Книга - Drakula

Drakula
Brem Stoker


Dünya ədəbiyyatından seçmələr
Qraf Drakula vampirdir, odur ki hər kəs ondan uzaq gəzir. Bunu bilməyən Conatan qrafın qəsrinə gedir, qorxunc həqiqəti öyrəndikdə isə geri qayıtmaq üçün artıq çox gecdir…





Brem Stoker

Drakula





I hissə



Conatan Harkerin gündəliyi



3 may, Bıstrits


Qatar Münheni axşam 8:35-də tərk etdi. Mayın ikisi tezdən Vyanaya çatdım. Oradan başqa qatarla Klauzenberqə yollandım. Gecəni bir hoteldə keçirdim. Axşam yeməyinə qırmızı istiotlu toyuq əti verdilər. Toyuq çox dadlı idi, amma istiot məni yandırdı.

Gecəni yaxşı yata bilmədim. Bir tərəfdən pəncərəmin ağzında ulaşan itlər, o biri tərəfdən susuzluq məni rahatlanmağa qoymadı. Yenicə yuxuya getmişdim ki, qapım döyüldü.

Qatara çatmaq üçün səhər yeməyimi tələm-tələsik yedim. Amma stansiyada bir saat da gözləməli oldum. Mənə elə gəlir ki, şərqə getdikcə qatarlar daha çox gecikir. “Bu hesabla, görəsən, Çində vəziyyət necədir?” – deyə başımı buladım.

Axşamtərəfi Bıstritsə çatdım. Qədim və maraqlı şəhər idi, xoşuma gəldi. Qraf Drakula mənə bir mehmanxananın ünvanını vermişdi, oraya üz tutdum. Köhnə üslubda tikilmiş mehmanxana uzaqdan adama gəl-gəl deyirdi.

Hoteldə məni gülərüz, sadə geyimli, yaşlı bir qadın qarşıladı. Təzim edib soruşdu: “Herr[1 - Herr – almanlarda imtiyazlı cəmiyyətə mənsub şəxslərə nəzakətlə müraciət forması (həm də soyad və ya vəzifənin əvvəlində işlənir); cənab] ingilisdir?”

"Bəli", – dedim və özümü təqdim etdim.

Qadının yanındakı qoca kişi mənə bir məktub uzatdı. Məktubu qraf Drakula mənim üçün qoymuşdu.



“Əziz dost, Karpatlara xoş gəlmisiniz. Sizi səbirsizliklə gözləyirəm. Sabah saat 3-də Bukovinaya yola düşən fayton hotelin qabağından keçəcək. Borqo keçidində isə sizi mənim faytonum gözləyəcək. Ümid edirəm ki, buralar xoşunuza gələcək.

    Dostunuz Drakula”.



4 may


Hotel otağımdan çıxmağa hazırlaşırdım ki, yaşlı qadın qabağımı kəsdi: “Herr, mütləq getməlisiniz?” Həyəcandan yazığın dili dolaşırdı. Dedim, getməliyəm, çünki vacib işim var. Yenə soruşdu: “Bilirsinizmi, bu gün hansı gündür?” Mayın dördü olduğunu dedim. Başını buladı:

– Bu gün müqəddəs Corc gününün ərəfəsidir. Gecə bütün şər qüvvələr hərəkətə gələcək. Bəs hara getdiyinizi, nə etdiyinizi başa düşürsünüzmü?

Qadını sakitləşdirməyə çalışdım, xeyri olmadı. Axırda qarşımda diz çöküb məni bu səfərdən çəkindirmək üçün yalvarmağa başladı. Onun niyə belə etdiyini anlamadım, amma, düzü, narahat oldum.

Qadının qolundan tutub ayağa qaldırdım və getməli olduğumu bir daha söylədim. O, gözlərinin yaşını sildi, boynundan asdığı xaçı çıxarıb mənim boynuma saldı.

– Tanrı özü sizi qorusun, – dedi və otağı tərk etdi.

Gündəliyimin bu səhifəsini boynumda həmin xaç, hotelin həyətində oturub fayton gözləyə-gözləyə yazıram. Nədənsə narahatlığım artır. Əgər sevimli Minanı görmək bir daha mənə müyəssər olmayacaqsa, qoy gündəliyim son salamımı ona çatdırsın. Budur, fayton gəlir!








5 may


Mənim üçün saxlanmış yerdə əyləşdim.

Faytonçu mehmanxanadakı yaşlı qadınla həyətdə söhbət edirdi. Başlarına xeyli adam yığışmışdı. Onlar gah öz aralarında pıçıldaşır, gah da dönüb yazıq-yazıq mənə baxırdılar.

Fayton yola düşəndə adamların xaç çəkdiklərini gördüm, özü də nədənsə onların iki barmağı mənə tərəf tuşlanmışdı. Yanımda oturanlardan biri bu işarənin insanı şər qüvvələrdən qorumağa xidmət etdiyini dedi.

O səhnəni heç vaxt unutmayacağam.

Pəncərədən təbiətin gözəlliyini seyr edirdim, bayaqkı qorxumu unutmuşdum. Yol kənarında yerə böyük xaçlar basdırılmışdı, hərəsinin yanında bir dəstə adam ibadət edirdi.

Faytonçu yaman tələsirdi, əyri-üyrü yollarda atılıb-düşürdük.

Biz Borqo keçidinə çatanda hava qaralmışdı. Faytonçu atların yüyənini çəkdi, bir o yana, bir bu yana baxıb sərnişinlərə nə isə dedi. Sonra sözlərin qol-qabırğasını sındıra-sındıra alman dilində mənə müraciət etdi: “Burada sizi gözləyən yoxdur. Biz indi Bukovinaya gedirik, sabah mən qayıdacağam. Məsləhət görürəm, siz də gedəsiniz, sabah gələrsiniz”. Hamı məni dilə tutmağa başladı. Bu vaxt at kişnərtisi eşitdim. Lampanın işığında dörd gözəl, qapqara at və ucaboy bir kişi gördüm. Kişinin uzun saqqalı, iri papağı sifətini gizlədirdi. Başını qaldıranda bir cüt qırmızı göz parıldadı.

– Bu gün yaman tez çatmısan, dostum.

Faytonçumuz kəkələdi:

– İngilis herr tələsirdi.

– Buna görə onu aradan çıxarıb Bukovinaya aparmaq istəyirdin? Aldada bilməzsən, dost.

Kişinin sifətində qorxunc bir təbəssüm yarandı. Qıpqırmızı dodaqları aralandı, iti ağ dişləri bayırda qaldı. Sərnişinlər tələsik üzlərini çevirib xaç çəkdilər.

– Herrin baqajını ver.

Faytonçu tez baqajımı verdi. Özüm də o biri faytona keçdim.

– Bu gecə hava soyuqdur, herr. Qraf Drakula qayğınıza qalmağı tapşırıb, – deyə ucaboy kişi dizlərimin üstünə şal saldı. Yola düşdük.

Diqqətlə ətrafa baxırdım. Uzaqda itlər ulaşırdı. Getdikcə yaxınlaşan və güclənən bu səs məni qorxudurdu. Az qalırdım faytondan tullanıb qaçım.

Hava getdikcə soyuyurdu. Axır ki, fayton dayandı. Sürücü düşüb heç nə demədən getdi. Haradansa itidişli canavarlar peyda oldu. Bir neçə dəfə bərkdən faytonçunu səslədim, cavab çıxmadı. Qorxudan əsirdim. Nəhayət, o qayıtdı, canavarlar dərhal zingildəyə-zingildəyə qaranlıqda yox oldular.

Sürücü faytonu böyük bir qəsrin həyətinə çəkdi.




II hissə



Conatan Harkerin gündəliyinin davamı



5 may


Ay işığında qəsrin həyəti çox böyük görsənirdi.

Sürücü mənim faytondan enməyimə kömək etdi. Baqajımı yanıma qoydu, özü isə faytona minib qaranlıqda gözdən itdi. Mən qapının ağzında tək qaldım.

Səssizcə gözləyirdim. Nə edəcəyimi bilmirdim. Qapının nə zəngi, nə dəstəyi vardı. Hər şey mənə yuxu kimi gəlirdi.

Nəhayət, addım səsləri eşitdim. Açar buruldu və qapı açıldı.

Qarşımda qara geyimli ucaboy bir kişi dayanmışdı. Əlində qədimi çıraq var idi. Yüngülcə baş əyib əlini sinəsinə qoydu. Təmiz ingilis dilində, amma qəribə tələffüzlə dedi:

– Xoş gəldiniz! Buyurun, öz istəyiniz və iradənizlə daxil olun!

– Qraf Drakula? – tərəddüdlə soruşdum.

– Bəli, mister Harker. Gəlin. Bu gecə çox soyuqdur. Qulluqçuları buraxmışam, sizə özüm qulluq edəcəyəm.

Etirazıma baxmayaraq, qraf baqajımı götürdü. İşıqlı və isti bir zala daxil olduq. Ortada böyük yemək masası var idi. Qraf qonşu otağın qapısını açdı, baqajı yerə qoydu.

– Yorğunsunuz. Bir qədər dincəlin, şam yeməyiniz burada hazır sizi gözləyir.

Bir azdan zala qayıtdım. Qraf mənə yer göstərdi.

– Siz yeyin, yəqin, məni bağışlayarsınız: heç vaxt şam etmirəm.

Cibimdən mister Houkinsin verdiyi zərfi çıxarıb qrafa uzatdım. O, məktubu açıb oxudu, gülümsədi və özümə qaytardı. Mən də oxudum, bir yeri xüsusilə xoşuma gəldi:

“Təəssüf ki, artrit xəstəliyi mənə uzun səfərə çıxmağa imkan vermir. Əvəzimə tam etibar etdiyim müavinimi göndərirəm. O, çox istedadlı gəncdir. Sizə istədiyiniz köməyi göstərəcək. Peter Houkins”.

Mən yeyərkən qraf yol təəssüratlarım barədə soruşdu. Danışdım. Sonra ocağa yaxın oturub qrafın verdiyi siqareti yandırdım. O isə üzr istəyib siqaret çəkmədiyni dedi.

Qrafı yaxından seyr etmək imkanını əldən vermədim.

Sərt, çox sərt sifəti, qartal dimdiyi formasında nazik burnu, hündür günbəz kimi alnı, gicgahlarının ətrafında çəngə ilə bitən seyrək saçları var idi. Qalın qaşları burnunun üstündə birləşirdi. Yekə, sallaq bığlarının altından görə bildiyim qədər, qətiyyət, hətta qəddarlıq ifadə edən dodaqlarının arasından iti dişləri çölə çıxırdı. Qulaqları şəffaf, çənəsi güclü və ağır görünürdü. Sifətinin ağappaq rəngi isə adamı heyrətə salırdı.

Qrafın kobud, ətli əlləri, gödək barmaqları vardı. Qəribədir ki, ovuclarında tük bitirdi, dırnaqlarının ucu iti idi. Qrafın əli mənə toxunanda ətim ürpəşdi. O bunu sezdi, gülümsədi və bir az aralı oturdu.

Sükut içində pəncərədən səhərin açılmasını seyr edirdik. Haradasa canavarlar ulaşırdı. Qrafın gözləri parıldadı. O, ayağa qalxdı:

– Canavarlar gecənin övladlarıdır. Dinləyin, görün, necə musiqi çalırlar! Çarpayınız hazırdır. Siz istədiyiniz qədər yatın. Mənimsə gedəcək yerim var, günortadan sonra qayıdacağam.



7 may


Mən oyananda yenə səhər idi. Deməli, tam bir gün yatmışdım. Geyindim, dünən gecə şam etdiyim otağa gəldim. Masanın üstündə səhər yeməyi və bir kağız parçası vardı. Oxudum:

“Bir müddət olmayacağam. Məni gözləməyin. Drakula”.

Yeməyi bitirdikdən sonra zəngi basıb qulluqçunu çağırmaq istədim. Otaqda zəng tapmadım, qulluqçudan isə əsər-əlamət yox idi.

Bu cah-calalın içərisində – nə yataq otağımda, nə burada bir güzgü tapmadım ki, üst-başıma baxım, saçımı qaydaya salım. Yan qapını açıb kitablarla dolu bir otağa girdim. İngilis dilində kitablardan bir neçəsini götürdüm. Onları vərəqləyirdim ki, qraf daxil oldu.

– Əminəm ki, burada özünüz üçün maraqlı kitablar tapacaqsınız. Heyif, ölkəniz haqqında ancaq bu kitablardan oxumuşam, inanmazsınız: dilinizi oxuya-oxuya öyrənmişəm.

– Siz ingiliscə çox gözəl danışırsınız, qraf.

– Amma Londonda ağzımı açsam, o dəqiqə əcnəbi olduğumu biləcəklər. Siz buraya yalnız Londonda aldığım yeni mülklə bağlı məsələləri mənə izah etmək üçün gəlməmisiniz. Ümid edirəm ki, ingilis dilində yaxşı danışmağı da öyrədəcək, səhvlərimi düzəldəcəksiniz.

Söhbətimiz uzandı. Mən də qrafa yolda gördüyüm qəribəliklər barədə suallar verdim. Bəzi suallarıma cavab verməmək üçün o, mövzunu dəyişir, vaxud özünü eşitməzliyə vururdu. Nəhayət, qraf dedi:

– Gəlin Londonda mənim üçün aldığınız evdən danışaq.

Üzr istəyib çantamdan sənədləri götürmək üçün otağıma getdim. Mən geri qayıdanda o, divanda kitab oxuyurdu. Yeni malikanəsini qraf Drakulaya təsvir etməyə başladım, amma suallarından başa düşdüm ki, özü hər şeyi məndən yaxşı bilir.

Təqdimatımı bitirəndən sonra qraf dedi:

– Malikanənin böyük və qədim olduğuna şadam. Yoxsa təzə evdə yaşamaq dərdi məni öldürərdi. Evi yaşamalı hala gətirmək üçün uzun vaxt lazımdır. Mən artıq gənc deyiləm, illərlə kədərə alışmış qəlbim sevinc axtarmır. İndi mən qaranlıq, yalqızlıq və kölgələrlə dostluq edirəm.

Qraf üzr istəyib otağı tərk etdi, mənə isə sənədlərimi yığışdırmağı tapşırdı. Gözüm masanın üstündəki bir xəritəyə sataşdı. İngiltərənin xəritəsi idi. Üç məntəqə dairəyə alınmışdı: biri Londonun lap yaxınlığında, qrafın yeni malikanəsinin olduğu yerdə, ikisi isə dəniz sahilində – Ekseter və Uaytbidə.

Yarım saatdan sonra Drakula qayıtdı.

– Ah, hələ də kitablarla əlləşirsiniz! Bu qədər işləmək olmaz. Yeməyiniz hazırdır, gəlin.

O, qoluma girib məni qonşu otağa apardı. Masanın arxasında tək oturdum. Qraf yenə tox olduğunu söylədi. Kaminin yanında əyləşib söhbətə başladı. Söhbət bu dəfə də çox uzun çəkdi.

Havanın işıqlaşdığını görən qraf Drakula yerindən dik atıldı.

– Yenə səhər açıldı! Sizi daha bir gecə yuxusuz qoyduğuma görə üzr istəyirəm. Gələn dəfə mənim yeni vətənim İngiltərə haqqında elə şeylər danışın ki, vaxt anlayışını tamamilə unutmayaq.

Bunu deyib qraf təzim etdi və məni tək qoyub çıxdı. Otağıma qayıtdım, pəncərəni açdım, bu gün baş verənləri gündəliyimə yazmağa başladım.



8 may


Bir neçə saat yatdıqdan sonra oyandım və yuxum qaçdı. Qalxıb üzümü qırxmaq üçün kiçik güzgümü çantamdan çıxardım, pəncərənin qabağına qoydum. Birdən çiynimdə soyuq bir əl hiss etdim. “Sabahınız xeyir!” – qrafın səsi idi. Çox gözlənilməz oldu, hətta üzümü də kəsdim. “Sabahınız xeyir!” – deyə cavab verib işimə davam etmək istəyirdim ki, yerimdə dondum. Qraf düz arxamda dayanmışdı, amma əksi güzgüyə düşmürdü! Möhkəm qorxdum. Drakula yanımda olan zaman həmişə keçirdiyim narahatçılıq hissi bir az da artdı. Üzümdən qan axırdı. Ülgücü qoyub yaranın üstünə yapışdırmağa bir şey tapmaq üçün döndüm. Qanlı sifətimi görəndə Drakulanın gözləri şeytani bir ehtirasla parıldadı. Boğazımdan yapışmaq istəyən zaman əli boynumdakı xaça toxundu və gözlərindəki qəzəb birdən-birə itdi:

– Ehtiyatlı olun, hətta belə balaca yara da bizim yerlərdə siz düşündüyünüzdən qat-qat təhlükəlidir.

Sonra güzgünü əlinə aldı, “Hamısı bu zəhrimarın günahıdır” deyərək onu pəncərədən aşağı vızıldatdı.

Mən zala girəndə səhər yeməyi masanın üstündə hazır idi. Drakula görünmürdü. Yenə tək oturdum. Qəribədir, gələndən qrafı nə yeyən, nə içən görməmişəm…

Yeməkdən sonra qəsri gəzdim. Qapılar, hər yerdə qapılar, hamısı da bağlı! Çıxmağa yer yoxdur! Bu qəsr böyük bir həbsxanadır, mən də onun məhbusu!









III hissə



Conatan Harkerin gündəliyinin davamı

Məhbus olduğumu başa düşəndə əsəbiləşdim. Amma sonra sakitləşib soyuqqanlıqla vəziyyətdən çıxmaq üçün nə etməli olduğumu düşündüm. Qrafdan kömək gözləməyə dəyməzdi: məni burada o məhbus etmişdi. Ona görə yanında ehtiyatlı tərpənməliydim ki, şübhələnməsin.

Nəhəng giriş qapısı çırpıldı. Bu, qrafın qayıtdığını xəbər verirdi. Gizlincə otağıma yaxınlaşdım, qraf içəridə yatağımı səliqəyə salırdı. Belə də bilirdim: qəsrdə qulluqçu yoxdur. Təkcə ikimizik… Deməli, məni bura gətirən faytonçu da qraf özü imiş! Həmin gecə canavarların ondan necə qorxub qaçdıqları yadıma düşdü. Yaxşı ki, mehmanxanadakı yaşlı qadın xaçını mənə verdi. Onun canına dua oxudum. Ömrümdə belə şeyləri xoşlamazdım, amma indi əlim boynumdakı xaça dəyəndə həqiqətən məndə ümid yaranır, rahatlanıram. Qraf Drakula haqqında, demək olar, heç nə bilmirəm. Bu gecə onu özü barədə danışmağa məcbur etməliyəm.



Gecəyarı


Qrafla söhbətimiz uzun çəkdi. Ona vətəni Transilvaniyanın tarixi haqqında suallar verdim, böyük həvəslə cavablandırdı. Öz nəslinin tarixindən də qürurla, uzun-uzadı danışdı. Sekler tayfasından olan əcdadlarının qəhrəmanlığını, türklərlə, madyarlarla döyüşlərdə göstər- dikləri şücaətləri geniş təsvir etdi. Sonda dedi:

– Ah, gənc dostum, qanımızın təmizliyi, ağlımızın və qılınclarımızın itiliyinə görə biz Seklerlər və Drakulalar dünyanın bütün kralları qarşısında qürrələnə bilərik!

Söhbətin bu yerində hava işıqlaşmağa başladı və biz yatmağa getdik.

(Mənim gündəliyimdə hər şey “Ərəb nağılları”nda olduğu kimidir: xoruzlar banlayan vaxt söhbət bitir.)



12 may


Dünən axşam qraf yenə məni İngiltərədəki işləri ilə əlaqədar sorğu-suala tutdu. Ondan yaxşı hüquqşünas çıxardı, heç bir xırdalığı nəzərdən qaçırmırdı. Bütün məsələləri ayırd edəndən sonra ayağa qalxdı:

– Dostumuz Houkinsə məktub yazmısınızmı?

İçimdəki qəzəbi boğub heç kimə heç nə yazmadığımı söylədim.

– Onda yazın, gənc dostum, – qraf əlini çiynimə qoydu. – Houkinsə və gəlişinizi gözləyənlərə yazın ki, burada daha bir ay qalacaqsınız.

– Belə uzun müddət qalmağımı istəyirsiniz?

– İstəyirəm və heç bir etiraz qəbul etmirəm. Buraya mənim işimə kömək etmək üçün göndərilmisiniz, elə deyil? Mənim işim isə hələ qurtarmayıb.

Razılıq əlaməti olaraq təzim etməkdən savayı mənə nə qalırdı? Qrafın baxışı da, duruşu da mənə bu qəsrdə məhbus olduğumu xatırladırdı.

Qraf mənə 3 vərəq və 3 zərf verdi.

– Xahiş edirəm, məktubda işdənkənar mövzulara toxunmayasınız. Sağ-salamat olduğunuzu və tezliklə evə dönəcəyinizə ümid bəslədiyinizi biləndə, şübhəsiz, dostlarınız da sevinəcəklər.

Houkinsə və Minaya iki məktub yazdım. Ehtiyatlı idim, nəzərə alırdım ki, qraf onları oxuya bilər. Drakula məktubları götürdü.

– Bağışlayın, bu gecə şəxsi işlərim var. Ehtiyac duyduğunuz hər şeyi özünüz qəsrdə tapa biləcəksiniz. Məsləhət görürəm, yox, xəbərdarlıq edirəm ki, istifadənizdə olan otaqlardan kənara çıxmayasınız. Yuxunuz qaçsa, burada oturun, onda təhlükədən uzaq olarsınız. Köhnə, qaranlıq qəsr ağır xatirələrlə, pis yuxularla doludur. Yox, əgər bu otaqları tərk etsəniz…

Son cümləsində qraf əllərini yuyurmuş kimi bir-birinə sürtdü. Mən onu başa düşdüm. Amma hansı yuxu bu qorxunc və sirli gerçəklikdən daha dəhşətli ola bilərdi?



Sonra


Qraf gedəndən bir az sonra mən də otaqdan çıxdım. Daş pilləkənin başında şərqə baxan açıq pəncərə var idi. Təmiz hava və yumşaq ay işığına bürünmüş gözəl təbiət mənzərəsi əsəblərimi xeyli sakitləşdirdi. Başımı pəncərədən bayıra çıxaranda sağ tərəfdə tərpəniş hiss etdim. Gördüyümdən dəhşətə gəldim. Qraf kərtənkələ kimi sürünə-sürünə qala divarları ilə uçuruma doğru irəliləyirdi. Külək çiyinlərinə saldığı örtüyü yellədir, nəhəng qanada bənzədirdi.

Bu necə insandır, ya insanabənzər məxluqdur? Mən qorxuram və xilas olacağıma ümidim getdikcə azalır.



15 may


Bu gün yenə qrafın kərtənkələ kimi süründüyünün şahidi oldum. O, divarboyu sürünə-sürünə gözdən itdi. Qrafın qəsrdən çıxmasından istifadə edib bütün qapıları yoxladım. Hamısı bağlı idi. Nəhayət, pilləkənlərdən birinin başında azca aralı bir qapıya rast gəldim. Var gücümlə itələyib onu açdım.

Otaq toz içində idi, küncdə yerləşdiyi üçün pəncərələrinin biri qərbə, digəri cənuba açılırdı. Aşağı baxanda başa düşdüm ki, qəsr hündür qayanın üstündə tikilib və üç tərəfdən uçurumla əhatə olunub.

Yırtıq və köhnə pərdələr nə zamansa burada insan yaşadığından xəbər verirdi. Bu otaq mənim xoşuma gəlirdi. Tozlu masanın arxasına keçib gündəliyimi çıxardım və yazmağa başladım.



Daha sonra… 16 may, səhər


Dünən yazımı bitirdikdən sonra gündəliyi cibimə qoydum. Məni yuxu basırdı. Qrafın istifadəmə verilmiş otaqlardan kənara çıxmamaq barədə xəbərdarlığı yadıma düşdü, amma onun göstərişinə tabe olmamaqdan zövq alırdım. Otağıma qayıtmadım. Divanı pəncərənin qabağına çəkib uzandım. Pəncərədən görünən gözəl mənzərə və süzülən ay işığı məni uydurdu. Deyəsən, yuxuya getdim. Hər halda, ümid edirəm ki, həmin otaqda baş verənlərin hamısı yuxuda olub.

Hiss etdim ki, otaqda tək deyiləm. Gözümü açanda başımın üstündə üç qadın gördüm. İkisi qarabuğdayı idi, qrafın gözləri kimi iri gözləri, sərt baxışları vardı. Üçüncü qadının qızılı saçları solğun bənizinə dağılmışdı, al-qırmızı dodaqları ay işığında parıldayırdı. Üçünün də ağappaq iti dişləri vardı. Qadınlar pıçıldaşıb gülürdülər. Solğunbənizli qadın başını silkələyirdi.

Birinci qarabuğdayı qadın dedi:

– Get! Sən başla, biz davam edərik.

İkinci qarabuğdayı qadın rəfiqəsinin sözünə qüvvət verdi:

– O, gənc və sağlamdır. Üçümüzə də öpüş çatar.

Mən dinməzcə uzanmışdım. Nəhayət, qızılı saçlı qadın üstümə əyildi. Üzünü sifətimə o qədər yaxınlaşdırdı ki, nəfəsini duydum. Dilinin ucu ilə al-qırmızı dodaqlarını, ağ dişlərini yalayırdı. Sonra dodaqlarının, ardınca iti dişlərinin təmasını boynumda hiss etdim. Ləzzətdən gözlərimi yumdum, ürəyim döyünə-döyünə o xoşbəxt anı gözləməyə başladım.

Birdən mənə elə gəldi ki, qraf da buradadır. Gözlərimi açdım. Drakula güclü əli ilə qadının nazik boynundan yapışıb onu geri çəkdi. Qıpqırmızı gözlərindən qəzəb yağırdı, sifətində əsl qəddarlıq ifadəsi var idi.

– Nə cürətlə ona toxunursuz? Bunu sizə qadağan etmədimmi? O mənimdir!

Solğunbənizli qadın güldü.

– Sən özün heç vaxt sevməmisən və heç vaxt da sevməyəcəksən!

Qarabuğdayı qadınlar da ona qoşulub gülüşdülər, dəhşətli qəhqəhə qopdu.

Qraf diqqətlə mənə baxdı, sonra nəvazişlə dedi:

– Yox, mən də sevə bilirəm. Keçmişdə özünüz bunun şahidi olmusunuz. Söz verirəm, onunla işimi qurtarandan sonra istədiyiniz qədər öpməyinizə icazə verəcəyəm. İndisə gedin! İş çoxdur!




IV hissə



Conatan Harkerin gündəliyinin davamı

Oyananda özümü yatağımda gördüm. Əgər gecə gördüklərim yuxu deyildisə, məni buraya qraf gətirmişdi. Paltarlarım səliqə ilə qatlanmışdı. Ciblərimə əl dəyilməmişdi, hətta gündəliyim də yerində idi. Bütün bunların yuxu olduğuna inanmaq istəyirdim. Əks-təqdirdə qanımı sormağa imkan axtaran o üç qadından özümü gözləməliyəm.



18 may


Şübhələrdən azad olmaq üçün həmin otağa yenə getdim. Qapı elə bağlanmışdı ki, onu sındırmadan açmaq mümkün deyildi. Deməli, ogecəki əhvalat yuxu deyilmiş…



19 may


Gecə qraf mənə üç məktub yazdırdı. Məktublardan biri işimin bitməyinə az qaldığı və tezliklə evə dönəcəyim barədə idi. İkincisində bir gündən sonra qəsri tərk edəcəyimi, üçüncüsündə isə artıq qəsrdən çıxıb Bıstritsə çatdığımı yazdım. Bu məktublar yaxınlarımın narahatlığını aradan qaldırmaq məqsədi güdürdü. Əvvəl etiraz etmək istədim. Amma qrafı şübhələndirmək olmazdı. Başa düşərdi ki, mən artıq çox şey bilirəm və dərhal işimi bitirərdi. Məktublara hansı tarixi qoymaq lazım olduğunu soruşdum. Bir az fikirləşdikdən sonra dilləndi:

– Birincisi – iyun ayının 12-si, ikincisi – 19-u, sonuncusu – 29-u…

Öləcəyim günü bilirəm. Tanrı, mənə kömək ol!



28 may


Buradan qaçmağın, ən azı gizli məktub göndərməyin yolunu tapmışam. Qəsrin həyətində qaraçı dəstəsi məskən salıb. Pəncərəmdən onlarla əlaqə qurmuşam.

Nişanlım Minaya stenoqrafik işarələrlə məktub yazdım. Hər şeyi olmasa da, əsas mətləbi ona anlatdım. Bütün ürəyimi açsaydım, yazıq qız huşunu itirərdi. Houkinsə isə yazdım ki, dərhal Mina ilə görüşsün. Məktuba qızıl sikkə bağlayıb pəncərəmin dəmir barmaqlıqlarından aşağı atdım. Ümid edirdim ki, qaraçılar nə istədiyimi başa düşdülər.

Bir azdan qraf gəlib yanımda oturdu. Əlində iki məktub var idi.

– Bunları mənə qaraçılar verdilər. Biri sizdən əziz dostumuz Piter Houkinsədir. Digəri… – qraf ikinci məktubu açarkən kağızda qəribə simvollar gördü və möhkəm qəzəbləndi. – …digəri isə dostluqdan və qonaqpərvərlikdən sui-istifadənin bariz nümunəsidir. Amma imza qoyulmayıb. Deməli, bizə aidiyyəti və ziyanı yoxdur.

Qraf ikinci məktubu çırağın alovunda yandırdı.

– Houkinsə məktubunuzu isə göndərəcəyəm. Ancaq gərək bağışlayasınız, bilmədən məktubu açdım. Təzədən yapışdırmazsınız? – deyərək o, zərfi mənə uzatdı. Sakitcə yapışdırdım və geri qaytardım.

Qraf otaqdan çıxdı. Açar səsi eşitdim. Bir az gözləyib qapını dartdım: kilidlənmişdi.

İki saat sonra qraf qayıtdı. Divanın üstündə mürgülədiyimi görüb olduqca nəzakətlə:

– Yuxunuz gəlir, dostum? – dedi. – Bu gecə söhbətə qala bilməyəcəm, işim var. Ümid edirəm ki, sakit yatacaqsınız.

Qəribədir, bütün ümidini itirmiş adam necə rahatlanır! O gecəni çox gözəl yatdım.



31 may


Bu gün oyananda istədim çantamdan vərəq və zərfləri çıxarıb cibimə qoyum ki, üstümdə olsunlar, imkan düşəndə məktub yazım, qeydlər aparım. Sürpriz dalınca sürpriz! Bütün sənədlərim və kağızlarım itmişdi. Dolabı açdım ki, gələndə əynimdə olan pencəyimin ciblərinə baxım. Pencəyim də yox idi. Qraf hamısını götürmüşdü.



17 iyun


Səhər həyətdən at ayaqlarının tappıltısı gəldi. Sevincdən yerimdən sıçrayıb qapıya tərəf qaçdım. Qapım bayırdan bağlanmışdı. Pəncərənin qabağına cumub var gücümlə qışqırdım. Həyətdəki adamlar mənə baxıb gülüşdülər. Sonra arabalardan 50 nəhəng yeşik götürdülər, həyətin bir küncünə yığdılar və pullarını alıb getdilər.



24 iyun


Dünən gecə qraf öz otağına tez getdi, qapısını da bağladı. Tez pilləkənin başındakı pəncərənin qabağına qaçdım və gözləməyə başladım. Bir azdan qraf otağının pəncərəsindən çıxdı. Mənim kostyumumu geymişdi, əlində isə qara torba vardı. Başa düşdüm ki, şəhərə gedir. Mənim paltarımı geyib ki, hamı elə bilsin şəhərdə gəzən, poçt qutusuna məktub salan özüməm.

Otağıma qayıtdım. Bir neçə saatdan sonra qrafın otağından tükürpədici nalə səsi gəldi. Dərhal da kəsildi. Ardından dərin sükut çökdü. Dəhşətdən ürəyim partlayırdı. Otaqdan çıxmaq istədim, qapım bağlı idi. Yenə həbs olunmuşdum. Çarəsizlikdən oturub ağladım.

Həyətdən iztirab dolu qışqırıq eşidildi. Pəncərədən baxanda darvazanın ağzında saçları sifətinə dağılmış bir qadın gördüm. O da məni gördü, diz çöküb əllərini uzatdı, dəli kimi bağırdı: “Bədheybət, uşağımı qaytar!”

Qadın saçlarını yolur, sinəsinə döyür, hönkürürdü. Birdən yerindən sıçrayıb giriş qapısına tərəf atıldı, daha onu görə bilmədim, ancaq çığırtısını eşidirdim.

Qalanın başından qrafın soyuq, amiranə səsi gəldi. Nə dediyi anlaşılmırdı. Canavarlar ulaşdılar və açıq darvazadan həyətə doluşdular. Qadın susdu. Ona yazığım gəlmirdi, ölsə yaxşı idi. Çünki uşağının başına nə gətirildiyini bilirdim.

Bəs mən nə edim? Bu qəsrdən necə qaçım?



25 iyun, səhər


Hələ bir dəfə də gündüz qrafı görməmişəm. Ancaq gecələr peyda olur. Bircə otağına düşə bilsəydim… Necə? Qapısı həmişə bağlıdır.

Pəncərədən çıxıb kərtənkələ kimi divarla süründüyünü görmüşəm. Bəlkə, mən də onun kimi edim, pəncərəsindən içəri girim? Riskə gedəcəyəm. Ölümdən betər məni nə gözləyir ki? Tanrım, kömək ol! Qayıtmasam, əlvida, Mina!



Həmin gün, sonra


Birtəhər, daşlardan tuta-tuta qrafın pəncərəsinə çatdım. Otaq boş idi. İçəri girdim. Bir küncə çoxlu sayda qədim qızıl əşyalar yığılmışdı. O biri küncdə gözümə qapı dəydi. Açıq olduğuna təəccübləndim. Qapının kandarından aşağı pilləkən düşürdü. Ehtiyatla endim.

Kəskin iyli tuneldən keçib balaca kilsəyə oxşayan bir yerə çatdım. Məzarlığa bənzəyirdi. Qaraçıların gətirdiyi yeşiklər burada idi. Hamısının içinə torpaq doldurulmuşdu. Birində isə qraf uzanmışdı! Nə yatana, nə də ölənə bənzəyirdi. Donuq gözləri açıq qalmışdı, nəfəsi gəlmirdi, ürəyi də döyünmürdü.








Otağların açarları üstündə olduğunu düşünüb ciblərini axtarmaq istəyirdim ki, ilan vurmuş kimi əlimi geri çəkdim. Qraf mənim burada olduğumu bilmirdi, amma donuq gözlərindəki dərin nifrətdən vahimələndim. Tələsik geri qayıdıb pəncərədən çıxdım və gəldiyim yolla otağıma döndüm.



29 iyun


Bu gün axırıncı məktubu “yazmaq” günümdür. Axşam yenə qrafın pəncərədən çıxıb divarboyu süründüyünü gördüm. Sözsüz, mənim məktubumu poçta salmağa getdi.

Oturub kitab oxuya-oxuya yuxuya getmişdim. Qrafın gəlişinə oyandım.

– Sabah, əziz dostum, yollarımız ayrılır. Siz öz İngiltərənizə qayıdacaqsınız, mən isə işlərimə. Sabah burada olmayacam. Faytonum sizi həyətdə gözləyəcək, Borqo keçidində başqa bir faytona oturub Bıstritsə gedəcəksiniz. Ümid edirəm ki, nə vaxtsa yenə görüşəcəyik.

Onun səmimiliyini yoxlamaq üçün birbaşa soruşdum:

– Niyə bu gecə gedə bilmərəm?

– Çünki atlarım və faytonçum burada deyil.

– Mən piyada da gedərəm.

– Bəs baqajınız?

Qrafın üzündəki şeytan təbəssümü şübhələrimi artırdı.

– Baqajımın dalınca sonra fayton göndərərəm.

– Siz ingilislərin yaxşı bir məsəli var: gələni xoş qarşıla, gedəni tələsdir. Mənim evimdə öz iradənizin əleyhinə bir saniyə belə qalmayacaqsınız! Gəlin!

Biz pilləkənlərlə aşağı endik. Birdən o dayandı.

– Qulaq asın!

Bayırda canavarlar ulaşırdı.

Qraf nəhəng giriş qapısına yaxınlaşdı, zəncirləri və sürgüləri açdı. Qapı aralananda canavarların səsi lap yaxından eşidildi. Yox, qrafın iradəsinin əksinə getmək mənasız idi. Axırda canavarlara yem olacaqdım.

– Bağlayın qapını, səhəri gözləyərəm.

Qraf qapını çırpdı.

Otağıma qayıdıb yatağa girməyə hazırlaşırdım ki, qapının arxasından qrafın səsini eşitdim:

– Gedin! Qayıdın yerinizə! Vaxtınız hələ çatmayıb. Səbirli olun! Bu gecə mənimdir, sabahkı gecə sizin.

Doğrudanmı, sonum çatıb? Sabah! Sabah! Tanrım, mənə də, əziz nişanlıma da kömək ol…



30 iyun


Səhəri dirigözlü açdım. Ölüm bu gecə gələcəksə, qoy məni hazır görsün.

Hava işıqlaşan kimi otaqdan çıxıb giriş qapısına tərəf qaçdım. Tələsik sürgüləri, zəncirləri açdım və böyük ümidlə qapını dartdım. Tərpənmədi. Dünən mən otağıma gedəndən sonra qraf qapını kilidləmişdi.

Mən bu açarları tapmalı idim!

Otağa qayıdıb pəncərədən çıxdım, yenə daşlardan tuta-tuta qrafın otağına çatdım və içəri girdim. Küncdəki qapıdan məzarlığa düşdüm. Qraf öz qutusunda uzanmışdı, ancaq yeşiyin qapağı bağlı idi. Qapağı qaldırıb divara söykədim və açarları axtarmaq üçün əyildim. Dəhşətə gəldim.

Qutudakı həmin qraf deyildi. O, çox cavan görünürdü. Dodaqları allanmışdı, saçı və bığları tünd-boz rəngə düşmüşdü. Ağzından boynuna tərəf qan axmışdı. Sanki bu bədheybətin qarnı xirtdəyinə qədər qanla doldurulmuşdu.

Xeyli axtardım, amma açarları tapmadım. Dayanıb gözümü qrafa dikdim. Üzündə alçaldıcı təbəssüm vardı. Mən bu vəhşiyə Londona köçməyə kömək edirdim? Kim bilir, orada insanların başına nə oyunlar açacaq!

Yox, dünyanı bu qəddardan xilas etməliydim! Onu öldürməliydim! Yerdəki beli əlimə aldım. Var gücümlə sifətinə zərbə endirmək üçün yuxarı qaldırdım. Qrafın başı döndü, qəzəbli baxışları mənə dikildi. Bel əlimdən sürüşüb onun alnında dərin yara açdı. Yeşiyin ağzını bağladım. Həyətdən at ayaqlarının tappıltısı, qaraçıların səsləri gəldi. Cəld qrafın otağına qalxdım, diqqətlə səslərə qulaq asmağa başladım. Aşağıda açar cingildədi, qapı açıldı. Deyəsən, yeşikləri bayıra daşıyırdılar. Bir azdan qapı örtüldü.

Belə çıxır ki, zirzəmidəki məzarlıqdan bayıra çıxış var? Sakitlik çökəndə təzədən ora düşmək istədim. Bu dəm güclü külək küncdəki qapını zərblə çırpdı, nə qədər itələdimsə, açılmadı.

Vaxt daralırdı. Həyətdən gələn çəkic taqqıltısı, at kişnərtisi, araba təkərlərinin cırıltısı da kəsildi. Artıq bu böyük qəsrdə mən tək qalmışdım. Mən və bir də o üç qadın…

Yox, onlarla təklikdə qalmayacağam. Qəsrin divarları ilə qrafın otağına endiyim kimi, buradan da aşağı düşməyə çalışmalıyam. Özümlə bir az qızıl da götürməliyəm – gərəyim olar. Sonra isə – düz evə! Ən yaxın qatar stansiyasına! Buradan mümkün qədər uzağa!

Bu qaniçənlərin əlində qalmaqdansa, Tanrının mərhəmətinə ümid etmək yaxşıdır. Uçurum dərindir, amma başqa yolum yoxdur. Əlvida, Mina!..




V hissə



Mina Mürreydən Lüsi Vestenraya məktub



9 may


Əziz Lüsi!

Uzun zaman yazmadığıma görə üzr istəyirəm. Məktəbdə dərs hissə müdiri olmaq asan iş deyil, yoruluram. Stenoqrafiya ilə də məşğul oluram ki, gələcəkdə Conatana kömək edə bilim. O öz gündəliyini stenoqrafiya ilə yazır. Conatandan məktub gəlib. Sağ-salamatdır, haradasa bir həftəyə qayıdacaq. Səndə təzə nə var? Ucaboy, qıvrımsaç yaraşıqlı bir kişi haqqında şayiələr dəyib qulağıma.

Səni sevən Mina.


Lüsi Vestenradan Mina Mürreyə məktub



Çərşənbə


Əziz Mina!

Təzə maraqlı heç nə yoxdur. Dediyin o yaraşıqlı kişi – mister Artur Holmvuddur, tez-tez bizə gəlir, anamla söhbətləşir. Bu yaxınlarda Holmvud bizi bir cənabla tanış etdi, 29 yaşı var, amma artıq professordur, ağıllı və qətiyyətlidir, ruhi xəstələr üçün böyük tibb müəssisəsinin rəhbəridir. Conatana nişanlı olmasaydın, deyərdim ki, əsl sənlikdir. Mənsə, Mina, Arturu sevirəm. Uşaqlıq dostum kimi sirrimi yalnız sənə açıram.


Lüsi Vestenradan Mina Mürreyə məktub



24 may


Əziz Mina!

20 yaşıma az qalıb, hələ mənə evlənmək təklif edən olmamışdı. Bu günsə birdən-birə üç təklif aldım!

Birincisi ruhi xəstəxananın baş həkimi doktor Syuvard idi. Təklifini qəbul etmədim. İncimədi, dedi ki, nə vaxt dost köməyinə ehtiyac duysam, qulluğumda hazırdır. İkincisi günortadan sonra gəldi. Texaslı bu gənc – mister Kuinsi Morris – çox tərbiyəli, savadlı adamdır, dünyanın yarısını gəzib. Hislərini elə gözəl ifadə edirdi ki, ona rədd cavabı verəndə ağladım. Amma başqasını sevdiyimi gizlətmədim. Mister Kuinsi də mənə əbədi dostluq vəd etdi.

Üçüncüsü isə Artur idi. Hər şey bir anda baş verdi. Mina, Mənim xəyallarım gerçəkləşir!


Doktor Syuvardın gündəliyindən



25 aprel


Dünənki uğursuzluqdan sonra iştaham da küsüb. Başımı işlə qatıram. Xəstələrdən biri – Renfild məni çox maraqlandırır. Adi dəliyə oxşamır. Renfildin 59 yaşı var, çılğın təbiətlidir, fiziki cəhətdən güclüdür. Məncə, axırda o, bir problem yaradacaq. Təhlükəli adama oxşayır.


Kuinsi Morrisdən Artur Holmvuda məktub



25 may


Sabah axşam sizi evimə dəvət edirəm. Con Syuvard da gələcək. Sizin – dünyanın ən gözəl qadınının qəlbini ovlamış xoşbəxt dostumuzun sağlığına içəcəyik. Gözləyəcəyik.


Artur Holmvuddan Kuinsi Morrisə teleqram



26 may


Gələcəyəm və sizə elə xəbər gətirəyəcəm ki, ağzınız açıq qalacaq.




VI hissə



Mina Mürreyin gündəliyindən



24 iyul, Uaytbi


Lüsi məni vağzalda qarşıladı. Kresşentdəki böyük bağ evlərinə getdik. Uaytbi abbatlığının qalıqları ilə şəhərin arasında kilsə ucalır. Kilsənin yanında hasarla əhatə olunmuş qəbiristanlıq var, hasarboyu skamyalar düzülüb. Buradan körfəzə və limana gözəl mənzərə açılır. Mən həmin skamyalardan birində oturmuşam. Üzü, əlləri qırışıq bir qoca ilə – adı Svezldir – söhbət edirəm. Sonra o, evə gedir, mən də qalxıram.

Artıq bir aydır ki, Conatandan xəbər yoxdur.


Doktor Syuvardın gündəliyindən



5 iyun


Renfild mənimçün getdikcə daha maraqlı olur. Mənə elə gəlir ki, onun nə isə bir planı var, amma nə plandır, baş aça bilmirəm. Meylini heyvanlara salıb. Milçək tutub saxlayır. Danladım, dedi üç gün vaxt verin, yığışdıraram.



18 iyun


Renfild indi də hörümçək saxlayır. Milçəklərini onlara yedizdirir.



1 iyul


Renfildə dedim, hörümçəklərinin sayını azaltsın. Yanımda yağlı bir milçəyi tutub ağzına atdı. Görəsən, hörümçəklərinin də sayını bu yolla azaldacaq?



19 iyul


Renfild sərçələrə keçib. Bir sürü sərçəsi var, hörümçək və milçəklərlə kökəldir. Bu gün mənə yaltaqlanırdı, pişik istədi. Şübhələndim, dedim, buralarda çətin tapılsın. Gözlərində qəzəb parıldadı. Bu adam əsl manyakdır.



20 iyul


Renfilddən sərçələrinin hara yoxa çıxdığını soruşdum. Dedi, buraxmışam. Günorta qulluqçu gəlib xəbər verdi ki, Renfild qusur: “Qarnından çoxlu sərçə tükü çıxır, mənə elə gəlir ki, o, quşları diri-diri udub”.

Mənim fərziyyəm təsdiqini tapır. Renfild – xüsusi növ manyakdır, ibtidaidən aliyə doğru getməklə mümkün qədər çox həyat məhv etməyə çalışır. Milçəkləri hörümçəyə, hörümçəkləri sərçəyə yedizdirdi, sərçələri isə pişiyə verməyə hazırlaşırdı. Növbəti mərhələ, görəsən, nə olacaqdı? Bəlkə, eksperimenti davam etdirməyə dəyər?..


Mina Mürreyin gündəliyindən



26 iyul


Lüsidən və Conatandan narahatam. Conatandan məktub gəlmir. Lüsinin isə köhnə xəstəliyi baş qaldırıb. Gecələr yataqdan qalxıb gəzir. Anası ilə danışdım, razılaşdıq ki, qapısını bağlı saxlayaq.



3 avqust


Conatandan hələ də məktub yoxdur. Son məktubunu bir də oxudum. Onun xəttidir, amma heç özünün sözlərinə bənzəmir. Lüsi bu həftə nisbətən rahat yatıb. Hərçənd bəzən gecələr durur, qapının bağlı olduğunu başa düşəndə açar axtarır.



6 avqust


Conatandan xəbər çıxsaydı, bir az rahatlanardım. Dünəndən hava bozarıb, balıqçılar deyir, fırtına gözlənilir. Sahil gözətçisi gəlib skamyada yanımda əyləşir.

– Dənizdəki o qəribə gəmini görürsünüz? Rus gəmisinə oxşayır. Dalğalar onu oyan-buyana atır, gəmi isə hara gedəcəyini bilmir. Sahilə də yan almır, sanki idarə olunmur.




VII hissə



“Deyliqraf” qəzetinin 8 avqust sayında dərc olunmuş məqalədən parça (Mina Mürreyin gündəliyinə əlavə edilib)

“Fırtına birdən başladı. Külək ulayır, ildırım çaxır, dalğalar şahə qalxırdı. Mayakın projektoru işə düşəndə bir neçə gündür dənizdə vurnuxan gəmi yenə göründü. O, sürətlə sahilə doğru gəlirdi. Nəhayət, gəminin burnu quma girib dayandı. Gəmidən yekə bir it tullanıb qəbiristanlığa doğru qaçdı. Sahil gözətçisi göyərtəyə birinci qalxdı. Sizin müxbir də onun ardınca getdi.

Göyərtədə sükana pərçimlənmiş bir ölüdən başqa heç kim yox idi. Ölünün əlində xaç vardı, biləklərinə kəndir dolanmış, sonra sükana bağlanmışdı. Sahil gözətçisi baxan kimi dedi ki, bu adam özü-özünü bağlayıb, əsl kapitan kimi sonadək vəzifəsini icra edib. Ölünün cibindən bir dəftər çıxdı”.


Qəzetin 9 avqust sayında məqalənin davamı

“Bu, Varnadan Uaytbiyə gələn rus gəmisi imiş. Yükü qumdan və taxta yeşiklərdə qara torpaqdan ibarətdir. Mənə gəmi jurnalı ilə tanış olmaq imkanı verdilər. Amma orada adamların yoxa çıxması haqqında qəribə qeydlərdən başqa maraqlı heç nə tapmadım. Kapitanın cibindən çıxan dəftər daha maraqlı idi. Özünüz əmin ola bilərsiniz:





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=68289436) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



notes



1


Herr – almanlarda imtiyazlı cəmiyyətə mənsub şəxslərə nəzakətlə müraciət forması (həm də soyad və ya vəzifənin əvvəlində işlənir); cənab