Книга - Frankenşteyn və ya müasir Promotey

Frankenşteyn və ya müasir Promotey
Meri Şelli


Dünya ədəbiyyatından seçmələr
Meri Şelli ilə birgə ruhlar, kabuslar haqda hekayələr oxuyarkən məşhur şair lord Bayron ona bənzər hekayə yazmağı təklif edir. Tezliklə Merrinin yuxusuna indi oxuyacağınız bu əsərin ideyası girir…





Meri Şelli

FRANKENŞTEYN və ya MÜASİR PROMETEY





Birinci məktub




İngiltərə, miss Sevillə,

Sankt-Peterburq, 11 dek. 17..


Eşidəndə, yəqin, sevinəcəksən: sənin şübhələrin özünü doğrultmadı və işimin başlanğıcı uğurlu oldu. Sevimli bacıma ərz etmək istəyirəm ki, dünəndən buradayam və planlarımın baş tutacağına getdikcə daha çox əmin oluram.

Londondan uzaqlarda, Peterburq küçələrində oynayan şimal küləyi mənə gümrahlıq və sevinc gətirir. Bilmirəm, bu hislərimi başa düşəcəksənmi? Mənim can atdığım bir diyardan əsən küləklərdən o yerlərin buzlu nəfəsini duyuram. Amma yenə də Şimal qütbünü soyuğun və ölümün hökmranlıq etdiyi bir məkan yox, gözəlliklər məskəni sanıram. Orada, Marqaret, günəş heç zaman batmır. Əbədi işıq diyarından gözəl nə ola bilər! Orada mən maqnitin əqrəbini əsir etmiş qüvvənin sirrini öyrənəcəyəm, astro- nomik müşahidələr aparacağam, insan ayağı dəyməyən yerləri gəzəcəyəm. Ölüm qorxusuna üstün gəlib məni o tərəflərə çəkən də elə budur.

Bu ekspedisiya mənim gənclik arzumdur. Şimala dəniz səyahətləri haqqında Tomas əminin kitablarını yeniyetmə çağlarında acgözlüklə oxuyardım. Ölümündən əvvəl atamın əmimə məni dənizə buraxmamağı möhkəm-möhkəm tapşırmasına təəssüf edərdim.

Altı il idi ki, indi həyata keçirməyə başladığım planı beynimdə fırladırdım. Canımı möhkəmlədirdim, xəlvətcə gedib balina ovçularına qoşulmuşdum, onlarla dənizə çıxırdım, gecələr riyaziyyat, fizika oxuyurdum, təbabət öyrənirdim. Mənim həyatım zər-ziba içərisində də keçə bilərdi. Amma mən şöhrəti var-dövlətdən üstün tutdum.

İndi Rusiyada səfərə çıxmaq üçün ən əlverişli vaxtdır. Burada qarda sürətlə gedən kirşələr var. Soyuq da adama təsir etmir, çünki başdan-ayağa xəzə bürünürlər. Mən də xəz paltar almışam: Peterburqdan Arxangelskə gedən yolda donub-qalmaq istəmirəm.

Arxangelskdə gəmi kirayələyəcəyəm, balina ovunda təcrübəsi olanlardan komanda yığacağam. Səyahətə iyundan tez çıxmağı düşünmürəm. Nə vaxt qayıdacağımı isə bilmək olmaz. Hər şey istədiyim kimi alınsa, biz aylarla, bəlkə, illərlə görüşməyəcəyik. Yox, uğursuzluğa düçar olsam, tez görüşəcəyik, ya da daha heç vaxt məni görməyəcəksən.



    Səni sevən qardaşın
    R. Uolton




İkinci məktub




İngiltərə, miss Sevillə,

Arxangelsk, 28 mart 17..


Məqsədimə doğru bir addım da atdım. Gəmi kirayələdim, indi cəsur dənizçilər axtarıram ki, komandanı formalaşdırım.

Bir şey çatışmır – dostum yoxdur, Marqaret, sevincimi bölüşməyə, mənə həyan durmağa, məsləhət verməyə bir adamım yoxdur. Əlbəttə, ürəyimi kağıza boşaldıram, amma o, hislərimi başa düşmür. Mənə elə bir adam lazımdır ki, arzularımı bölüşüm, işlərimə təkan versin, lazım gəlsə, düzəliş etsin. Sənin qardaşın çox tələskəndir, çətinlik olanda hövsələsi daralır. Ən pisi də odur ki, yaxşı təhsilim yoxdur, nə bilirəmsə, özüm öyrənmişəm. 28 yaşım var, amma bəzi şeylərdən məktəb şagirdindən də az baş çıxarıram. İstərdim, elə bir ağıllı dostum olsun ki, boş xəyallardan çəkindirsin, mənə düz yol göstərsin.

Hərçənd əbəs yerə şikayətlənirəm: okeanın ortasında, ya burada, Arxangelsk tacirlərinin və dənizçilərinin arasında necə dost tapmaq olar? Düzdür, kobud olsalar da, yaxşı insanlardır. Köməkçim, məsələn, cəsur və tədbirlidir. İngilisdir, bir gəmidə gördüm, yanımda iş təklif etdim, inandırdım, razılaşdı.

Kapitan da yaxşı adamdır, yumşaq təbiəti var, eyni zamanda çox təmiz və cəsarətlidir. Mən sənin tərbiyəni görmüşəm, kobudluqdan zəhləm gedir, ona görə də belə bir alicənab dənizçi haqqında eşidəndə dərhal axtarıb onu tapdım.

Qış çox kəskin keçdi, amma yaz tez gəldi və havalar qızdı. Bəlkə, səyahətə əvvəl nəzərdə tutduğumuzdan tez çıxa bildik.

Tezliklə yola düşəcəyimiz haqda fikirləşəndə hislərim coşur. Tanımadığım yerlər, “dumanlı və qarlı” diyar məni özünə çəkir. Sənə bir sirr açım. Mən, əlbəttə, işgüzaram, inadkaram, konkret məqsədim var, amma həm də xəyalpərvərəm, tədqiqat aparmaq üçün yollanacağım diyarda məni möcüzə gözlədiyinə inanıram.

İmkanın olanda mənə yaz.



    Səni sevən qardaşın
    R. Uolton




Üçüncü məktub




İngiltərə, miss Sevillə,

7 iyul 17..


Əziz bacım!

Mən sağ-salamatam və xeyli yol keçmişəm. Özüm gümraham, komandam möhkəm və cəsurdur. İndi yayın ortasıdır, çayla şimala doğru xeyli irəliləmişik, bir azdan dəniz sahilinə çatacağıq.

Hələlik sənə yazılası maraqlı bir şey baş verməyib. Bir-iki dəfə möhkəm külək qalxıb, gəmimiz bir az zədələnib, vəssalam. Ümid edirəm ki, bundan ciddi çətinliklə üzləşməyəcəyik.

Əmin ol ki, sənin xatirinə özümü gözüyumulu təhlükələrin içinə atmayacağam. Soyuqqanlı və ağıllı olacağam.

Amma uğuru əldən buraxmayacağam. İnsan cəsarəti və iradəsinin qarşısında heç nə dayana bilməz!

Tanrı mənim əziz bacımı qorusun!



    R. U.




Dördüncü məktub




İngiltərə, miss Sevillə,

5 avqust 17..


Başıma elə bir qəribə əhvalat gəlib ki, mütləq sənə yazmalıyam. Hərçənd bəlkə, özüm Londona bu məktubdan qabaq gəlib çatdım.

Ötən bazar ertəsi (31 iyul) gəmimiz buzluqlara daxil oldu, güclü duman düşdü, irəli getmək çox təhlükəli idi. Ona görə də lövbər salıb havaların düzəlməsini gözləməyə başladıq.

Günorta duman dağılanda qarşımızda ucsuz-bucaqsız buz səhrası olduğunu gördük. Bu, əlbəttə, narahatlığımızı artırdı. Birdən gözümüzə bu səhra ilə hərəkət edən bir kirşə sataşdı. Aramızda 700–800 metr məsafə olardı. İtlər qoşulmuş kirşənin üstündə nəhəng bir adam oturmuşdu. O, sürətlə şimala doğru irəliləyirdi və tezliklə biz onu gözdən itirdik.








Bu, çox gözlənilməz idi, çünki biz düşünürdük ki, insan məskəni olmayan bir yerə çatmışıq.

Təxminən iki saatdan sonra dalğaların səsini eşitdik; buz ərimişdi, gəmi əsarətdən xilas olmuşdu.

Səhər mən göyərtəyə çıxdım. Matroslar yığışıb öz aralarında nəyi isə müzakirə edirdilər. Sən demə, böyük buz parçasının üstündə gəmiyə bir kirşə yan alıbmış. Biz kirşədə oturmuş adama gəmiyə qalxmağı təklif etdik. O, görkəmindən avropalıya oxşayırdı, amma təklifimizi qəbul etməzdən əvvəl ingiliscə soruşdu ki, gəmi hara gedir? Sual məni çox təəccübləndirdi: hara getməyimizin nə fərqi var, o, indi öz xilası haqqında düşünməlidir. Bununla belə, cavab verdim ki, tədqiqatçılarıq, şimala üz tutmuşuq. Yalnız bundan sonra o, gəmiyə qalxmağa razılıq verdi. Əl-ayağını don vurmuşdu. Biz onu yorğana büküb mətbəxin isti borusunun üstündə uzandırdıq. Yavaş-yavaş özünə gəldi, şorba verdik, gözləri işıqlandı.

Onu mənim otağıma aparmağı tapşırdım. Maraqlı adam idi. Gözləri qaynayırdı, amma dinib-danışmırdı, hərdən dişlərini elə bərk qıcayırdı ki, səsini eşitmək olurdu, sanki ağrısını ətrafdakılardan gizlətməyə çalışırdı. Bir dəfə köməkçim ondan bu yerlərə necə gəlib düşdüyünü soruşdu. Qaşqabağını sallayıb həvəssiz cavab verdi ki, bir nəfəri izləyirəm.

– Deyəsən, biz onu görmüşük. Siz gəmiyə yan almazdan xeyli əvvəl buz səhrası ilə bir kirşə gedirdi, itlər onu şimala aparırdılar.

Bu məlumat təzə tanışımızı çox maraqlandırdı. Soruşdu ki, buz parçalananda həmin kirşə suya qərq ola bilərdimi? Cavab verdim ki, demək olmaz, çünki buz gecəyarısı parçalandı, kirşə artıq uzaqda olardı.

Həmin vaxtdan o, göyərtədə dayanıb gözlərini üfüqdən çəkmirdi. Axır gördüm, yenidən xəstələnəcək, söz verdim ki, nəsə qeyri-adi bir şey diqqətimizi cəlb etsə, dərhal onu çağıracağıq və kayuta düşməyə razı saldım.

O mənim çox xoşuma gəlir, amma daim kədər içində olmasından üzülürəm.

Yadındadırsa, məktublarımdan birində yazmışdım ki, okeanın ortasında özümə dost tapacağıma inanmıram. Deyəsən, tapmışam, əziz Marqaret. Böyük məmnuniyyətlə onunla dostlaşardım.



13 avqust 17..


Qonağıma günü-gündən daha çox bağlanıram. Bir yandan ona heyranam, digər tərəfdən isə halına acıyıram. O, müdrik və dərin savadlı adamdır, elə gözəl və sərbəst danışır ki, saatlarla oturub qulaq assan, yorulmazsan. Mən ona bütün planlarım barədə məlumat verdim, dedim ki, arzularım naminə hər şeyimdən, hətta həyatımdan da keçərəm. Eşidəndə qanı qaraldı, əlləri ilə üzünü qapadı: “Bədbəxt! Sizin də mənim kimi ağlınız çaşıb”.

Onun sözləri mənim bu adama olan marağımı bir az da artırdı. Ürəyimi ona açdım, dedim, özümə dost axtarıram, ruhən doğmalıq hiss etdiyim bir adamla yaxın ünsiyyətin həsrətindəyəm, qəti əminəm ki, bunsuz insan tam xoşbəxt ola bilməz.

– Mən sizinlə razıyam, – deyə cavab verdi. – Bunsuz insan özünü yarımçıq hiss edir. Bir vaxtlar mənim belə bir nəcib dostum olub, ona görə də sizi yaxşı başa düşürəm. Sizin üçün həyat qabaqdadır. Mən isə artıq hər şeyimi itirmişəm və yaşamağa yenidən başlaya bilmərəm.



19 avqust 17..


Dünən qonağım dedi: “Kapitan Uolton, yəqin, başa düşmüsünüz ki, mənim həyatım çox ağır olub. Qərara gəlmişdim, xatirələrimi özümlə qəbrə aparım. Siz məni fikrimi dəyişməyə məcbur etdiniz. Bir vaxtlar mən həqiqəti dərk etməyə can atdığım kimi, siz də təbiətin sirlərinə yiyələnməyə çalışırsınız. Arzu edirəm, məqsədinizə nail olmaq sizə mənim qədər baha başa gəlməsin. Bilmirəm, bu məhrumiyyətlər barədə danışacaqlarımın sizə bir xeyri olacaqmı, amma görürəm ki, eyni yolu gedirsiniz, özünüzü eyni təhlükələrə məruz qoyursunuz. Məni bu yol faciəyə gətirdi, çalışın, həmin səhvləri təkrar etməyin. Hətta mənim əhvalatım sizə inandırıcı görünməsə belə, ondan özünüz üçün nəticə çıxarın”.

O gündən başlayaraq hər axşam, ortaya təcili bir iş çıxmasa, mən qonağın hekayətini dinləyir, danışdıqlarını dəftərimə yazırdım. Bu dəftəri sən böyük maraqla oxuyacaqsan. Həmsöhbətimin həyat hekayəti, həqiqətən, çox ibrətamiz, qeyri-adi və dəhşətlidir. Onun özü isə güclü tufandan sonra ciddi zərər çəkmiş və artıq batmaqda olan şanlı keçmişli gəmini xatırladır.




I fəsil


Mən cenevrəliyəm; valideynlərim İsveçrənin adlı-sanlı adamlarındandır. Atam da öz ata-babası kimi uzun müddət ictimai vəzifələrini vicdanla yerinə yetirib. Təmizliyi və işgüzarlığı ilə ad çıxarıb, hörmət qazanıb. Başı ictimai işlərə o qədər qarışıb ki, gec evlənib.

Ümumiyyətlə, atamın evlənmək əhvalatı onun xarakterini çox gözəl əks etdirir, buna görə də həmin əhvalatı sizə danışmaq istəyirəm. Atamın dostları arasında varlı bir tacir var idi. Bofor adlı bu adam uğursuzluğa düçar olmuş, müflisləşmişdi. Cenevrədə onu tanıyan adamların arasında qalmağı qüruruna sığışdırmayıb qızı ilə birgə qonşu şəhərə köçmüşdü, orada tənha həyat sürürdü. Atam Boforun xətrini çox istəyirdi, dostunun yoxa çıxması onu mütəəssir etmişdi. Boforu tapıb yenidən ayağa qalxmasına kömək etmək istəyirdi.

On aydan sonra atam, nəhayət, onun yerini öyrəndi, evinə getdi. Amma gecikmişdi.

Bofor qonşu şəhərə köçəndən üç ay sonra dərddən xəstələnibmiş. Qızı Karolina ruhdan düşmür, paltar tikib satır, atasına qulluq edirmiş. Xəstəliyinin yeddinci ayında, yəni atam dostunu tapmazdan bir gün əvvəl Bofor rəhmətə gedibmiş.

Dəfndən sonra atam Karolinanı Cenevrəyə gətirdi, öz qohumlarından birinin evində yerləşdirdi. İki ildən sonra onlar evləndilər.

Atamla anamın arasında yaş fərqi böyük olsa da, onlar bir-birini çox sevirdilər. Atam anamın qayğısına qalır, keçirdiyi məhrumiyyətlərin acısını unutdurmaq üçün onun nazını çəkirdi. Bu məhrumiyyətlər anamın səhhətinə pis təsir etmişdi, əsəbləri də xeyli korlanmışdı. Ona görə də toydan dərhal sonra valideynlərim yumşaq iqlimli İtaliyaya köçmüşdülər.

Mən Neapolda anadan olmuşam. Anamın nəvazişləri və atamın sevgi dolu baxışları mənim uşaqlıq illərimin ən yaddaqalan xatirələridir. Anam bir qız da istəyirdi, amma məndən sonra onların uzun müddət uşaqları olmadı. Yadımdadır, beş yaşım var idi, ailəmiz Komo gölünün sahilində dincəlirdi. Göl qırağında gəzinti vaxtı atamla anamın diqqətini uşaqla dolu, amma həddən ziyadə kasıb bir koma cəlb etmişdi. Bir dəfə atam işləri ilə əlaqədar Milana getdi, anam isə məni də götürüb həmin komaya yollandı. Komada yaşayan kəndli ailəsində beş uşaq var idi. Uşaqlardan biri digərlərinə heç oxşamırdı. Qızılı saçları, mavi gözləri, zərif sifət cizgiləri ilə seçilən bu qızcığaz anamı çox maraqlandırdı. Kəndli qadın onun əvvəllər evində qulluqçu işlədiyi milanlı bir zadəganın qızı olduğunu dedi. Alman əsilli anası doğuş üstündə ölmüşdü. Atası isə İtaliyanın azadlığı uğrunda mübarizə aparmışdı. Avstriyalılar onu ələ keçirəndən sonra öldüsü-qaldısı bilinmirdi, əmlakını da müsadirə etmişdilər. Qulluqçunun yetim qıza yazığı gəlmişdi, götürüb evinə aparmışdı.

Atam Milandan qayıdanda villamızın qonaq otağında mənimlə oynayan mələyə oxşayan bir qız uşağı gördü. Anam məsələni ona başa saldı və həmin gündən Elizabet Lavensa bizim ailənin üzvü, mənim ən əziz adamım oldu.









II fəsil


Biz bir yerdə tərbiyə olunurduq, aramızda cəmi bir yaş fərq vardı. Xarakterlərimizin müxtəlifliyi bizi daha da yaxınlaşdırırdı. Elizabet sakit təbiətli, amma inadkar, mən çılğın, bununla belə, elmlərə həddən artıq meyilli idim. Onu dünyanın zahiri gözəlliyi daha çox maraqlandırırdı, mənsə hər şeyin məğzinə varmağa, səbəb-nəticə əlaqələrini başa düşməyə çalışırdım.

Mənim yeddi yaşımın tamamında qardaşım oldu. Valideynlərim Cenevrəyə qayıdıb sakit, qapalı həyat tərzi sürməyə başladılar. Mən də başqaları ilə ünsiyyətə çox can atmırdım, ona görə məktəbdə cəmi bir dostum vardı. Anri Klerval çox istedadlı uşaq idi, çətinlikləri, sərgüzəştləri sevirdi, cəngavər romanları oxuyur, şeir yazır, bizi xoşladığı pyesləri səhnələşdirməyə məcbur edirdi.

Mən dünyada ən xoşbəxt uşaq olmuşam. Başqa ailələri görəndə mənə bəxş etdikləri sevincə görə ata-anama olan məhəbbətim artırdı.

Dedim ki, çılğın idim, amma bütün enerjimi uşaq oyunlarına yox, elmlərə yiyələnməyə, oxumağa sərf edirdim. Ən çox da dünyanın fiziki sirlərinin dərkinə maraq göstərirdim. Klervalı, əsasən, mənəviyyat problemləri maraqlandırırdı. O, ictimai münasibətləri, insanları qəhrəmanlıq göstərməyə sövq edən motivləri araşdırırdı və özü də gələcəkdə qəhrəman olmaq istəyirdi. Elizabetin təmiz ruhu isə evimizi çıraq kimi işıqlandırır, zərif səsi, gülüşü və baxışı bizi canlandırırdı.

Mən təbiət elmlərinə üstünlük verirdim. Bir dəfə 13 yaşımda ailəliklə göl qırağına səyahətə getmişdik. Hava korlandığından bütün günü mehmanxanadan çıxa bilmədik. Orada Korneli Aqrippanın bir kitabını tapdım. Əlimə həvəssiz aldım, ancaq oxuduqca vəcdə gəlirdim. Sanki özüm üçün yeni bir dünya kəşf edirdim. Kitabı atama göstərdim. Üz qabığına baxıb: “A, Korneli Aqrippa, – dedi, – əziz Viktor, vaxtını boş şeylərə sərf etmə”.

Əgər atam mənə ətraflı izah etsəydi ki, Aqrippanın baxışlarının yanlışlığı artıq çoxdan elmi surətdə sübuta yetirilib, mən o kitabı bir küncə atardım. Bəlkə də, sonradan məni məhvə aparan yola düşməzdim. Amma atamın ağızucu dediyi sözlər məni inandırmadı və acgözlüklə kitabı oxumaqda davam etdim.

Evə qayıdanda bu müəllifin əsərlərinin külliyyatını, sonra Paraselsin[1 - Teofrast Parasels (1493–1541) – tanınmış isveçrə həkimi, əlkimyaçı, okkultist], Böyük Albertin[2 - Böyük Albert (lat. Albertus Magnus) – alman filosofu, ilahiyyatçı alim, orta əsr sxolastikasının məşhur nümayəndəsi] kitablarını da oxudum. Bu divanələrin fikirlərinə uydum və özümü onların şagirdi, hətta davamçısı hesab etdim. Müəl-limlərimin ardınca gedib fəlsəfə daşı, həyat cövhəri axtarmağa başladım. Var-dövlət gözümə görünmürdü, mən şöhrət qazanmaq istəyirdim. Əgər insanı ölümsüzlüyə qovuşdurmağın yolunu tapsaydım, məni böyük gələcək gözləyirdi.

On beş yaşım vardı, şəhər kənarındakı bağ evimizə getmişdik. Qapıya söykənib göydən tökülən selə, ildırım çaxmasına baxırdım. Birdən evdən 20 metr aralı nəhəng palıd ağacının od tutduğunu və qısa müddətdə yanıb kömürə döndüyünü gördüm.

Elektrik qanunları haqqında əvvəl də kifayət qədər təsəvvürüm vardı. Amma bu palıd əhvalatı məni onun təbiəti barədə daha dərindən düşünməyə məcbur etdi. Aqrippanı, Paraselsi, Alberti unutdum, köhnə məşğuliyyətimdən əl çəkdim və gecə-gündüz riyaziyyatı, fizikanı öyrənməyə girişdim.

İndi geri baxıb keçdiyim həyat yoluna nəzər salanda düşünürəm ki, Tanrı bu möcüzəsini məni səhvlərdən qorumaq, haqqa qaytarmaq üçün göstərmişdi. Heyif ki, başa düşmədim. Tale məni öz arxasınca sürükləyir, məhvə doğru aparırdı.




III fəsil


On yeddi yaşımda valideynlərim məni İnqolştadt şəhərinə universitetə göndərməyi qərara aldılar. Yola çıxmağa hazırlaşırdım ki, həyatımda ilk böyük bədbəxtliklə üzləşdim.

Elizabet skarlatin xəstəliyinə tutuldu. Anamı ona yaxın qoymaq istəmirdilər ki, yoluxa bilər. Amma anam qızın yanından çəkilmirdi. Özü ona qulluq edirdi. Anam Elizabeti xilas etdi, əvəzində özü ağır xəstələndi. Həkimlərin üzündən başa düşmək olurdu ki, sağalacağına ümid getdikcə azalır. Ölüm yatağında da anam mətinliyini itirmədi. Son nəfəsində Elizabetin əlini mənim ovcuma qoyub: “Övladlarım, – dedi, – həmişə sizin toyunuzu arzulamışam, bu sevinci atanızdan əsirgəməyin”.

Əziz adamını itirmiş insanın iztirablarını təsvir etməklə qanınızı daha da qaraltmayacağam. Bircə onu deyim ki, artıq heç yerə getmək istəmirdim. İstəyirdim həmişəlik Elizabetin, atamın, qardaşlarımın, dostumun yanında qalım.

Nəhayət, səfər günü yetişdi. Məni sevdiyim adamlardan ayırıb uzaqlara aparan arabada oturub qəmli xəyallara dalmışdım. Amma yavaş-yavaş arxada qoyduqlarım deyil, qabaqda məni gözləyənlər barədə düşünməyə başladım. Elmə olan həvəsim hələ də güclü idi.

Səhər İnqolştadtda zəmanət məktublarımı götürüb bir neçə professora baş çəkdim. Görünür, bu da taleyin hökmü imiş ki, birinci təbiət elmləri professoru cənab Krempenin yanına getdim. Krempe kobud, amma çox savadlı alim idi. Biliyimi yoxlamaq üçün bir neçə sual verdi. Oxuduğum kitablar arasında kimyagərlərin də kitablarını sadaladım. Professorun gözləri bərəldi: “Bu cəfəngiyyata da vaxt sərf etmisiniz?” Sonra o, gələn həftədən dərslərə başlayacağını deyib məni evə buraxdı. Bir də dedi ki, kimya dərsini həmkarı Valdman keçəcək, indi o, şəhərdə yoxdur, amma bir həftəyə qayıdacaq.

Cənab Krempenin qaba səsi və eybəcər xarici görünüşü var idi, ona görə də onu bəyənmədim. Həm də quru elm tərəfdarı kimi, əbədiyyət və sonsuzluq axtaran kimyagərlər, o dahi xəyalpərvərlər haqqında dediyi sözlər xoşuma gəlmədi.

Məndən böyük arzularımı darıxdırıcı reallığa dəyişməyi tələb edirdilər.

Növbəti həftə könülsüz-könülsüz Valdmanın mühazirəsinə getdim. O, həmkarından fərqlənirdi. Əlliyaşlı bəstəboy kişi idi, sifətindən xeyirxahlıq yağırdı, ömrümdə belə yumşaq səs eşitməmişdim. Əvvəl kimya tarixinin icmalını verdi, kəşflər, keçmişin dahi alimləri haqqında danışdı. Sonda isə ömrüm boyu unutmayacağım bir fikir söylədi:

– Qabaqlar həyatını bu elmə sərf etmiş böyük insanlar mümkün olmayan şeylər vəd edirdilər və heç nə edə bilmədilər. İndiki alimlər çox az şey vəd edirlər, bilirlər ki, bir metalı başqasına döndərmək olmaz, həyat cövhəri isə əlçatmaz arzudur. Amma məhz bu alimlər kiçik-kiçik ixtiralar etməklə əsl möcüzələr yaradırlar. Onlar təbiətin ən xəlvət sirlərinin üstünə işıq salırlar. Bədənimizdə qanın necə dövran etdiyini, nə ilə və necə nəfəs aldığımızı öyrənirlər. Onlar təbiət qüvvələrini, hətta gözəgörünməz dünyanı da ram etməyə çalışırlar.

Professorun son sözlərini mən taleyin göstərişi kimi qəbul etdim. “Əgər başqaları bu qədər iş görüblərsə, – deyə Frankenşteynin ruhu qışqırırdı, – sən onlardan artığına nail olacaqsan, bəşəriyyəti təbiətin ən mübhəm sirlərindən agah edəcəksən”.

O gecə gözümə yuxu getmədi. Səhər açılanda artıq qəti qərara gəlmişdim: mən köhnə məşğuliyyətimə qayıdır və fitri istedadımı məhz bu işə həsr edirəm! Yenidən Valdmanın yanına getdim. Professor məni çox mehriban qarşıladı. Fikirlərimi onunla bölüşdüm. Aqrippanın, Paraselsin adını eşidəndə gülümsədi, amma cənab Krempe kimi istehza etmədi:

– Müasir alimlər bu insanlara göstərdikləri böyük səylərə görə minnətdar olmalıdırlar. Dahilərin əməyi, hətta yanlış məqsədlərə sərf olunsa belə, son nəticədə bəşəriyyətin inkişafına xidmət edir. Xoşbəxtəm ki, sizin kimi şagirdim var. Uğur qazanacağınıza şübhə etmirəm, kimya elmini hələ çox böyük kəşflər gözləyir.

Sonra cənab Valdman məni laboratoriyasına apardı, bəzi məsləhətlər və lazım olan kitabların siyahısını verdi.

Mənim taleyim məhz həmin gün həll olundu.




IV fəsil


Məhz həmin gündən təbiət elmləri, xüsusilə kimya mənim yeganə məşğuliyyətimə çevrildi. Mən oxuyur, mühazirələrə qulaq asır, universitet müəllimləri ilə söhbət edirdim. Cənab Valdmanla dostlaşmışdım. Səhərlərimi də laboratoriyada açırdım.

İki il keçdi, bu müddət ərzində bir dəfə də əzizlərimi görmək üçün Cenevrəyə getməyə imkan tapmadım. Bütün vaxtımı elmi axtarışlara sərf edirdim. Xeyli uğur qazandım, universitetdə ad çıxardım.

Həyat nədən başlanır? Bu sualın cavabını axtara-axtara insan bədəninin, ümumiyyətlə, canlı orqanizmlərin quruluşunu, fiziologiyanı, anatomiyanı öyrənirdim. Həyatın ölümə, ölümün yenidən həyata çevrilməsinin səbəb və formalarını araşdırırdım. Nəhayət, zil qaranlığı yaran gur işıq seli kimi beynimdə bir fikir doğdu. Mən qarşımda açılan imkanlardan dəhşətə gəldim, həm də heyrətləndim ki, bu qədər dahi kimyaçının arasında təbiətin ən böyük sirrinin üstünü açmaq bacarığı məhz mənə verilib.

Mən həyatın açarını tapdım, cansız materiyaya ruh verməyin yolunu öyrəndim! Dünyanın ən müdrik adamları əsrlər boyu buna can atıblar!

Gözlərinizdən görürəm ki, kəşfimin nədən ibarət olduğunu soruşmaq istəyirsiniz. Soruşmayın, mənim əhvalatıma axıradək qulaq asıb təbiətin işinə qarışmağın hansı fəlakətlərə gətirib çıxara biləcəyini düşünün.








Mən nəzəriyyəmi təcrübədə sınaqdan çıxarmaq qərarına gəldim. İşə sadə varlıq yaratmaqdan başlamaq əvəzinə, dərhal insan bədəni kimi mürəkkəb bir orqanizm formalaşdırmağa başladım. Günümü qəbiristanlıqda, sallaqxanada, meyitxanada, laboratoriyada keçirir, gecələr evimin çardağında qurduğum emalatxanaya çəkilirdim. Şübhə etmirdim ki, insan orqanizmi qədər mürəkkəb bir mexanizm yaratmaq vəzifəsinin öhdəsindən gələcək, ona nəfəs verə biləcəyəm. Tezliklə necə böyük şöhrət sahibi olacağım barədə düşünür, bəşəriyyətin minnətdarlığını qazanacağıma inanırdım. Əgər materiyanı canlandırmağın üsulunu tapmışamsa, deməli, ölmüş insanı həyata qaytarmağın yolunu da əvvəl-axır öyrənəcəyəm.

Gərginlikdən arıqlamışdım, hərdən işim alınmayanda çox həyəcan keçirir, amma ümidsizliyə qapılmır, cəhdlərimi uğur qazananadək təkrar edirdim.

Bütün qışı, yazı, yayı inadla çalışdım. İş yekunlaşmağa doğru gedəndə artıq yarpaqlar saralmağa başlamışdı. Bir dəfə güzgüdə özümü görüb qorxdum. Sifətimin rəngi də qaçmışdı. Fikirləşdim ki, eybi yox, işimi başa çatdırandan sonra gəzinti və əyləncələrlə sağlamlığımı tez bir zamanda bərpa edərəm.




V fəsil


Soyuq noyabr gecəsi idi. Axır ki, hər şey hazır idi. Böyük həyəcanla lazım olanları yanıma yığıb yerə uzatdığım təxminən iki metr yarım boyu olan varlığa nəfəs verməyə hazırlaşırdım. Yağış həzin-həzin pəncərəmi döyəcləyirdi. Səyriyən şamın işığında onun sarı gözləri açıldı. Bədəni gərildi, sonra titrətdi, nəhayət, sakitləşib baxışlarını boşluğa zillədi.

Böyük zəhmət bahasına yaratdığım bu varlığın məndə oyatdığı dəhşəti təsvir etməyə çətinlik çəkirəm. Mən onun üçün mütənasib sifət cizgiləri seçməyə çalışmışdım. Sarımtıl dərisi əzələlərinin üstündən tarım çəkilmişdi, qara saçları, ağappaq mirvari kimi dişləri var idi. Amma indi dərisi lap dartılmışdı, bu saçlar və dişlər bəbəyi seçilməyən sulu gözlərlə birlikdə qorxunc mənzərə yaradırdı.

İki il bir arzu ilə gecə-gündüz əlləşəsən, arzuna yetəndə isə iyrəndiyindən üzünü yana tutasan! Çardaqda duruş gətirə bilməyib öz otağıma düşdüm.

Necə yuxuya getdiyimi də bilmədim. Yuxuda gözəl və şən Elizabeti gördüm. Onu qucaqlayıb öpmək istəyirdim ki, halı dəyişdi. Bir də baxıb gördüm, qucağımda anamın meyitini tutmuşam. Qan-tər içində yuxudan ayıldım, titrəyirdim. Bütün bədənim əsirdi. Gözlərimi açanda başımın üstündə o bədheybəti gördüm. Dodaqları qəribə bir gülüşlə əyilmişdi, çənəsi tərpənirdi, anlaşılmaz səslər çıxarırdı.








Nə isə deyirdi, amma başa düşə bilmirdim. Əlini mənə tərəf uzadanda onu itələyib otaqdan qaçdım, həyətdə gizləndim.

Nəhayət, hava açılmağa başladı. İnqolştadt kilsəsinin qülləsi görünəndə tələsik həyətdən çıxdım. Yuxulu-yuxulu yağışın altında küçələri gəzir, evə qayıtmağa qorxurdum.

Mehmanxananın yanından keçəndə qarşımda bir karet dayandı. Karetdən Anri Klervalın düşdüyünü görəndə necə sevindiyimi təsəvvür edə bilməzsiniz. “Əziz Frankenşteyn, – deyə Anri üstümə atıldı, – nə yaxşı ki, sənə elə burada rast gəldim”.

Klerval, axır ki, atasından İnqolştadtda oxumağa razılıq ala bildiyini söylədi:

– Onu inandırmaq çox çətin idi ki, dünyada mühasibdən də maraqlı peşə var. Amma sonda övlad sevgisi atamın elmlərə olan sayğısızlığına üstün gəldi, təhsilimi davam etdirməyə icazə verdi.

– Bəs mənim atam, qardaşlarım, Elizabet necədir?

– Hamısı yaxşıdır, amma səndən xəbər olmadığından narahatdırlar. Özüm də səni danlayacaqdım, niyə onlara məktub yazmırsan? – Klerval ayaq saxlayıb üzümə baxdı. – İndi fikir verirəm ki, xəstəyə oxşayırsan, yaman arıqlamısan, çox yorğun görünürsən, elə bil neçə gecədir yatmamısan.

– Düz tapmısan. Əlimdə vacib iş vardı, dincəlməyə vaxt qalmırdı, amma hər şey bitdi, artıq sərbəstəm.

Dünənki gecə yadıma düşəndə bədənim əsdi. Mənim qaldığım evə çatmışdıq. O bədheybətsə hələ də orada ola bilərdi. Anriyə dedim ki, həyətdə gözləsin, özüm isə qorxa-qorxa yuxarı qalxdım. Qapının dəstəyinə əl atdım və yerimdə donub-qaldım. İçəri girməyə ürək etmirdim. Nəhayət, bütün cəsarətimi toplayıb qapını itələdim. Otaq boş idi. Dərindən nəfəs alıb Anrinin dalınca qaçdım.

Otağa qayıdan kimi xidmətçiyə iki nəfərlik səhər yeməyi sifariş etdim. Sevincim yerə-göyə sığmırdı. Əvvəl Klerval elə başa düşürdü ki, onun gəlişinə sevinirəm. Sonra hərəkətlərimə, gözlərimdəki dəlisov ifadəyə fikir verib ehtiyatlandı:

– Əziz Viktor, sən Allah, bir şey baş verməyib? Belə gülmə. De, sənə nə olub?

– Soruşma! – Birdən mənə elə gəldi ki, bədheybət qapıda görsəndi. Əllərimlə üzümü örtdüm. – O özü hər şeyi sənə danışar… Məni xilas et, xilas et!

Özümdən gedib yerə yıxıldım.

Mənim bir neçə ay çəkən ağır xəstəliyim belə başlandı. Bütün bu vaxtı Klerval mənə dayəlik edirdi. Sonralar bildim ki, xəstə olmağımı əzizlərimdən – atamdan və Elizabetdən də gizlədibmiş. Əgər onun qayğısı olmasaydı, çətin ki, mən həyata qayıdardım. Tez-tez o bədheybət gözümə görünürdü, qışqırır, sayıqlayırdım.

Yadımdadır, birinci dəfə özümə gəlib ətrafa boylananda pəncərəmin qarşısındakı ağacların saralmış yarpaqlarının yerində təzə zoğlar gördüm. Yazın lap əvvəli idi, tez ayağa qalxmağıma onun da təsiri oldu.

– Əziz dostum, – minnətdarlıqla Klervala baxdım. – Sən buraya dərs almağa gəlmişdin, amma bütün qışı mənim çarpayımın böyründə keçirməli oldun. Bilmirəm, əvəzini necə çıxacağam?

– Əvəzini çıxmaq istəyirsənsə, atana və Elizabetə məktub yaz. Əzizlərin sənin xəstə olduğunu bilmirlər və onları unutduğuna görə inciyirlər. Bir neçə gün əvvəl Elizabetdən məktub gəlib, yəqin, bu xəbər səni sevindirər.




VI fəsil


Klerval Elizabetin məktubunu mənə verdi.



“Əziz Viktor! Çoxdandır səndən məktub gözləyir və əmimi İnqolştadta səfər etmək fikrindən daşındırmağa çalışıram. İstəmirəm ki, uzaq yolun əziyyətini çəksin. Atan sağ-salamatdır, ona bircə səni görmək çatışmır.

Sən gedəndən burada çox az şey dəyişib. Təkcə Jüstinanın həyatında yenilik olub. Jüstina Moris, yəqin, yadındadır. Anası əri öləndən sonra dörd uşaqla köməksiz qalmışdı və nədənsə ağrı-acısını məhz Jüstinadan çıxırdı. Onun 12 yaşı tamam olanda xalam Jüstinanın anasını dilə tutub qızı bizim ailəyə verməyə razı salmışdı.

Sənin anan Jüstinanı çox istəyirdi, ona yaxşı təhsil vermişdi. Jüstina da xalamın bir sözünü iki eləməzdi, onu idealı sanırdı.

Xalam öləndə Jüstina möhkəm xəstələndi. Amma sən demə, yazıq qızı qarşıda hələ çox bədbəxtliklər gözləyirmiş. Bir-birinin ardınca bacı-qardaşları öldü. Sən İnqolştadta gedəndən bir neçə ay sonra anası gəlib qızını apardı. Jüstina bizdən ayrılmaq istəmirdi, ağlayırdı. Ona görə də anası rəhmətə gedən kimi təzədən ailəmizə qayıtdı. Mən onu ürəkdən sevirəm, özünü aparmağı, danışığı rəhmətlik xalamı çox xatırladır”.

Sonra Elizabet qardaşlarımdan, qonşulardan, mənim məktəb yoldaşlarımdan yazır, məktubunu bu sözlərlə qurtarırdı:

“Bizə özün barədə yaz, Viktor. Bir sətir, bir söz də olsa, bizim üçün böyük sevincdir. Anriyə min dəfə “sağ ol” deyirik ki, səni tək qoymur və səndən bizə xəbər göndərir. Özünü qoru və yalvarıram, məktub yaz! Cenevrə, 18 mart 17..

    Elizabet Lavensa”.

Dərhal sevimli Elizabetin xahişini yerinə yetirdim.

İki həftədən sonra, özümü tam sağlam hiss edən kimi, ilk növbədə Klervalı universitetimizin professorlarına təqdim etdim. Onlardan bəziləri ilə görüşmək mənim üçün çox ağır idi və unutmaq istədiyim xatirələri oyadırdı. Professor Valdmanla söhbət isə əsl işgəncəyə çevrildi. O, böyük uğurlarıma görə məni təriflədikcə içimdən kəsilir, amma üzdə dözməli olurdum. Klerval dost gözü ilə mənim əzab çəkdiyimi gördü və bizim danışığımızdan bir şey anlamadığını deyib söhbəti dəyişdi.

Klerval heç vaxt mənim təbiət elmlərinə həvəsimi başa düşmürdü, onu filoloji elmlər daha çox maraqlandırırdı. Universitetə də Şərq dillərini öyrənmək üçün gəlmişdi, fars, ərəb dilləri və sanskritdən dərs alırdı. Məni də bu sahəyə yönəltmək onun üçün çətin olmadı. Artıq təbiət elmlərinə nifrət edirdim, dostumla birlikdə Şərq müəlliflərinin müdrik əsərlərini heyranlıqla oxuyurduq.

Növbəti yazda Cenevrəyə qayıtmağa hazırlaşırdım. Evə dönəcəyimə Anri məndən çox sevinirdi. Ayrılmazdan əvvəl birlikdə iki həftəliyinə səfərə çıxdıq, ətraf kəndləri və şəhərləri gəzdik, doyunca şənləndik.




VII fəsil


İnqolştadta qayıdanda otağımda məni atamın məktubu gözləyirdi:



“Əziz Viktor, yəqin, indi evə qayıdacağın günü səbirsizliklə gözləyirsən. Amma gəlib burada səni qarşılayanların üzündə sevinc yox, kədər və göz yaşları görəcəksən. Təəssüf ki, gözlərimi yoluna dikdiyim oğluma ağır xəbər verməliyəm.

Bizim Uilyam, gülərüz və sevimli kiçiyimiz artıq yoxdur, Viktor. Onu öldürüblər.

Ötən cümə axşamı (mayın 7-si) mən, Elizabet və iki qardaşın şəhər kənarında, Plenpaledə gəzməyə getmişdik. Axşam evə qayıtmaq üçün yığışanda Uilyamı və Ernesti tapmadıq. Bir azdan Ernest də gəldi, qardaşını soruşdu, dedi ki, gizlənqaç oynayırlarmış, Uilyam haradasa gizlənib, Ernest onu nə qədər axtarıbsa, tapa bilməyib, bir az da gözləyib, sonra bizim yanımıza qayıdıb.

Uilyamı gecə düşənə qədər axtardıq. Fikirləşdik ki, yolu tanıyır, bəlkə, özü qayıdıb, amma o, evdə də yox idi. Məşəl götürüb təzədən onu itirdiyimiz yerə getdik. Səhər saat beşə yaxın mən balamı otluqda tapdım, nəfəsi gəlmirdi, boğazında qatilin barmaq izləri qalmışdı.

Onu evə gətirdik. Elizabet uşağı görən kimi “İlahi, onu mən məhv etdim” deyib huşunu itirdi. Ayılanda dedi ki, dünən axşam Uilyam üstündə anasının şəkli olan bahalı medalyonu boynuna salmaq istədi, mən də verdim. Görünür, qatil bu medalyona tamah salıb.

Tez gəl, Viktor. Elizabetə yalnız sən təsəlli verə bilərsən. Elə hey ağlayır, uşağın ölümündə özünü günahlandırır.

Tez gəl və ürəyində qisas hissi yox, yaralarımızı sağaldacaq sevgi hissi gətir. Cenevrə, 12 may 17..

    Dərddən beli bükülmüş atan
    Alfons Frankenşteyn”.

Məktubu masanın üstünə atıb başımı tutdum.

– Əziz Frankenşteyn! – göz yaşlarım Klervalı çaşdırdı. – Sənin bədbəxtliklərinin sonu olmayacaqmı? İndi nə baş verib?

Məktubu ona göstərdim. Klervalın da gözləri yaşardı.

– Gedək, – dedim, – at tapaq, mən gərək təcili Cenevrəyə çıxım.

Bu, çox kədərli səfər idi. Əvvəl tələsirdim, atı qovurdum, amma doğma yerlərə yaxınlaşdıqca sürəti azaltdım.

Altı il idi bu yerlərdə olmamışdım. Kortəbii olaraq hiss edirdim ki, qarşıda məni ağır günlər, dəhşətli faciələr gözləyir və irəli getməyə qorxurdum. Təəssüf ki, hissiyyatım məni aldatmadı. Bircə şeydə yanılmışdım: təsəvvürümə gətirdiklərim sonradan başıma gələnlərin heç yüzdə biri də deyildi.

Mən Cenevrəyə çatanda qaranlıq düşmüşdü. Şəhərin darvazalarını artıq bağlamışdılar və mən Cenevrədən təxminən iki kilometr aralıda yerləşən kənddə gecələməli oldum. Yata bilmirdim, odur ki gedib Uilyamın öldürüldüyü yerə baxmaq qərarına gəldim. Mən qayıqla gölü keçib Plenpaleyə çatanda yağış başladı.

Yağış güclənsə, ildırım çaxmağa başlasa da, geri qayıtmadım. Yumruqlarımı düyünləyib göyə qaldırdım: “Uilyam, mənim mələyim! Bu, göylərin sənə tutduğu yasdır, sənin üçün çalınan əcəl zəngidir”. Elə bu an ağacların dalından bir fiqur çıxdı. Səhv ola bilməzdi. İldırımın işığında onun nəhəng boyunu, eybəcər sifətini gördüm. Qarşımdakı mənim həyat verdiyim bədheybət idi! Bəs o, burada nə gəzir? Yoxsa qardaşımın qatili elə odur? Bu fikirdən dizlərim əsdi, kürəyimi ağaca söykədim. O, sürətlə yanımdan keçib qaranlıqda itdi. Yox, heç bir insan günahsız uşağın həyatına qəsd etməz. Qatil ancaq bu şeytan ola bilər!

Bədheybətin arxasınca qaçmaq istədim. Ancaq əbəs yerə: növbəti ildırımın işığında onun sıldırım qayaya dırmaşdığını gördüm.

Bir azdan göylər sakitləşdi, ətraf yenidən qaranlığa büründü, yağışsa yağmaqda davam edirdi. Kəşfimin mərhələləri – varlığa nəfəs verməyim, onun çarpayımın yanında dayanıb mənə baxmağı və sonra yoxa çıxmağı bir-bir yadıma düşdü. Həmin gecədən iki ilə yaxın vaxt keçirdi. Bəlkə də, bu onun törətdiyi birinci cinayət deyildi? Gör mən nə etmişəm? Dünyaya insan qanına susamış yeni yırtıcı gətirmişəm!

O gecə mənim nələr çəkdiyimi heç kim başa düşə bilməz. Gecəni yağışlı havada açıq səma altında keçirsəm də, nə islanmağımı, nə də üşüdüyümü hiss etdim.








Hava işıqlaşanda şəhərə girdim. Atamın yanına gedib hər şeyi ona danışmaq, bədheybəti tutmaq üçün dərhal hərəkətə keçməyi xahiş etmək istəyirdim. Amma sonra tərəddüd etməyə başladım. Mənim özümə belə bir əhvalat danışsaydılar, inanardımmı? Yox, elə bilərdim sicilləmədir. Bir də ki sıldırım qayaya dırmaşan canlını biz necə tuta bilərdik? Çox düşündükdən sonra hələlik susmaq qərarına gəldim.

Ata yurduma çatanda artıq səhər açılmışdı. İllər yuxu kimi keçmişdi. Budur, mən indi atamla qucaqlaşıb ayrıldığım otaqda dayanmışam. Kaminin üstündə anamın portreti, yanında Uilyamın balaca şəkli var. Onları görəndə ağladım. Səsə birinci Ernest ayıldı, məni görən kimi:

– Əziz qardaşım, – dedi. – Cəmi üç ay əvvəl sən gəlib burada dünyanın ən xoşbəxt insanlarını tapardın. İndisə bizimlə böyük dərdimizi bölüşməlisən. Amma yenə ümid edirəm ki, atam səni görsə, bir az toxtayar, kişi günü-gündən əriyir. Elizabeti də başa salarsan ki, özünü bu qədər üzməsin.





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/meri-shelli/frankensteyn-v-ya-muasir-promotey-68289769/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



notes



1


Teofrast Parasels (1493–1541) – tanınmış isveçrə həkimi, əlkimyaçı, okkultist




2


Böyük Albert (lat. Albertus Magnus) – alman filosofu, ilahiyyatçı alim, orta əsr sxolastikasının məşhur nümayəndəsi