərəf uzadılan qabdan necə və nə qədər yemək götürməlidir və sair.








Klara gülə-gülə Haydiyə baxırdı; qız frau Rottenmayerin uzun-uzadı danışığından yorulmuş, başını masaya qoyaraq yuxuya getmişdi.

Ağzı qızışan frau Rottenmayer handan-hana bunun fərqinə vardı və bərk əsəbiləşdi:





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/yohanna-spiri/haydi-68289868/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



notes


Примечания





1


Donluq – maaş, aylıq




2


Xaral – iri torba (kisə)




3


Pərqu – yumşaq və nazik quş tükü




4


Ağıl – içərisində mal-qara və qoyun saxlamaq üçün ətrafı tikan və ya ağac ilə hasarlanmış üstüaçıq yer




5


Kirşə – altı hamar iki paralel xizək üzərinə bərkidilmiş minik və ya yük arabası




6


Frau – almanca «xanım» deməkdir.




7


Mürəbbiyə – keçmişdə dövlətli ailələrində uşaqların təlim və tərbiyəsi ilə məşğul olan şəxs; tərbiyəçi, xüsusi müəllim