Книга - Yarpaq tökümü

Yarpaq tökümü
Rəşad Nuri Güntəkin


Yarpaq tökümü romanında maddi durum üzündən pis yol-lara düşən bir ailədən bəhs edilir. Evin kişisi olan Əlirza bəy həmişə ailəsini öz himayəsi altında saxlamaq istəyir, lakin buna nail ola bilmir. Əlirza bəyin özü kimi təmiz qəlbli Xeyriyyə adlı arvadı var. Onların 5 uşağı olur…





Rəşad Nuri Güntəkin

Yarpaq tökümü





I fəsil


"Altın Yarpaq" Anonim Şirkətindən niyə istefa etdim? Bunu başa düşməyə nə var ki? Aldığım altmış iki lirə maaşla dolana bilmirəm. İki kiçik qardaşıma və xəstə anama baxıram. Bəzən anam soyuqdan, qardaşlarım da yeməkdən şikayət edərdilər. Mən çiynimi çəkər: "Nə edim, mənim əlimdən bu qədər gəlir. Əlimə keçən pulu barda, keflərdə yeyib-içib sizi bu vəziyyətdə saxlasam, mənə söz deməyə haqqınız olar. Ancaq haqq-hesab ortadadı", – deyərdim. Bu açıq-aydın həqiqəti başa düşsələr çox yaxşı. Başa düşməsələr, "xanımlar, əfəndilər, bu otelin yeməklərini bəyənmirsinizsə, pulu da az verərsiniz. Məndən daha yaxşı bilən varsa, xəbər verin, hamımız bərabər oraya köçək" deyib, dağılmış qapını çırpıb, gedərəm. Anam bir yaşlı qadın… Qardaşlarım Allahın iki çarəsizi… Mən onları bax bu cür danlayanda mənə qarşı gəlmədən razı olurlar. Ancaq, canavarın böyüyünə, yəni özümə necə söz keçirdim? Yaşım otuzdu… Sağlamlığım, gücüm yerində… arsız bir xasiyyətim var… nə görsəm ürəyim istəyir… yemək-içmək, paltar görsəm istəyirəm… Bunların başqalarında olduğu kimi məndə də olmağını istəyirəm… Bax belə halda, içimdə qopan qiyaməti siz təsəvvür edin.

Qaranlıq qış axşamları, ayaqqabımın deşiklərindən girən palçığın soyuğu ciyərlərimə işləyib, borclu olduğum dükanların qabağından keçməmək üçün küçələri dolana-dolana evə gedəndə yanından ehtişamlı maşınlar keçir. Bunların içindəkilərin bəzilərini tanıyıram. Əylənməyə, ovuc-ovuc pul xərcləməyə gedirlər. Ürəyim elə sıxılır ki, öz-özümə soruşuram: "Bunların hamısı məndən dəyərli adamlardı? Onlar istədikləri kimi yaşadıqları halda, mən niyə it kimi küçələrdə sürünüm ki? istədiyimi yeyə, istədiyimi geyinə bilməyim? Ürəyimin istədiyi bir qadını niyə, bir dəfə də olsun, qoynuma almayım?"

Beləcə illərcə, öz-özümlə dalaşdıqdan sonra, nəhayət, bu nəticəyə gəldim: "Atam həddən artıq, namuslu və dürüst adam imiş". Bir atanın övladlarına qoyub getdiyi ən qiymətli miras təmiz bir addır" deyərmiş… Təmiz bir adın yanında bir az mal-mülk də olsa, çox yaxşı; amma bu da kasıb övladlara ən çox bir, ya da iki nəsil dözər. Hər nəysə, atam yaxşı eləyib, pis eləyib o başqa bir məsələ… Ancaq ətrafımızdakı varlı insanların hamısı analarının qarnından qoltuqlarında çek dəftərləri ilə çıxmayıblar ki… Allahın onlara verdiyi dərketmə qabiliyyətini "əbcəd" kimi ölüyə, diriyə, faydasız şeylərə sərf etmək yerinə, özlərinə istifadə edib varlanıblar… Əgər sən də özünün beyinsiz, eşşək kimi bir şey olmadığını deyirsənsə, əlini-qolunu tutan yoxdu ki, dilənçi kimi boş-boş zarıdığına, qismətini sına… Bacarsan, çox yaxşı… Bacarmasan: "Nə edək, əlimizdən gələni elədik, amma olmadı", – deyər, qara bəxtimizi günahlandırarıq.

Bu sözləri deyən adam, bir ay əvvəl şirkətin mühasiblik katibliyindən istefa verən dələ sifətli, kəskin ağ dişli, qarabuğdayı bir gəncdi. O gün həm unutduğu bir neçə əşyanı götürməyə, həm də "köhnə yoldaşlarına" baş çəkməyə gəlmişdi.

Nahar fasiləsi idi. Məmurların kübarları qarşıdakı yeməkxanada yumurta salatı, xaş, lobya yeməyə getmişdilər, xaş yeməyə pulu olmayanlar bir tərəfdən pendir, zeytun, soyutma yumurta yeyirlər, bir tərəfdən də yoldaşlarına qulaq asırlar. O, stollardan birinin üstünə uzanıb, ayaqqabısının dabanı ilə dağınıq kağızlara vura-vura sözünə davam edirdi:

– Bu cür, qəti şəkildə nə isə əzm etdikdən sonra, ibrət almış baxışlarla ətrafıma baxdım.. Bir yığın saçlı, saqqallı adam məktəbli uşaqlar kimi ard-arda düzülüb, qəribə bir sürüyə qarışıb, yerimizdə addımlayırıq, yüksələ bilmirik. Olduğumuz yerdə nə qədər əlləşib-vuruşsan da önündəkini, yanındakını nə qədər itələsən də boş yerə… Allah bilir, neçə il keçəcək, maaşın bilmirəm neçə qəpik artacaq. Biri qovulacaq, öləcək, o zaman iki addım irəliləyə biləcəksən. Ona görə də, üzə çıxaram, ya bataram deyib, bu dəstədən, yəni "Altın Yarpaq Anonim Şirkətindən" canımı qurtardım… Aranızdan ayrılandan bəri bir ay keçibmi? Bəlkə də keçməyib… Üst-başımı təzələmişəm, elə deyil?

Özünü düzəldib, bəzəkli ipək corablarını, yeni köynəyini öyünə-öyünə göstərib gülürdü:

– Həm də, bir pis iş görmürəm ki? Heç kimin malına, həyatına, namusuna toxunmuram? Qətiyyən.... Sadəcə Havyar karvansarayında (Kürü istehlakında) bir dəllalın yanında işləyirəm… Onun üçün gömrükdən mal çəkirəm. Hələlik az maaş, həm də nisbətən az və zəhmətsiz qazanc… Ancaq Allah bərəkət versin, gül kimi dolanıram…

Öskürəkli bir yaşlı adam, dərindən içini çəkib; "Haqlısan… Heyif ki, bizim üçün gecdi daha" deyə deyinir; iyirmi yaşlarında iki xoşsifətli uşaq qələbə çalmış bir idmançıya tamaşa etdiyi kimi heyrətlə, həsrətlə ona baxırdı. Ancaq üzünün bir tərəfi müharibədə yanmış qırx yaşındakı bir məmurun nə fikirləşdiyini başa düşmək mümkün deyildi. Yumruğunu çənəsinin altına dirəyib, yeməyini yarımçıq qoyub, gözlərini yumub fikirləşirdi.

Gənc adam stoldan qalxmışdı. Sobanın ağzında yanan odunda siqaretini yandırdıqdan sonra gəzişməyə, kürü istehlakına və gömrük haqqında zəhmətsiz qazanclarından danışmağa başladı. Bunların çoxu birinin üstünə beş qoyulmuş, şişirdilmiş sözlərdi. Ancaq bu nəsibsiz insanlar, danışılan sözlərə inanmır, başqaları kürəklə qızıl kürüyəndə, onların rütubətli bir otaqda bir az pul üçün yarıac bir vəziyyətdə çürümələrinə heyifsilənirdilər. Danışan adamın gözləri bir an otağın qaranlıq bir küncündə, hündür bir büronun arxasından ona baxan yaşlı bir adamın gözlərinə sataşdı. Birdən-birə utanırmış və cəsarətini itirmiş kimi susdu.

Bu Əlirza bəy adında altmış yaşlarında köhnə bir mutasarrıfdı[1 - Osmanlı dövründə, şəhərlərlə rayonlar arasında olan inzibati idarələrin müdiri]. Otağın bir küncündəki bürosunda sanki bir sıradakı kimi həmişə tək və unudulmuş olaraq işləyər və heç kimlə danışmazdı.

Çox yaxşı və tərbiyəli bir adam olduğu üçün, böyüklü-kiçikli hamı onun xətrini istəyirdi.

Əlirza bəy də günorta yeməyə getməyən məmurlardandı. Alüminiumdan olan yemək qabında gətirdiyi kotletlərlə yaşıl zeytunları yeyəndə, özündən asılı olmayaraq, bu söhbəti eşitmiş və eşitdiyi şeylər iştahanı kəsmiş kimi çəngəlini bir kənara qoyaraq başını qaldırmışdı.

Qonaq, bir pis iş başında yaxalanmış kimi xəcalətli idi; ancaq özünü itirdiyini hiss etdirmək istəmədi; gülümsəyərək:

– Bəy əfəndi, bu sözlərim yəqin ki, xoşuna gəlmədi, amma nə çarə ki, bu bir həqiqətdir…

Əlirza bəy uşaq kimi xəcalətlə cavab verdi:

– Bilirsiniz ki, heç kimin fikrinə qarışmıram, kefinizə və xeyrinizə görə davranmaqda sərbəstsiniz. Ancaq izninizlə, sizə başqa cəhəti, narazılığımı deyim. Öz yerində çalışan, bəlkə də vəziyyətindən, həyatından razı olan insanlarda mümkün olmayan bəzi arzular və üsyanlar oyandırmaq doğrudur? Vicdanınız buna əl verməz. Fikirləşsəniz mənə haqq verərsiniz.

Yaşlı məmurun çox danışmaq istəmədiyi görünürdü; ancaq qonaq ondan əl çəkmədi. Çox mədəni şəkildə:

– Bu acı həqiqətləri onlara deyən təkcə mən olsaydım, haqlı olardınız, – dedi, – ancaq, təəssüf ki, müasir insanlar bu həqiqətləri bir-birlərindən deyil, həyatdan, qəzetlərin "şəraiti həyatiyə", "şəraiti iqtisadiyyə" dediyi şeylərdən öyrənirlər.

Xüsusi ilə də, böyük müharibədən sonra bütün dünyada qəribə oyanış oldu. İndiki insanlar daha sizin zamanınızın insanları deyil. Gözlərinin açılmağı, əməlləri, tamahları artırdı. Heç kim artıq öz vəziyyətindən razı qalmır. Bu hadisələrin nəticəsində köhnə əxlaqi ədəblər necə dəyişməyə bilər?

Əlirza bəy saraldı, dodaqlarının və saqqalının yavaşca titrədiyini hiss etdirməməyə çalışaraq gülümsədi:

– Mən köhnə adamlardanam. Bir-birimizi başa düşmək mümkün deyil. İnsanların puldan başqa ayrı şeylərlə də xoşbəxt olacaqlarına inanaraq yaşadım. O düşüncə ilə də öləcəyəm.

Gənc adam, Əlirza bəyə yazığı gəlmiş kimi cavab verdi:

– Tamamilə haqlı deyilsiniz. İnsan, məsələn, ibadət, yaxud çalğıçılıqla da məşğul olmaqla, tərəvəzçilik, çiçək, ya da uşaq böyütməkdə də bir təsəlli tapa bilər. Ancaq bunun üçün də heç olmasa dolanacaq qədər pul lazımdır. Çiçəyə qulluq etmək xoşunuza gəlir, ancaq, bir az olsa pulunuz yoxdu, elə deyil? Nə qədər əlləşib-vuruşsanız da torpaqdan istədiyiniz rəngdə, ətirdə bir çiçək ala bilməyəcəyinizdən əmin olun… Atasınız, uşaqlarınız var, pulunuz yoxdu, elə deyil? Övladlarınız ömrünüzün axırında sizə bir faciəli yarpaq tökümü mənzərəsini, yəni məhv olduqlarını, batdıqlarını göstərməkdən başqa ürəyinizi heç bir şeylə açmayacaqlar.

Söhbət burada qurtardı. Əlirza bəy, yeməyinə davam üçün yenidən başını əydi. Ancaq artıq loğmalar boğazından keçmirdi. Xüsusi ilə də son sözlər ona çox pis təsir etmişdi. Beş uşaq atasıydı. Bunların heç biri hələ tamamən boya-başa çatıb, ortaya çıxmayıb. Bu kişinin "bu acı həqiqətləri insanlara şəraiti həyatiyə, şəraiti iqtisadiyyə öyrədir" deməyi yaxşı bir söz deyildi.

Bütün həyatını uşaqlarına doğru yol göstərməyə və doğru tərbiyə eləməyə sərf edib. Görəsən, zamanənin bu ab-havası onları da sarsıdacaq, yaşlı ataya ömrünün son dəmində bir yarpaq tökümü, məhv olduqlarını, göstərəcəklərini?

Əlirza bəy elə də gözü bağlı bir adam deyildi. Bu qorxu onu əvvəllər də bir neçə dəfə sınamışdı. Ancaq heç vaxt bu cür yaxın bir təhlükə kimi görünməmişdi. Etiqadsız bir adam olmamağına və göydən umulacaq heç bir şey olmamağına baxmayaraq, dua edir: "Ya rəbbim, sən uşaqlarımı qoru!" deyib əllərini göyə tuturdu.




II fəsil


Əlirza bəy, Babıəli (Osmanlı hökuməti) yetirmələrindən olan mülki bir məmur idi. Otuz yaşına qədər Daxili İşlər Nazirliyinin katibliyində işləyib. Bəlkə ömrünün axırına kimi orada da işləyəcəkdi. Ancaq bacısı ilə anasının dalbadal iki ay ara ilə ölməyi onu İstanbuldan soyutmuşdu. Bu hadisə onu Suriyada bir rayonun bələdiyyə sədri vəzifəsinə keçib, qürbətə getməyinə səbəb olmuşdu.

Bəzi təcrübəsiz xəstələr kimi o da elə bilirdi ki, insanların əziyyətləri yatdığı yataqdan, yanındakı əşyalardandır və yer dəyişdirmək, onlardan xilas olmaq üçün ən yaxşı çarədir. Əlirza bəy o vaxtdan bəri İstanbula qayıtmayıb, iyirmi beş il müxtəlif məmurluqlarla Anadoluda gəzib. Çox bilikli, çalışqan bir adamdı. Ancaq, nə bildikləri, nə də çalışqanlığı bir işə yaramırdı. Ərəb və fars dillindən başqa ingilis və fransız dillərini də bilirdi. Gəncliyində ədəbiyyatla məşğul olmuş, jurnallarda təxəllüslə bir çox sanballı qəzəllər nəşr etdirmişdir. Sonra fəlsəfə və tarixlə də yaxından maraqlanıb. Yalnız boş vaxtlarında deyil, bir az da iş vaxtlarını da kitab oxumaqla keçirib. Uzun məmurluq fəaliyyətində dövlət xəzinəsindən o yalnız bunu mənimsəmişdi. Həddən artıq vasvası, gülünc dərəcədə də mərifətli və utancaq bir adam idi. Kiminsə malına yiyələnmək, qanunsuz hərəkət etmək, birinin xətrinə dəyərəm qorxusuyla bir iş görməzdi. Gördüyü işi yalnız qanuna uyğun deyil, həm də adət-ənənəyə, insanlıq və nəzakət qaydalarına da uyğun, yəni qüsursuz, tam olsun… Ondan danışanlar, "yaxşı adamdı… Peyğəmbər kimi adamdı… Əlini öp… dua etdir… Elmdən danışdır… Şeir oxut… nə eləyirsən elə, ancaq, iş istəmə" deyərlərdi. Qırx yaşına yaxın evlənmişdi. Bir ailə qurmaq onun nəzərində yeni bir dövlət qurmaq qədər böyük bir iş idi. Ona görə də, bəlkə də heç evlənməyəcəkdi. Ancaq yaxın bir dostu bir gecə, qohumlarından bir qızı göstərib, Əlirza bəy də "yox" deməyə utandığı üçün "yaxşı" deyib.

Arvadı, bəxtindən ağıryana və namuslu qadındı. İyirmi yaşındadır deməyinə baxmayaraq, arxayın iyirmi beş yaşı vardı. Əlirza bəy, ailə məsələsi işində, dövlətin hələ heç bir şöbəsində göstərə bilmədiyi fəaliyyəti göstərib. Yeddi ildə dalbadal dörd uşağı dünyaya gəlib. Nəhayət, dörd illik bir istirahətdən sonra, əlli yaşı tamam olan günü doğulan sonuncu qızı ilə uşaqlarının sayı beş olub.

Bəzən boş vaxtlarında şeirlər, qəzəllər yazan Əlirza bəyin xoşuna gələn bir bənzətməsi vardı. Hadisələri coşqun bir səslə, özünü uzaqdan bu selə tamaşa edən bir insana oxşadırdı. Yüksəlmə ehtimalı olan bir məmur olmağına baxmayaraq, heç bir zaman bu selə qarışmayacaq, həyatda həmişə bir seyrçi kimi qalacaqdı… Ancaq onun fikrincə bu seli əzəli yatağından döndərməyə çalışmaq mənasız bir zəhmətdir. Bu belə gəlib, belə də gedəcək.

Ancaq bir-birinin ardınca doğulan uşaqlar, Əlirza bəyi bu vəziyyəti dəyişdirməyə məcbur etdi. Boya-başa çatdırılası beş uşağı olan bir adam, həyatı laqeyd bir tamaşaçı kimi seyr edə bilməzdi. O vaxtdan etibarən əvvəlki laqeyd, həvəssiz məmur gedib, yerinə uşaqları üçün hər fədakarlığa hazır və çalışqan bir ailə başçısı gəlmişdi. Uşaqları üçün gecəli-gündüzlü əlləşib-vuruşmaq onu yormur, əksinə, sevindirirdi. Ancaq həmişə bir şeyi fikirləşirdi, görəsən, çox gecikməmişdi ki? Bəzən yorğun və kefsiz vaxtlarında bu fikir onu bir az narahat edirdi. Ancaq bu fikirlə çox dərinə getməz:

– Sağlam bədənim var… Bir qəza ilə ölməsəm, hələ arxayın iyirmi il yaşayar və işləyərəm, – deyə özünə təsəlli verirdi.

Bu iyirmi il həddən artıq planları üçün uzun bir müddət olaraq nəzərə alınmışdı. Ancaq çətin vəziyyətə düşsə, bu müddətin yarısı da ona bəs edərdi. Əslinə baxsan, sonuncu uşağı Ayşə dünyaya çox vaxtsız gəlmişdi. Ancaq bu o qədər də narahat olacaq bir şey deyildi. Lazım olsa, ona qarşı olan vəzifələrini arxayın böyüklərinə də buraxa bilərdi. Bircə onlar istədiyi kimi boya-başa çatsınlar…

Ancaq heç ağla gəlməyən bir hadisə Əlirza bəyin bu hesablarını alt-üst etdi, onu əlli beş yaşında dövlət məmuriyyətindən uzaqlaşmağa vadar etdi. O zaman Trabzonda inzibati idarələrin birində müdir işləyirdi. Bir gün bir qadın qaçırma hadisəsi olmuş, qadının əri ilə onu qaçırmaq istəyən adam bıçaqla bir-birini yaralamışdı. Əri yiyəsiz bir əkinçi, o biri isə bütün qəsəbə camaatının tərəfini tutduğu bir varlının oğlu idi. Ona görə də əsl günahkarın ortalıqda sərbəstcə dolanışığına göz yumulası və namusuna toxunulan adam da bağrı yana-yana həbs ediləsi oldu. Əvvəldən bəri, heç nəyə heç cür qarışmayan Əlirza bəy bu hadisədə özünü saxlaya bilməyib, özünü işdən qovdurana kimi əlləşmişdi. Nə etsin? Bu bir haqq, bir vicdan, bir namus işi idi. Boynuna düşəni eləməsə, Allah onu uşaqlarıyla cəzalandırardı. Əlirza bəy İstanbulda bir vaxt işsiz qaldı. Ehtiyat pulu da yoxdu. Beş uşaq atası bir müdir, necə pul yığa bilərdi? Yaxşı ki, Bağlarbaşında atasından köhnə bir ev qalmışdı. Arvadının bir neçə qır-qızılını sataraq onu təmir etdirib uşaqlarını dolandırdı.

Əlirza bəy, yenidən məmurluq üçün Babıəli koridorlarında gəzişməyə başlamışdı. Bir gün Daxili İşlər nazirinin otağından çıxan hündürboylu bir cavan ona yaxınlaşıb, öpmək üçün əlindən tutub:

– Müəllim, məni tanımadınız? Keçmiş tələbəniz Müzəffərəm, – dedi.

Əlirza bəy, diqqətlə baxdıqdan sonra yadına düşdü: Nə vaxtsa, vilayətlərin birindəki idarədə beş-altı ay xəstə bir tarix müəllimini əvəz etmişdi. Bu Müzəffər də o vaxt məktəbdə şagird idi. Çox ağıllı və çalışqan bir uşaq olduğu üçün Əlirza bəyin yaddaşında yaxşı təəssürat buraxmışdı. Rahatca Daxili İşlər nazirinin yanından çıxmağından, koridorlarda cəsarətlə gülüb danışmağından bu cavan adamın yüksəldiyi görünürdü. Bir az sonra Əlirza bəy ehtimallarının doğru olduğunu gördü. Müzəffər iki böyük şirkətdə məclisi idarə əzası (idarə heyətinin üzvü) və "Altın Yarpaq Anonim Şirkəti"nin ümumi müdiri idi. Keçmiş müəlliminin vəziyyətini görəndən sonra ona bir təklif etdi. Bu yaşdan sonra yenidən qürbətə getmək doğru deyildi. Xüsusilə də Misir və İngiltərə ilə iş görən şirkətin ərəbcə və ingiliscə bilən bir məmura ehtiyacı vardı. Müəlliminin necə dəyərli bir insan olduğunu bilirdi. Əgər o istəsəydi dövlətdən aldığı pulu, hətta daha çox şirkətdən ala bilərdi. Əlirza bəy bu təklifi böyük bir sevinclə qəbul etdi. Şirkət ona dövlətdən alacağından çox yox, az da versə öpüb başına qoyacaqdı.

Artıq İstanbuldan uzaqlaşmaq istəmirdi. Uşaqları böyümüşdü. Onları əvvəlki kimi oraya-buraya aparmaq istəmirdi. Köhnə müdir beş il idi ki, "Altın Yarpaq Anonim Şirkəti"nin ən yaxşı məmurlarından olmuşdu. Səhərdən-axşama qədər fasiləsiz çalışır, üç adamın işini görürdü. Bunun əsas iki səbəbi vardı: Birincisi ona elədiyi yaxşılığa görə Müzəffərin üzünü qara çıxarmamaq, o biri isə tərcümədən, "zavalsız bir elçilikdən" ibarət olması, yəni sözlərdən başqa heç kimi təhlükəyə salmaması…




III fəsil


Yaşlı bir xadimə Əlirza bəyin yanına gəldi:

– Bəy, bir qadın gəlib, səninlə görüşmək istəyir; Ləman xanımın anasıymış, dedi.

Ləman şirkətin katibəsi idi. Əlirza bəyin on-on iki il bundan qabaq vilayətlərin birində tanış olduğu bir meşəçiliyin müdirinin qızı idi. O zaman yeddi-səkkiz yaşlarında bir uşaq idi. Bəzən qızları ilə oynamağa gələrdi. Bir il əvvəl Üsküdar körpüsündə Əlirza bəyin qarşısına gözəl və cavan bir qız çıxıb: "Mən qızlarının rəfiqəsi Ləmanam, Əlirza əmi", – deyib əlini öpmüşdü. Ləmanın beş il əvvəl atası rəhmətə getmişdi. İndi anası ilə bərabər Fındıqlıda yaşayır. Dolanmaq üçün çox əziyyət çəkiblər. Gənc qızın açıq şəkildə vəziyyətindən danışığı Əlirza bəyə pis təsir etmişdi. Əslində atası ilə o qədər də səmimi dostluqları yoxdu, amma Ləmanın öz uşaqları yaşında kimsəsiz bir qız olmağı yaşlı adamda böyük bir yardım istəyi oyandırdı. Ləman tam təhsil almamışdı, amma oxuyub-yazırdı. Bir də makinada yazınaq öyrənmişdi. Əlirza bəy əlləşdi-vuruşdu onu 45 lirə maaşla şirkətə işə aldırdı. Yaşlı adamın bu gənc qıza eləmək istədiyi yaxşılıqlar təkcə bu deyildi. Ləmana atalıq etmək, onu təhlükələrdən qorumaq istəyirdi. Bu gün bu qızcığazın başına gələn hadisə, sabah öz uşaqlarının da başına gələ bilərdi.

Əlirza bəy, bu atalıq və himayəçilik vəzifəsinə böyük bir həvəslə başlamışdı. Ancaq bir neçə həftə sonra təəssüflə gördü ki, bu işdə xeyli gecikib. Ləman bəlkə təmiz bir qızdı; ancaq çox yüngül və avamdı. Özünü apara bilmir, şirkətdəki işçilərlə yersiz zarafatlar edirdi. Əlirza bəy, bir neçə dəfə ona nəsihət verdi. Gənc qız ona qulaq asıb haqq verir, elədikləri hərəkətlərdən utanırmış kimi görünürdü. Ancaq yarım saat keçməmiş yenə də əvvəlki yersiz zarafatlara başlayırdı.

Əlirza bəy bir gün dözə bilməyib ona təpindi. Gənc qız acıqlandı və gördü ki, kiminsə onun işinə qarışmağına dözə bilməyəcək. Əlirza bəy, onu şirkətə işə düzəltmişdi, Allah razı olsun, çox böyük yaxşılıq eləmişdi, ancaq, bu yaxşılığı hər dəqiqə başına qalxmağı, hər işinə qarışması da doğru deyildi. Yaşlı adam başını aşağı əyərək hirsli-hirsli gülümsədi:

– Özün bilərsən, ay bala, küsmə, – demişdi.

Əlirza bəy o gündən bəri Ləmanın nə üzünə baxır, nə də adını anırdı. Ancaq onun bəzən biabırçı, yüngül hərəkətlərini gördükcə:

– Görəsən, mən nə dedim ki, o buraya mənim vasitəmlə işə düzəldi? – deyib, öz-özünə acıqlanırdı.

Ləman səkkiz-on gündən bəri işdə görünmürdü. Deyəsən, xəstə idi. Ancaq nədənsə onu itirib-axtarmaq istəmirdi. Ləmanın anası, indiyə qədər heç üzünü də görmədiyi qadın, görəsən, ondan nə istəməyə gələ bilər?

Əlirza bəy koridorda köhnə qara çadralı, qısa boylu bir qadın gördü. Əvvəla üzünə baxmağa çəkinərək:

– Xoş gəlmişsiniz, bacı, bir əmriniz var? – deyə soruşdu.

Qadın birdən-birə cavab vermədi. Bədəni, əlləri qızdırmalı xəstə kimi titrəyirdi. Əlirza bəy təəccüblə başını qaldırdı. Ağlamaqdan gözləri şişmiş, solğun bir üz gördü. Ağlından bir pis fikir keçdi. Ləmana olan bütün kinini unudaraq:

– Uşaq necədir? – dedi.

Qadın, ağlayaraq cavab verdi:

– Ləman yaxşıdır, amma kaş ölsəydi…

Əlirza bəy bir azdan həqiqəti öyrənəndən sonra yaşlı anaya haqq verdi. Doğrudur, Ləman bu fəlakəti yaşamaqdansa kaş ki namusu ilə öləydi. Əhvalat belə olub. Müdir Müzəffər bəy onu aldadıb… Ləman on gün əvvəl "Adada (İstanbuldakı ada nəzərdə tutulur) bir rəfiqəmin toyuna dəvətliyəm, üç-dörd gün gəlməyəcəyəm" deyib anasından icazə alıb… Bir xəstəxanada uşaq salıb! Dünən bir dəri-bir sümük halında evə gətiriblər… Anasına hər şeyi olduğu kimi danışıb… Əlirza bəy elə bil iflic oldu. Durduğu yerdə əlləri, ayaqları keyləşdi, qızı aldadan özü imiş kimi dəhşətli bir qorxu və xəcalətlə üzünü tutub: "vay, vay, vay…" deyə çırpındı. Yaşlı qadın çarəsiz yalvarışlarla:





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/reshad-nuri-guntekin/yarpaq-tokumu-68386492/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



notes



1


Osmanlı dövründə, şəhərlərlə rayonlar arasında olan inzibati idarələrin müdiri