Книга - Ağ qəm

Warning: mb_convert_encoding(): Unable to detect character encoding in /var/www/u2150601/data/www/ae-books.online/wp-content/themes/twentyfifteen/content.php on line 442
Ag q?m
S?daq?t K?rimova


Taninmis yazi?i, sair v? jurnalist S?daq?t K?rimovanin imzasi h?m Az?rbaycan, h?m d? Dagistan oxucularina yaxsi tanisdir. ?s?rl?rini Az?rbaycan v? l?zgi dill?rind? q?l?m? alan m??llifin indiy? kimi bir sira n?zm v? n?sr kitablari isiq ?z? g?r?b. �Ag q?m� onun sayca 17-ci kitabidir. Buraya m??llif t?r?find?n yenid?n isl?nmis 6 povest v? 2 roman daxil edilib. Orijinal m?vzu se?imi, maraqli dramatik s?jetl?ri, yaddaqalan obrazlari il? oxucu q?lbin? yol tapan bu ?s?rl?r s?lis v? r?van dili, ?z?n?m?xsus t?hkiy?si il? se?ilir.





S?daq?t K?rimova

Ag q?m





Ag q?m




K?skin tormoz v? gaba kisi s?si esid?nd? yuxudan ayilan kimi oldu.

��Korsan n?dir?

?trafina yigismis adanilan v? �Moskvi?�d?n ?ixib q?z?b dolu baxislarla onu s?z?n yasli kisini yalniz indi g?rd?. Q?bah?tini anlayib utandigindan dem?y? s?z tapmadi, qulaqlarinin dibin? kimi qizardi.

��Yaziq fikirli imis� � Kims? bu s?zl?ri caniyananliqla dedi.

��G?z?n g?rm?r?�� S?r?c? he? c?r sakitl?s? bilmirdi. Amma Talih? daha he? n? esitm?di. Ag duman onu basdan-ayaga kimi b?r?y?b hara is? apardi.

Ayilanda x?st?xanada idi. H?min yasli s?r?c? yanindaki stulda oturub n?z?rl?rini ona zill?misdi. Talih?y? el? g?ldi ki, kims? basinin ?st?nd? dayanib k?t bir al?tl? onun beynini d?y?cl?yir. Agri onu halsiz etmisdi. O, n? bas verdiyini ?yr?nm?k ???n sorusdu:

��M?n? n? olub?

��Xosb?xtlikd?n yaxsi qurtarmisiniz.�� G?nc, yarasiqli h?kim qiz ona yaxinlasdi.�� Y?ng?l beyin silk?l?nm?sini n?z?r? almasaq, h?r sey qaydasindadir. Bir h?ft?y? kimi o da ke?ib ged?r.

H?kim s?r?c?y? n? is? isar? edib otaqdan ?ixdi. Him-cimi Talih? hiss etdi v? bu, onun qanini qaraltdi. Bu d?f? s?r?c? m?layim s?sl? dill?ndi:

��Baci, m?n qa?qinam, bir ??t?n k?lf?tim var, bir il issiz qalandan sonra t?z?likc? is? d?z?lmisdim. M?ni is? saldin� H?r n? is?, olan oldu, ke??n ke?di. M?ni balalarinin basina ?evir.

Talih? he? n? basa d?sm?yib sorusdu:

��M?nd?n n? ist?yirsiniz? N? etm?liy?m?

��Indi m?st?ntiq g?l?c?k, s?nd?n ifad? alacaq. Ona dey?rs?n ki, ke?idd?n qirmizi isiqda ke?mis?n, yaxsimi?

��Yaxsi.

Bu enlisif?t, k?nt?y adam n?d?ns? onun ?s?bl?rin? t?sir edirdi. Indi o, Talih?y? n? des?ydi, ed?rdi, t?ki ?l ??ksin, t?ki onu danisdirmasin. S?z dem?k, etiraz etm?k, m?bahis? a?maq iqtidarinda deyildi. Beyni dumanli, fikirl?ri qarisiq idi.

��M?mk?ns? indi m?ni sakit buraxin, yorulmusam.�� Bu s?zl?ri g?cl? esidil?c?k s?sl?, az qala yalvarisla dedi.

S?r?c? otaqdan ?ixanda sag t?r?fd?ki ?arpayida uzanmis yasli qadin mehriban s?sl? dedi:

��Eh, ay bala, b?xtin olsaydi, s?ni milyon?u masini vurardi, bala-bala kasib?iligini ed?rdin�

Sonra Talih?nin solgun b?nizin? baxib t??ss?fl? davam etdi:

��Indi s?ni o q?d?r sorgu-suala tutacaqlar ki, agrilarin g?z?n? g?rs?nm?y?c?k, canin bogazina yigilacaq.

��N?d?n bilirsiniz ki?

��M?ni d? s?nin kimi masin vurub. Bir aydir ki, g?lib-ged?nl?rin ?lind? ?sir-yesir olmusam.

Talih? ??km?l?rini ha?an ayagina ke?irdiyini, penc?yini geyinib otaqdan nec? ?ixdigini, x?st?xananin uzun d?lizind?n ke?ib pill?k?nl?ri nec? d?sd?y?n? bilm?di. Basindaki d?hs?tli agri indi onu maraqlandirmirdi. Talehin, qizlarinin narahat olacaqlarini, fikir ??k?c?kl?rini d?s?n?nd? q?rarsiz olurdu. H?m d? yaman yorulmusdu. Ist?diyi yalniz sakitlik idi. Bilirdi ki, basini balisa qoyan kimi yuxuya ged?c?k. Indi o, he? n?yi yatmaq q?d?r arzulamirdi. Amma h?yatinda ilk d?f? idi ki, dogma evi onu ??kmirdi. Ayaqlari Talih?ni hara is? basqa yer? aparirdi. Bu yerin s?mti, istiqam?ti ayri idi.

Bes saatdan artiq idi ki, evd?n ?ixmisdi. Hara, niy? getdiyinin f?rqin? varmirdi, elec? yol ?l??r, k???l?ri dolasirdi.

El? hey gedir, gedirdi. Oturacaga rast g?l?nd? bir hovur dincini alir, amma 5-10 d?qiq?d?n artiq oturmaga h?vs?l?si ?atmir, yenid?n q?rarsiz halda yoluna davam edirdi. ?z? d? tez-tez, t?l?s?-t?l?s? gedirdi. El? bil haradasa, kims? onu g?zl?yirdi. Eyni k???l?rd?n, eyni s?kil?rd?n kim bilir, ne??nci d?f? ke?irdi. El? k?m?ksiz idi ki, ?z?n? yazigi g?ldi. �Y?qin ayrani dagilmis qariya oxsayiram,�� dey? fikirl?sdi. Bir t?r?fd?n q?mli fikirl?r, o biri t?r?fd?ns? acliq onu haldan salmisdi. Amma cibind?ki pula metroya minm?k ???n birc? jeton almaq m?mk?n idi. ?r?yind? �Adami adam el?y?n paradir, parasiz adamin ?z? qaradir,� � deyib ac-aci g?ld?.



* * *



Son vaxtlar h?yat onun ???n isg?nc?y? ?evrilmisdi. K?nl?n? sad ed?n, q?lbini sevindir?n, ?r?yini xos hissl?rl? dolduran he? n? tapa bilmirdi. Sevinc, f?r?h ondan gen d?sm?sd?. H?rd?n ona el? g?lirdi ki, bu duygularla yerli-dibli tanisligi olmayib. H? ets? d?, ?z?n? n? il? m?sgul ets? d?, basini n? il? qarisdirsa da xeyri yox idi, varligina ??km?s aci k?d?r onu t?rk etmirdi. O, he? k?sl? g?r?sm?k ist?mirdi. Xasiyy?ti d? d?yismisdi, tez-tez he? n?d?n ?z?nden ?ixirdi, qizlari, ?ri il? ?vv?lki kimi mehriban davrana bilmirdi. H?r seyd?n inciyirdi, az qala h?r s?z, h?r h?r?k?t x?trin? d?yir, onu h?vs?l?d?n ?ixarirdi.

Saatlarla yataq otagina ??kilib d?rin d?s?nc?l?r? dalmaq onda ad?t hali almisdi. Q?fild?n baslarinin ?st?n? almis s?fal?tin (H?, s?fal?tin! Onu daha n? c?r adlandirmaq olardi?) g?tirdiyi agri-acilan saf-??r?k edir, bu v?ziyy?t? niy? d?sd?kl?rini ?z? ???n aydinlasdirmaga c?hd edir, ?ixis yolu axtanrdi. Bel?c?, fikirl?r labirintind? dolasib qalirdi. B?t?n bu faydasiz c?hdl?rd?n sonra �Ay zamana, zamana, oxun qoydun kamana,�� deyib yenid?n b?dbinl?sir, g?zl?rind?n yas sel kimi axirdi. Xeyli aglayandan sonra ?li ist?r-ist?m?z q?l?m? uzanirdi. Yazir, yazirdi.

Onun q?hr?mani ?z?n?n prototipi idi. Talih? ???n bu ?s?ri yazmaq ??tin deyildi. Hiss v? duygularini, q?mli d?s?nc?l?rini, d?sd?y? burulganlari, ke?irdiyi ?zab v? isg?nc?l?ri, rastlasdigi eyb?c?rlikl?ri sad?c? v?r?q? k???r?rd?. Yalniz bundan sonra nisb?t?n sakitl?sir, ?z?n? g?lirdi. Yazmaq, i?ini g?yn?d?n, onu yandirib-yaxan, q?rarsiz ed?n duygulari bosaltmaq onun ???n yegan? t?s?lli idi. Q?rib? burasi idi ki, bundan sonra dogrudan da ?z?n? g?lirdi. K?kr?yib-cosub ?z m?crasindan ?ixan ?ay yenid?n yatagina qayidanda nec? sakitl?sirs?, ?z adi axan il? nec? axirsa, Talih? d? eynil? o c?r olurdu. Yazmaq, q?lbind?ki firtinalari q?l?ml? i?ind?n dartib ?ixartmaq ona bir q?d?r rahatliq g?tirirdi.

Harda g?ldi yazirdi. Qizlarinin k?hn? d?ft?rlrinin yarim?iq s?hif?l?rind?, t?qvim v?r?ql?rinin arxasinda, q?zetl?rin ag hasiy?l?rind?. Bir s?zl?, ?lin? n? ke?s?, onu qaralalyirdi. Bunu ona g?r? edirdi ki, daha evd? yazmaga t?miz v?r?q qalmamisdi. ?vv?ll?r ag kagizlari isd?n g?tir?rdi. Amma son bir ild? redaksiyanin kagiz ehtiyati t?k?nmisdi, is?il?r bir ?z? yazilmis v?r?ql?rd?n istifad? etm?k m?cburiyy?tind? qalmisdilar. Artiq b?t?n kollektiv q?na?t? ?yr?smisdi. Talih? is? ikiqat, ??qat q?na?tcil olmusdu. Ad?t?n iri x?tl?, t?l?sik, s?liq?siz yazmaga ad?t ed?n, bir yazinin ?z?n? iki-?? d?f? k???rm?y?, ko??r?-k???r? redakt? etm?y? ?yr?smis Talih? indi xirda h?rfl?rl?, d?s?n?d?s?n?, s?hvsiz yazmaga ?alisirdi ki, israf?iliga yol verm?sin. Amma daha q?na?td?n d? ke?misdi, evd?ki kagizlari t?k?nmisdi.

Talih? ???n ?n d?hs?tlisi q?l?ml?rinin qurtardigi g?n idi. O g?n o, h?y?canindan n? ed?c?yini bilmirdi. Beynind?kil?ri kagiza k???rm?k lazim idi, amma q?l?m yox idi.

Karandasla yazanda hirsl?nirdi, fikirl?ri dagilirdi, m?tl?q q?l?m almali idi. Qizlarla Taleh h?l? g?lm?misdil?r. H?m d? onlarin q?l?ml?rin? qiymirdi. Bir oturuma 10-15 v?r?q qaraltmaga ad?t etmisdi, ona q?l?m ?atdirmaq ??tin idi. Ona g?r? d? 10-20 q?l?m bird?n alardi. Dostlari, tanislari ?ox vaxt bayramlarda, ad g?nl?rind? ona q?l?m bagislayardilar. Bilirdil?r ki, bu h?diyy? Talih?nin ?r?yinc? olacaq. Taleh d? hara gets?, m?tl?q onun ???n yaxsi bir q?l?m alib g?tir?rdi. Ona g?r? d? he? zaman q?l?md?n korluq ??km?zdi. Birinci d?f? idi ki, evd?ki q?l?m ehtiyati qurtarmisdi.

Otaqda xeyli var-g?l ed?nd?n sonra n? fikirl?sdis?, geyinib evd?n ?ixdi. Son d?f? Taleh onun ???n bes q?l?m almisdi, h?r?sin? 200 manat vermisdi. Indi fikirl?sirdi ki, cibind?ki son min manati verib bes q?l?m alacaq, bu da onu xeyli vaxt g?r?c?k. Ancaq hansi k?sk? yaxinlasdisa, orada 350 manatdan ucuz q?l?m g?rm?di.

Bir saat ?trafda dolasandan sonra ?rinin ona nisan verdiyi yer? yollandi. �G?nclik� metrosunun girisind? alver ed?n min c?r xirdavat?ilardan q?l?m soraqlamaga basladi. H?mis? �q?l?m alin, besi min manata� deyib z?hl? t?k?n usaqlar bu g?n g?z? d?ymirdil?r. D?zg?l?rin ?st?n? qoyulmus q?l?ml?rin qiym?ti is? b?rab?r s?kild? qalxmisdi. ?lacsiz qalib 350 manata q?l?m almaq ist?yirdi ki, ?lind? q?l?m pastasi tutmus bir qocanin onun yanindan ?td?y?n? g?r?b sevindi: biri y?z manata idi. Talih? onlarin yazib-yazmadigini yoxladi.

��Ay bala, el? bil qizil alirsan,�� qoca deyindi.

Talih? bu s?zl?rd?n yaman utandi. ?r?yind? �Alacagin qarga, verec?yin qirgi� ,�� dey? fikirl?sdi. Esid?n olub-olmadigini yoxlamaq ???n yan-y?r?sin? boylandi, p?rtd?y?n? gizl?tm?k ???n dedi:

��?mi, x?trin? d?ym?sin, bir d?f? burdan aldigim pastalarin i?in? r?ngli su doldurulmusdu, ona g?r? d? m?cburam yoxlayam.

��M?n namaz qilan adamam, bala, el? insafsiz is tutmaram.� Qocanin s?zl?ri el? inandirici idi ki, Talih? daha he? n? dem?yib on pasta alib geri qayitdi. ?r?yind? m?mnunluq hiss etdi. �Bir xeyli vaxt q?l?m? ehtiyacim olmayacaq�. Bu, k?d?rli sevinc idi.

Bel? bir sevincli ani axsam ikinci d?f? yasadi. Zirz?mid?ki r?fin k?nc?nd?n bir topa plakat tapanda el? bil d?nyani ona verdil?r. Talehin ?zv oldugu partiyanin s?drinin agappaq, keyfiyy?tli kagizda ?ap olunmus portreti parlament se?kil?rind?n yadigar idi. Pullu, imkanli s?dr o q?d?r plakat ?ap etdirmisdi ki, onlarin hamisini yapisdirmaga Talehin n? h?v?si, n? g?c?, n? d? vaxti olmusdu, ona g?r? d? b?y?k bir topani g?tirib evd? qoymusdu. Bir xeyli ke??nd?n sonra is? evd? yer tutduguna g?r? onlan zirz?miy? d?s?rtm?sd?.

Talih? plakatlari diqq?tl? n?z?rd?n ke?irdi: birind?n 6 v?r?q ?ixirdi. Onlari ev? g?tirib s?liq? il? k?sm?y? basladi, skafda yerl?sdir?nd?n sonra rahat n?f?s aldi.Son vaxtlar he? bel? sevinm?misdi. Bu sevinc? d? aci dad qarismisdi.



* * *



Artiq alti ay idi ki, Talih? issiz idi. ?mr? boyu d?vl?t idar?sind? ?alismis, s?h?r saat 9-dan axsam saat 5-? kimi is yerind? olmaga ad?t etmis bir adam ???n bird?n-bir? bel? uzun m?dd?td? evd? qalmaq o q?d?r d? asan m?s?l? deyildi. Ne?? ill?r fasil?siz ?alisdigi q?zet maddi ??tinlikl?r ?z?nd?n baglanmisdi. Bakinin issizl?r ordusuna onlarin 40 n?f?rlik kollektivi d? qarismisdi.

Talih? uzun ill?r idi ki, q?zetd? ?d?bi is?i isl?yirdi. G?nclik ?agindan buraya el? baglanmisdi ki, basqa is yerini

aglina bel? g?tir? bilmirdi. Q?zet isini sevir, ondan z?vq alirdi.Talih? yaxsi jurnalist idi, imzasi taninirdi. Onun h?r m?qal?si hadis?y? d?n?r, ?ks-s?da dogururdu. Bundan basqa onlarca kitabini da burada ?alisa-?alisa yazmis, ?ap etdirmisdi. Redaksiya onun ???n bir n?v yaradiciliq laboratoriyasi idi. Saatlarla ?z is stolu arxasinda sakitc? oturub yazilarini yazmaga, q?hr?manlarinin talel?ri il? yasamaga, onlarin al?mind? olmaga ad?t etmisdi. Ona g?r? d? indi q?zetin baglanmasi ona d?hs?tli faci? kimi g?r?n?rd?.

?slind? son bir ild? kollektivin b?t?n ?zvl?ri kimi o da redaksiyanin f?aliyy?tsiz qalacagi g?n?n uzaqda olmadigi fikri il? yasamisdi. ?oxdan he? k?s ?m?k haqqi almirdi. Vaxtil? y?z min? yaxin oxucu olan g?nd?lik q?zet indi h?ft?d?, on g?nd? bir d?f? ?ap olunurdu. Borcu x?rcini ?d?mirdi. Amma buna baxmayaraq, hami, h?r g?n is? ?ixirdi. H?r k?sin ?r?yind? bir ?mid qigilcimi k?z?rm?kd? davam edirdi ki, bu ?zabli g?nl?r bit?c?k, redaksiyanin d?hlizin?, is otaqlarina ??km?s darixdirici, ?zabli s?kutun, n?hay?t, sonu ?atacaq, ?vv?lki gur, cosqun redaksiya h?yati yenid?n baslanacaq. Amma g?nl?r uzanir, h?ft?l?r aylara ?evrilir, h?min g?n g?lib ?ixmirdi ki, ?ixmirdi.

Bir g?n redaktor kollektivi yigdi v? hamiya elan etdi ki, daha q?zet ?ixmayacaq, maliyy? imkanlan t?k?nib. Bu s?zl?ri o, q?h?rl? dedi�

Talih?nin h?yatinda bundan agir g?n olmamisdi. Bu, onun v? is yoldaslarinin ?midl?rinin alt-?st oldugu g?n idi. O g?n onun arzulari ?ilik-?ilik olmusdu. O g?n Talih? ill?rd?n b?ri ?zizl?y?-?zizl?y? bec?rdiyi agaclari tufanin qoparib atdigi qoca, z?if, k?m?ksiz bagbana b?nz?yirdi.

?st?nd?n aylar ke?m?sin? baxmayaraq, o, h?l? d? h?min g?n?n t?siri altinda idi. H?l? d? o g?n?n agrisini,?zabini yasayirdi. Amma ilk g?nl?r ?r?yinin hansisa g?s?sind? q?rib? bir arxayinliq hissi d? var idi ki, issiz qalmayacaq. K?hn? q?zetl?rin ?mr?n?n bitdiyi, onlarin yerind? y?zl?rc? yenisinin yarandigi, pes?kar, s?rist?li jurnalistl?rin arxa, pes? t?hsili olmayan, ancaq zir?kliyi, m?vzulara q?rib?, qeyri-adi yanasma ?sullari il? se?il?n g?nc m?xbirl?rin ?n plana ke?diyi bir vaxtda onun kimi analitikl?r d? kara g?lm?li idi. Bunlari fikirl?s?n Talih? b?xtini sinamagi q?rara aldi. Bir h?ft? ?rzind? tanidigi q?zet redaksiyalarinin hamisina bas ??kdi. H?r yerd? onu b?y?k h?rm?tl? qarsilayir, yazilarindan m?mnuniyy?tl? s?z salir, pes?karligini x?susi qeyd edir, sonra is? �sizin kimi jurnalistl?r? b?y?k ehtiyacimiz var, amma heyf ki, bos yerimiz yoxdur'�, deyib yola salirdilar.

H?r n?vb?ti redaksiyani t?rk ed?nd? ?z?n? t?hqir olunmus hiss edirdi. Q?rurunun al?almasina g?r? ?z?n? acigi tuturdu. Amma dolanmaq ???n is tapmaq lazim idi. N?hay?t, q?zetl?rd?n ?li ?z?l?n Talih? s?h?rd?ki xarici sirk?t v? firmalara ?z tutdu. Az?rbaycan, rus v? ingilis dill?rini m?k?mm?l bildiyini, t?rc?m?l?rl? m?sgul oldugunu qeyd ed?r?k, 30-dan ?ox ?nvanda oldu, amma bu t?s?bb?s? d? ugursuzluqla n?tic?l?ndi. H?r yerd? g?nc qadinlari is? g?t?r?rd?l?r. Bunu ona a?iq-aydin bildirirdil?r.

Talih? h?r g?n s?h?r tezd?n evd?n ?ixir, g?nortadan ke??nd? yorulub ?ld?n d?sm?s halda ev? qayidirdi. Arvadinin ?s?bilik ke?irdiyini, h?y?can i?ind? oldugunu g?r?n Taleh ?z?n?m?xsus sakitlikl? ona t?skinlik verirdi. Ilk baxisda t?mkinli g?r?n?n Taleh? issiz qalmagin ?zabi yaxsi tanis idi. ?mr?n? elm? h?sr ed?n, ?z sah?sind? yaxsi m?t?x?ssis sayilan, ne??-ne?? ixtirasi il? taninan Talehin ?alisdigi elmi- t?dqiqat institutu da bir ild?n artiq idi ki, is?il?r? maas ver? bilmirdi. Bir il idi ki, o, hansisa partiyada vaxtini ?ld?r?rd?. Amma qazandigi q?pik-qurus ??r?y? ancaq ?atirdi. Talehin is tapmaq c?hdl?rinin hamisi ugursuzluqla n?tic?l?nmis, o, n?hay?t, ?lini h?r yandan ?zm?sd?.

T?bi?t?n s?n, qaynayib-qarisan, ?trafi dost-asnali Taleh bu bir ild? d?yismis, sakit, basiasagi olmusdu. O, h?ft?d? bir, ya iki d?f? ?z is yerin? gedir, qalan vaxtini evd?, yazi masasinin arxasinda ke?irirdi. ?zd? ?z?n? sax tutan, fikirsiz g?r?nm?y? ?alisan Talehin n? ??kdiyini Talih? yaxsi bilirdi. Son on ilini o, d?niz suyunun saflasdirilmasi problemin? s?rf etmisdi. G?nl?rl?, aylarla kitabxanalarda olur, elmi kitablardan, jurnallardan bu problem? h?sr olunmus materiallari axtarib oxuyurdu. Vaxtinin ?oxunu laboratoiyada ke?irir, ev? qayidanda is? yazi masasinin arxasina ke?ib ?ertyojlari v? formullari il? m?sgul olurdu. Z?hm?ti h?d?r getm?mis, son d?r?c? maraqli bir ixtira etmisdi. Amma onun bu ixtirasi il? maraqlanan, ona ?h?miyy?t ver?n yox idi. Qapilan d?y?nd?n, ?oxlu m?raci?tl?r ed?nd?n sonra b?t?n bunlardan bezmis, ruhdan d?sm?s Taleh taleyi il? barismis, sakitl?sib ?z?n? qapanmisdi. Uzun fasil?d?n sonra yenid?n siqaret? meyl salmisdi.

Gec?l?r hami yatandan sonra papirosu papirosa calayan Talehin onunla ?vv?ll?r oldugu kimi d?rdl?sm?m?si, h?y?canlarini arvadindan gizl?tm?si, g?zl?rind? daim fikir buludunun g?zism?si Talih?ni yaman agridirdi. Amma n?d?ns? ?rin? t?skinlik ver? bilmirdi. Ad?t?n h?ssas, duyumlu, duygulu olan Talih? son vaxtlar ?s?bi, deying?n, bos seyd?n hirsl?nib ?z?nd?n ?ixan olmusdu. H?m d? ?n ?ox ?rinin ?st?n? ?imxirirdi. Bunu ?z? d? hiss edirdi, h?r bel? s?zl?sm?d?n, toqqusmadan sonra g?nahkar oldugunu, he? n?d?n evd? g?rginlik yaratdigini ?r?yind? etiraf edirdi. Amma bir ne?? g?nd?n sonra bu hal yenid?n t?krar olunurdu.

Talih? ???n sirr deyildi ki, Taleh ?z yeni h?yatina yalniz zahir?n ?yr?sib. Ancaq bunu da bilirdi ki, ?rind? q?rib? bir etinasizliq, daha dogrusu, s?stl?k yaranib. Son vaxtlar he? n? il? maraqlanmir, ev, ail? qaygilari onu ?sla narahat etmirdi. Talih?ni saysiz-hesabsiz probleml?rl? t?kb?t?k qoyub yaxasini k?nara ??kmisdi. Arvadi ?rzagi nec?, ne??y? alir, usaqlar n? geyinir, yol pulunu haradan ?ld? edirl?r � bunlardan x?b?ri d? olmurdu. Bu is? Talih?ni hirsl?ndirir, t?bd?n ?ixarirdi. Amma ?rinin x?trin? d?ym?m?k ???n s?zarasi yumsaq s?kild? ona xatirladirdi ki, is axtarmaq lazimdir, evd? oturmaqla kar asmaz. H?r d?f? d? eyni cavabi esidirdi:

��El? bilirs?n is t?k?l?b?

Bel? s?hb?tl?r evd? g?rginlik yaradirdi. Taleh inciyib yem?kd?n boyun qa?irir, saatlarla k?s?l? qalirdi. Qan qaraldan h?r n?vb?ti s?z-s?hb?td?n sonra Talih? ?z?n? q?ti s?z verirdi ki, bir d? bel? is tutmayacaq, amma s?z?n? ?m?l ed? bilmirdi. He? n?d?n yenid?n g?rginlik yaranirdi. Talih? k?s?b yataq otagindaki yazi masasinin, Taleh is? inciyib qonaq otagindaki is stolunun arxasina ke?irdi. Onlar saatlarla ?z al?ml?rin? dalirdilar. Bel? vaxtlarda qizlar sakitc? ?z d?rsl?ri il? m?sgul olurdular.

Talehin issizliyi az imis kimi, indi d? Talih? bu b?laya d??ar olmusdu. Bu g?n, uzun s?r?n axtarislardan sonra o, anladi ki, b?t?n s?yl?ri s?m?r?sizdir, is tapa bilm?y?c?k. H?m d? ?z-?z?n? etiraf etdi ki, daha qapilari d?ym?y? n? amani qalib, n? d? heysiyyati buna imkan ver?c?k. O, yolunu ?ox yerd?n salmisdi, h?r d?f? r?dd cavabi alanda ayaqlari yerd?n ?z?lm?s, ?midsizliy? d??ar olmusdu. Amma bir t?h?r ?z?n? m?cbur etmis, yenid?n qapilara ?z tutmusdu. Juranalist yeri tapmagin ??tin oldugunu anlayanda he? olmasa korrektor yeri tapmaga ?alismisdi. Redaksiyalarda is? bos yer tapmaq m?sk?l m?s?l? idi.

Bu g?n, b?t?n bu axtarislrin ?b?s oldugunu bird?f?lik anlayandan, ?midl?rinin qapilari baglanandan sonra Talih? bird?n-bir? h?yat esqinin, yasamaq h?v?sinin s?nd?y?n?, he? n?y? maraginin qalmadigini d?rk el?di. O, n? ed?c?yini bilmirdi. X?st?xanadan qa?ib kor-koran? halda ayaqlarinin arxasinca gedirdi. Basinda anlasilmaz bir agri dolasirdi. Bu agri onu keyidirdi. Ona el? g?lirdi ki, bir yerd? dayansa, son q?tiyy?ti d? ?lind?n ?ixar, m?vazin?tini itirib yer? yixilar v? bir d? ayga dura bilm?z.

Bir ne?? saat yol ?l??nd?n, yorulub ?ld?n d?s?nd?n sonra heyd?n d?sm?s ayaqlari yenid?n onu ev? qaytardi.

Qapini a?an Taleh arvadini p?jm?rd? g?r?b narahat oldu:

��N? oldu, bir sey ?ixmadi?

Onun bu suali Talih?ni cin atma mindirdi, hirsini saxlaya bilm?di:

��B?lk? s?n d? is axtarasan? M?nim d?rdimi ??km?kd?ns?, ?z?n? bir g?n aglasan yaxsi olmazmi?

��N? yemis?n bel??�� Taleh incidi, amma ?z?n? o yer? qoymadi.

��Evd? yem?y? bir sey var b?y?m?�� Talih? suala sualla cavab verdi.

��Yoxdur, yem?!

?rinin s?rt cavabi Talih?nin hirsini alovlandirdi:

��M?n yem?r?m, b?s usaqlar? Onlar yaziq deyill?r, bir h?ft?dir evd? sordan basqa he? n? yoxdur.

��T?k s?nin evin bel?dir b?y?m? Sor tapmayanlar da var. Allahina s?k?r el? ki, osa da var.

��?zg?l?rin d?rdi m?n? qalmayib. M?ni yandiran odur ki, ne?? aydir qapilar d?y?r?m, amma s?nin t?k?n d? t?rp?nmir. ?z?n? z?hm?t verib is axtarmaq fikrin? d?sm?rs?n. El? bil bu evin s?n? he? bir d?xli yoxdur.

��Neynim, gedib ogurluq edim?

��Ogurluga q?d?rki b?t?n yollari ke?mis?n b?y?m? Demir?m ki, dostlarin, qohumlarin kimi alver el?. Tutaq ki, ?z?yolasan, bu is ?lind?n g?lmir, b?s basqa is niy? axtarmirsan?

��S?n ?ox axtardin, tapa bildinmi?

��S?n kisis?n, y?k d? dasiya bil?rs?n.

��Dem?k ist?yirs?n ki, gedib hamballiq edim?�� Taleh s?sini qaldirdi.

��M?nim ist?diyim odur ki, ayagini ayaginin ?st?nd?n asirib g?nl?rini televizorun qabaginda ke?irm?yi t?rgid?s?n. ?z?n? ail? bas?isi kimi aparasan, ail? t??ss?b? ??k?s?n, m?suliyy?t hissi ke?ir?s?n.

Taleh ?lini z?rbl? stola ?irpdi:

��B?sdir, m?n? agil ?yr?tm?, ?z?m bil?r?m n? ed?r?m.�� O, ?s?bi halda qonaq otagina ke?ib qapini arxasinca ?irpdi.

Taleh son vaxtlar arvadinin h?r s?z?nd?n inciyirdi, h?r iradi x?trin? d?yirdi. Ona el? g?lirdi ki, Talih?nin s?zl?rin? z?h?r qarisib, arvadinin h?r s?z? m?cazi m?nada isl?dir, ?rinin d?sd?y? indiki v?ziyy?t onu ?sla maraqlandirmir, dasq?lbli, hissiz, duygusuz adam olub.

?r?yind? arvadina b?rk acigi tutmusdu, ondan z?hl?si gedirdi. Qinayan olmasaydi, indi disinin dibind?n ?ixani ona yagdirardi, kinini, q?z?bini, hirsini s?y?s s?ym?kl? dagidardi. Amma bunu ed?n deyildi, bel? seyl?r t?bi?tin? yad idi, h?m d? bilirdi ki, arvadi n?y? d?zs? d?, s?y?s?, t?hqir? davam g?tirm?z. Ilk d?f? ?r?yind? k??? s?zl?ri il?, ?n kobud, ?n qaba s?zl?rl? s?y?s s?ym?k arzusu bas qaldirdi. ?mr?nd? bel? arzuda olmamisdi. Bir azdan bu arzusu arvadini vurmaq, ?zisdirm?k arzusu il? ?v?z olundu. Sonra evd?ki qab-qacagi sindirmaq, dagitmaq ist?di. Amma bir azdan sakitl?sdi, aynab?nd? ?ixib d?rind?n n?f?s aldi. X?fif axsam k?l?yi ?z?n? d?y?nd? bundan xoshallandi.

Talih? i??ri ke?ib ?arpayisina uzandi. Balisi ?z?n? qoyub g?zl?rini yumdu, amma he? c?r sakitl?s? bilmirdi, ?s?bi hali, h?y?cani ke?ib getmirdi. ?st?lik beynini dagidan d?hs?tli agri da onu ?z?rd?. ?slind? onu haldan ?ixaran el? bu agri idi. N? q?d?r ?alisdisa da ?z?n? ?l? ala bilm?di. Bu v?ziyy?td? iki saata yaxin vaxt ke?di.

M?kt?bd?n qayitmis ki?ik qizi Ayt?n onun ?z?nd?n ?p?b hansisa melodiyani z?mz?m? ed?-ed? vanna otagina ke?ib ?imm?y? basladi. Bird?n Talih?nin yadina d?sd? ki, isl? ?laq?dar s?firlikd? isl?y?n bir tanisinin yanina getm?li idi. ?r?yind? ki?icik, iyn?nin ucu boyda ?mid isigi yandi. �B?lk? bir sey ?ixdi?� � dey? d?s?nd?. T?l?sik geyinib m?tb?x? ke?di, ?z?n? ?ay s?z?b i?m?y? basladi.

��Hara bel??�� Taleh aciqla ondan sorusdu.

��G?zm?y?,�� Talih? saymazyana cavab verdi.

��S?n d? S?zen kimi g?zm?k ?yr?nmis?n dey?s?n.

�S?zen� ?rinin h?r g?n televizordan tamasa etdiyi �sabun operasrnin q?hr?mani idi. Talehin onu bu g?z?y?n qadina oxsatmasi Talih?nin x?trin? d?ydi. Ona g?r? d? aciqla dedi:

��H?r n? var, g?zm?kd? var.

��G?r?m nec? ged?c?ks?n.�� ?rinin s?sind? h?d? var idi. Bu, Talih?ni t?bd?n ?ixardi. H?r d?f? haqli danlanandan, t?qsiri ?z? deyil?nd?n sonra Taleh qisqanc ?r rolunu oynamaqla sanki arvadindan qisas alirdi. Indi d? Talih?y? el? g?ldi ki, ?ri rola girib. H?yatda ?sla qisqanc olmayan Talehin bu xasiyy?ti onu h?mis? haldan ?ixarardi, indi d? onu, z?hl?si getdiyi bu rolda g?r?c?yini d?s?nm?k Talih? ???n d?z?lm?z d?r?c?d? ?zabli idi.

O, cavab verm?di, ?ayini i?ib qurtarandan sonra g?zg?n?n qarsisina ke?ib ?z?n?, sa?larini qaydaya saldi. ??km?l?rini geyin?k ist?yirdi ki, Taleh qapini k?sdirdi:

��?z?n? karliga vurmusan? S?n? dem?dimmi he? yana getm?y?c?ks?n?

��Bu n? danisiqdir? Bunlar n? s?zl?rdir m?n? deyirs?n?�� Talih? s?sini qaldirdi.

��S?nd?n sorusuram hara gedirs?n, utanmadan deyirs?n ki, g?zm?y?.

��Hara getdiyimi bil?-bil? niy? sorusursan?

��M?n n? bilim hansi c?h?nn?m? gedirs?n?

��?ox yaxsi bilirs?n, t?krarlamaga ehtiyac yoxdur.

��S?nd? abir-h?ya qalmayib.�� Talehin g?zl?rind?n nifr?t yagirdi.

��N?? N? dedin? Dem?li m?n abirsizam, h?? S?n is axtarmaqdansa, acindan ?lm?m?k ???n m?n qapilara d?sm?s?m ki, q?pik-qurus qazanim, ?st?lik abirsiz da oluram?

��Lazim deyil m?n? s?nin isin, qaxilib otur xarabanda.�� Taleh hirsind?n tir-tir ?sirdi.

��M?n s?n? g?r? yox, usaqlara g?r? ?ld?n-ayaqdan gedir?m ki, sabah k???l?r? d?sm?sinl?r.

��H?l? ki, m?nim maasimi yeyirsiniz.

��Ay yaziq, s?nin maasin yavan ??r?y? d? ?atmir. Bir ildir evin ?syalarini satiram, onun pulunu yeyirik. Daha satmaga da bir sey qalmayib, g?r?m indi n? yey?c?ks?n.

��S?n m?n? b?han?l?r g?tirm?, Allah bilir hansi c?h?nn?m? gedirs?n.

Bu s?zl?r Talih?nin olan-qalan s?brini d? ?lind?n aldi. ?antasini z?rbl? yer? ?irpib var-g?c? il? ?igirdi:

��Vicdansiz! S?r?fsiz! ?z?n? qisqanc q?l?m? verm?k ist?yir.

Talih? hiss etdi ki, dodaqlan, burnu keyiyir. ?ll?rinin, ayaqlarinin barmaqlari birc? anin i?ind? buza d?nd?. M?vazin?tini itirib yer? yixilmamaq ???n ?z?n? g?cl? ?l? aldi, yataq otagina ke?ib qapini i??rid?n bagladi. ?arpayiya s?rilib h?nk?r-h?nk?r aglamaga basladi. Hirs, q?z?b, hikk?, a?iq dolu h?nk?rt? bir xeyli ??kdi. Doyunca aglayandan sonra yo-rulub sakitl?sdi. Bir saata q?d?r bel?c? uzanili qaldi. Bu halda ?z?nd?n, ?rind?n z?hl?si gedirdi, h?yatina nifr?t edirdi.

Bird?n n? fikirl?sdis?, t?l?sik yerind?n qalxdi, ?z?n? bir babat s?liq?y? salib, geyinib evd?n ?ixdi. Bayaqdan onu m?sahid? ed?n Taleh bu d?f? m?qavim?t g?st?rm?di. Hamamdan t?z?c? ?ixmis Ayt?n t??cc?bl? valideynl?rin? baxir, n? bas verdiyini anlamaga ?alisirdi.



* * *



K???l?r yenid?n onu qoynuna almisdi. Sel kimi yagan yagis ara verm?k bilmirdi. Yollar basdan-basa g?lm???l?rl? dolmusdu. Artiq onlarin arasindan ke?ib dayaz yer tapmaq m?mk?n deyildi. ?slind? bunun m?nasi da yox idi, ??km?l?ri su i?ind? idi. Addim atdiqca su onlarin i?in? dolur, lir?a-lir? salirdi. Paltan ?ynin? yapismisdi. Yagis sa?larini, ?z?n? yuyur, yuyurdu. Amma o, bunlarin he? birini hiss etmirdi. N? yagisin g?cl?nib az qala sirnaqla yagmasindan, n? d? k?l?yin qalxmasindan x?b?ri var idi. Birc? onu bilirdi ki, gedir. Amma hara, niy?, n?d?n ?tr? � bunlan duymaq, d?rk etm?k iqtidarinda deyildi. Onun yagisa acigi tutmurdu, ondan z?hl?si getmirdi. ?ksin?, yagis xilasakari idi. I?ind?n, q?lbind?n g?z?n? axan, oradan is? ?z?n? t?k?l?n g?z yaslarini yagis yuyub aparir, yanindan ?t?b ke??n yad adamalarin yaninda onu x?cal?tli etmirdi. G?zl?ri el? hey dolub-bosalirdi. Yagis kimi onlar da yorulmaq bilmirdi.

N? q?d?r yol getdiyini, hara s?mt aldigini bilmirdi. Birc? onu bilirdi ki, bu yol bitib-t?k?nm?k ist?mir, bu ?ox uzun v? ?zabli yoldur. Amma onu da bilirdi ki, indi onun yegan? xilaskari da bu yoldur. Bu yol var dey? o, ayaq ?st?dir, yeriyir. Bu yol onu yixilmaga qoymur. Bu yol indi onun ???n m?qs?ddir, f?rqi yoxdur ki, bu m?qs?d m?nalidir, ya m?nasiz, lazimlidir, yaxud lazimsiz, amma h?r halda m?qs?ddir.

?r?yind? bir qasirga, bir tufan haray qoparmisdi. Onun amansiz dalgalan sahill?r? ?irpilir, el? bil hirsini, hikk?sini burada soyutmaq ist?yirdi. ?r?yi sanki sin?sini yarib ??l? ?ixmaq ist?yirdi, d?y?nt?l?ri onu halsiz edir, b?dr?dir, taq?tini ?lind?n alirdi. Amma o, gedir, gedirdi. I?ind? bir d?li h?nk?rt? dolasiri. I?in-i?in aglamaq onu sakitl?sdirmirdi. Bagira-bagira aglamaq, qiyya ??km?k ist?yirdi. Utanmasaydi, el? buradaca, k???nin ortasinda, adamlarin yaninda h?nk?r?rdi. I?ini ovan, ruhunu dagidan, hissl?rini t?lat?m? g?tir?n n? varsa, hamisini ??l? t?k?rdi. Amma yox, n? q?d?r sarsinti i?ind? olsa da, irad?sini itirm?misdi. Son ?midgahini � s?firlik binasini t?rk ed?n andan esitdiyi r?dd cavabi qulaqlarindan getmirdi, orada q?rib? bir ugultu salmisdi.

Sahil bagina ha?an g?lib ?atdigini bilm?di. Son bes ild? ilk d?f? idi ki, bura yolu d?s?rd?. Cavid prospektind?n burayacan piyada g?lmis, amma bunu hiss etm?misdi. Bagin kims?siz, alaqaranliq xiybanlarinda dolasmaga basladi. N?hay?t, d?niz? yaxin bir yerd? skamyada ?yl?sdi. ?rtafda ins-cins g?r?nm?rd?. ?iyinl?ri ?s?-?s? h?nk?rm?y? basladi. K?l?yin viyiltisi, yagisin siriltisi onun s?sini batirir, g?z yaslarini yuyub apanrdi. X?z?rin suyuna bir-ne?? damci duz ?lav? olunurdu.

Talih? burada n? q?d?r oturdugunun, n? q?d?r agladiginin f?rqind? deyildi. ?mr?nd? ilk d?f? idi ki, h?r?k?tl?rin? g?r? ?z?n? hesabat vermirdi. Indiki zamanda onun ???n n? etdiyinin, niy? etdiyinin he? bir m?nasi yox idi. ?slind? o, bu haqda d?s?nm?k halinda deyildi. El? bil gec?nin bir v?d?sind? bu t?nha g?sed? yalqizca oturub ?midsizliy? qapa-nan basqa bir adam idi, o yox.

��Xanim, ?ix get evin?!

Basinin ?st?nd? yasli bir kisi dayanmisdi. Talih? onu esidir, amma n? dediyini anlamirdi. Haradansa peyda olmus, ?mr?nd? ilk d?f? rastlasdigi bu adam onda qorxu hissi yaratmirdi. B?lk? bunun s?b?bi onun baxislarinin yumsaqligi idi? Yox, o, bunlari hiss ed?c?k halda deyildi. Sad?c? olaraq d?s?nm?k, d?rk etm?k qabiliyy?tini itirmisdi. Kisi ona n? is? deyirdi, amma o, bu s?zl?rin m?nasini basa d?sm?rd?.

Nam?lum adam g?ldiyi kimi x?b?rsiz getdi. Talih? n? onun g?lisini hiss etmisdi, n? d? gedisim duydu. Onun g?zl?ri el? hey dolub-bosalirdi. Talih? indi yalniz bir sey? t??cc?bl?nirdi: g?zl?rind? n? q?d?r yas vardi.... Yagis k?sm?k bilm?diyi kimi, g?zl?ri d? qurumaq bilmirdi. O, aglayir, aglayirdi. Bu halda n? q?d?r vaxt ke?diyinin f?rqin? varmirdi.

��Xanim, yaziqsan, x?st?l?n?rs?n!�� Bayaqki kisi yenid?n peyda oldu. Bu d?f? dey?s?n onun s?sini esitdi. Nimdas paltarli bu yasli kisinin g?zl?ri k?d?rli idi. Talih? bunu o saat duydu. N?d?ns? bu adama qarsi ?r?yind? bir m?rh?m?t hissi bas qaldirdi. ?mr?nd? birinci d?f? g?rd?y? bu yad adama ?r?yini a?maq, d?rdl?rini danismaq, i?ini ovub dagidan h?-y?canlarini ona bildirm?k ist?di. G?r ha?andan b?ri bir kims?y? d?rdini danismir! I?ind? ?zabli fikirl?r qalaq-qalaq idi, onlari ?ritm?k, dagitmaq lazim idi. ?zizl?rind?n, dostlarindan son bir ild? xeyli uzaq d?sm?sd?. S?rait onlan yadlasdirmirdi. B?lk? onlar Talih?d?n d? d?z?lm?z v?ziyy?td? yasayirdilar. H?r n? idis?, yadliq, soyuqluq, qarsiliqli bigan?lik onlari bir-birind?n uzaqlasdirmisdi.

Talih? qarsisindaki adamla d?rdl?sm?y? ehtiyac duydu. Kisi el? bil onun x?yalindan ke??nl?ri anladi:

��Agla, xanim, agla, bosalarsan. N? q?d?r ki, aglaya bilirs?n, agla, yoxsa x?st?l?n?rs?n.

Talih? minn?tdarliq dolu baxislarini ona zill?di. Aglamagina ara verdi, daha dogrusu, g?z yaslan ??kilib getdi.

��D?rdin b?y?kd?r?�� Kisi bunu k?d?rl? sorusdu.

��?ox.

��?ziz adamini itirmis?n?

Bu s?zl?rd?n Talih?nin b?d?nini ?s?tm? tutdu. �?ziz adamalarini� g?zl?ri qabagina g?tirdi � Ayg?n, Ayt?n, Taleh� T?s?vv?r etdi ki, onlardan birini itirib. Bu fikird?n d?hs?t? g?ldi.

��Yox, yox, he? kimimi itirm?mis?m.�� Talih? h?y?can i?ind?, qorxunu ?z?nd?n uzaqlasdinrmis kimi cavab verdi.

��Onda ??kdiyin d?rd deyil, ??tinlikdir, ??tinliyi is? h?ll etm?y? ?alismaq lazimdir.

Bu nam?lum adam onda q?rib? bir etibar hissi oyatmisdi. Gec?nin bu vaxtinda, gur yagisin altinda onunla bel? m?hr?man? s?hb?t ed?n adama ?r?yini a?maq, onu bu v?ziyy?t? g?tirib ?ixaran h?y?canlarini onunla b?l?sm?k ist?di.

��?yl?sin,�� deyib ona yer g?st?rdi.

Kisi oturanda onun p?jm?rd? hali g?zl?rind?n yayinmadi. Ilk d?f? fikrind?n ke?di ki, onun da d?rdi ola bil?r. Bura niy? g?ldiyi bir anliga yadindan ?ixdi. Yanindaki bu yasli adamin gec?nin bu vaxtinda kims?siz sahil baginda gur yagisin altinda g?zism?sinin s?b?bi n? idi? ?z d?rdini ona danismaq arzusu bir anda m?sahibinin d?rdini ?yr?nm?k ist?yi il? ?v?z olundu. N? idi onu gec?nin z?lm?tind? k???l?r? salan?

��Siz? n? olub?�� Ehtiyatla sorusdu.

��Bu g?n r?hm?tlik arvadimin ilidir.

��Allah r?hm?t el?sin. Y?qin yaxsi insan idi.

��Eh, yaxsi var, yaxsi var....

��Dey?s?n mehriban dolanmisiniz.

��El?dir.

��Usaqlariniz varmi?

?? oglum var. Amma usaqlarin ?z yeri var, ?m?r-g?n yoldasinin ?z. Indi yasimin bu vaxtinda t?k-t?nha qalmisam.

��Oglanlariniz siz? baxmirlar?

��Baxmagina baxirlar, amma onlari ayirmisam. G?linl?rim n?vb? il? evimin s?liq?sin?, paltarlarimin t?mizliyin? diqq?t yetirirl?r, arada g?lib yemeyimi d? bisirirl?r. Amma d?nyada he? k?s adama h?yat yoldasini ?v?z ed? bilm?z. Insan bel?dir, itirm?s?, q?dir bilm?z. R?hm?t? ged?n g?n? anladim ki, onsuz m?nim yasamagimin he? bir m?nasi yoxdur. Indi hami ?z evind?, isti ocagindadir, m?ns? t?k-t?nha, yetim usaq kimiy?m.�� Kisinin g?zl?ri yasla dolu idi. O, Talih?y? uzun, sinayici n?z?rl? baxdi:

��B?s s?n? n? olub?

?ziz adamini itirmis bu adamin d?rdinin yaninda ?z d?rdi Talih?y? el? ?h?miyy?tsiz g?r?nd? ki, ondan s?hb?t a?magi yersiz saydi:

��He?, el?-bel?.

��Y?qin sizinkil?r indi b?rk narahatdirlar. Onlara yazigin g?lsin. H?yatda h?r sey? ?ar? var, bir ?l?md?n savayi.�� Kisi bunu deyib ah ??kdi. Sonra ?lav? etdi:�� ?ix get evin?, s?t?lc?m olarsan.�� El? dedi ki, Talih? dinm?z-s?yl?m?z ayaga durdu. M?sahibin? t?s?lli verm?k, onun k?nl?n? almaq ???n fikirl?sib n? is? dem?k ist?di, amma bel? s?zl?r tapilmadi. Xudahafizl?sib ondan aralandi. Sahil bagindan bir xeyli uzaqlasandan sonra d?n?b arxaya boylandi. Kisi xeyli aralidan onu m?sayi?t edirdi. Talih? saatina baxdi: gec? saat 12-y? 15 d?qiq? qalirdi. Metroya t?r?f s?mt g?t?rd?.



* * *



Z?ng s?sin? evd?kil?rin hamisi ?ixdi. Qizlari sevincl? onun boynuna sarildilar. Taleh:

��Bu n? vaxtdir?�� dey? aciqla sorusdu, amma onun qizarmis g?zl?rini, q?rib? v?ziyy?tini g?r?b h?yacanini gizl?d? bilm?di:

��Bir sey olmayib ki?�� dey? sorusdu.

��N? olacaq ki?

Bu sakit, m??mmali cavabda n? vardisa, n? ?ri, n? d? qizlari daha he? n? sorusmadilar. Ayg?nl? Ayt?n ona ?ynind?ki yas paltarlari soyunmaqda k?m?k etdil?r. Sonra Ayt?n ona qisilib aglamsindi:

��Ay ma, bizi qorxutma da�

Qizinin h?y?canini anlayan Talih? onun ?z?nd?n ?pd?:

��El? yorulmusam.... Qoy yatim.

Talih? yerin? ha?an uzandigini, g?zl?rinin ha?an yumuldugunu bilm?di.



* * *



Yataq otagindan inilti s?si esidil?nd? Taleh h?vlnak yuxudan oyandi. Gec? saat 3-?n yarisi idi. Televizorda verilisl?r quratrmisdi, ekran el?c? isildayirdi. Bayaqki inilti t?rar olunanda bunun Talih?nin s?si oldugunu anladi. C?ld yataq otaginin qapisini a?di. Arvadi ?arpayisinda qan-t?r i?ind? idi. Yuxulu halda ?ll?ri il? bogazindan n?yi is? a?irdi. �Y?qin yen? bogazina ilan sarilib,� � dey? d?s?nd?. Arvadina bu c?r yuxularin ?zab verdiyini bildiyind?n ?lini onun alnina qoydu, sakitc?, onu yuxudan oyatmadan dedi:

��Talih?, qorxma, ilani ?ld?rd?m. Rahat ol, indi aparib onu basdiracagam. Esidirs?nmi, qorxma, day s?n? d?yib dolasmayacaq.

Talih? g?zl?rini a?ib ona baxdi. Sonra yenid?n yuxuya getdi. Bu d?f? sakit, d?rin yuxuya.

Son vaxtlar tez-tez eyni yuxunu g?r?n arvadina yazigi g?ldi. Onun anqlayib ovurdlari batmis z?rif sif?tin? k?d?rl? bir xeyli tamasa etdi. Yuxulu halda da alni dartili, qaslari ?atili olan ?m?r-g?n yoldasina ?r?yind? yazigi g?ldi. O, bu v?ziyy?td? el? k?m?ksiz, el? yaziq g?r?n?rd? ki! Isl?m?kd?n nazilmis barmaqlari, ?ll?rinin iit?nd?ki g?y damarlar, ?ynind?ki yuyulmaqdan nazilmis pambiq gec? k?yn?yi, h?r sey, h?r sey onun ?r?yini q?ml? doldurdu.

G?nd?z bas vermis naraziliga, ?r?k agridan s?z-s?hb?t? g?r? indi ?z-?z?n? acigi tutdu. Talih?d?n incim?k insafsizliq idi. Yatmis halda o, incidilmis, x?trin? d?yilmis usaga oxsayirdi. Ehmallica, yuxudan oyatmadan ??kin?-??kin? ?lini onun sa?larinda g?zdirdi. ?li balisa toxunanda onun yas oldugunu g?r?b sarsildi. Talih?, kim bilir, n? q?d?r aglamis, aglaya-aglaya da yuxuya getmisdi. Taleh televizora tamasa edib vaxtini ?ld?rd?y? vaxt o, yalqiz v? ?midsiz halda g?z yaslarini balisa bosaltmisdi.

�Guya ki, birinci d?f?dir agalayir.� Daxilind?n g?l?n bu s?s onu ?s?td?. Etinasizligina, bigan?liyin?, soyuqluguna g?r? vicdan ?zabi ??kdi, ?z?n? acigi tutdu. Usaq kimi aglamaq, i?in? yigilmis agri-acilari bosaltmaq, y?ng?ll?sm?k ist?di. Amma, heyhat, o, aglaya bilmirdi. Axirinci d?f? ha?an agladigi yadina d?sm?rd?. ?mumiyy?tl?, aglamisdimi?

H?r n? idis?, i?ind? bir d?li h?nk?rt? dolasirdi, amma g?z?nd?n yas ?ixmirdi. Aglamaq, s?n dem? o q?d?r d? asan is deyilmis.

Talih?nin ?z?n? uzun, k?d?rli bir n?z?r saldi. Onu bagrina basmaq, usaq kimi oxsamaq, n?vazisli s?zl?rl? k?nl?n? almaq, sonra is? ona siginib qaygisizca uyumaq nec? d? g?z?l olardi. B?s niy? bunu etmirdi, niy? etm?k ist?mirdi? N? idi ona mane olan, yolunu baglayan? Bilmirdi. �N? is?� vardi, bu �n? is?�nin n? adi vardi, n? kimliyi bilinirdi, amma o, m?vcud idi. O �n? is?� h?r g?n, h?r saat Talehi Talih?d?n uzaqlasdirir, ev? bir yadliq, ?geylik yayirdi. Bu �n? is?�'y? z?h?r dadi qarismisdi.



* * *



Talih? qiziznin geyinib evd?n ?ixmaga hazirlasdigini hiis etdi. Amma yataqdan qalxmaga hali yox idi. Onu yola sala bilm?y?c?yini d?s?n?nd? qani qaraldi:

��Ayt?n, ??r?k yemis?n?

��H?, ana.

��Bax, d?z?n? de ha!

��Dedim d?.

��G?zg?n?n qabaginda pul var, g?t?r?rs?n.

��Yaxsi.

Qapinin ?rt?lm?sind?n Talih?nin x?b?ri olmadi. Yuxu onu yenid?n apardi. Ayilanda artiq saat 10 idi. C?ld yerind?n qalxib bayir qapisini i??rid?n kilidl?di. G?z? d?n?nd?n g?zg?n?n qabagina qoydugu pula satasdi: Ayt?n onu g?t?rm?misdi. ��Yen? m?kt?b? piyada getdi,� � dey? k?d?rl? d?s?nd?. Ne?? g?n idi ki, o pula kims? toxunmurdu. M?tb?x? ke?ib ?lini ?aynik? toxundurdu: bumbuz idi. �Yen? ?ay-??r?ksiz getdi�. Vaxtinda oyanib qizini yola salmadigina g?r? ?r?yind? ?z?n? danladi. Ayg?nl? Talehin s?h?rl?r ??r?k yem?m?sin? ad?t etmisdi. Amma Ayt?nin, onun totuq-motuq Ayt?ninin acliga he? davami yox idi. O, h?r iki-?? saatdan bir soyuducunu a?ib oradan yem?k g?t?r?b istahla yem?y? ad?t etmisdi. Onun ???n vaxt m?fhumu yox idi. S?h?r ert?d?n d?, gec? yarisi da l?zz?tl? yem?y? giris?rdi. Amma bir aydan artiq idi ki, o, m?kt?b? ac yollanirdi. Ecd?kil?r danlayanda zarafata salirdi: �Qoymazsiz ariqlayim?� Amma hami bilirdi ki, o, yem?y? q?na?t edir. ?st?lik m?kt?b? d? piyada gedirdi ki, yol pulu verm?sin. ?vv?ll?r m?cbur ets?ydil?r d? bu q?d?r yolu piyada getm?zdi. Amma indi k?n?ll? s?r?td? yarim saatliq yolu pay-piyada gedib-g?lirdi.

Talih?nin ?r?yi sixildi, ?arpayisini yigisdirib otaqlarda s?liq?-sahman yaratmaga basladi. Bir azdan acligini hiss edib yenid?n m?tb?x? ke?di. ?aydani qazin ?st?n? qoyub soyuducunu a?di: bir par?a yagdan v? bir yarim?iq banka cemd?n basqa burada he? n? yox idi. Yaga ne?? g?n idi ki, he? k?s ?l vurmurdu. ?rzaq qablarini bir-bir yoxlamaga basladi: hamisinin i?i bos idi. Aynab?nd? ke?ib oradaki soyuducunu a?di, yadina d?sd? ki, onu bir ne?? ay ?vv?l s?nd?r?b. Bir vaxtlar iki soyuducu onu g?rm?rd?, ???nc?n?n arzusunda idi. Indi is? m?tb?xd?kini d? s?nd?rm?yin vaxtinin g?lib ?atdigini anladi. Kartof qabinda iki-?? kartof v? bir ne?? sogan qalmisdi. �Kartof bisir?r?m�,�� dey? fikirl?sdi. Talehin maasina h?l? ?? g?n var idi. B?s bu ?? g?n? nec? yola ver?c?kdi? Evd?ki q?pik-qurus ?? d?n? ??r?y? ancaq ?atirdi.

?aydan piqhapiqla qaynayir, su d?s?m?y? t?k?l?r, m?tb?x buxarla dolurdu. Talih? is? basini ?ll?ri arasina alib d?s?n?r, d?s?n?rd?. Indi d?s?nm?kd?n savayi onun ?lind?n he? n? g?lmirdi. Qazin yanindan axaraq stolun ayaqlanna kimi g?lib ?atmis suyu g?r?nd? c?ld ?aydani odun ?st?nd?n g?t?rd?, ?ay d?ml?di. Bir azdan m?tb?x? qaynamis ?ayin t?nd qoxusu yayildi. Qazi ke?irib �yaxsi oldu, ?ay t?nd olacaq,�� dey? k?d?rl? g?l?ms?di.

?z?n? ?ay s?z?b yag, cem ?ixardi, d?n?nd?n dilin? bir loxma ??r?k d?ym?misdi. Amma qizlarinin, ?rinin evd?n ac ?ixdiqlarini d?s?n?nd? vicdan ?zabi ??kdi. ?ayi q?ndsiz i?ib qonaq otagina ke?di, televizoru yandirdi. Yen? reklam verirdil?r, n?vb?n?v yem?kl?rin, sirniyyatin t?rifi gedirdi. Sonra itl?r, pisikl?r ???n hazirlanmis yem?kl?rin reklami basladi. Hirsl?nib kanali d?yisdi. Basqa kanallarda da maraqli he? n? yox idi.

?li he? n?y? yatmirdi. Basi gic?ll?nirdi. O g?nk? beyin silk?l?nm?si dey?s?n isini g?r?rd?. Amma bu bar?d? evd? birc? k?lm? d? dem?misdi, dogmalarinin fikir ??km?l?rini ist?mirdi. Divanda uzananda qab-qacaq skafinin s?s?sind? ?z ?ksini g?r?b t??cc?bl?ndi: ariqlamis, ?z?n?n almaciq s?m?kl?ri bayira ?ixmisdi. Bu halda g?nc qiza oxsayirdi, eynil? t?l?b?lik ?agindaki kimi idi. Onda da bel? k?m?ksiz , ehtiyac i?ind? idi. Amma yox, o vaxt ?z?n? bel? b?db?xt hiss etmirdi, ??nki onda sabaha ?midli idi, saysiz-hesabsiz arzularin qanadinda u?urdu. O vaxt g?nc, g?z?l, istedadli idi. O vaxt h?yat yenic? baslayirdi. O vaxt t?k idi. Indi is? ail? m?suliyy?ti, usaqlarin qaygisi, saysiz-hesabsiz probleml?r onu b?r?m?sd?, n?f?s d?rm?y? qoymurdu.

Son bir ild? onlar bird?n-bir? m?flisl?smisdil?r. Ayg?n Politexnik Instituna daxil olmusdu. D?bd?b?li geyin?n bir ?ox yasidlarindan o, k?skin s?kild? f?rql?nirdi, d?rsl?rin?, kitablara h?ddind?n artiq alud? idi. Talih?y? el? g?lirdi ki,

Ayg?n k?d?rini dagitmaq ???n vaxtini d?rsl?r? s?rf edir. Hami kimi geyinib-gecin? bilm?diyi, h?myasidlari kimi kafel?rd? yem?k yey? bilm?diyi ???n bel? edir. �Bird?n usagi x?sis sanar, onu t?kl?y?rl?r� ,�� dey? b?z?n fikrind?n ke??rdi. H?rd?n ona el? g?lirdi ki, ehtiyac qizini yoldan ?ixara bil?r. Kims? avamligindan istifad? edib pulla onu ?l? alar. Bel? anlarda d?nya basina firlanirdi. Bir t?r?fd?n qizinin d?rsl?r? ?ox vaxt s?rf etdiyini g?r?b hirsl?nir, �he? z?man? usagi deyil, ist?mir?m bel? olsun, bir az diribas olsa yaxsidir�,�� dey? fikirl?sir, dig?r t?r?fd?n sevinirdi ki, qizinin t?l?bl?ri ancaq kitablarla, d?rslikl?rl? baglidir.

Doqquzuncu sinifd? oxuyan Ayt?n xasiyy?ti, boy-buxunu, g?rk?mi il? b?y?k bacisindan f?rql?nirdi � sux t?bi?tli, dey?n-g?l?n, geyinm?yi sev?n idi. Amma o da he? vaxt �M?n? filan seyi alin� dem?z, anasinin, bacisinin geyilmis paltarlari il? ?t?s?rdi.

Qizlan saridan Talih?nin b?xti g?tirmisdi: bu vaxta kimi onun bir s?z?n? iki el?m?misdil?r. ?lb?tt?, ki?ik inciklikl?r, naraziliqlar bura aid deyildi. El? Taleh d? onun s?z?nd?n ?ixan deyildi. ?mumiyy?tl?, bu ail?d? h?mis? k?n?la?an ?hval-ruhiyy? h?km s?r?rdi. Ad?t?n s?sli-k?yl?, s?zl?-s?hb?tli olan, h?mis? bir canlanma duyulan bu evd? son zamanlar q?rib? bir sakitlik yaranmisdi, h?r? ?z al?min? ??kilmisdi. Taleh isd?n g?l?nd?n ta yatana kimi qonaq otaginda televizora tamasa edir, qizlar ad?t?n ?z otaqlarinda d?rsl?ri il? m?sgul olur, Talih? is? ya m?tb?xd?, ya da yataq otagindaki yazi masasinin arxasinda kagiz-kuguzu il? m?sgul olurdu. Bu, darixdirici, ?z?c? h?yat idi.

Talih? bir d? ?z ?ksin? baxdi. Lakin onu anqlamasi, sif?tinin d?yism?si yox, s?s?d? ?ksinin g?r?nm?si t??cc?bl?ndirmisdi. ?vv?ll?r skafin i?i qab-qacaqla dolu oldugundan oradan he? n? g?r?nm?rd?. Talih? skafin bosalmis g?zl?rin? baxib k?ks?n? ?t?rd?. Ill?r boyu ?zizl?y?-?zizl?y? alib qizlaina cehiz yigdigi qablann bos yerl?ri onun q?lbini agritdi.

H?r d?f? pullan qurtaranda qonsulan Naib?ni k?m?y? ?agirirdi. Naib? alver?i idi, yeddiillik t?hsili olan bu qadin m?h?ll?d? m?shur idi. Yanaqlarina t?nd qizrmizi boya ??k?n, son d?r?c? d?bd?b?li v? z?vqs?z geyin?n bu qarasin qadin davakarligi il? ad ?ixarmisdi. Iki g?nd?n bir eyvanindan qonsu evl?rin sakinl?rind?n biri il? s?y?sm?y? ad?t etmisdi. Onun bir ad?ti d? var idi: evinin zir-zibilini h?mis? eyvandan h?y?t? yagdirirdi. Ne?? il idi ki, qonsular bu xasiyy?tini ona t?rgid? bilmirdil?r. Onlar xahis edir, yalvarir, t?l?b edir, h?d?l?yirdil?r, amma bunlarin he? birinin n?tic?si olmur, Naib? bildiyind?n ?l ??kmirdi ki, ??kmirdi.

Naib?ni tanidan baslica sey, ?lb?tt?, alver idi. ?vv?ll?r alqi-satqi il? gizlin m?sgul olan bu qadin, d?vr d?yis?nd?n b?ri ?ri il? birlikd? magaza a?misdi. S?h?rin m?rk?zind? yerl?s?n bu ticar?t obyekti b?y?k g?lirl? isl?yirdi. Ehtiyac qapini k?sdir?n kimi Talih? qab-qacaqdan, pal-paltardan birini. Ikisini qonsusuna verir, Naib? d? onlari satib, yari qiym?tini qaytarirdi. Bel?likl?, Talih? birt?h?r ail?ni yola verirdi.

Qapinin z?ngi ?alindi. �Bu vaxt kim ola?�� dey? d?s?nd?. Ayaq barmaqlarinin ucunda qapiya yaxinlasib ehtiyatla g?zl?kd?n baxdi: r?fiq?si Adil? idi. Z?ng bir ne?? d?f? s?sl?ndi. Sonra Adil? ?zb??z qonsunun z?ngini ?aldi. Maral qapida g?r?nd?. Talih? onlarin s?hb?tin? vicdan ?zabi il? qulaq asdi:

��Talih?gil bir yana getm?yib ki?

��D?n?n evd? idil?r.

��B?s bu g?n?

��Bu g?n onlari g?rm?mis?m.

��Xahis edir?m Talih?y? ?atdirarsiz ki. Adil? g?lmisdi.

Talih? m?tb?x? ke?ib p?nc?r? p?rd?sinin arxasindan g?zl?ri il? Adil?ni ?t?rd?. X?cal?t t?ri onu b?r?d?. Utandigindan n? ed?c?yini bilm?di. Amma yadina d?s?nd? ki, qonaq qabagina qoymaga evd? he? n? yoxdur, qapini a?- mamaqda d?zg?n h?r?k?t etdiyini anladi. Artiq ne?? vaxt idi ki, qohumlara, dostlara qapi a?mirdilar. Bir vaxtlar qonaqli-qarali olan bu ev? gedib-g?l?nl?rin sayi get-ged? azalirdi.

Yanagi boyu axan g?z yasini ?linin arxasi il? silib, i?ind?n ilan kimi siyrilib ?ixan agrini yox etm?k ???n basini qarisdirmaq q?rarina g?ldi. N? is? bisirm?li idi � kartof soymaga basladi. Kartofun qabigini el? s?yl?, el? nazik soyurdu ki! S?rait onu q?na?tcil, h?tta simic etmisdi. ?vv?ll?r bel? deyildi, ?vv?ll?r bir kilo kartofdan yarim kilo g?cl? ?ixarardi. ?lb?tt?, onda firavanliq idi, h?r sey bol idi, he? n?d?n korluq ??kmirdil?r. D?zd?r, he? vaxt varli yasamamisdilar, ancaq yoxsul da deyildil?r. Yemey?, geym?y? pullari ?ati- rdi, ?st?lik h?r yay ail?likc? harasa g?zm?y? d? yollanirdilar.

Qapinin z?ngi yenid?n ?alindi. Ehtiyatla g?zl?y? yaxinlasdi. Bu d?f? g?l?n dil?n?i idi. T?xmin?n 40-42 yaslarinda olan bu qadinin dil?nm?si ona q?rib? g?r?nd?: �Cavan adamsan, get isl? d?! El? bilirs?n biz yag-bal i?ind? yasayiriq?"�� dey? ?r?yind? deyindi. Amma sonra ?z-?z?n? cavab verdi: �El? bil is tapmaq halvadir�.

Dil?n?i israrla z?ngi basirdi, n?hay?t, qapinin a?ilmadigini g?r?b hirsl? ona bir t?pik vurdu, ikinci m?rt?b?y? qalxdi.

Bu d?f? qapinin z?ngini ?alan Ayt?n idi. Bel? qiriq-qiriq z?ng ?almaq onun ad?ti idi. Talih? qapini a?ib Ayt?nin soyuqdan qizarmis totuq yanaqlarindan ?pd?:

��Acmisan?

��Yem?y? bir sey var?

��H?, kartof qizartmisam.

��N? yaxsi!

Talih? ??r?k dogradi, duzlu xiyar ?ixartdi, bosqaba kartof qoydu. Ayt?nin istahla nec? yediyin? tamasa etm?y? basladi.

��?ox dadlidir!�� Ayt?n qipqirmizi qizarmis kartof diliml?rini l?zz?tl? ?t?r?rd?.�� Margarind? bisirmis?n?�� Anasindan m?sb?t cavab alanda ?z?n?m?xsus halda m?mnunluqla:�� Kartofunku margarindir,�� dedi. Talih? d?rind?n k?ks ?t?rd?.

Artiq bir ild?n artiq idi ki, sit yagda x?r?k bisirmirdil?r, g?n?baxan yagi il? margarin? ke?misdil?r. ?mumuiyy?tl?, son vaxtlar onlar bir ?ox yem?kl?rin dadini, l?zz?tini itirmisdil?r.

��Biy, az qalmisdi yadimdan ?ixsin,�� Ayt?n yerind?n qalxdi, ?lind? pul geri qayitdi.�� Naib? xala verdi, otuz mindir,�� dedi.

��H?, ona satmaga g?ldan vermisdim.�� Talih? bunu g?nahkarcasina dedi. Sonra is? ?lav? etdi:

��Bazara gedim, ayin-oyun alim.

Bazarda yaman t?nl?k idi. Dar ke?idl?rd? adamlar bir- birin? toxunur, ?antalar bir-birin? ilisirdi. Bu t?nl?kd? iki qari Talih?nin n?z?r-diqq?tini c?lb etdi. Nimdas geyimli bu qarilardan biri ir?lid? gedir, kartof, sogan, ?ugundur satilan d?zg?l?r? yaxinlasir, alicilarla s?vd?l?sir, �t?sad?f?n � birini, ikisini yer? salirdi. Arxadan g?l?n qari is? ?yilib onlari yerd?n qaldirir, ?z ?antasina atirdi. Talih? bir xeyli onalri m?sahid? etdi. Bir azdan qarilar bir yerd? bazarin qapisindan ?ixdilar, i?ind? ?rzaq olan ki?ik ?antadan h?r ikisi yapismisdi. Onlar baslarini asagi dikib yaslarina uygun g?lm?y?n t?l?sik addimlarla gedirdil?r.

Talih? bazara getm?yi xoslamirdi. Ill?r boyu bu isi Taleh g?rm?sd?. Amma indi bazarligi ?rin? etibar etmirdi. O, malin keyfiyy?tlisini v? bahalisini almaga ?yr?smisdi. Talih? is? qiym?td? s?vd?l?sirdi. Basqa ?laci yox idi. El? indi d? mal satanlara yaxinlasib bir-bir onlardan qiym?t sorusurdu. N?hay?t, harda n?yin ne??y? oldugunu ?yr?n?nd?n sonra alis-veris? basladi. D?rd kilo kartof, bir kilo sogan, bir kilo borani alib yaxinliqdaki magazaya girdi. Oradan bir kilo d?y?, yarim kilo yag, bir kilo q?nd alib ?ixdi. Pulu yalniz bunlara ?atdi, qalanini ??r?y? saxladi. Talih?nin ?z-g?z? p?rtm?sd?, onu x?cal?t t?ri b?r?m?sd?. N?d?ns? yaman utanirdi, ?z?n? t?hqir olunmus kimi hiss edirdi.

Bazardan ?ixib asta addimlarla, t?l?sm?d?n yerim?y? basladi. ?oxdan bu t?r?fl?rd? olmamisdi. S?h?r havasi udmaq, insan selinin i?ind? olmaq, d?vr?n n?bzini tutmaq, adamlarin n? il? n?f?s aldiqlarini ?yr?nm?k ???n m?tl?q bu k???l?rl? ir?lil?m?k lazim idi.

Talih? onun yanindan ke??nl?r? diqq?tl? baxir, sanki ?zl?rind?n ?r?kl?rini oxumaq, qaygilarindan x?b?r tutmaq ist?yirdi. Bu, maraqli, h?m d? ?z?c? m?sguliyy?t idi. Adamlarin ?ks?riyy?tinin ?z?nd?n bir bozluq yagirdi. Q?rib?dir, el? bil s?h?r basdan-basa boz r?ng? b?r?nm?sd?. �bB?lk? bu, m?nim t?x?yy?l?md?r?�� dey? ?z-?z?n? sual verdi. Amma yox, s?n dem? bu bozluq he? d? hamida m?sahid? olunmurdu. Yanindan ke?ib ged?n geyimli-gecimli, ?zl?rind?n toxluq v? firavanliq yagan b?zi adamlarin g?rk?mind?n bozluq yagmirdi, bu, ayri r?ng idi, g?z qamasdi-rirdi. Amma bel?l?ri az idi.

Kapitalizm, ke?mis sosializm s?h?rin? q?ti, d?nm?z addimlarla daxil olurdu. Bunu k???l?rd? addimbasi t?sad?f olunan dil?n?il?r, agzina kimi dolu magazalar, i??ri girm?y? ?r?k el?m?yib onlann yanindan ?t?b ke??n kasiblar bir daha s?but edirdi. Talih?, bir zamanlar h?v?sl? g?zisdiyi, yasilliqlarla ?hat? olunmus birm?rt?b?li fin evl?rinin yerl?sdiyi m?h?ll?y? ?atanda g?zl?rin? inanmadi.

?oxdan buralara yolu d?sm?diyind?n bas vermis d?yisiklikl?r onu sarsitdi. Yasil v? g?ll? ??p?rl?ri indi 2-3 metr h?nd?rl?y?nd? das hasarlar ?v?z etmisdi. ?vv?lki ?st? qirmizi kir?mitli, bir m?rt?b?li s?liq?li evl?rin yerind? iki, ??, d?rd m?rt?b?li d?bd?b?li imar?tl?r ucaldilmisdi. ?vv?lki balaca evl?rin g?rk?mi, buradaki h?y?tl?rin s?liq?-sahmani, g?l?, ?i??yi h?mis? onu h?yran ed?rdi. Indiki evl?rin ?z?m?t v? ehtisami is? buz soyuqlugu verirdi. H?nd?r barilardan i??riy? qus quslugu il? s?k? bilm?zdi.



Kapitalizmin Bakida q?ti v? inamli addimlarla ir?lil?diyini el? bu evl?r d? s?but edirdi. S?h?r artiq formalasirdi. M?rk?zd?ki yaxsi evl?ri imkanlilar alirdilar. Imkansizlar is? t?dric?n s?h?r?trafi yerl?r? k???rd?l?r. Bel? alver h?r iki t?r?fi qane edirdi. Kasiblar aldiqlari pula ?z kasibliqlarini edir, varlilar is? s?yl? t?mir isl?rin? baslayir, m?is?tl?rini y?ks?k c?miyy?tin t?l?bl?rin? uygun s?kild? qurmaga ?alisirdilar.

Bir zamanlar si?an, si?ovul, agcaqanad yuvalari olan ?oxm?rt?b?li evl?rin zirz?mil?ri d? indi s?h?rin ?n qaynar, ?n canli n?qt?l?rin? ?evrilmisdi. Bu saysiz-hesabsiz ticar?t s?b?k?l?ri, bar v? restoranlar s?h?rin g?rk?mini d?yismis, ona r?ngar?nglik, ?lvanliq, gurluq, ehtisam g?tirmisdi. Amma od tutub yanan qiym?tl?r onlann da hami ???n olmadigini anladirdi. Bu da kapitalizmin t?l?bl?rind?n biri idi.

Talih? ev? ?atanda artiq hava qaralmisdi. Maralla qizlarinin h?y?td? oturub onu g?zl?dikl?rini g?r?nd? t??cc?bl?ndi.

��Xeyir ola?�� dey? sorusdu.

��Xeyirdir, bayaq altinci m?rt?b?d? yasayan ingilis biz? g?lmisdi. O, deyirdi ki, bir dostu bizim binamizda ev almaq, yaxud kiray? etm?k ist?yir. Ayda 300 dollar ver?c?kl?r. Xahis el?di ki, siz? d? deyim.

Talih? esitdiyi x?b?rd?n sarsildi. O, ?z?n? he? zaman bel? ?midsiz hiss etm?misdi. Uzaq ?lk?d?n g?lib s?h?rin g?b?yind? rahatca yasayan, ist?diyi evi satin almaga hazir olan, buna imkani ?atan bu ?cn?bi onun ?r?yind? bir q?z?b, qarsisialinmaz nifr?t oyatdi.

Talih?gilin 18 m?nzilli bloklarinda artiq s?kkiz m?nzili ?cn?bil?r kiray?y? g?t?rm?sd?l?r. Ev yiy?l?ri � onun jurnalist h?mkarlari imkansizliq ?z?nd?n ?z rahat m?nzill?rini kiray? yerm?y?, ?zl?ri is? ya s?h?rin ucqarinda ey tutmaga, ya da yenid?n valideynl?rinin darisqal m?nzill?rin? siginmaga m?cbur olmusdular. Indi bel? bir t?klif ona da edilirdi.

��M?n bu evi 15 il n?vb? g?zl?y?nd?n sonta almisam. T?s?vv?r edirs?nmi bu n? dem?kdir? Bu, 15 il, 15 ay, 15 g?n deyil ha! H?r ilin i?ind? 365 g?n var. Bu evi alanacan m?n n?inki aylari, h?ft?l?ri, h?tta g?nl?ri saymisam. Bir balaca otaqda d?rd bas ail? yasamisiq. Taleh ne?? ill?r d?s?m?d?, stolun altinda yatib ki, qizlar ondan utanmasin. C?mi bes ildir ki, adam kimi yasayiriq. Allah bunu da biz? ?ox g?r?r?

Talih?nin s?si titr?di, q?h?rini bogmaq ???n susdu. Maralin g?nahkarcasina ona baxib he? n? dem?diyini g?r?nd? s?hvini anladi. Bunlan ona niy? deyirdi? B?s Maral evi h?min ?ziyy?tl? almamisdimi? O da Talih?nin v?ziyy?tind? deyildimi? ?cn?binin t?klifini ona ?atdirdigina g?r? g?nahkar idimi?

Talih? bu d?f? ?z?n? m?layim ifad? verdi, evi verm?k fikri olmadigini bildirdi. Sonra ordan-buradn s?hb?t salib Maralin k?nl?n? almaga ?alisdi, amma onunla xudahafizl?sib qizlan il? ev? g?l?nd? adsiz, ?nvansiz k?d?r yen? onu yaxaladi.Evd?kil?r? hiss etdirm?d?n yatq otagina ke?di. Oradan ?ixanda g?zl?ri qizarmisdi.

Ayg?n diqq?tl? ona baxib he? n? dem?di, artiq anasinin bel? halina ad?t etmisdi. Ayt?n is? ?z?n? xas n?vazisl?:

Ma, n? olub ey?�� dedi. El? dedi ki, qizma yazigi g?ldi. ��S?nin kimi ana olar?�� dey? ?r?yind? ?z?n? s?yd?. ��Usaqlara doyunca yem?k yedird? bilmirs?n, paltar geyindir? bilmirs?n, he? olmasa ?z?n g?ls?n. Yoxsa s?h?r-axsam ?z?nd?n z?hrimar yagir�. ?z?n? tox tutmaga, s?n g?st?rm?y? ?alisdi, amma bu, ?ox suni alinirdi. Q?mli oldugun halda s?n g?r?nm?y? ?alismaqdan ??tin m?sguliyy?t yoxdur. Amma Talih? rola girmisdi, ?z?n? s?z vermisdi ki, axira kimi onu oynayacaq.

��Kim birn?f?s? �siz internasionallasdirilmislardansinizmi?� dey? bil?r?�� dey? o, qizlarindan sorusdu. Ayg?nl? Ayt?n s?yl? h?min s?z? dem?y? ?alisir, amma he? c?r dey? bilmirdil?r. G?lm?li s?zl?r alinirdi. H?r ??? ugunub gedirdi. Sonra basqa, m?nasiz seyl?rd?n danismaga basladilar. He? n?d?n araya g?lm?li s?z d?s?r, yenid?n bir yerd? ugunub gedirdil?r.

Isd?n gec qayitmis Taleh evd?ki bu s?n ?hval-ruhiyy?ni g?r?b sevindi. ?oxdan onlari bel? g?rm?misdi. Ancaq s?vq-t?bii onu da hiss etdi ki, bu sevincin arxasinda n? is? var. Q?hq?h? ??k?n arvadinin g?zl?rind?ki k?d?ri g?rm?m?k m?mk?n deyildi.

Talih? Maralin s?zl?rini he? c?r unuda bilmirdi. Bu t?klif onun varligini t?lat?m? g?tirmis, olan-qalan q?tiyy?tini ?lind?n almisdi. Bu soyuq qis axsaminda istilik sistemi isl?m?y?n m?nzild? onu havanin soyugundan daha ?ox h?min t?klifin saxtasi ?s?d?rd?. ?cn?binin t?klifi onun b?t?n arzularini alt-?st etmis, sin?sin? ?alin-?arpaz dag ??kmisdi.

Bu m?nzil ona o q?d?r dogma, o q?d?r ?ziz idi! H?r otagi z?vql?, ?z?n?m?xsus s?liq? il? b?z?mis, ?r?ka?an, q?lb oxsayan rahatliq yaratmisdi. Qohumlar, dostlar onlarin evind? yigismagi xoslayirdilar. T?bi?t?n qonaqcanli olan Talih? il? Talehin verdiyi qonaqliqlar ad?t?n ?alib-oynamaqla sona ?atardi.

Onlar bu ev? k???nd? h?y?td?, zibil x?ttinin agzinda qalaqlanmis tullantilari g?r?b d?hs?t? g?lmisdil?r. Deyil?nl?r? g?r?, bir ild?n artiq idi ki, zibil x?tti siradan ?ixmisdi. Taleh tullantilari dasitdirmis, burada s?liq?-sahman yaratmisdi. Talih? is? burada yasilliq salmaga girismisdi. Indi ora g?z?l bir baga ?evrilmisdi � ?z?m v? qizilg?l talvarlari, q?dd-qam?tli agaclar, n?vb?n?v ?i??kl?r boy-boya vermisdi. Buradaki g?z?llik yaz g?l?nd?n payiz qurtarana kimi haminin ?r?yini a?irdi.

Talih? yetisdirdiyi bitkil?rin h?r birin? ?vladi kimi baglanmisdi. Onlan ?zizl?m?kd?n, nazlarini ??km?kd?n yorulmurdu. Burada a?ilan h?r ?i??y? sevinirdi. Bu bag ona n? q?d?r f?r?h b?xs edirdi! O, s?h?rd? ki?ik bir k?nd m?nz?r?si yarada bilm?si il? f?xr edirdi. Artiq burada q?rib? bir mikroiqlim yaranmis, saysiz-hesabsiz quslar, b?c?kl?r, k?p?n?kl?r ???n bu bag dogma yuvaya ?evrilmisdi.

Yaz g?l?nd?n onlar az qala b?t?n bos vaxtlarini burada ke?irirdil?r. Qizilg?l talvarinin altinda ?ay i?m?yin ayri l?zz?ti var idi. Indi t?s?vv?r ed?nd? ki, bu bagi atib harasa basqa bir yer? k??m?lidir, acigindan bilmirdi neyn?sin.

Sam yem?yind?n sonra Talih? Maralin t?klifini ?rin? dedi. Taleh ?z?n?m?xsus soyuqqanliliqla:

��Hansi axmaq ?z rahat evini qoyub harasa ged?r?�� dedi v? s?hb?t bununla bitdi.



* * *



Qonaq otaginda televizora baxan Talih? Ayt?nin s?sin? d?hliz? ?ixdi.

��Ana, tez ol bura g?l, Arifgil k???r.

M?tb?xin p?nc?r?sind?n ev ?syalari y?kl?nmis masini g?r?nd? Talih?nin ?r?yi sixildi. Y?k masininin yaninda dayanmis Arifin 8-9 yaslarinda oglunun g?zl?rind?n p?risanliq yagirdi. Ad?t?n s?sli-k?yl? olan d?c?l m?h?ll? usaqlari onun ?trafina toplasib Arifin iki kisi il? sey-s?y? masina nec? y?kl?diyin? tamasa edirdil?r. Binanin eyvanlarinda kims? g?z? d?ymirdi. Y?qin bu q?mli m?nz?r?ni g?rm?m?k, k???nl?rin narahatligini artirmamaq ???n Tali- h?gil kimi hiss etdirm?d?n onlari seyr edirdil?r.

Yeddi-s?kkiz il ?vvl bu h?y?t? dolu masinlar g?l?nd? bu, ?mumi sevinc? s?b?b olardi. Hami t?z? qonsularin kim oldugunu ?yr?nm?k ???n eyvanlara ?ixar, onlara maraqla tamasa ed?rdi. Ondaki m?nz?r? indiki il? m?qayis? oluna bilm?zdi. Ill?r boyu ev n?vb?sind? dayanmis, b?y?k ??tinlikl? ist?dikl?rin? nail olmus adamlar onda ?z sevincl?rini b?l?sm?y? f?rs?t axtarirdilar.

Indiki m?nz?r? is? tamam basqa idi. K???nl?rin hiss v? h?y?canlarini anlamaq o q?d?r d? ??tin deyildi. Onlar k??m?l?rinin ?sas s?b?bl?rini gizl?s?l?r s?, m?xt?lif b?han?l?r g?tirib, yalanlar uydursalar da, ?zd? ?zl?rini nikbin g?st?rm?y? ?alissalar da, s?b?bi hami bilirdi v? buna g?r? d? s?z? bir yer? qoyublarmis kimi he? k?s k???n qonsulari sogu-suala tutmurdu.

K?d?rl? onlarin ?z dogma ocaqlarini t?rk etm?l?rin? tamasa ed?nl?r ?r?kl?rind? d?s?n?rd?l?r ki, bel? bir faci? sabah onlarin da basina g?l? bil?r. Arifgilin hara, niy? k??d?kl?rini d?z-?m?lli he? k?s bilmirdi. Ancaq Talih? ???n sirr deyildi ki, h?mkari s?kkiz ay issiz qalandan sonra evini kiray? verm?yi q?rara alib. Onlar m?v?qq?ti olaraq valideynl?rinin yanina k???rd?l?r.

Talih? Ayt?n? hiss etdirm?d?n sakitc? yataq otagina ke?ib i??rid?n qapini bagladi, ?arpayisina s?rildi. G?z yaslari sel kimi axir, yastigini isladirdi � bunlar ?midsizlik, k?m?ksizlik yaslan idi. Bu an d?sd?y? v?ziyy?td?n ?ixis yolu olmadigini, qurtulusun m?mk?ns?zl?y?n? ?z-?z?n? iitiraf et-m?k onun ???n ?ox agir idi.

O, ?ar?sizliyin kulminasiya n?qt?sind? idi. Bunu d?rk edirdi, amma d?f etm?y? n? g?c?, n? d? taq?ti vardi. Bu, h?qiq?t idi � aci v? amansiz h?qiq?t. Bu h?qiq?t onun sin?sin? ?alin-?arpaz dag ??ks? d?, ?r?yini siyirs? d?, varligini alt-?st ets? d?, olan-qalan q?tiyy?tini ?lind?n alsa da, onu q?bul etm?li idi. Edirdi d?. Q?bul etm?yib neyn?y?c?kdi ki?

Realliq ondan ibar?t idi ki, sabah ??r?k almaga pullari yox idi. ?mr? boyu ?n ??tin, ?n m?r?kk?b v?ziyy?tl?rd?n ?z g?c?, agli v? irad?si il? ?ixmisdi. Indi d? ola bilm?zdi ki, bu v?ziyy?td?n ?ixis yolu tapilmasin. Haradansa bir ?ixis yolu g?r?nm?li idi. Lakin haradan?

?r?yind? Talehi yamanladi, onun bu an divanda uzanib etinasiz halda televizora tamasa etdiyini fikirl?s?nd? hirsl?ndi. �Kas kisi olaydim, gedib das dasiyardim, amma ail?mi bu v?ziyy?t? salmazdim�,�� dey? fikirl?sdi. Sonra ?r?yind? ?z?n? n?sih?t verm?y? basladi: �Dur ayaga, ?z?n? ?l? al, aglini basina yig, d?s?n, v?ziyy?td?n ?ixis yolu axtar. S?nin sinmaga, ruhdan d?sm?y? ixtiyarin yoxdur. S?n iki qiz anasisan. Onlarin m?suliyy?ti s?nin boynundadir. ?z acizliyini onlara g?st?rm?y? haqqin yoxdur. H?r sey asanliqla d?z?ls?ydi, n? vardi ki? Allah bacadan t?km?z, g?r?k ?z?n ?alisasan�. Sonra ?z?n? yamanladi: �Bugda ??r?yin yoxdursa, bugda dilin? n? g?lib?�

Dey?s?n n?sih?tl?ri ona yaxsi t?sir etdi. ?arpayisini s?liq?y? saldi, he? n? olmayib kimi ?z?n? xos bir ifad? verib yenic? qonaq otagina ke?misdi ki, telefon z?ng ?aldi. Danisan r?fiq?si Rasim? idi. O, bir n?f?r tanisinin f?l-s?f? tarixin? dair kitablar satin almaq ist?diyini bildirdi. Rasim? t?l?b olunan kitablarin adlarini ona bir-bir yazdirdi. Bunlarin hamisi Talih?nin s?xsi kitabxanasinda var idi. Rasim? bunu yaxsi bilirdi, onun pula ehtiyaci oldugunu da hiss edirdi.

��Ne??y? alir?�� Talih? boguq s?sl? sorusdu.

��H?r kitaba iki-?? sirvan ver?c?k. Yaxsisi budur, ?z?n alver el?.

��Alverlik halim yoxdur, ?nvani ver, g?lib kitablari aparsin.

Telefon d?st?yini yerin? qoyanda Talih?nin ?r?yind?n q?rib?, bu vaxta q?d?r ona tanis olmayan bir agri ke?di. El? bil n? is? qiym?tli, ?v?zsiz bir seyini itirmisdi. Bu halini ?trafdakilara hiss etdirm?m?y? ?alisdi. Ne?? il ?vv?l bu kitablari Moskvadan alib g?tirmisdi. Aspiranturada oxuyan Talih? onlarin k?m?yi il? minimumlarini vermis, dissertasiyasini yazib basa ?atdirmisdi.

Amma sonra maddi ??tinlikl?r ucbatindan elmd?n soyumus, m?dafi?si yanm?iq qalmisdi. Indi bu kitablar ona lazim deyildi, skafda yer tutmaqdan basqa he? n?y? yaramirdi. Amma buna baxmayaraq, onlarla vidalasmaq Talih? ???n ??tin idi. ?mumiyy?tl?, o, kitablara q?lb?n bagli adam idi. T?l?b?lik ill?rind?n baslayaraq, ?lin? pui ke??n kimi yolunu kitab magazalarindan salar, n? is? almadan oradan ?ixmazdi. B?zi tanislari kimi yarasiq, s?hr?t xatirin? kitab yiganlardan deyildi, evind? onun oxumadigi kitab yox idi.

Telefon yenid?n s?sl?ndi: Rasim?nin tanisi idi. O, almaq ist?diyi kitablarin v?ziyy?ti il? maraqlanirdi. Onlarin hamisinin son ill?rin n?srl?ri oldugunu v? ?la v?ziyy?td? saxlandigini bil?nd? yarim saatdan sonra onlara g?l?c?yini deyib ev ?nvanini sorusdu.

Dogrudan da, he? yarim saat ke?m?mis h?min adam g?ldi. O, t?xmin?n 57-60 yaslarinda ucaboy, ariq kisi idi. N?zak?tl? salam ver?nd?n sonra qonaq otagindaki stolun ?st?n? yigilmis kitablan diqq?tl? n?z?rd?n ke?irm?y? basladi. Bu isi t?l?sm?d?n, s?brl? g?r?r, se?dikl?rini s?liq? il? ?st-?st? yigirdi. Talih? onlari saydi: 13 d?n? idi.

��Bu da sizin 26 sirvamniz,�� dey? kisi pulu stolun ?st?n? qoydu.

��Niy? bel? az? Bunlann hamisi nadir v? qiym?tli kitablardir. H?m d? Rasim? dedi ki, siz ona h?r kitaba 2-3 sirvan ver?c?yinizi v?d etmisiniz.

��Yaxsi, d?rd sirvan da ?lav? edir?m, razisinizmi?

Talih? he? n? dem?di, ?mr?nd? alver etm?diyi ???n qiym?td? s?vd?l?sm?k ona ?ox ??tin g?lirdi.

Taleh bir t?r?fd? dayanib sakitc? onlara tamasa edirdi. Qonaq ?ixib ged?nd?n sonra Talih? �H?r ??tin m?s?l?nin h?lli var�,�� deyib ah ??kdi. Kitablarin pulu il? bir ne?? g?n dolanmaq olardi.



* * *



S?h?r g?zg?n?n qabaginda daranan Talih?nin diqq?tini ?arpayisinin yaninda dayanib k?n?ls?z halda paltarini ?ynin? geyin?n Taleh c?lb el?di. Ayaqlari el? uzun, el? ariq g?r?n?rd? ki, Talih?nin ?rin? yazigi g?ldi. ?oxdan ona bel? diqq?tl? baxmamisdi: bir d?ri, bir s?m?k idi. N?vazissiz, sigalsiz qalmis ?gey usaga oxsayirdi Taleh. N?d?ns? incik, n?d?ns? k?sk?n idi.

G?z?n?n ucu il? bir xeyli ona tamasa etdi. Taleh t?nb?l-t?nb?l geyinib vanna otagina ke??nd? Talih? yavasca qapini a?ib ??l? ?ixdi.

Bu g?n he? k?sl? rastlasmaq, he? k?sl? k?lm? k?sm?k ist?mirdi. Bu g?n h?yatinda yeni bir d?vr baslanirdi. ?lvida, hissl?r, h?y?canlar, duygular dolu h?yat! Indi o, soyuq, q?lbsiz, h?r seyin hesabatini aparan, d?vrl? ayaqlasan adam olacaqdi. Bu g?nd?n etibar?n o, tamam d?yis?c?k, robotlasacaq- di. �B?s yaradiciliq?� Fikirl?rinin hansisa hiss?sind?n sizib ?ixan bu s?z onu cin atina mindirdi. ?r?yind? yaman hirsl?ndi: �?tin t?k?ls?n s?nin. Yaradiciliq n?dir, filan n?dir? O, n? olan seydir? Kim? g?r?k seydir? B?y?m yaradiciligi ??r?y? s?rt?b yeyirl?r? B?lk? ?ay yerin? i?irl?r? Xa-xa- xa! Yaradiciliq� Yox bir, s?n?t� N? g?lm?li s?zl?rdir! G?r?s?n onlari kim uydurub?�

Talih? fikirl?rinin istiqam?tini d?yisdi. �G?l?k isin ?st?n?. N?hay?t ki, isim var, maas alacagam. 200 min manat az pul deyil. Buna da min s?k?r. G?r ne?? aydir ev? bir manat da g?lmir. G?r?k yaxsi ?alisim, m?nd?n narazi qalmasinlar. Yoxsa, Allah el?m?mis, bu is d? ?limd?n ?ixar�.

Bu fikird?n qorxan kimi oldu. Ne?? aydan b?ri d?ym?diyi qapi yox idi. Bakida el? bir k???, el? bir m?h?ll? yox idi ki, yolu ora d?sm?sin. �G?l pis seyl?r haqqinda fikirl?sm?yim. ?midi itirm?k olmaz, h?r qaranliq gec?nin bir aydin sabahi var. H?r ?midsizlikd? bir ?mid isigi yanir".

Onun �?mid isigi� � ikim?rt?b?li das hasarin i?ind? yerl?s?n g?z?l bir ev idi. Z?ngin d?ym?sini basdi. Qapini yasli bir qadin a?di.

��G?lmisiniz? Xanim indic? sizi sorusurdu. G?zl?yin, indi sizi q?bul ed?c?k.

Talih?nin bogazinin i?ind? n? is? bir sey ?st-?st? qalanirdi. O, hissl?rini b?ruz? verm?m?k ???n bir ne?? d?f? ?sk?rd?, sonra ke?ib kresloda ?yl?sdi.

Bura ?slind? evd?n ?ox q?sr? b?nz?yirdi � soyuq, g?z?l q?sr?. Iki metr h?nd?rl?y?nd? hasarin o t?r?find? Talih?nin ad?t etdiyi, ?z?n?n d? istirak?isi oldugu h?yat d?vr edirdi. Bu t?r?find? is? onun indiy? kimi t?s?vv?r?n? bel? g?tir? bilm?diyi, aglina yerl?sdirm?kd? ??tinlik ??kdiyi yeni, f?rqli bir d?nya var idi. Indi onu q?bul ed?c?k xanim bir vaxtlar redaksiyada korrektor isl?mis, kobudluguna v? isin ?hd?sind?n g?l? bilm?diyin? g?r? uzaqlasdirilmis Simuz?r idi. Onun ?ri, orta t?hsilli Akifin Bakida bir ne?? ticar?t k?sk? var idi.

�M?n? n??�� dey? q?mli fikirl?ri ?z?nd?n uzaqlasdirmaga ?alisdi. Qonsu binada yasayan kims?siz qoca professor n?v?si yasda kommersantin masinini yumurdu?� Metronun qabaginda dil?n?n, iki il ?vv?l d?nyasini d?yismis basqa bir professor yadina d?sd?. M??llim tanis- lainin ne??si xaricil?rin evl?rind? qulluq?u isl?mirmi? D?n?n q?zetd?n h?y?canli s?tirl?r oxumusdu: �yasli bir qadin k???d? yol getdiyi yerd? bird?n yixilib. T?cili yardim ?z?n? ?atdirana kimi o, ke?inmisdi. Tibb ekspertinin r?yin? g?r? son bir h?ft?d? qadinin dilin? yem?k d?ym?-yibmis.�

Talih? Simuz?rin bes yasli ogluna h?m day?lik etm?li, h?m d? ona rus dilini ?yr?tm?li idi. Is vaxti s?h?r saat 9-dan axsam saat 5-? kimi olmali idi.

Bes d?qiq? ona bir saat q?d?r uzun g?r?nd?. N?hay?t, i??ri otagin qapisi a?ildi v? Simuz?r xanim oglu il? zala daxil oldu.

Axsam Talih? ?z?n? ill?r yorgunu kimi hiss edirdi. Saatin ?qr?bl?ri saat 5-in ?st?nd? dayananda evd?kil?rl? sagollasib qapidan ?ixmaq ist?yirdi ki, Simuz?r xanim ?lind?ki i?i zibill? dolu iki kagiz torbani ona uzadib dedi:

��Bunu k???d? zibil qabina atarsan!

Bu h?km dolu t?l?b Talih?ni sarsitdi. Kim bilir, bu qara xanim ondan h?limc?sin? xahis ets?ydi, b?lk? d? incim?zdi. Amma o, ?mr edirdi, g?sr?ris verirdi. Y?ni ki, h?n?rin var, atma! S?ni is? m?n g?t?rm?s?m, ist?s?m qaravas kimi isl?d?c?y?m!

Talih?y? el? g?ldi ki, indic? aldigi g?zl?nilm?z z?rb? boyunu balacalasdirdi, s?sini aldi, onu yaziq g?rk?m? saldi. El? bil bu, o deyildi, basqa Talih? idi. ?z g?rk?mi, durusu, yerisi, danisigi ?z?n? miskin g?r?nd?.

Torbalan g?t?r?b qapidan ?ixdi. Onlari k???nin basindaki zibilliy? tullayib agir addimlarla, yorgun halda avtobus dayanacagina sari getdi. Ilk d?f? hiss el?di ki, yaslasib.

S?kinin o ?z?nd? dayanib arvadinin � ne??-ne?? kitabin m??llifinin ?zg? evinin zibilini ne?? atdigina tamasa ed?n Taleh sin?sini d?lib ?ixan h?nk?rt?n? basqalari esitm?sin dey? yaxinliqdaki baga t?l?sdi. Adamsiz, sakit bir g?s?d? oturub ?ll?ri il? basini tutdu. Onun v?qarli Talih?si bu g?n el? yaziq, el? k?m?ksiz, el? aciz, el? m?ti, el? miskin idi! Taleh d?nyada h?r seyini qurban verm?y? razi idi, t?ki bayaqki anlar h?qiq?t olmasin, t?ki onlar yuxu olsun.



* * *



?? aya yaxin idi ki, Taleh ev? gec g?lirdi. ?? ay idi ki, onun eyni a?ilmirdi. H?r g?n qaranliq d?s?nd? ev? d?n?r, ad?ti ?zd? divanda yerini rahlayib televizora tamasa edirdi. He? k?sd?n he? n? xahis etmir, qabagina yem?k qoyulanda yeyir, el? oradaca yuxuya gedirdi.

Onun bu q?rib? h?yat t?rzi Talih?ni ?s?bil?sdirirdi. O, zahird? ?z?n? t?mkinli, s?brli, sakit aparsa da, daxilind? q?z?bd?n cosub-dasirdi. �Harada idin?� sualina Taleh h?mis? eyni cavabi verirdi: �Isd?�. Eyni sual v? eyni cavab dem?k olar ki, h?r g?n t?krar olunurdu. Talih? i?in? yigilmis hikk?ni g?cl? udur, t?mkinini pozmamaga, qizlarinin yaninda artiq s?z?, h?r?k?t? yol verm?m?y? ?alisirdi. Taleh is? arvadinin bu halina q?tiyy?n m?h?l qoymurdu. ?slind? Talih?ni t?bd?n ?ixaran da ?rinin bu bigan?liyi idi.

Son vaxtlar onlan n? is? bir-birind?n uzaqlasdinrdi. Nam?lum bir q?vv? onlann arasina bir soyuqluq, yadliq salirdi. H?r ikisi hiss edirdi ki, hara is?, g?z?g?r?nm?z bir m?kana diyirl?nirl?r. Onlar ?zl?rini daim m?sgul g?st?rirdil?r. Talih? ad?ti ?zr? ya m?tb?xd?, ya da hamamda qurcalanir, Talehin basi is? krossvordlarina qarismis olurdu. ?zl?rini el? aparirdilar ki, el? bil d?nyada bundan maraqli isl?ri yoxdur. ?zl?rin? qaygili ifad? verir, daxill?rind?n g?l?n dilsiz k?d?ri azdirmaq ???n ?ll?rind?n g?l?ni edirdil?r. H?r ikisin? el? g?lirdi ki, bir-birinin z?ndini yanildir. Bel?c?, bir evin i?ind? iki yad kimi dolanirdilar. Bu, olduqca ??tin, olduqca d?z?lm?z v?ziyy?t idi.

Talih?y? b?z?n el? g?lirdi ki, bir qadin kimi daha ?rini maraqlandirmir. Taleh yaman d?yismisdi: bunu g?rm?m?k, hiss etm?m?k m?mk?n deyildi. Hansisa layih? institutunda apanci m?t?x?ssis isin? d?z?ldiyi bu ?? ay ?rzind? o, basqalasmis, yadlasmisdi. H?r g?n televizorun qabaginda yuxuya gedir, b?z?n s?h?ri el? paltarli halda a?irdi.

G?nl?r ke?dikc? Talih?nin ?rin? daha ?ox acigi tutmaga baslamisdi. Qisqancliq z?h?rli ilan kimi g?nd? y?z d?f? onun ?r?yind? bas qaldirirdi. N? q?d?r ?alissa da, bu d?hs?tli hissd?n xilas ola bilmirdi. �Y?qin kimis? var, vaxtini onunla ke?irir, yoxsa bel? hissiz, duygusuz olmazdi�,�� dey? ?r?yind? ?z-?z?n? fikirl?sirdi. �B?lk? onu izl?yim?� Birg? yasadiqlari uzun ill?r ?rzind? ilk d?f? idi ki, bel? bir fikir aglina g?lirdi. �Izl?y?c?y?m, yoxlayacagam, g?r?m kimdir bu yasda onu bel? yoran�. �B?s sonra?� O, bu suala cavab verm?k iqtidarinda deyildi. Fikirl?s?nd? ki, ?rinin yaxinliq etdiyi bir qadin var, d?nya g?zl?rind? qaralirdi. ?slind? bunu bilm?kd?ns? s?bh?l?r i?ind? yasamaq yaxsi idi. Amma yox, ya o yanliq olmali idi, ya da bu yanliq, orta yola hac?t yox idi.



* * *



S?h?r Taleh evd?n ?ixanda Talih? hiss etdirm?d?n onun izin? d?sd?. El? getm?k lazim idi ki, h?m aralarinda m?saf? olsun, h?m d? Taleh onu g?rm?sin.

Taleh avtobusa min?nd? Talih? taksi saxladi.

Qabaqda ged?n avtobusun arxasinca ged?c?yik. B?t?n dayanacaqlarda saxlayacaqsan.

D?niz vagzalinin yaninda Taleh avtobusdan d?s?b yaxinliqda ���� halinda yigismis kisil?r? yaxinlasdi. Talih? �Qul bazair�ni o saat tanidi. H?r d?f? buradan ke??nd? ?r?yi agriyirdi. Bird?n b?d?nini ?s?tm? tutdu. Yalniz indi fikir verdi ki, Talehin ?ynind? k?hn? kostyum var.

��Bir az uzaqda saxla, qardas,�� Talih? q?h?rini g?cl? bogub dill?ndi. O, masinin i?ind?n ?rini s?z?r, anqlayib taninmaz hala d?sm?s dogma sif?tin? k?d?rl? baxirdi. �Ford� markali t?z? bir masin kisil?rin yaninda dayandi. S?r?c? masinin p?nc?r?sind?n basini ?ixarib s?sl?ndi:

��Iki f?hl? lazimdir!

Kisil?r masina t?r?f qa?dilar. Taleh d? onlarin arasinda idi.



* * *



Y?k masini blokun agzinda dayanmisdi. Talih?gil k???rd?. Bu d?f? onlarin n?vb?si idi. Bu k??l? onlar ged?c?kdil?r. Hara? Niy?? N?d?n ?tr?? Bu suallari ?oxdan he? k?s he? k?s? vermirdi. ?slind? onlari verm?yin m?nasi da yox idi.

��Yaddan ?ixan sey qalmadi ki?�� Taleh bom-bos qonaq otaginda dayanib k?d?rl? onu s?z?n arvadindan v? qizlarindan sorusdu.

Telefon z?ng ?aldi. Lakin he? k?s d?st?y? yaxinlasmaq ist?mirdi. Onlar danismaq, cavab verm?k halinda deyildil?r.

Telefon inadla, uzun-izadi s?sl?nirdi. N?hay?t, Talih? k?n?ls?z halda d?st?yi qaldirdi. O, g?cl? esidil?c?k s?sl? danisirdi. Bird?n h?y?canla bagirdi:

��N?? N? dediniz? Ola bilm?z!

��Onun h?y?cani evd?kil?r? d? siray?t etdi. Onlar Talih?- nin agarmis b?nizin? baxir, n? bas verdiyini sorusmaga qorxurdular.

��Talih? g?z yaslan i?ind? g?c-b?la il? bu s?zl?ri dey? bildi:

��Taleh, Londondan z?ng etmisdil?r. Layih?n �Gran pri�y? layiq g?r?l?b. S?ni m?kafatin r?smi t?qdimat m?rasimin? d?v?t edibl?r.

Taleh �Gran pri�nin m?bl?gini bildiyind?n h?l? d? sok v?ziyy?tind?n ?ixa bilmirdi. Qulaqlarinda atasinin s?zl?ri t?krar-t?krar s?sl?nirdi: �Oglum, ??kil?n z?hm?t he? zaman itmir�. Talih? il? qizlari bir-birin? qisilib ?oxdan b?ri sadliga tamarzi olan ?r?kl?rini bu b?y?k sevinc? ?yr?s-dirm?y? s?y g?st?rirdil?r. D?rd?n?n d? g?zl?rind? q?m var idi. Amma bu, ag q?m idi. Onun i?ind? ?mid isigi yanirdi.



1995




Bir yaz gec?si





Z?rif? bayaqdan ?z?n? yuxuluga vurmusdu. Yorganinin altinda n?f?s d?rm?m?y?, qimildanmam aga ?alisirdi. Bir saatdan artiq idi ki, eyni v?ziyy?td?, sag b?yr? ?st?nd?, ?z? divana t?r?f uzanmisdi. H?r?k?tsiz qalmaqdan qic olmus sag qolunu t?rp?tm?y? qorxurdu. R?sidin onun yatmadigini hiss etm?sini ist?mirdi. G?zl?rind?n k?nd?l?n axib balisini isladan yaslan da silmirdi. Amma b?t?n b?d?nini b?r?m?s h?y?candan ?r?yinin d?y?nt?l?ri artmisdi. ?r?yi el? guphagup salmisdi ki, sanki indic? sin?sini yanb bayira ?ixacaqdi. Ona el? g?lirdi ki, ?r?yinin s?si aramsiz olaraq ?iqqildayan divar saatinin s?sini batirir. ?z?n? yalqiz v? kims?siz sanirdi. Gec? is? uzandiqca uzanir, he? c?r bitm?k bilmirdi. O, ?z yerini s?h?r? verm?k ist?mirdi. Saatin ?qr?bl?ri el? yavas t?rp?nirdi ki, el? bil can verirdi.

Onun bel? gec?l?ri ?ox olmusdu, olduqca ?ox. S?h?r? kimi aglayib ?r?yi il? danisdigi d?rdli gec?l?ri. Lakin bu gec?ki hali ?vv?lkil?r? ?sla oxsamirdi. Bu gec? onu tamam basqa, ?z?n?n d? anlamadigi q?rib? bir ?zg?nl?k b?r?m?sd?. G?r?ksizlik, lazimsizliq hissi b?t?n varligina sarilmis, ruhuna hakim k?silmisdi. Bu, s?zl? deyil?, dill? ifad? edil? bil?n hiss deyildi. O, unudulmus, t?rk edilmis, daha sevilm?y?n bir insanin ke?irdiyi ?zabli fikirl?rin m?ng?n?sind? ?abalayirdi. Usaq kimi h?nk?r?b aglamaq ist?yirdi. R?sid otaqda olmasaydi, bir saat h?nk?r?rdi. Yana-yana aglayar, bundan sonra b?lk? d? bir q?d?r sakitl?s?rdi. Amma aglaya bilmirdi: R?sid oyana bil?rdi. G?z yaslarindan onun z?hl?si gedirdi. R?sid Z?rif?nin agladigini g?rm?m?li, onun bu halindan x?b?r tutmamali idi. �Allah, s?n m?n? s?br ver�,�� deyib yavasca sag b?yr? ?st?nd?n sol b?yr? ?st? ?evrildi. ?z? d? bilm?d?n d?rind?n ah ??kdi.

��Yatmamisan?�� R?sid ahi esitdi.

��Yatiram.

��S?n? soyuq deyil?�� dey? R?sid yerind?n t?rp?nm?d?n sorusdu.

�Yox.

��G?l m?nim yanimda uzan.

��Yuxum g?lir, yat.�� Z?rif? m?mk?n q?d?r etinasiz cavab verm?y? ?alisdi.

��G?l yanima, s?n? nagil danisacagam.

Aralarinda c?mi bes qaris m?saf? var idi. Bu m?saf?ni q?t etm?k R?sid ???n ?ox ??tin idi.

��Yat, R?sid, yat, gec? ke?ir.�� Bu d?f? Z?rif? s?sind?ki q?h?ri gizl?d? bilm?di.

��Bax, s?n g?lm?s?n ?z?m g?l?r?m ha!�� R?sid bunu yarioyaq-yariyuxulu dedi. Bir azdan onun xorultusu otaga yayildi. Birg? yasadiqlari bu ne?? ild? Z?rif? ilk d?f? xorultu s?sin? sevindi. Yalniz bundan sonra balisin altindan yayligini g?t?r?b g?zl?rini sildi.

N?vazissiz, yalqiz gec?l?rd?n biri d? ke?ib gedirdi. Uzun v? narahat, soyuq v? boz gec?l?rd?n biri. Aci d?s?nc?l?r yen? sel kimi ?st?n? yagdi: �Ilahi, bu n? m?nasiz ?m?rd?r! Gec?l?r s?h?rin ha?an a?ilacagini, g?nd?zl?r is? gec?nin n? vaxt d?s?c?yini g?zl?y?-g?zl?y? ?t?b ke??n ?m?r. Adi g?nl?ri adi, bayram g?nl?ri is? adid?n d? adi ?m?r. B?s insan n?d?n ?tr? yasayir?�

Z?rif? he? c?r ?z?n? yer tapa bilmirdi. N? q?d?r s?y g?st?rs? d?, ?z?n? gipnoz etm?y? ?alissa da sakitl?s? bilmirdi. Aglamaqdan g?zl?ri sismis, g?z qapaqlari agirlasmisdi. N? q?d?r ?alisdisa da yata bilm?di ki, getm?di. N?hay?t, uzanmaqdan bezdi. Yerind?n qalxib eyvana ?ixdi. S?rin yaz havasi ?z?nd?, sa?larinda g?zdi, b?d?nini ?s?td?. Bu t?masdan xoshallandi, canina bir rahatlaq yayildi. Basinin agnsi da bir q?d?r azalan kimi oldu.

Ne?? vaxt idi ki, Z?rif?nin h?yat ritmi ?z adi ah?ngini itirmisdi. Onun g?nd?lik qaygilari da ?z m?crasini d?yismisdi. Z?rif? n? etdiyini, n? geyindiyini, n? yediyini bilmirdi. Is yoldaslarinin dedikl?rin? g?r? onun h?r?k?tl?ri d?, danisigi da basqalasmisdi. G?rk?mind?n daim etinasizliq, bigan?lik yagirdi. Danisib ucadan g?ld?y? zaman bird?n-bir? g?l?s? dodaqlarinda donub qalirdi. T?rp?nm?z oturub, g?zl?rini bir n?qt?y? zill?m?k ondan ?tr? adi hala ?evrilmisdi. Isd? ondan tez-tez sorusurdular: �S?n? n? olub?� T??cc?bl? sual ver?n? baxir, �y?qin havadandir�,�� dey? cavab verirdi. Bu cavabla ?slind? ?z?n? sakitl?sdirm?y? ?alisirdi, sanki ?z?n? t?skinlik verm?k ist?yirdi ki, he? n? olmayib, he? bir hadis? bas verm?yib. Var g?c? il?, b?t?n varligi il? buna ?z?n? inandirmaga s?y g?st?rirdi.

?lb?tt? ki, s?b?bkar hava idi. H?r seyin g?nahi yaz havasinda idi. O, hamini d?yisdirmis, insanlarin ruhunu yerind?n oynatmisdi. ?z? il? t?bi?t? bir oyanis, q?rib? bir qaynarliq, cosqu g?tirmisdi. Haminin qani qaynayirdi. Bahar agaclarin tumurcuqlarindan, quslann civiltisind?n tutmus h?r sey? d?rind?n n?fuz etmisdi. Z?rif?nin d? ?r?yini t?rp?tmisdi. Ill?rd?n b?ri oraya yigilmis, ?st-?st? qalanmis, ?z?n?n d? ?oxdan b?ri x?b?r tutmadigi, daha dogrusu, usaq kimi hamidan gizl?tdiyi, ?n d?rin, ?l?atmaz yerd? qorudugu duygularini, hiss-l?rini oyatmis, onlan dill?ndirmisdi. ?r?yini el? m?hk?m t?rp?tmisdi ki, h?zin kamanin, yaniqli neyin qopardigi s?sl?r kimi ?z?nd?n sonra iz qoymusdu. Z?rif? ?asqinliq i?ind? qalmisdi. ?z? d? bas a?a bilmirdi ki, bu nec? titr?yis, n? c?r t?rp?nisdir. M?nasi n?dir, niy? onu bu q?d?r d?yisdirib, n?d?n ?z?n?n r?ngi avaziyib, niy? g?zl?rind?ki q?m azalmir? Niy? esitdiyi h?r mahnida, h?tta s?n, oynaq musiqid? d? h?zin notlar tapir? Oxudugu h?r seird? q?mli fikirl?r g?r?r? Niy? o, ?oxlari kimi sevincl? yox, q?ml? k?kl?nib? Z?rif? bunlarin he? birinin s?b?bini tapa bilmirdi.

D?yismisdi. Ona el? g?lirdi ki, he? bir paltan ona yarasmir. Bisirdiyi yem?kl?rin he? birinin dadi yoxdur. Danisdiqlari ?h?miyy?tsiz s?z yiginidir.

K?hn? dostlari, tanislari indi ona maraqsiz g?r?n?rd?l?r. Onlann s?hb?tl?rind? he? bir c?lb?dici sey tapa bilmirdi. Isind?n bezmisdi. Is yoldaslari onu t?ng? g?tirmisdil?r. Evd? bogulurdu, divarlar ?st?n? g?lirdi. Baki basdan-basa boz r?ngd?n ibar?t idi. Binalar, k???l?r, masinlar, insanlar bomboz r?ng? b?r?nm?sd?.

Z?rif?ni c?lb ed?n, onu maraqlandiran, ?r?yini a?an he? n? yox idi. Bozluqlar i?ind? ?z? d? r?ngsiz, duygusuz boz bir varliga ?evrilmisdi. ?z?nd?n z?hl?si gedirdi. Qa?maq ist?yirdi ?z?nd?n � h?min boz varliqdan. Ancaq haraya qa?aydi? Bel? bir yer tanimirdi. Haraya qa?sa da t?klik v? k?d?r ondan ?l ??km?y?c?kdi.

Bir yaz gec?si ona h?r sey m?lum oldu. Bir yaz gec?si onun saysiz-hesabsiz suallanna cavab tapildi. Donunu soyunub, gec? k?yn?yini ?ynin? geyin?nd? g?zl?ri g?zg?y? p?r?iml?ndi. G?zg?d?n ona agappaq d?rili, inc? qam?tli, z?rif bir qadin baxirdi. O, he? vaxt qadin g?z?lliyi haqqinda d?s?nm?misdi. ?ilpaq qadin r?sml?rin?, heyk?ll?rin? tamasa ed?nd? n?d?ns? h?mis? utanmisdi. Amma indi onun g?zl?ri qarsisinda g?z?l v? canli bir ?s?r dayanmisdi � o, ?z?n? s?n?tkar g?z? il? baxirdi. Q?rib?dir, ill?r boyu bu g?z?lliyi duymamisdi. H?rd?n r?fiq?l?ri h?s?dl? ona deyirdil?r: �G?z?ls?n�. Lakin bu g?z?lliyin n?d?n ibar?t oldugu bar?d? o, ?sla d?s?nm?misdi. ?r evin? k??d?y? on bes il ?rzind? R?sid Z?rif?nin g?z?l oldugunu birc? d?f? d? olsun dilin? g?tirm?misdi. O, Z?rif?ni sevdiyi qadin kimi he? zaman ?zizl?m?mis, ona hissl?rini duydurmamisdi. O da soyuq v? bigan? ?rin? ?yr?smisdi. ?slind? R?sid soyuq adam deyildi, onun bigan?liyi yalniz Z?rif?y? y?n?lmisdi. Niy?? Axi onun t?q-siri n? idi? N?y? g?r? tale onu bel? agir imtahana ??kmisdi? Cavab tapa bilmirdi.

G?zg?d? ?z?n? d?n?-d?n? tamasa etdi. ?r?yini ?zabverici bir inciklik hissi b?r?d?. Bu hissd? n? is?, q?rib?, t?hqiredici bir sey var idi. Bird?n z?vqs?z, l?zz?tsiz, m?h?bb?tsiz ke??n ill?rin? acigi tutdu. Birg? yasadiqlari ?t?n on bes ild?n ona, dem?k olar ki, el? bir g?z?l xatir?, sirin bir duygu qalmamisdi. Saatlarla fikirl?ss?ydi d? yadina bel? bir sey d?sm?y?c?kdi. Onun h?yati adi, boz g?nl?rd?n ibar?t idi. Onlar bir-birini ?v?z etmis, Z?rif? d? buna ad?t el?misdi. Sanki el? bel? d? olmali idi. G?nd?lik qaygilar, usaqlarin probleml?ri, m?tb?x vurnuxmalari, qonaqlar, qohum-?qraba s?hb?tl?ri qansmis ill?r ?td?kc?, oglanlari b?y?d?kc? bu sakit, f?r?hsiz ?mr?n? ?yr?smisdi. Yaxsi ki, x?st?xananin qaynar h?yati var idi. Buradaki g?rgin is ritmi basqa seyl?r haqqinda d?s?nm?y? vaxt qoymurdu. Lakin isd?n ev? g?l?nd? yen? s?stl?k, bigan?lik onu b?r?y?rd?.

Ay qaranliq gec?ni nec? isiqlandirirsa, bu gec? d? onun ?r?yini el?c? isiqlandirdi. ?vv?lki rahatligini, t?mkinini, ?n baslicasi is? m?tiliyini ?lind?n aldi. ?vv?lki Z?rif?nin yerind? ?z?n? oxsamayan, h?yatini d?yism?y? can atan basqa bir Z?rif? doguldu. Bu d?yisiklik onun ?r?yind? ziddiyy?tli fikirl?r oyatmisdi. �Kas bu gec? olmayaydi. Kas m?n soyunanda otaqda isiq s?nm?s olaydi�,�� dey? o, tez-tez ?z?n? danlayirdi.



* * *



S?h?r isd? kabinetini a?ib i??ri gir?nd? masanin ?st?nd? bir d?st? n?rgiz g?rd?. Bu, s?zs?z ki, Aydinin isi idi. �Bu g?n hansi bayramdir?� � dey? fikirl?sdi. N? q?d?r c?hd ets? d?, sualinin cavabini tapa bilm?di. Bird?n yadina d?sd? ki, ad g?n?d?r. ?vv?l onu g?lm?k tutdu, sonra t??cc?bl?ndi: �Nec? olub ki, bel? �tarixi hadis?ni� yadimdan ?ixarmisam?� Dodagina aci g?l?s qondu: �?ox el? lazimdir!� Z?rif? ?ynin? ag xalat geyindi. Sonra skafdan g?ldan ?ixarib su il? doldurdu, n?rgizl?ri onun i?in? yigdi. �Bu g?n 35 yasim tamam olur. Qocaliram�,�� dey? k?d?rl? d?s?nd?. El? bu vaxt Aydin i??ri girdi. Sarisin sa?lari s?liq?siz halda alnina dagilmis Aydinin yasil g?zl?ri alisib-yanirdi.

��Salam, Z?rif.

�Z?rif� s?z?n? o, ?z?n?m?xsus t?rzd? el? mehribanliqla, el? m?hr?man? dedi ki, Z?rif?nin dodagi qa?di:

��Salam, Aydin.

��Ad g?n?n? t?brik edir?m.

��?i??kl?r? g?r? ?ox sag ol. B?s s?n dedi-qodudan qorxmursan?

��Kim n? bil?c?k? Sonrasi da he? kim inanmaz ki, m?nim kimi ciddi bir adam kim?s? g?l bagislaya bil?r.�� Aydin m?z?li halda cavab verdi. Z?rif? ugunub getdi. Onun gec?ki b?dbin ?hval-ruhiyy?sind?n ?s?r-?lam?t qalmadi. Xos bir ovqat onu bird?n-bir? d?yisdirdi.

��Bu g?n ad g?n?m oldugu ?z?m?n d? yadimdan ?ixmisdi. B?s s?n bunu yadinda nec? saxlamisan?�� G?ya ki, t??cc?bl? m?sahibind?n sorusdu. Cavabini ?zb?r bildiyin? baxmayaraq. Aydinin etirafini yenid?n esitm?k ???n diqq?t k?sildi.

��M?nim yadimdan n? ?ixib ki?�� Aydin bunu yavasca dedi. Sonra is? ke?ib mizin arxasinda oturdu:�� M?nim yaxsi yaddasim var. Z?rif. ?z? d? s?n? aid olan n? varsa, hamisini beynim? h?kk el?mis?m. Ist?s?m bel? onlan oradan ?ixara bilm?r?m.

��Bel? de�

��?z? d? bunlari s?n m?nd?n d? yaxsi bilirs?n.

Z?rif? cavab verm?di. Baxislarini ondan yayindirmaga ?alisdi. Amma Aydin onun baxislarini tutdu:

��Niy? dinmirs?n?

��D?yism?mis?n, Aydin. Adamlar var ki, yasa dolduqca basqalasirlar, xasiyy?tl?ri d?yisir, amma s?n nec? idins?, el?c? d? qalmisan,�� Z?rif? s?hb?tin ciddi m?zmun almasini ist?m?di, h?mis?ki kimi s?zl?rin? zarafat donu geydirm?y? ?alisdi.

��S?hv edirs?n, m?n ?ox d?yismis?m. Birc? s?n? olan m?nasib?tim d?yism?yib. Bunun da s?b?bi s?ns?n. H?mis?ki kimi g?z?ls?n. Z?rif. G?nd?n-g?n? daha da g?z?ll?sirs?n. Ill?r s?nd?n yan ?t?r. Onlar s?n? qiymaq ist?mirl?r. Vaxt ?td?kc? s?n? daha ?ox baglaniram. S?n olmasan, yasaya bilm?r?m.

O, bunlan birn?f?s? dedi. Z?ri f?nin t??cc?b qarisiq diqq?tl? onu dinl?diyini g?r?nd? c?r?tl?nib s?z?n? davam etdi:

��Bilirs?n bazar g?nl?rind?n nec? acigim g?lir? B?t?n g?n? bazar ert?sini s?brsizlikl? g?zl?yir?m. El? hey s?ni d?s?n?r?m. Fikirl?sir?m ki, s?h?r a?ilacaq, s?n indic? qapini a?ib i??ri gir?c?ks?n, ordan-burdan s?hb?t ed?c?ks?n. M?n is? sakitc? s?n? qulaq asacagam, el?c? heyranliqla s?sind?ki musiqini dinl?y?c?y?m. S?n h?rd?n inciyib dey?c?ks?n: �Fikrin hardadir, axi s?z danisiram�. M?n is? �Danis, qulaq asiram�,�� dey?c?y?m. �Xeyr, daha danisan deyil?m�,�� deyib aciqla otaqdan ?ixacaqsan, s?ninl? iki-?? k?lm? artiq danisa bilm?diyim ???n ?z?m? acigim tutacaq. Bilirs?nmi, Z?rif, s?ni hamiya, h?tta x?st?l?rin? d? qisqaniram. H?rd?n onlardan birinin yerind? olmagi el? arzulayiram�

Aydin bunlan birn?f?s?, s?z?n?n k?sil?c?yind?n qorxa- qorxa dedi. El? bil Z?ri f?nin ona qulaq asmayacagindan, dedikl?rini ciddi q?bul etm?y?c?yind?n ehtiyat edirdi.

Z?rif? onun x?trin? d?ym?m?k ???n n?zak?tl? dedi:

��Danisma, Aydin, biz? bel? s?zl?r danismaq yarasmaz. N? usagiq, n? d? cavan. Ikimiz d? ail?li, yasli adamlariq. Hissl?rl? oynayan vaxtimiz deyil.

Ancaq Aydin onu esitmirdi. O, ?z al?mind? idi.

��R?sid xosb?xt adamdir. S?nin kimi qadinla ?m?r s?rm?k dogrudan da xosb?xtlikdir. M?n ona h?mis? h?s?d aparmisam.

Z?rif? Aydinin sarisin qivrim sa?larina, d?md?z burnuna, yasila ?alan iri g?zl?rin? diqq?tl? baxir, d?s?n?rd? ki, bu adam ona nec? d? dogmadir, b?t?n dogmalarindan, ?zizl?rind?n daha yaxindir. Onun t?lat?ml? ?r?yind?n, orada firtina qoparan hissl?rind?n, cosub-dasan duygularindan Aydin q?d?r he? k?s x?b?rdar ola bilm?z. Yadina t?l?b?lik ill?ri d?sd?. Ondan bir ne?? kurs yuxari oxuyan Aydinin m?h?bb?tind?n fak?lt?d? haminin, el? Z?rif?nin ?z?n?n d? x?b?ri olsa da, o, c?sar?t tapib bu bar?d? Z?rif?y? birc? k?lm? d? dem?misdi. Onu h?r yerd? addimbaaddim izl?y?n Aydinin yaxinlasib ona s?z dem?y?, ?r?yini a?maga iqtidari ?atmadi. Z?rif? nisanlanandan sonra bir daha onu g?rm?di. Institutu bitir?n Z?rif? bes il he? yerd? isl?m?di. ?vv?l m?nasib is tapa bilm?di, sonra is? ail?y?, usaqlara basi qarisdi.

O, yalniz bes ild?n sonra, usaqlarini bag?aya qoyub, ?r?kd?n sevdiyi h?kimlik pes?sin? qovusmaq ???n s?yl?r? basladi. N?hay?t, axtarislari n?tic? verdi. Z?rif? he? ?z?n?n d? g?zl?m?diyi halda s?h?r m?rk?zi klinikasina terapevt v?zif?sin? is? d?z?ldi.

Uzun ill?rd?n b?ri h?sr?tind? oldugu ilk is g?n?, s?n dem?, ona s?rprizini hazirlayibmis. Bas h?kim ona isl?y?c?yi s?b?ni g?st?r?nd?n sonra s?b? m?dirini t?qdim edib:

��Tanis ol, bu Aydin ?m?rovdur,�� dey?nd? Z?rif? heyr?tind?n yerind?c? donub qaldi. Aydin is? ?z?n? itirib ?lind?ki fincani yer? saldi, fincan qiriq-qiriq oldu. Onlarin lal-dinm?z dayanib bir-birl?rini s?zd?y?n? g?r?n bas h?kim q?rib? t?rzd? sorusdu:

��Siz tanissiniz?

Aydin tez ?z?n? ?l? alib sevincl?:

��Biz t?l?b? yoldasiyiq,�� dedi.

Bas h?kim Z?rif?y? isind? ugurlar arzulayib ged?nd?n sonra Aydin bir xeyli vaxt danismaga s?z tapmadi. N?hay?t, aralarindaki buzlu s?kutu ?ritm?k ist?di. Amma dem?k ist?dikl?rinin ?v?zin? dilind?n tamam ayn s?zl?r ?ixdi:

��M?n s?ni unutmamisam, Z?rif.

Bu s?zl? o, ?r?yind?kil?rin hamisini a?ib dedi. Bunu g?zl?m?y?n Z?rif, ?z?n? itirib n? dey?c?yini bilm?di. N?hay?t, dill?ndi:

��M?n ?rd?y?m, Aydin, iki oglum var.

��Bilir?m.

��S?n nec?, evl?nmis?nmi?

��Bir oglum, bir qizim var.

��?ox sadam.

Aydin ona uzun, n?f?zedici n?z?rl?rl? baxdi. El? baxdi ki, Z?rif?nin b?d?nind?n ?s?tm? ke?di. Sonra Aydin k?d?rl? sorusdu:

��Xosb?xts?nmi, Z?rif?

Bel? sual g?zl?m?y?n Z?rif? ?z?n? itirdi:

��H?, xosb?xt?m.

��Yanilmirsan ki?�� Sualin qoyulusu Z?rif?nin xosuna g?lm?di:

��S?n m?nim xosb?xtliyimi ist?mirs?n?�� dey? suala sualla cavab verdi.

��?lb?tt? ist?yir?m.�� Aydin bu s?zl?ri k?n?ls?z dedi. S?sinin ah?ngind?ki qeyri-s?mimiliyi ?z? d?, Z?rif? d? basa d?sd?.

T?l?b?lik ill?rind? birc? d?f? d? olsun k?lm? k?sm?mis iki k?hn? tanis o g?n xeyli s?hb?tl?sdi. Sonra Aydin t?z? h?kimi s?b?nin kollektivin? t?qdim etdi. O g?nd?n onlarin b?y?k dostlugunun t?m?li qoyuldu.

Aydin h?ssas, qaygikes v? ?z?giil?r adam idi. Savadli oldugu q?d?r d? sad? idi, bu c?h?ti ona x?st?xana kollektivi arasinda b?y?k h?rm?t qazandirmisdi. Ail?sin?, usaqlarina qarsi diqq?tcil oldugunu Z?rif? ilk g?nd?n hiss etmisdi. Z?rif?ye m?nasib?ti is? he? n? il? m?qayis? oluna bilm?zdi. Onun ?n ki?ik arzusunu, ?n b?y?k xahisini bel? el? sevincl? yer? yetirirdi ki, el? bil h?yatinin m?nasi bunlari yerin? yetirm?kd?n ibar?t idi. Onun ???n bayramlar ona g?r? ?h?miyy?tli idi ki, h?min bayramlarda o, Z?rif?ni t?brik ed?c?kdi, is? hamidan tez g?lib aldigi ?i??k d?st?sini x?lv?tc? Z?rif?nin stolunun ?st?n? qoyacaqdi. Aydinin t?s?vv?r?nd? d?nyada Z?rif?d?n g?z?l, ondan agilli, ondan sevimli ikinci qadin yox idi. Z?rif? il? bagli h?r xirda seyin, h?r ?h?miyy?tsiz hadis?nin Aydin ???n b?y?k ?h?miyy?ti var idi.

Birg? yasadiqlari ill?r ?rzind? R?sidd?n he? vaxt diqq?t v? qaygi g?rm?y?n Z?rif? b?z?n ?z?n?n dil? g?tirm?y? bel? qorxdugu fikirl?rini Aydinin nec? asanliqla dil? g?tirdiyini g?r?nd? heyr?t? g?lirdi. Onun qeyri-adi h?ssasligi qarsisinda mat qalirdi. ??tin anlarda, g?zl?nilm?z m?qamlarda Aydin el? t?s?lli ver? bilirdi!

Onlar ?zl?ri d? bilm?d?n bir-birin? ?yr?smisdil?r. Bu, el?-bel?, ?t?ri bagliliq deyildi. H?r ikisini birl?sdir?n baglar m?hk?m v? davamli idi. Aydin Z?rif?ni qul s?daq?ti il?, q?rib? bir inadla, h?tta ?ilginliqla sevirdi. Z?rif? ???n is? o, ?r?k dostuna, q?lb sirdasina ?evrilmisdi.

Bird?n ?t?n gec?d?ki kimi sonsuz k?d?r yenid?n Z?rif?ni b?r?d?. H?min b?dbin ?hval-ruhiyy? yenid?n varligina sarildi. El? bil havasi ?atismadi, n?f?si daraldi, oturdugu yerd?n qalxib narahatliqla otaqda g?zism?y? basladi. Yenid?n masanin arxasina ke?ib basini ?ll?ri arasina aldi. Onun bu hali Ay-dinin n?z?rind?n yayinmadi.

��S?n? n? olub, Z?rif?�� d?y? narahatliqla sorusdu.

��M?n? n? olub?�� Z?rif? t??cc?bl? sorusdu. El? sorusdu ki, sanki suali ?z?n? verirdi. Bir an d?s?n?b, k?d?rl?:

��Yaz g?lib. Aydin,�� dedi. El? dedi ki, sanki yaz girm?m?li idi, onun g?lisi il? n? is? xosag?lm?z bir sey bas vermisdi.

��Yaz g?lib?�� Aydin q?rib? n?z?rl?rl? onu s?zd?. Sonra is? g?l?ms?di.�� Bu ki, ?ladir!

��Baxir kimd?n ?tr?.�� Z?rif? m?nali t?rzd? ona baxdi, daha he? n? dem?yib ?ynind?ki ag xalati soyunub asilqandan asdi. Sonra is? ev? getm?k ???n yir-yigis etm?y? basladi. Aydin dinm?zc? oturub baxislari il? onu m?sayi?t edirdi. N?hay?t, Z?rif? qapidan ?ixanda onun arxasinca s?z atdi:

��Yazdan xosun g?lmir, amma ?z?n yaz havasi kimi tez- tez d?yisirs?n.

Qapi ?rt?ld?. Z?rif? ona cavab verm?di.



* * *



Bu d?f? o, ad?ti ?zr? ev? yox, yaxin r?fiq?si S?bin?gil? yollandi. Usaqlan bag?adan g?t?rm?y? h?l? iki saat vaxti var idi.

��Z?rif? xala g?lib! Z?rif? xala g?lib!�� S?bin?nin qizi G?lnar sevincl? ?z?n? onun ?st?n? atdi.

D?hlizd?ki s?s-k?y? esidib m?tb?xd?n ?ixan S?bin? r?fiq?sinin g?lisind?n m?mnun oldu. Amma bir azdan Z?rif?nin p?jm?rd? halindan, p?risan g?rk?mind?n narahat olub tez G?lnari ?z otagina ?t?rd?.

��Dayan, usagin g?linciyi qaldi,�� dey? Z?rif? aldigi h?diyy?ni G?lnara verdi, usagin ?z?nd?n ?p?b qonaq otagina ke?di. S?bin? sorusdu:

��S?n? n? olub? Olmaya R?sidl? dalasmisan?

Z?rif? basini buladi.

��B?s onda n? olub? D?z?n? de.

Bir him? b?nd olan Z?rif? r?fiq?sinin s?mimi narahatligindan k?vr?ldi. Divanin d?s?kc?sin? ?z?n? sixib h?nk?rd?. S?bin? ?z?n? itirib n? ed?c?yini bilmirdi. Nigaranliq qansmis h?y?canla, s?birsizlikl? Z?rif?nin ha?an toxtayacagini g?zl?m?kd?n basqa ?ar?si qalmadi. O, Z?rif?nin sa?larini sigalla-yir, onu sakitl?sdirm?y? ?alisirdi. N?hay?t, Z?rif? sakitl?sib divanda oturdu.

��Tez ol, danis,�� dey? S?bin? ?mr etdi.

��Bils?n nec? b?db?xt?m!

��N?? N? dedin?�� S?bin? heyr?tl? ona baxir, esitdikl?rin? inana bilmirdi.�� S?n n? danisirsan?

��R?sid m?ni sevmir, S?bin?.�� Bu s?zl?ri o, x?cal?t ??k?- ??k?, utana-utana dilind?n ?ixardi.

��Bunu s?n? kim dedi? H?r deyil?n s?z? inanmaq acizl?rin isidir.

��S?bin?, m?n bilm?diyim seyi danismaram, dedikl?rim h?qiq?tdir. R?sid Asya adli bir qadinla yasayir.

S?bin? esitdiyi x?b?rd?n el? sarsildi ki, dem?y? s?z tapa bilm?di. Sonra is? inamsizliqla:

��Ola bilm?z!�� dey? qisqirdi. Amma Z?rif?nin ?z?n?n ifad?sini g?r?b q?h?rl?ndi:

��Bunu ha?an bilmis?n?

?? ildir.

��N?? ?? ildir bilirs?n?�� Heyr?td?n S?bin?nin g?zl?ri alacalandi.�� Amma m?n? indi deyirs?n? Sonra da deyirs?n ki, dostuq. Bel? dostluq olar?

Z?rif?nin anqlayib solgunlasmis, amma bundan daha da z?rifl?smis sif?tin? baxanda onun acigi d?rhal soyudu.�� ?? ild? bu boyda d?rdi t?k ??kmis?n?

��Dem?li seydir ki?�� Z?rif?nin s?si titr?di.�� Deyib etiraf etm?lis?n ki, s?nin yerini basqa birisi tutub? S?n artiq sevilmirs?n, arzulanmirsan, lazimsiz ?sya kimi bir sey? ?evrilmis?n? T?s?vv?r edirs?nmi, S?bin??

��Aman Allah, s?nin kimi qadini kiminl?s? d?yism?k olarmis! R?sid n?y? g?r? bel? etsin axi?�� S?bin? he? c?r sakitl?s? bilmirdi.�� O Asya dediyin g?z?ldir?

S?bin? bu suali el? verdi ki, sanki cavabinda �yox� esitm?k ist?yirdi.

��H?.

Cavab onu ??tin v?ziyy?t? saldi:

��Y?qin t?k yasayir, el?mi?�� S?bin?nin s?si titr?di.

��El?dir.

��Onu hardan tapib?

��Bir yerd? isl?yirl?r.

��O da m?h?ndisdir?

��H?.

��Aydin m?s?l?dir. T?k qadindir, y?qin isi-g?c? b?z?nib- d?z?nib R?sidin qabaginda firlanmaqdir. S?nin kimi ?ynin? k?hn? bir xalat ke?irib g?n?n? m?tb?xd? ke?irmir ki!�� S?bin? ciddi-c?hdl? v?ziyy?td?n ?ixis yolu axtanr, onu dogurmus s?raiti ?yr?nm?y? ?alisirdi. O, dostuna t?skinlik verm?k ist?di:

��Bir ?z?n fikirl?s d?. Kisi ???n hansi qadina yaxinlasmaq xosdur? S?nin kimisin?? S?h?rd?n axsama kimi bisirib-d?s?r?rs?n, gec? kisi yanma g?l?nd? is? deyirs?n ki, �yorulmusam�.

��Eh, b?xt?v?rlikd?n danisirsan. O, he? yanima g?lir ki?�� Z?rif? q?h?rini g?cl? uddu.

��Dem?li, onu ?z?n? c?lb ed? bilm?mis?n. S?rt g?z?llikd? deyil, ?zizim, g?r?k kisini ?z?n? baglaya bil?s?n. M?n s?nin kimi g?z?l deyil?m. Amma di g?l ki, Asim m?nsiz birc? g?n d? yasaya bilm?z. Qulaq as, bu g?nd?n m?nim dediyim kimi ed?c?ks?n�

S?bin? n? is? danisirdi, ona m?sl?h?tl?r verir, n? is? ?yr?dirdi. ?z? d? el? s?yl?, el? ?r?kl? ?yr?dirdi ki, guya bu d?rsl?rd?n sonra R?sid m?tl?q Z?rif?ni sev?c?kdi, Asyani atib yenid?n onun yanma qayidacaqdi. Z?rif? aci-aci g?ld?. ?? il ?vv?l b?lk? d? r?fiq?sinin m?sl?h?tl?rin? ?m?l ed?rdi, amma indi gec idi. ?? il ?vv?l? kimi h?r sey basqa c?r idi. Z?rif? ?z sakit, burulgansiz h?yatini yasayirdi. Ev, ail?, ?vlad qaygilan i?ind? s?xsi s?ad?t, diqq?t v? m?h?bb?t kimi anlayislardan uzaq idi. ?z adi h?yat t?rzin? ?yr?smisdi. ?? il ?vv?l hardansa ?s?n amansiz r?zgar onun rahatligini pozdu, h?r seyi d?yisdi.

Bir d?f? isd?n sonra Aydin ona yaxinlasdi:

��S?n? bir s?z dey?c?y?m. Ancaq s?z ver ki, onu ?r?yin? salmayacaqsan.

Aydinin tonu Z?rif?nin xosuna g?lm?di. Onun n? is? xosag?lm?z bir sey dey?c?yini basa d?s?b s?brl? g?zl?m?y? basladi.

��Bax ha, ?z?nd?n ?ixmamalisan. Bu, h?yatdir. Insan h?r sey? hazir olmalidir.

Onun t?mkini Z?rif?ni h?vs?l?d?n ?ixardi:

��?r?yimi ?zm?, de g?r?m n? dem?k ist?yirs?n?

��M?n dem?y? d? bil?rdim. Amma ?zg?l?rd?n esitm?kd?ns?, m?nd?n esitm?yin yaxsidir.

Z?rif? daha ?z?n? saxlaya bilm?di:

��Mus-mus deyinc?, Mustafa de, daha s?brim daraldi.

��Yaxsi, diqq?tl? qulaq as. R?sidin sevdiyi basqa bir qadin var.

��N??�� Z?rif? q?fil z?rb? almis adamlar kimi m?vazin?tini itirdi. Yixilmamaq ???n tez stula ??kd?.�� N? dedin? R?sidin sevdiyi qadin var?�� O, var g?c? il? bagirdi. Aydin onun d?hs?td?n d?yismis sif?tini g?r?b dediyin? pesman oldu. Lakin artiq s?z deyilmisdi.

��S?n yalan danisirsan! Bizim xosb?xtliyimiz? h?s?d apardigina g?r? bunu uydurmusan. Ist?yirs?n bu yolla R?sidi m?nim g?z?md?n salasan.

Aydin bu ittihamlara davam g?tir? bilm?yib dedi:

M?nin haqqimda n? d?s?n?rs?n, ?z fikrindir. Amma m?n s?n? ancaq h?qiq?ti dedim. H?qiq?t is? aci olur. Qadinin adi Asyadir, bir yerd? isl?yirl?r.

Niy? bizim aramizi vurmaq ist?yirs?n?�� Z?rif?nin g?zl?ri yasla dolu idi. Bunu g?r?nd? Aydin daha he? n? dem?yib otagi t?rk etdi.

H?min hadis?d?n sonra Z?rif? bir h?ft? is? ?ixmadi. Bir h?ft? sonra x?st?xananin pill?k?nl?rind? onunla ?z-?z? g?l?n Aydin Z?rif?nin soluxmus b?nizini, q?mli g?zl?rini g?r?nd?:

��M?ni bagisla, Z?rif,�� dedi.�� G?r?k s?n? dem?y?ydim. ?z?m d? bilm?d?n q?lbin? yara vurdum.

Z?rif? t?mkinini pozmadi:

��Aydin, s?n pislik etm?mis?n. Yalan i?ind? yasamagimi m?sahid? etm?k pislik olardi. S?nd?n bir xahisim var, Asyanin evininin yerini m?n? nisan ver. Qoy ?z g?zl?riml? g?r?m.

Bu, xahisd?n ?ox, ?mr? b?nz?yirdi. Aydinin razilasmaqdan basqa ?ar?si qalmadi. ?nvani Z?rif?y? verdi, evin harada yerl?sdiyini t?f?rr?ati il? ona izah etdi. ?z? p?rtm?s, g?zl?rin? qan ?il?nmis Z?rif?y? yazigi g?ldi. Onu he? bel? ?ar?siz, ?midsiz g?rm?misdi. Z?rif?ni bu hala o salmisdi. Bu ?zabli hiss onu incits? d? oyunu axira ?atdirmaq q?ranna g?ldi:

��Bu g?n Asyanin dogum g?n?d?r. ?ox g?man ki, bir yerd? olacaqlar:

Z?rif? usaqlari bag?adan g?t?rm?yi qonsusu Sahib? xaladan xahis edib axsam saat 6-da Aydinin nisan verdiyi h?min ?nvani axtarib tapdi. Evin ?zb?iiz?nd?ki xiyabanda salxim s?y?d?n k?lg?sind?ki skamyada oturub g?zl?m?y? basladi. Xosb?xtlikd?n ?ox g?zl?m?li olmadi. Yarim saat sonra R?sidin g?l d?st?si il? taksid?n d?s?b h?min bloka girdiyini g?r?nd? Z?rif? ildirim vurmus kimi bir xeyli yerind?n t?rp?n? bilm?di. N? etm?li oldugunu d?rk ed?c?k halda deyildi.

N?hay?t, ayaqlarini arxasinca s?r?y?-s?r?y? ev? qayitdi. Bird?n ?z-?z?n? acigi tutdu. �B?lk? ora Asyanin evi deyil? B?lk? R?sid qohumlarindan birini t?brik etm?y? gedib?� S?bh?l?r ona aman vermirdi. Sonra n? fikirl?sdis?, R?sidin stolunun siyirtm?sind?n onun telefon kitab?asini tapib Asyanin te-lefonunu axtarmaga basladi. �I� h?rfi olan b?lm?d? �Ismayilova Asya� s?zl?rini oxuyub n?mr?ni yigdi. D?st?yi qadin g?t?rd?. Z?rif? g?cl? ?z?n? ?l? alib sakit, t?mkinli s?sl?:

��R?sid lazimdir,�� dedi.

��Bu d?qiq?. R?sid, s?ni ist?yirl?r.

��Allo!�� R?sidin s?sini esid?nd? d?st?k Z?rif?nin ?lind?n d?sd?.

H?min hadis?d?n sonra Z?rif? sindi. Bu sinmaq onunla n?tic?l?ndi ki, o, tamamil? ?z?n? qapandi. R?sid? birc? k?lm? d? dem?di, bunu ona bildirm?yi ?z?n? ar sandi. �Qoy el? bilsin ki, m?nim he? n?d?n x?b?rim yoxdur� ,�� dey? fikirl?sdi. Lakin o g?nd?n yataq otagindaki qosa ?arpayilari ayirdi. ?n t?hqiredici bu idi ki, R?sid onlari niy? ayirdigini Z?rif?d?n sorusmadi da. Dey?s?n buna he? fikir d? verm?di.



* * *



Z?rif? yenic? hamamdan ?ixmisdi. Nazik gec? k?yn?yind? g?zg?n?n qabaginda dayanib yas sa?larini darayirdi. Uzun, sabalidi sa?larini d?smalla bir xeyli qurulayib ?iyinl?rin? atdi. R?sid divanda uzanib oradan arvadina tamasa edirdi. Bird?n yuxudan ayilan kimi oldu: el? bil Z?rif?ni ilk d?f? g?r?rd?. Bu fikird?n tutulan kimi oldu. Amma arvadinin varligini dey?s?n dogrudan da unutmusdu. Bir evin i?ind? iki yad kimi dolanirdilar. �H?�, �Yox� dan basqa son vaxtlar Z?rif?d?n ayn s?z esitmirdi.

��Ev? bir sey lazimdir?�� R?sid bunu danismaq, bir s?z dem?k xatirin? dedi. Dediyin? d? pesman oldu. Onsuz da evin b?t?n agirligi Z?rif?nin ?st?nd? idi. Bir sey lazim olsa da, Z?rif? ona dem?y?c?kdi.

��Yox.

��Bazara getm?k lazimdir?

Getmis?m.

��M?n sabah da isd? olacagam.

Sabah bazar g?n? idi. �Sabah da isd? olacagam� o dem?k idi ki, R?sid g?n?n? yen? d? Asyanin evind? ke?ir?c?k.

Z?rif?nin etinasizliqla sa?larini daramaqda davam etdiyini, onu sorgu-suala tutmadigini g?r?nd? R?sidin arvadina acigi tutdu: �Vecin? d? deyil�. Sonra is? Asyani g?zl?ri ?n?nd? canlandirdi. Asya onu b?sb?t?n ram etmisdi. Z?rif?d?n el? soyutmusdu ki, buna b?z?n ?z? d? t??cc?b qalirdi. Axi Z?rif?ni sevib evl?nmisdi. O, he? d? pis h?yat yoldasi deyildi. Z?rif?y? tamasa ed?-ed? onu Asya il? m?qayis? etdi. H?r ikisi g?z?l idi. Amma Asya onu daha ?ox c?zb edirdi. Onun cazib?si qarsisinda R?sid he? vaxt bel? sakit dayana bilm?zdi. O, ?z?n? divara ?evirib g?zl?rini yumdu.

Z?rif? g?zg?d? bunu g?rd?. ?z?n? he? vaxt bel? t?hqir olunmus, al?almis hiss etm?misdi. Amma incikliyini bildirm?m?k ???n soyuqqanliqla dedi:

��Usaqlari niy? sorusmursan?

��Demirdin rayona g?nd?r?c?ks?n?

V?ssalam. Bununla da onlann dialoqu bitdi. Bu, k?s?l? olmadiqlarini bir-birin? s?but etm?k ???n deyil?n n?vb?t?i s?zl?r idi.

?? g?n idi ki, Z?rif? usaqlari rayona yay t?tilin?, anasigil? yollamisdi. Amma bu ?? g?nd? R?sid bir d?f? d? maraqlanmamisdi ki, onlar haradadir, Z?rif? onlan kiminl? yola salib. Son vaxtlar ?rinin etinasizligina m??tt?l qalirdi. B?z?n onun usaqlari sevdiyin? d? s?bh? edirdi. Usaqlarla oynamaqla, m?sgu-liyy?tl?ri il? maraqlanmaqla arasi yox idi. El? buna g?r? d? analarina qarsi mehriban olan, ?rk?y?nl?kl?rind?n qalmayan Raminl? ?ingiz atalarindan ??kinirdil?r. Onlarin arasinda g?z?g?r?nm?z bir p?rd? var idi. Oglanlari atalarinin ev? gec g?lm?sin? v? yaxud evd? gec?l?m?m?sin? ad?t etmisdil?r, bunu adi hal kimi q?bul edirdil?r. Bu, onu b?z?n narahat edirdi, ata-?vlad m?nasib?tl?rinin h?ddind?n artiq soyuqlugu ona ?zab verirdi, amma n? ed? bil?rdi?

?rinin etinasizliqla dediyi �Demirdin rayona g?nd?r?c?ks?n?� s?zl?rini esid?n Z?rif? daha he? n? dem?di. Isigi s?nd?r?b yavasca ?arpayisina uzandi. Amma yata bilm?di � yuxu g?zl?rind?n qa?aq d?sm?sdi. Aci fikirl?r yen? beynind? dolasmaga basladi. O, basdan-ayaga kimi tanma ??kilmisdi. Bu vaxta kimi ?h?miyy?t verm?diyi ?zabli bir duygu v?cuduna sarilmisdi. ?z-?z?nd?n utansa da, h?ya ets? d? ?r?yind? etiraf etdi: tumar ist?yirdi, ?zizl?nm?y?, oxsanmaga ehtiyac duyurdu. ?t?n ill?r boyu o, ?sl m?h?bb?tin n? oldugunu bilm?misdi, kisi n?f?sini doyunca hiss etm?misdi. Z?rif?y? ?n ?ox ?zab ver?n yasi idi. O gec? ?z?n? g?zg?d? g?r?nd?n b?ri tez-tez yasi haqqinda d?s?n?rd?. 35 yasinda h?r qadin ?z g?nclik t?rav?tini saxlaya bilmir. Kim bilir, b?lk? d? 2-3 ild?n sonra onun bu g?z?lliyind?n ?s?r-?lam?t d? qalmayacaq.

�Ail? h?yati m?n? R?sidl? bagli n? q?d?r h?y?canlar, n? q?d?r ?zablar g?tirdi. M?nim se?imim d?z olmadi. O, m?ni he? vaxt sevm?yib, bundan sonra da sevm?y?c?k�. Bu fikir onun beynind? ?l?m h?km? kimi s?sl?ndi. Bird?n �M?n s?n? x?yan?t ed?c?y?m. S?n buna layiqs?n. R?sid! S?nd?n intiqam almaqla ?z m?nliyimi t?hqir olunmaqdan xilas ed?c?y?m�,�� dey? q?tiyy?tl? ?z?n? s?z verdi. Bir q?d?r sakitl?s?n kimi oldu. Bu fikir ona q?rib? bir y?ng?ll?k g?tirdi, ha?an yuxuya getdiyind?n x?b?ri olmadi.



* * *



��S?n bu g?n h?mis?kind?n d? g?z?ls?n, Z?rif. S?n? n? olub?

H?kiml?r s?b? m?dirl?rinin g?nd?lik tapsiriqlarini alib kabinetl?rin? dagilisandan sonra Aydin bu s?zl?ri dem?kd?n ?tr? Z?rif?ni yanina ?agirtdirmisdi.

��Yaz g?lib. Aydin.�� Z?rif? m?nali t?rzd? g?l?ms?di. Sonra is? ?lav? etdi.�� Adam he? is? g?lm?k ist?mir. El? dinc?l?rdim�

��S?n dinc?l?nd? yaninda olmagi nec? d? arzulayardim� � Aydin bu s?zl?ri onun x?trin? d?ym?kd?n qorxa-qorxa dedi. Amma Z?rif? hirsl?nm?k ?v?zin? g?ld?:

��Pis fikir deyil. B?lk? dogrudan da bir yerd? dinc?l?k?

Aydin qulaqlarina inanmadi. Heyr?t dolu g?zl?rl? ona baxdi. Z?rif?nin yanaqlan allandi. Bird?n-bir? dilind?n ?ixan s?zl?r onu ?z g?z?nd?n saldi, basqalasdirdi. Amma Aydinin g?zl?rind? q?rib? bir isiltinin doguldugunu g?r?b �oyunu� davam etdirm?k q?rarina g?ldi.

��Bir g?n s?ninl? olsam neyn?rs?n?�� Z?rif? rola girmisdi.

Aydinin s?z danismaga, cavab verm?y? iqtidan ?atmadi. O, k?yn?yinin yaxasini a?ib d?rind?n n?f?s aldi. Alninda ?m?l? g?lmis t?r damcilarini yayligi il? silib Z?rif?y? uzun, q?rib? bir n?z?r saldi. Z?rif? bu baxislarin m?nasini anlamadi. Onlarda inciklik, yaziqliq, nifr?t bir-birin? qarismisdi: �M?nim y?ng?lbeyinliyim? lag etdi�. Z?rif? bu fikird?n vicdan ?zabi ??kdi. Amma rolunu sona kimi oynamaq q?rarina g?ldi. P?sd?n oxuya-oxuya otaqdan ?ixdi:



G?zl?rin aldi m?ni,

K?m?nd? saldi m?ni.

Getm?, getm?, g?l g?z?l yar,

Getm?, getm?, g?l.

Qurbanam xan g?z?n?,

Nazla baxan g?z?n?,

Yen? s?rm? ??kmis?n

Evl?r yixan g?z?n?.



Bilirdi ki, Aydinin bu xalq mahnisindan xosu g?lir.

Z?rif? x?st?l?rini yenic? q?bul edib qurtarmisdi ki, bas tibb bacisi M?leyk?nin qa?a-qa?a Aydinin kabinetin? t?r?f getdiyini g?r?b narahat oldu:

��N? olub?�� dey? M?leyk?d?n sorusdu.

��Doktor ?m?rovun ?r?yi tutub.

Z?rif? h?y?canla ?z?n? i??ri atanda bir ne?? h?kimi burada g?rd?. Aydini taxta uzandirmisdilar. Onun r?ngi avazimisdi, bayaqki s?n ?hval-ruhiyy?li adamdan ?s?r-?lam?t qalmamisdi. M?leyk? onun qoluna iyn? vurdu, sonra d?rman i?irtdi.

Bir azdan Aydinin hali yaxsilasanda hami bir-bir otaqdan ?ixdi. Z?rif? is? i??rid? ayaq saxladi.

��S?n? bird?n-bir? n? oldu?�� dey? g?nahkar t?rzd? sorusdu. Sanki onun bu halina Z?rif? bais olmusdu.

��M?niml? bir d? o c?r zarafat el?m?.�� Aydinin bu bir c?ml?sind? h?r sey var idi. Bu bir c?ml? Z?rif?y? qarsisindaki adamin b?t?n varligini, ?r?yinin b?t?n duygularini a?ib g?st?rdi. Bu s?zl?rd? yalan v? q?lp ola bilm?zdi. Aydinin onu sevdiyin? bundan b?y?k s?but n? ola bil?rdi? Onu bu vaxta kimi he? k?s, he? vaxt bel? g?cl? m?h?bb?tl? sevm?misdi. Lakin bu fikir onu sevindirm?di, ?ksin?, ?r?yin? h?zin bir k?d?r yayildi. �Q?rib?dir, m?n R?sidi sevir?m, R?sids? Asyaya vurulub. Aydin m?ni sevir, m?ns? ona qarsi etinasizam. Niy? bel? olsun axi? D?nyanin q?rib? isl?ri var, s?n sevdiyin s?ni sevmir, s?ni sev?ni s?n sevmirs?n. G?r?s?n h?yat niy? bel?dir? R?sid m?ni Aydin q?d?r sevs?ydi, h?yatim bu q?d?r ?zabli, bu q?d?r iztirabli ke?m?zdi. B?s niy? basqasini sev?n biri il? ?m?r s?rm?lis?n? Bil?-bil? ki, o, s?ni sevmir, addimbasi s?n? x?yan?t edir, buna d?zm?lis?n? Qadinsan dey? h?r sey? g?z yumub ism?tini, namusunu qorumalisan? B?s Asya? Onun ism?ti yoxdur? Eh, ke?din yen? Asyani t?nqid?. B?s o insan deyil? O sev? bilm?z? Neyn?sin ki, qism?tin? evli kisi ?ixib. Eh, ay Aydin, s?n he? olmasa arxayinsan ki, arvadin aydan ari, sudan durudur. N? olsun ki, onu sevmirs?n. Axi h?yat t?kc? m?-h?bb?td?n ibar?t deyil. H?yat etibar, v?fa, s?daq?tdir. Bunlar olmayandan sonra yasamagin n? m?nasi?�

Bird?n Aydina yazigi g?ldi, ?r?yind? s?fq?tli bir n?vazis hissi doguldu. Ona n? is? xos bir s?z dem?k, ?r?yini ovutmaq, t?s?lli verm?k ist?di. Yavasca dedi:

��Zarafat etmir?m, m?n? diqq?tl? qulaq as. S?n m?ni ?agiran kimi g?r?s?n? g?l?c?y?m. D?z s?z?md?r.



* * *



Z?rif? sonsuz h?y?can i?ind? ?irpinirdi. Fikirl?sm?kd?n beyni sismisdi. Qarsida onu g?zl?y?n imtahanin s?r?tl? yaxinlasdigim, c?mi bir ne?? saatdan sonra ?oxdan b?ri qorxa-qorxa, h?m d? q?rib? bir maraqla g?zl?diyi g?r?s vaxtinin g?lib ?atacagini d?s?nd?kc? ?r?yinin d?y?nt?l?ri artirdi. G?rginlikd?n basinin damadan g?rilmisdi. Gicgahlarinda qan z?rbl? vururdu. ?s?bi v? q?rarsiz h?r?k?tl?rl? bos yer? vurnuxmaqdan bezmisdi.

Bir ne?? saatdan sonra onun h?yati d?yis?c?kdi: ya yaxsiliga, ya da pisliy? dogru d?yis?c?kdi. N? olacaqdi, n? bas ver?c?kdi, bunlan dem?k indi ?ox ??tin idi. Amma bir sey? s?bh? yox idi ki, ?vv?lki ?r?k rahatligi, q?lb sakitliyi onu h?mis?lik t?rk ed?c?kdi. H?mis?ki Z?rif? daha olmayacaqdi: t?miz, saf, namuslu Z?rif?.

Bu g?r?s adi g?r?sl?rd?n deyildi. ?rli qadinla evli kisinin g?r?s?nd? n? is? t?hqiredici bir sey var idi. ?slind? bu, x?yan?td?n basqa bir sey deyildi. Bu g?n Z?rif? bil?-bil?, q?rannin n? d?r?c?d? d?zg?n olub-olmadigini d?rk ed?-ed? aglinin h?km?, ?r?yinin t?l?bi il? R?sid? x?yan?t ed?c?kdi. N?hay?t, ondan qisas alacaq, ill?r boyu ??kdiyi ?zablarin, agnlarin heyfini ?ixacaqdi.

Bir h?ft? idi ki, Z?rif? bu g?r?s? hazirlasirdi. Bir h?ft? idi ki, onun agli il? ?r?yi bir-biri il? d?y?s?rd?. Agli onu bu g?r?sd?n ??kindirm?y? ?alisir, s?hvini, q?bah?tini, atacagi addimin yanlisligini basa salir, ?r?yi is? ?ksin?, ona sirin v?dl?r verir, basgic?ll?ndirici s?zl?r pi?ildayirdi. O, qarsida sirin bir g?r?s?n, g?z?l bir ?yl?nc?nin olacagini v?d edirdi. ?slind? onu bu g?r?s? m?h?bb?tsiz, sevgisiz ke??n ill?r ?oxdan hazirlamisdi. Z?rif? sevgiy? t?sn? idi, ?sl ist?y?, ?r?kd?n g?l?n, q?lb? n?fuz ed?n d?rin hissl?r? m?htac idi. ?slind? ?r?yinin d?rinlikl?rind? R?sidi qinamirdi. H?r sey? s?b?b sevgi idi. R?sid Asyani sevirdi. Bunu Z?rif?y? hiss etdirm?m?y? ?alissa da, o, qadin h?ssasligi il? R?sidin ondan soyumaginin ?sl s?b?bini bilirdi.

R?sidin m?h?bb?tini qazana bilm?diyin? g?r? ?z?n? nifr?t edirdi. ?rinin ?r?yini ?l? almaq ???n ?ox vasit?y? ?l atmis, lakin hamisi ugursuzluqla n?tic?l?nmisdi. N?hay?t, h?r yerd?n, h?r seyd?n ?li ?z?l?nd?n sonra taleyi il? barismaqdan basqa qeyri ?laci qalmamisdi. Qisqancliq adli seytan ?r?yin? gir?nd?n sonra is? ?rind?n qisas almaq q?ranna g?lmisdi. Son vaxtlar R?sid Asyanin yaninda olanda qisas alacagina ?z?n? q?tiyy?tl? s?z verirdi. D?s?n?rd? ki, x?yan?t ets?, b?lk? d? bu q?d?r ?zab ??km?z. Atilmis, t?rk olunmus, unudulmus qadin olmaqda t?hqiredici n? is? var idi. Bu hiss ona el? ?zab verirdi ki, b?z?n ?z?n? ?l?m arzulayirdi. Bel? yasamaq ??tin idi, ruhun-daki daimi firtina onu bezdirmisdi. Amma fikirl?s?nd? ki, yoxlugu R?sidi n?inki yandiracaq, ?ksin?, ?l-qolunu a?acaq, n?hay?t, Asya il? k?bin k?sdir? bil?c?k, ?l?m bar?d? yox, x?yan?t haqqinda d?s?n?rd?. Fikirl?sirdi ki, x?yan?t ets?, R?sid Asyanin qucaginda xumarlananda o, daha ?vv?lki kimi aci g?z yas-lan axitmaz, ?r?yind? t?s?lli tapar ki, ?z? d? kiminl?s? olub.

Z?rif?y? el? g?lirdi ki, bu g?r?s Aydindan ?tr? b?lk? d? ki?ik bir t?s?lli, bir bas sigallama olacaq. Onu bu q?d?r sev?n, yolunda h?r c?r f?dakarliga hazir olan bu adamin ?r?yin? h?min g?r?s xos bir s?rinlik yayacaq. B?z?n Z?rif? qorxu i?ind? d?s?n?rd? ki, bu g?r?sd?n sonra Aydinin g?zl?rind? adil?s?c?k, zirv?d?n asagi diyirl?n?c?k, onun ???n h?yatdaki adi qadinlardan birin? ?evril?c?k. O, bunu ist?mirdi. Aydinin g?z?nd? adil?sm?kd?n qorxurdu. Bunun xudp?s?ndlik oldugunu bils? d?, Aydinin ona olan m?h?bb?tinin azalmasini ist?mirdi. Lakin g?r?sd?n sonra Aydin ona m?hk?m baglana da bil?rdi. Z?rif?y? ?li ?atandan sonra daha da ?ilginlasa bil?rdi. Z?rif?ni ?n ?ox qorxudan da el? bu idi.

�Z?rif? ?rinin a?ilmamis yatagina baxdi: ?t?n gec? d? g?lm?misdi. Qisqancliq g?rz? kimi yenid?n ?r?yind? bas qaldirdi. Agir d?s?nc?l?r i?ind? geyinib evd?n ?ixdi. T?yin olunmus vaxta h?l? ?ox qalirdi. Ona g?r? d? k???l?ri dolasmaga basladi. ?z?n? agir bir cinay?t? hazirlasan adam kimi hiss edirdi. Z?rif?y? el? g?lirdi ki, k???d?n ?t?nl?rin hamisi ona baxir, ?r?yind?n ke??nl?ri g?zl?rind?n oxuyur, s?r?fsiz h?r?k?tin? g?r? onu ittiham edirl?r. Ke?irdiyi sonsuz h?y?candan sif?ti p?rtm?sd?. �B?lk? getm?yim?� � dey? fikirl?sdi, lakin bird?n Aydini g?zl?ri ?n?nd? canlandirdi. Onun n? hala d?s?c?yini t?s?vv?r ed?nd? h?min fikird?n dasindi. Bu zarafat ona baha basa g?l? bil?rdi. Yox, getm?li idi, artiq q?rar q?bul edilmis, ox yayindan atilmisdi.

?r?yind?ki ittiham?i el? hey xatirladirdi: �S?n u?urum qarsisindasan, pozgunluga dogru gedirs?n�. ?rl?rin? x?yan?t ed?n pozgun qadinlara h?mis? nifr?t etmisdi. Indi ?z? onlardan birin? ?evrilirdi. �Pozgun�. Bu s?z onu diksindirdi. Dem?li, bu g?nd?n etibar?n ?vv?lki ism?tli, namuslu Z?rif? ?l?c?k, onun yerind? basqa bir Z?rif? dogulacaqdi. Bird?n Aydinin d?n?n ona dediyi s?zl?r yadina d?sd?: �M?n s?nd?n ?ox sey ist?mir?m, Z?rif, birc? saat yanimda ol. El?c? ?ll?rini ?ll?rim? alib g?zl?rin? tamasa ed?c?y?m. M?n? daha he? n? lazim deyil�.

�Dogrudanim Aydin m?ni bu q?d?r sevir? Axi n?y? g?r?? Hansi c?h?tim m?ni ona baglayib? Bu, adi bagliliq, adi m?h?bb?t deyil. O, m?n? pir? sitayis ed?n kimi s?cd? edir. M?h?bb?tini sinamaga ehtiyac varmi? Axi bir il deyil, on il deyil.� Bu fikirl?r onu bir q?d?r sakitl?sdirdi. Lakin onun ardinca s?bh? dil? g?ldi: �Aydinin ?vv?ll?r yerin dibind?n qaynayan bulaq kimi sakit m?h?bb?ti son vaxtlar t?lat?ml?, firtinali d?niz? ?evrilib. Bu, s?ni qorxutmurmu?�



* * *



Onlann g?r?s?c?kl?ri ev Bakinin m?rk?zind?ki sakit m?h?ll?l?rd?n birind?, dar dalanda yerl?sirdi. Bura Aydinin b?y?k qardasinin evi idi. O, ail?si il? ?? illiy? xaric? isl?m?y? getmisdi. Aydin h?rd?n bura g?lib ev? bas ??kirdi. Z?rif? bunu bilirdi. Qorxa-qorxa, arxasinca g?l?nin olub-olmadigini yoxlaya-yoxlaya, atdigi addimin yalnisligim, etdiyi h?r?k?tin agilsizligini bir daha d?rk ed?-ed? binanin birinci blokunun ikinci m?rt?b?sin? qalxdi.

Z?ngi ?almaq ist?y?nd? qapi yavasca a?ildi: Aydin qapinin agzinda dayanmisdi. Onun b?t?n g?rk?mind?n el? b?xtiyarliq, el? ?z?nd?n raziliq yagirdi ki, bu, n?d?ns? Z?rif?ni hirsl?ndirdi. Onsuz da ?s?bi olan Z?rif?nin kefin? el? bil sogan dogradilar. Lakin bunu hiss etdirm?m?y? ?alisdi. Salam verib i??ri ke?di.

��S?n g?ldin? S?n g?ldin?�� Aydin g?zl?rin? inanmirmis kimi sevincl? bu s?zl?ri t?krar edib onun ?iyinl?rini qucaqladi. Aydinin bel? tez, bel? ?zl? halda ona yaxinlasmasi Z?rif?nin xosuna g?lm?di.

Dayan, neynirs?n?�� dartinib onun ?ll?rind?n xilas oldu. Divara s?yk?nib soyuq baxislarla ?vv?l Aydini, sonra is? otagi n?z?rd?n ke?irdi.

Stolun ?st?nd?ki g?ldandaki qizilg?ll?rin ?tri otagi b?r?m?sd?. Bosqablarda armud, qoz l?p?si, badam i?i qoyulmusdu. �G?r n? canf?sanliq edib�,�� dey? fikirl?sdi. N?d?ns? bunlar Z?rif?ni h?vs?l?d?n ?ixardi. ?mumiyy?tl?, bu m?nzil? q?d?m qoydugu andan h?r sey onu cin atina mindirirdi. Atdigi addimin agilsizligini yalniz indi b?t?n d?rinliyi il? anladi. ?z?n? d?, Aydina da b?rk acigi tutdu. G?ldiyi c?mi bir ne?? d?qiq? idi, amma o, getm?k, onun ???n qurulmus bu k?n?ll? c?l?d?n t?cili qurtulmaq bar?d? d?s?n?rd?.

��Niy? ayaq ?st? durmusan? Ke? otur.�� Aydin mehribanliqla dill?ndi.

��Niy? danismirsan? Yoxsa g?ldiyin? pesman olmusan?

��?lb?tt? pesman olmusam. ?z?md?n z?hl?m gedir, Aydin. G?r n? agilsiz is tutmusam.�� Z?rif? boguq s?sl? cavab verdi.

��G?l ?r?yini ?zm?, qanini qaraltma,�� Aydin onu ?rkl?, m?hr?man? t?rzd? divanda oturdub ??km?l?rini soyundurdu, yumsaq m?s geyindirdi. Sonra is? yalvanci t?rzd? dedi:�� Xahis edir?m, stolun arxasinda otur.

Z?rif? k?n?ls?z halda onun dediyin? ?m?l etdi. Aydin sevinc?k halda konyak s?s?sinin qapagim a?ib ondan bad?l?r? s?zd?. Birini Z?ri f?nin, o birini is? ?z?n?n qabagina qoydu. Bu da Z?rif?ni ?z?nd?n ?ixardi: �El? bilir s?rab i?m?kd?n ?ox el? xosum g?lir�.

��M?n i?m?y?c?y?m,�� Z?rif? q?tiyy?tl? bad?ni k?nara it?l?di.

Aydin el? t??cc?bl?ndi ki, sanki Z?rif? hansisa bir taley?kl? m?s?l?nin h?llind?n yayinirdi:

��N? danisirsan? M?tl?q i?m?lis?n.

��Dedim ki, i?m?y?c?y?m. M?cbur el?s?n, indic? ?ixib ged?c?y?m.�� Z?rif? ?m?lli-basli incidi. Onun k?skinliyi Aydini geri ??kilm?y? m?cbur etdi.

��Yaxsi, ?z?n bil?n m?sl?h?tdir. M?n is? s?nin sagligina i??c?y?m.

Aydin bad?ni basina ??kdi. Sonra onu t?z?d?n konyakla doldurub:

��Bunu is? i?ir?m ikimizin sagligina,�� deyib onu da i?di.

Z?rif? he? c?r ?z?n? g?l? bilmirdi, o, Aydini s?z yagisina

tutmusdu:

��Bura g?lm?kl? n? q?d?r agilsiz h?r?k?t etdiyimi fikirl?s?nd? az qaliram d?li olam. M?n? el? g?lirdi ki, bu g?r?s h?r ikimiz? bir t?s?lli olar. Amma bel? deyilmis. R?sidi nec? sevdiyimi bu d?r?c?d? anlamamisdim. H?yatda he? k?si onun q?d?r ist?m?mis?m, y?qin ki, bundan sonra da ist?m?y?c?y?m.

��M?n? bunlari dem?kd?n ?tr? g?lmis?n?�� Aydin aci-aci g?ld?.

Z?rif? onun ?r?yinin inc? telin? toxundugunu basa d?sd?:

��M?ni bagisla, Aydin. G?r?k s?n? dem?y?ydim.

Aydinin g?zl?ri yasardi:

��B?s m?n? yazigin g?lmir? G?r ne?? ill?rdir arxanca s?r?n?r?m. Dogrudanim ?r?yind? m?n? qarsi z?rr? q?d?r d? ist?k yoxdur?

Aydinin g?z yaslan Z?rif?ni yumsaltmaq ?v?zin? bir az da h?vs?l?d?n ?ixardi.

��?z?m? ?ox m?cbur etmis?m, amma alinmayib. N? etm?li, h?yat t?zadlarla doludur. Bilir?m ki, R?sid m?ni sevmir, amma buna baxmayaraq basqa he? k?s? baglana bilmir?m. Incim?, Aydin, n? edim, ?r?yim? h?km ed? bilmir?m. M?n h?qiq?ti s?n? dem?liy?m. S?ni sevmir?m v? he? vaxt da sevm?y?c?y?m. ?z?m? yaxsi taniyiram.

Aydinin g?zl?rinin ifad?si d?yisdi. Bayaqki s?mimi baxislarda indi h?ris v? ?ilgin isarti k?z?rirdi.

��Eybi yoxdur, sevm?, Z?rif, s?nd?n incimir?m. Indi yanimda olmagin, bel? yaxindan s?n? tamasa ed? bilm?yim ?z? xosb?xtlikdir.�� Aydin bunu deyib bir g?z qirpiminda onu qucagina alib qonsu otaqdaki ?arpayiya t?r?f apardi. Bunu ovunu par?alamaga hazir olan p?l?ng c?ldlyi il? el? ani etdi ki, ?vv?l Z?rif? onun m?qs?dini basa d?s? bilm?di. ?z?n? ?arpayida g?r?nd? sarsilib:

��N? edirs?n, burax m?ni, burax!�� dey? ?igirdi. Lakin Aydin ona ?h?miyy?t verm?d?n kobudcasina Z?rif?nin ?ynind?ki paltarlari ?ixarirdi. Z?rif? paltarlarini tutub saxlamaga ?alisir, Aydin is? v?hsic?sin? onlari ?ixarmaqda davam edirdi. Artiq Z?rif?nin ?ynind? yalniz alt geyimi qalmisdi. O, Aydinin qarmaqlarindan qurtulmaq ???n var-g?c? il? ?alisir, amma g?c? ?atmirdi. N?hay?t, b?t?n daxili q?z?bini toplayib var � g?c? il? onun ?z?n? sill? ??kdi. Aydin el? bil yuxudan ayildi. Onun ?ll?ri bosaldi. D?s?m?d? ayaqlan ?st? ??mb?lib basini asagi saldi. N? etdiyini, nec? kobudluga yol verdiyini sanki in-di anladi. Z?rif?y? qarsi nec? v?hsilik etdiyini basa d?sd?. Heyvani hissl?rinin selini basli-basina buraxdigina g?r? ?z?n? ittiham etdi.

Z?rif? ?ll?ri il? ?z?n? tutmusdu. T?hqir olunmus, al?almis adamlar kimi s?ssizc? aglayirdi. B?d?ni Aydinin qarmaqlarindan qipqirmizi idi. Bundan m?t??ssir olan Aydin onun ?iyinl?rini qucaqlayib ?pm?y? basladi. Z?rif? daha dartinmir, m?qavim?t g?stemirdi, buna onun taq?ti qalmamisdi. Yaman yo-rulmusdu. Bu n?vazisl?rd?n. Aydinin at?sli ?p?sl?rind?n xoshal olmurdu. Aydinin odlu dodaqlan onun hissl?rini oyatmirdi. Aydindan z?hl?si gedirdi, ona nifr?t edirdi, onu d?nyalar q?d?r sev?n, yolunda h?yatindan ke?m?y? hazir olan bu adamdan o, iyr?nirdi.

Bird?n bel? fikirl?sdiyin? g?r? ?z-?z?nd?n utandi. Aydina yazigi g?ldi. Ayaqlarina yixilmis bu adam onun yadina H?seyn Cavidin s?zl?rini saldi: �Siz qadinlar ayaqlariniza qapananlari t?hqir ed?r, sizi t?hqir ed?nl?rin ayaqlarina qapanarsiniz!� El? bil bu s?zl?r Z?rif? ???n deyilmisdi. O, Aydini qucaqlayib oxsamaq, ?p?sl?rin? cavab verm?k ist?di. Lakin bu, birc? an ??kdi. Onun sarisin sa?larini sigallamaq ???n qaldirdigi ?ll?ri s?z?n? baxmadi. �H?r sey nec? d? m?r?kk?bdir. Sevm?d?n x?yan?t etm?k d? olmazmis�,�� dey? fikirl?sdi. Onun bura g?lm?yi, Aydinin hissl?ri il? oynamagi b?y?k s?hv idi. Tutdugu isin agilsizligini bir daha anladi. G?cl? esidil?c?k s?sl? Aydina dedi:

��Bir d? m?n? yaxinlassan, ?m?rl?k s?ni dindirm?y?c?y?m.

��S?n m?ni bu halda qoyub ged? bilm?zs?n.

Aydin kallasmis s?sl?, az qala qisqira-qisqira dedi. Z?rif?nin dinm?diyini g?r?b yalvarici n?z?rl?rl? ona baxdi. Lakin Z?rif? onun qan ??kmis, yadlasmis g?zl?rin? baxmirdi. O, he? n? dem?d?n paltarini geyinm?y? basladi. Aydin paltan onun ?lind?n almaq, geyinm?yin? mane olmaq ist?di.

��Get, m?n? su g?tir,�� Z?rif? ?mr el?di. Aydin suyu g?tir?n? kimi Z?rif? artiq geyinib yataq otagindan ?ixmisdi. O, ?ll?ri ?s?-?s? suyu i?di. Aydinin ?z?n? baxmadan:

��Qapini a?, gedir?m,�� dedi.

��Nec?? Gedirs?n? Axi g?ldiyin he? on d?qiq? deyil.�� Aydin t?svis? d?sd?. Lakin Z?rif?nin ?m?lli-basli titr?diyini g?r?b qorxuya d?sd?.�� Z?rif, s?n? n? olub? Bir yerin agrimir ki?�� dey? ?l-ayaga d?sd?. Onun ?ll?rini ovuclarina alanda bumbuz oldugunu g?r?b h?y?can i?ind? onu divanda oturtdu. Z?rif? yalvaris dolu s?sl? dill?ndi:

��Burax m?ni. Yalvariram s?n?, g?z?md?n d?sm?k ist?mirs?ns?, qapini a? gedim.

��Qorxma, Z?rif, daha ?limi s?n? toxundurmayacagam. El?c? otur. Bir az ?z?n? g?l.

Z?rif? daha s?z dem?k iqtidarinda deyildi. O, basini divana s?yk?yib g?zl?rini yumdu. El? yorulmusdu ki, ayaga qalxmaga taq?ti yox idi. ?z?n? pis hiss edirdi. Aydin c?ld o biri otaqdan adyal g?tirdi, onunla Z?rif?nin ?st?n? ?rtd?.

��V?hsilik etdiyim? g?r? m?ni bagisla. ?z?md?n asili olmadi. Amma m?ni d? basa d?s. S?ni yanimda g?r?nd? ?z?m? itirdim, hissl?rimi cilovlaya bilm?dim.

Aydinin pi?iltili s?si Z?rif?y? q?tiyy?tini qaytardi. O, adyali ?st?nd?n atib ayaga qalxdi:

��Bu d?qiq? qapini a?masan, s?n? ?mr?m boyu nifr?t ed?c?y?m.

��S?n? yalvariram, ayaqlarina d?s?nir?m, Z?rif!

Aydin dogrudan da onun ayaqlari altinda yer? d?s?ndi. Lakin bu h?r?k?ti Z?rif?ni daha da h?vs?l?d?n ?ixardi:

��Al?alma, Aydin, s?n? yarasmir. Ist?mir?m ki, al?alasan. Qalx ayaga!

��Dem?k m?n? r?hmin g?lm?y?c?k, h??

��S?n bu saat el? haldasan ki, onsuz da he? n?yi basa d?sm?y?c?ks?n.�� Z?rif? qapiya san getdi. Lakin Aydin ona qapini a?maga imkan verm?di. Z?rif? boguq s?sl?:

��M?n? z?rr? q?d?r h?rm?t edirs?ns?, burax gedim,�� dedi.

Aydin daha he? n? dem?di. Qapini a?ib bir k?narda dayandi. Z?rif? ?z?n? bayira atdi. Azadliga ?ixmis m?hbus sevinci il? qa?a-qa?a pill?k?nl?ri d?sd?. Buradan, onu bu q?d?r al?atmis, ?zmis, t?hqir etmis bu m?kandan bacardiqca tez uzaqlasmaq ist?yirdi. Taksi saxlayib mindi.

Ev? ?atanda ?l ?antasini bir k?nara atib ?z?qoylu divana yixildi. Xeyli vaxt bel?c? uzanili qaldi. D?s?nm?k, n?tic? ?ixarmaq iqtidarinda deyildi. B?t?n ?zalari agriyirdi. Aydinin kobud barmaqlarinin agrisini, odlu dodaqlarinin t?masini b?d?ninin h?r yerind? hiss edirdi.

Bird?n telefon z?ng ?aldi. ?vv?l d?st?yi g?t?rm?k ist?m?di. Amma telefon aramsiz olaraq s?sl?nirdi. N?hay?t, ?lini d?st?y? uzatdi. Aydin idi:

��M?n?m, Aydin. Esidirs?nmi? Axsama kimi s?n? vaxt verir?m. ?g?r qayidib yanima g?lm?s?n, h?r seyi a?ib R?sid? dey?c?y?m.

El? bil danisan Aydin deyil, hansisa uzaq planetd?n g?lmis yad bir adam idi. S?si el? soyuq idi ki, Z?rif? ?s?d?.

��N?? N? dedin?�� o, qulaqlarina inanmadi.

��Esitdiyini. ?g?r qayidib bura g?lm?s?n, h?r seyi ?rin? danisacagam.

��Axi n?yi danisacaqsan? Bizim ki, aramizda he? n? olmayib.

��Xeyr, olub, s?n m?niml? olmusan.

Z?rif? esitdikl?rin? inanmadi.

��De, Aydin, n? ist?yirs?n de.�� Z?rif? taq?tsiz halda d?st?yi yerin? asdi.



* * *



Gec? yarisi qapi z?rbl? d?y?ld?. Z?rif? diksinib yatagindan qalxdi, h?y?candan ?r?yi sixildi. Qaranliqda ayaqlari il? basmaqlarini axtardi. Bir tayini ayagina ke?irtdi, amma o biri tayini tapa bilm?di. Hirsl?nib o biri basmagini da soyundu. Isigi yandirmadan qapiya getdi. A?ar yerind?n k?skin araq iyi onu vurdu. Qapini a?ib ?rini i??ri buraxdi. R?sidin i?kid?n qizarmis q?z?bli sif?tini g?r?nd? her seyi anladi: Aydin dediyin? ?m?l etmisdi. R?sid salam verm?d?n, k?lm? k?sm?d?n otaga ke?di. Z?rif? d? ?r?yi ?s?-?s? onun ardinca i??ri girdi. Bird?n ?z?nd? a?ilan sill?d?n m?vazin?tini saxlaya bilm?yib yanindaki stula asdi, aradan da yer? yixildi. Bu, el? ani, el? tez bas verdi ki, Z?rif? ?z?n? itirib bir k?lm? s?z dey? bilm?di. R?sid onun yaxasindan tutub ayaga qaldirdi, indi d? o biri yanagina sill? ??kdi. Sonra is? yumruqlan il? onun b?d?nin? agir z?rb?l?r endirm?y?, s?y?sl?r yagdirmaga basladi. Z?rif? agridan qovrulsa da, s?sini ?ixarmirdi. Q?rib? bir inadla, birc? damla g?z yasi axitmadan b?t?n bunlarin n? il? bit?c?yini g?zl?yirdi. Onu q?rib? bir etinasizliq, heyr?tamiz bir bigan?lik b?r?m?sd?. Daxili sakitlikl?, inadcil t?mkinl? bunun n? il? qurtaracagini g?zl?yirdi. H?r seyd? oldugu kimi bunda da bir sonluq olmali idi. Bu sonluq bir saatdanmi, yarim saatdanmi, ha?ansa g?l?c?kdi. Birc? s?br etm?k lazim idi. �S?br il? a?ilar bagli qapilar�,�� dey? ?z-?z?n? t?lqin edirdi.

R?sid, n?hay?t, yorulub stulda oturdu. Arvadinin ?z?n? baxmadan dedi:

��Paltarlarimi yig, h?mis?lik gedir?m. S?nin kimi ?xlaqsiz qadinla bir damin altinda qala bilm?r?m.

Z?rif? m?tilikl? ?rinin paltarlarini yigmaga basladi. He? n? sorusmadi, he? sey dem?di. N?hay?t, isi sona ?atdiranda R?sid iri yol ?antasini g?t?r?b boguq s?sl?:

��S?n?dl?rini hazirla, m?hk?m? yolu il? ayrilacagiq,�� dedi. Sagollasmadan qapini ?irpib getdi.

Z?rif? onun arxasinca qapini qifillayib otaga qayitdi. N? aglamaga, n? d? d?s?nm?y? taq?ti qalmamisdi. El? paltarli halda divanda uzandi. Onun ???n zaman, vaxt m?fhumu ?z m?nasini itirmisdi.

S?h?r yuxudan oyananda g?zg?d? ?z?n? g?r?b qorxdu. ?z?, b?d?ni basdan-basa g?y l?k?l?rl? ?rt?lm?sd?. Bunlar R?sidin yumruqlarinin izl?ri idi. Bu g?r?n?n yaralar onu agritmirdi. Q?lbind? daha b?y?k, daha d?rin yaralar g?yn?yirdi. Bu g?r?nm?y?n yaralar onu ?ld?r?rd?. Basini d?hs?tli bir agri b?r?m?sd?. Iliq dusun altinda bir xeyli dayandi. Qurulanib ?z-q?z?n? s?liq?y? salmaq ist?di. Lakin n? q?d?r ?alisdisa da g?yl?ri he? c?r gizl?d? bilm?di. Bu halda is? ged? bilm?zdi. Yenid?n divana uzandi. G?zl?rini yumub d?n?nki hadis?l?ri beynind? saf-??r?k etm?y? basladi. Q?rib? bu idi ki, R?sidin gedisi onu z?rr? q?d?r d? agritmamisdi.

?slind? o, Z?rif?nin h?yatindan ?oxdan getmisdi. Asya onu ?oxdan Z?rif?nin ?lind?n almisdi. D?n?n ona ?l qaldirmaqla, onu �?xlaqsiz� adlandirmaqla is? o, Z?rif? ???n h?mis?lik ?lm?sd?. R?sid on bes ild? onun v?fasini, s?daq?tini, f?dakarligini, m?h?bb?tini qiym?tl?ndirm?misdi. Ani s?hvind?n is? tez x?b?r tutmusdu. Lakin Z?rif?ni ?n ?ox heyr?tl?ndir?n R?sidin q?rib? soyuqqanligi idi. O, Z?rif?d?n he? n? sorusmadan, h?qiq?ti ?yr?nm?d?n. Aydinin dedikl?rinin dogru olub-olmadigini yoxlamadan arvadini d?hs?tli s?kild? c?zalandirmisdi. Onunla k??? qadini il? edil?n kimi r?ftar etmisdi. Ill?rd?n b?ri ail?sin? x?yan?t ed?n, bundan he? bir m?n?vi ?zab ??km?y?n, ?n yaxin adamini agir iztirablara m?niz qoyan bir adam onu x?yan?td? su?lamisdi.

Z?rif? ?r?yind? bu vaxta q?d?r hiss etm?diyi q?rib? bir y?ng?ll?k duyurdu. O, buxovdan azad olmusdu. D?n?nki hadis?y? o, ?r?yind? minn?tdar idi. Yoxsa r?sm?n aynlmaq onlar ???n ??tin olacaqdi. D?n?nki hadis? is? h?r seyi h?ll etmisdi. Bir sey onun ???n aydin olmusdu: o. R?sidin yolunda b?y?k bir mane? idi. Bu mane?ni yox etm?y? R?sid ?oxdan f?rs?t axtarirdi. Sakit, mehriban, d?rdkes Z?rif? buna imkan vermirdi. Kim bilir, b?lk? d?n?nki hadis? olmasaydi, onlar ?m?rl?rini bel?c? basa vuracaqdilar. R?sid fikri-zikri Asyanin yaninda oldugu halda, ?z evind? qonaq kimi dolanacaq. Z?rif? is? qadin ???n ?n b?y?k d?rd olan sevilm?m?k c?zasini ??k?-??k? g?nl?ri aylara, aylari ill?r? calaya-calaya yasayacaqdi. Bir evd? iki yad f?r?hsiz ?m?rl?rini s?rm?y? m?hkum edil?c?kdi.

R?sidi anlamaq olardi, o, Z?rif?ni sevmirdi. B?s Aydin? B?s onu satqinliga n? vadar etmisdi? Onu n? m?cbur etmisdi ki, sevdiyi qadini bel? insafsizcasina, r?hmsizc?sin? c?zalandirmisdi? Bu r?zilliy? s?b?b n? idi? Z?rif? n? q?d?r fikirl?sir, bas sindirirdisa da Aydinin h?r?k?tinin m?nasini anlaya bilmirdi. Bir sey s?bh?siz idi ki, onun Z?rif?nin ?r?yin? vurdugu yara he? zaman sagalmayacaq.

Dalbadal ke?irdiyi sarsintilar izsiz ?t?sm?di. Z?rif? yataga d?sd?. O, bir h?ft? yorgan-d?s?kd?n qalxa bilm?di. Bir h?ft? sonra, agrilari ke?ib ?z?n? g?l?nd? g?zg?y? baxib g?zl?rin? inanmadi: ?vv?lki Z?rif?d?n yalniz bir c?t iri, qara g?z qalmisdi. Iki ?n ?ziz adamini itirm?k izsiz ?t?sm?misdi. Bu itkil?rd?n hansi daha agir idi? ?slind? R?sidi o, ?oxdan itirmisdi, sad?c? olaraq bunu etiraf etm?kd?n qorxurdu.

Onlari bir-birin? baglayan tell?r ?oxdan nazilmisdi. Yalniz r?sm?n ?r-arvad idil?r. B?s Aydin? Z?rif? ???n o, uzun ill?r boyu yaxin h?md?m, ?ziz dost, m?hk?m sirdas olmusdu. He? k?s? dey? bilm?diyi, h?tta ?n yaxin r?fiq?si S?bin?y? bel? etibar etm?diyi d?rdl?rini d? Aydina deyirdi. Bu, el?-bel? bagliliq deyildi, sinaqlardan ?ixmis, d?rinl?smis hiss idi. B?s niy? Aydin bird?n-bir? bel? d?n?k ?ixmisdi? Onun bu x?yan?ti kim? lazim g?lmisdi? Z?rif? d?rin t??ss?f hissi il? d?s?n?rd? ki, onun ?oxdan b?ri qorxa-qorxa g?zl?diyi x?yan?t ?slind? bu idi: Aydinin ona x?yan?ti.



* * *



Bir h?ft?d?n sonra is? ?ixanda klinikada esitdiyi ilk x?b?r Aydinin isd?n ?ixmasi oldu. Onu s?h?rin m?rk?zind? a?ilmis yeni klinikaya bas h?kimin m?avini v?zif?sin? aparmisdilar. ?? ay idi ki, kollektivd? bu bar?d? s?hb?t gedirdi. Amma birc? Z?rif? bilirdi ki, Aydin ona g?r? is yerini d?yism?k ist?mir. Indi Aydinin getm?si x?b?rini esid?nd? ?r?yin? h?zin bir k?d?r ??kd?.

Kabinetini a?ib i??ri girdi. Xalatini geyin?nd? cibind? m?ktub g?rd?. Aydinin x?tti idi! Z?rif? onu a?ib oxumaga basladi:

�Salam, Z?rif! M?nim g?z?l, inc?, h?m d? d?rdli, pesiman Z?rifim! ?mr?m?n m?nasi, b?lali m?h?bb?tim, ?zablarimin s?b?bkari! Bu m?ktubu yazmaqda m?qs?dim n? s?nd?n ?zr ist?m?k, n? t?v?qqe etm?k, n? d? bagislanmagimi xahis etm?kdir. Bilir?m ki, m?ni he? vaxt bagislamayacaqsan, g?nahlarimdan ke?m?y?c?ks?n. S?nin ?r?yin? m?nim q?d?r kim b?l?ddir? Nec? al?aq h?r?k?t etdiyimi d? yaxsi bilir?m. O g?n m?n? n? olmusdu? Niy? o v?ziy-y?t? d?sm?sd?m? Ill?rl? h?sr?tinl? yanan, s?n? p?r?stis ed?n, sitayis ed?n, birc? d?f? ?ll?rini ?ll?rin? toxundurmaq ???n h?yatini qurban verm?y? hazir olan Aydin niy? v?hsil?smisdi? ?zizim, bilir?m ki, bu suallar s?n? rahatliq vermir. Bilir?m ki, s?nin h?yatini alt-?st etmis?m. Onsuz da sirin olmayan taleyin? z?h?r qatmisam. Ancaq ist?yir?m ki, m?ni d?zg?n basa d?s?s?n. H?r?k?tl?rimin m?nasini oldugu kimi anlayasan.

H?r sey nec? d? g?z?l idi. S?n g?ldin. M?nim ???n d?nyada bundan b?y?k s?ad?t ola bilm?zdi. Bu g?r?s? nec? g?zl?diyimi, onun m?n? n?l?rin bahasina basa g?ldiyini yaxsi bilirs?n. Pill?k?nl?rd? s?nin addimlarinin s?sini esid?nd? az qaldi ?r?yim dayana. ?mr?m boyu he? vaxt he? bir qadini s?nin q?d?r arzulamamisam. M?nim ???n qadin, g?z?l v? agilli qadin, sevdiyim qadin birc? s?n olmusan. Bu m?h?bb?t m?ni usaqlasdirib, ?r?yimd? n?cib, inc? hissl?r dogurub. S?nin ail?d? xosb?xt olmadigini, R?sidin Asya il? yasadigini ?oxdan bilirdim. ?zablarimi artiran da o idi ki, m?nim g?yl?rd?n uca sandigim, m?l?kl?r m?l?yi hesab etdiyim bir qadin m?h?bb?tsiz yasayir. R?sidl? xosb?xt olsaydin, b?lk? d? s?n? bu q?d?r m?hk?m baglanmazdim. ?z?n m?n? he? n? dem?s?n d?, R?sidd?n s?hb?t a?masan da, taleyind?n sikay?tl?nm?s?n d? h?r seyi basa d?s?rd?m. S?n? k?m?k etm?k, d?rdl?rin? s?rik olmaq ist?yirdim. S?n he? vaxt R?sidi pisl?mirdin, h?mis? onun haqqinda xos s?zl?r danisirdin, ?ox seyi d? uydururdun. ?r?yin ayri seyl?r pi?ildayirdi, dilin is? tamam basqa s?zl?r deyirdi. N?hay?t, fikirl?sdim ki, s?n? bu q?d?r ?zab ver?n h?yat yoldasini s?nin g?z?nd?n salim, onun n? c?r adam oldugunu s?n? tanidim. Asyanin evinin yerini d? s?n? o m?qs?dl? nisan vermisdim. O vaxt n?l?r ke?irdiyin, n? hallara d?sd?y?n indi d? yadimdadir. Kas s?n? he? n? dem?y?ydim. M?n? el? g?lirdi ki, R?sid bar?d? h?qiq?ti bil?nd?n sonra ona olan m?h?bb?tin soyuyacaq, ondan ?z?n d?n?c?k.

M?n s?ni q?rib? bir m?h?bb?tl?, ?v?z g?zl?m?d?n, cavab ist?m?d?n sevmis?m. Bir yerd? isl?m?k, g?nd? bir ne?? d?f? s?ni g?rm?k m?nim ???n h?r sey idi. He? aglima da g?lm?zdi ki, ha?ansa s?ninl? t?klikd?, ?z-?z?, g?z-g?z? g?l? bil?r?m, ?ll?rimi ?ll?rin? toxundura bil?r?m. H?r sey? s?n s?b?b oldun, ?zizim. O g?n el? dem?s?ydin, o g?r?s d? olmayacaqdi. S?n m?niml? g?r?sm?k ist?diyini dedin. Bilirdim ki, s?n R?sidd?n intiqam almaq ???n bu addimi atirsan. Amma m?nim ???n bunun f?rqi yox idi. O vaxta q?d?r m?n? des?ydil?r ki, adam xosb?xtlikd?n, b?y?k sevincd?n ?l? bil?r, m?n buna inanmazdim. Amma s?n dem?, bu, ?ox adi sey imis. Ne?? g?n bu h?y?canli sevincl? yasadim, h?yat m?nim??n g?z?ll?sdi, ?z adiliyini itirdi. Hayana baxirdim, s?ni g?r?rd?m. Kiminl? danisirdim, s?nin s?sini esidirdim. S?n m?niml? olacaqdin, sa?larinin ?trini duyacaqdim, g?zl?rinin r?ngin? lap yaxindan baxacaqdim. Bunlan fikirl?sdikc? d?li olmaq d?r?c?sin? ?atirdim.

O g?n s?nin g?z?lliyin, o t?svir?g?lm?z g?z?lliyin m?ni heyran etdi. S?nin bu q?d?r g?z?l oldugunu t?s?vv?r etm?zdim. Lakin bel? yaxin ik?n, h?tta qucagimda, ?ll?rimin arasindayk?n m?nd?n bu q?d?r uzaq, m?n? qarsi bu d?r?c?d? soyuq oldugunu basa d?s?nd? h?r sey yadimdan ?ixdi. S?n? qarsi kobudluq etdim. Kim bilir, s?nin o sill?n olmasaydi, b?lk? d? bagislanmaz s?hv? yol ver?c?kdim. S?nin sill?n m?ni yuxudan oyatdi. Amma g?r?k el? tez getm?y?ydin, ?zizim. Qoymayaydin ki, o g?r?s bel? tez, bel? g?zl?nilm?z s?kild? basa ?atsin. Birinci v? axirinci d?f? s?ni ?pm?y? niy? imkan verm?din? M?nim halimi g?rm?rd?nm?? S?n ki, d?rin d?s?nc?li adamsan. B?s m?nim hissl?rimi, duygularimi niy? qiym?tl?ndirm?din? M?ni niy? basa d?sm?k ist?m?din? S?nin �?g?r m?n? z?rr? q?d?r h?rm?tin varsa, burax gedim� s?zl?rin m?ni ?z?m? qaytardi. Basa d?sd?m ki, s?ni g?cl? saxlamaq m?mk?n deyil, qalmaginin da bir m?nasi yoxdur. S?n m?ni he? vaxt sevm?mis?n.

M?nim bu boyda m?h?bb?timin m?qabilind? s?nd? ki?icik bir ist?k d? olmayib. S?n ?ixib ged?nd?n sonra aci-aci agladim. ?z?md?n el? z?hl?m gedirdi! S?nin m?h?bb?tini qazana bilm?diyim ???n ?z?m? nifr?t etdim. Aglaya-aglaya si'is?d?ki konyaki son damlasina kimi i?dim. S?nd?n intiqam almaq q?rarina g?ldim. El? dasq?lbli bir adami s?nin bu q?d?r sevm?yin? d?z? bilmirdim. Dediyim kimi gedib R?sidi tapdim. H?r seyi ona danisdim. ?lb?tt?, ?st?n? qoymaqla. O, m?nim yaxamdan yapisdi. M?nim ist?diyim d? bu idi. Biz ?lb?yaxa olduq. Yumruqlarimi onun sin?sin?, qarnina endirdikc? bundan l?zz?t alirdim.

N? etdiyimi R?sid ?ixib ged?nd?n sonra anladim. Bunun s?n? baha basa g?l?c?yi aydin idi. R?sid bu heyfi s?nd? qoymayacaqdi. Beynim aydinlasdiqca, aglim basima g?ldikc? h?r?k?tl?rimin r?zilliyi bar?d? d?s?nd?m. Lakin gec idi. Geriy? yol qalmamisdi. He? n?yi d?yism?k, ?vv?lki qaydasina salmaq m?mk?n deyildi. G?c?m yalniz ogru kimi blokunuzda gizl?nib qapinin arxasindan evinizd?n g?l?n s?sl?r? qulaq asmaga ?atdi. R?sidin s?y?sl?rini, yumruq z?rb?l?rini esidirdim. Amma s?nin s?sin ?ixmirdi. S?n bu t?hqirl?r? m?n? g?r? d?z?rd?n, ?zizim. ?vv?l ist?dim i??ri girib onu var g?c?ml? ?zisdirim, s?ni onun ?lind?n alim. Amma fikirl?sdim ki, bu, s?ni daha da q?z?bl?ndir?r, ona g?r? d? fikrimd?n dasindim.

Is? ?ixmadigin g?nl?rd? n?l?r ??kdiyimi bir Allah bilir. Q?bah?timin nec? b?y?k oldugu, c?zamin nec? agir olacagi aydin idi.

M?n h?r seyi itirdim. M?nim ???n d?nya s?nd?n ibar?t idi. S?n olmayandan sonra h?yatin m?nim ???n he? bir ?h?miyy?ti yoxdur. S?ni tapib itirm?k is? ikiqat agirdir. ?zizim, m?n indi basa d?s?r?m ki, taleyim? h?km ver?n ?ilginligim v? d?liliyim oldu.

Indi m?nim??n ?n b?y?k t?s?lli s?nin x?yalindir, o ?l?atmaz xatir?ndir. Bu bar?d? danismasam da h?r an b?t?n varligimla s?ni d?s?n?r?m. Dodaqlarimda daim s?nin b?d?ninin h?rar?tini duyuram, h?mis? d? duyacagam. S?n m?nim ruhuma, duygularima dolmusan.

B?t?n bunlan s?n? yazmayacaqdim v? ?z?m? s?z vermisdim ki, s?ni daha narahat etm?y?c?y?m. Amma ist?mir?m ki, s?nin x?yalinda v?hsi, kobud, satqin, vicdansiz adam kimi qalim. Axi m?n bel? deyil?m. M?nim h?yatda s?nd?n b?y?k arzum olmayib v? olmayacaq da. Yaxsi bilir?m ki, bu, ?l?atmaz, aglasigmaz, h?yata ke?m?z arzudur. Bas vermis b?t?n bu hadis?l?rd?n sonra s?ninl? ?z-?z?, g?z-g?z? g?lm?k ist?mir?m. Bu, h?m m?n?, h?m d? s?n? ??tin olar. Bir d? ki, s?nin c?zani g?zl?m?dim, ?z?m ?z?m? c?zalandirmaq q?rarina g?ldim � isd?n ?ixdim. S?ni g?rm?m?k, s?ni esitm?m?k ???n! M?nim??n h?yatda bundan b?y?k c?za ola bilm?z. Onu k?n?ll? olaraq q?bul etdim. G?c?m yalniz buna ?atir.

Z?rif, ?zizim, sevimlim, m?l?yim, d?rdim, k?d?rim, g?zl?rimin yasi, ?r?yimin agrisi, m?nim sagalmayan yaram! ?g?r bacarsan, m?ni bagisla. M?n agilsizin g?nahindan ke?. Birc? sey? z?rr? q?d?r s?bh?n olmasin ki, n? etmis?ms?, s?ni sevdiyimd?n etmis?m. M?nim ucbatimdan aldigin fiziki v? m?n?vi z?rb?l?r? g?r? m?ni ?fv et. Bir daha s?nin yolunun ?st?n? ?ixmayacagam. Amma bil ki, s?ni d?nyada m?nim q?d?r sev?n ikinci adam olmayib, bundan sonra da olmayacaq. S?ni ?mr?m?n sonuna kimi sev?c?y?m. Amma narahat olma, bundan s?nin x?b?rin olmayacaq, bundan s?n? bir z?r?r toxunmayacaq.

M?ktubu s?n? g?z yaslari i?ind? yaziram. Onu yazdiqca ?r?yim qan aglayir. Kas bu g?r?s olmayaydi, m?nim h?yatimi alt-?st el?mis, arzularimi ?ld?rm?s, ?midl?rimi soldurmus bu g?r?s hardan g?ldi? Bu g?r?s sakit ?mr?md? qorxunc bir qasirga kimi qopdu, h?r seyin m?nasini d?yisdirdi.

Z?rif, bilir?m ki, m?n? olan q?z?bin ke?m?yib. Amma zaman h?r seyi h?ll edir, ?zizim. Yadinda saxla, s?nin bu d?nyada Aydin adinda dostun var. Ha?an s?n? lazim olsam, ha?an k?m?yim? ehtiyacin olsa, bil ki, yanindayam. Yox, ?g?r m?ni bagislaya bilm?s?n, onda n? etm?li? ?ar?m s?n? �?lvida� dem?y? ?atir. ?lvida, m?nim ?l?atmaz Z?rifim!�



* * *



�Telefon bayaqdan z?ng ?alirdi. Amma Z?rif? m?ktubdan ayrila bilmirdi. Son s?tirl?ri oxuyub d?st?yi g?t?rd?.

��Z?rif?, salam!�� Anasinin mehriban, iliq s?si onu k?vr?ltdi.

��Salam, ana can�

��Niy? kefsizs?n, bala? Bir sey olmayib ki?�� Anasi 600 kilometrlik m?saf?d?n onun kefsizliyini hiss etmisdi.

��He? n? olmayib, usaqlar??n bir az darixmisam.

��Yaxsi dinc?l? bildinmi?

��H?, ana, el? yaxsi dinc?ldim.�� Z?rif? q?h?rini gizl?d? bilm?di.

��Sabah usaqlarla Bakiya g?l?c?y?m. S?nd?n yaman nigaranam. R?sidl? dalasmamisan ki? H?r gec? sizi yuxuda g?r?r?m�

�Sabah usaqlar g?lir. Iki g?nd?n sonra m?kt?bdir. Y?qin Raminl? ?ingiz bu iki ayda ?ox d?yisibl?r. Y?qin bir az da b?y?y?bl?r. Ramin bu il altinci, ?ingizs? besinci sinf? ged?c?k�.

Bird?n usaqlan ???n el? darixdi, onlardan ?tr? el? q?ribs?di ki, k?vr?ldi. Basini anasinin dizl?ri ?st?n? qoyub sa?larinda onun dogma ?ll?rinin sigalini duymaq ???n ?r?yi tel-tel ?sdi. Usaq kimi h?nk?rd?.



1986




G?z?y?n




Sabah axsama kimi o. H?c?r xalanin yaninda qalacaq. Bu g?n v? gec?, bir d? sabahki g?n. Axsam anasi g?lib onu buradan evl?rin? aparacaq. Lakin sabah axsama kimi g?r h?l? n? q?d?r vaxt var. �Kas m?c?z? bas ver?ydi. M?n g?z?m? yumub a?ana kimi sabah a?ilaydi,� � Aynur bunu arzulayirdi.

T?s?vv?r etdi ki, s?h?r a?ilib, anasi onu aparmaga g?lib. G?zl?rini b?rk-b?rk yumub bunu x?yalinda canlandirdi. M?c?z? bas verib-verm?diyini yoxlamaq ???n g?zl?rini a?di. Amma yox, he? bir m?c?z?-zad bas verm?misdi.

O, s?ssizc?, i?ini ??k?-??k? aglayirdi ki, qonsu otaqda paltar ?t?l?y?n H?c?r xala esidib hirsl?nm?sin. Aynur p?nc?r?nin qabagina ke?ib ?zb??z birm?t?b?li evin p?nc?r?sin? tamasa etm?y? basladi. P?nc?r?nin qarsisinda qoyulmus stolun ar-xasinda ariq, mehriban sif?tli bir kisi oturub ag v?r?ql?r? n? is? yazirdi. Aynur onu burada g?rm?y? ad?t etmisdi, h?mis? maraqla ona g?z qoyardi. Bu m?sguliyy?t onu yamanca ?yl?ndir?rdi. O adam h?rd?n basini qaldirib ?zb??z evin p?nc?r?sind?n baxan bu balaca qiza mehribanliqla g?l?ms?y?r, sonra yen? ?z isin? davam ed?rdi. �G?r?s?n n? yazir?� � dey? Aynur fikirl?s?rdi. Onun q?l?mi nec? c?ld isl?tdiyini, ag v?r?ql?ri nec? s?r?tl? qaraltdigini g?r?b heyr?t? g?l?rdi. B?z?n bu adam basini kagizlarin ?st?n? qoyub h?r?k?tsiz qalar, gah da basini ?ll?ri arasina alib sakitc? oturardi. Aynur onu yalniz axsamlar g?rm?y? ad?t el?misdi. G?nd?zl?r bu p?nc?r?d? kims? g?r?nm?zdi.

H?c?r xalanin evind? ke?irdiyi g?nl?r onun ???n isc?nc?y? ?evril?rdi, ?r?yini n?hay?tsiz k?d?r b?r?y?rdi. Oyuncaqlari il? k?n?ls?z oynayar. H?c?r xalanin bisirdiyi x?r?kl?ri istahsiz yey?rdi. B?z?n saatlarla p?nc?r?nin qarsisinda oturub g?zl?rini yola dik?r, anasinin g?lib onu evl?rin? aparacagi vaxti s?birsizlikl? g?zl?y?rdi.

Aynurun H?c?r xaladan xosu g?lmirdi. Bu ne?? vaxtda ona ?yr?s? bilm?misdi. Qadin Dilar?nin yaninda onu ?p?b oxsayar, sirin dill? danisdirardi. Dilar? ?ixib ged?nd?n sonra is? usagin varligi el? bil onun yadindan ?ixirdi. Tez Dilar?nin g?tirdiyi ?ti, kolbasani, g?y?rtini, meyv?ni yerb?yer ed?r, m?tb?xd? bis-d?sl?, sonra is? ev isl?ri il? m?sgul olardi. Bel? vaxtlarda Aynur bir k?narda dayanib s?sini ?ixarmadan onu seyr ed?rdi. B?z?n ona el? g?l?rdi ki, H?c?r xala onu g?rm?r. G?lib d?z qabaginda dayanardi ki, day?si ona n?z?r yetirsin. H?c?r xala-ni is? isind?n ayirmaq m?sk?l m?s?l? idi. H?hay?t, Aynur darixib qonsu otaga ke??r, s?killi kitablara tamasa ed?rdi.

H?c?r xala usagi bir d? sam yem?yi vaxti dindir?rdi. Onu yedird?r, i?ird?rdi. Aynur yem?kd?n sonra qab-qacagi yigisdirmaqda day?y? k?m?k ed?rdi. Sonra is? ?arpayiya uzanib yuxusu g?lm?y?-g?lm?y? yatmaga ?alisardi ki, s?bh tez a?ilsin. S?h?r eyni v?ziyy?t yen? t?krar olunardi. H?c?r xala yen? ev isl?ri il? m?sgul olar, yuyar, ?t?l?y?r, x?r?k bisir?rdi. Aynur is? qonsu otaqda saatlarla s?ssizc? oynayardi.

B?z?n H?c?r xala Aynuru ?z? il? bazara, d?kana aparardi. K???d? o, tamam ayri adam olardi, onunla mehriban danisar, suallarina s?brl? cavab ver?rdi. Aynur da d?s?n?rdi ki, y?qin H?c?r xala evd? yorulur, danismaga taq?ti qalmir, ona g?r? d? onunla bel? soyuq davranir.

Anasi Aynuru g?t?rmy? g?l?nd? H?c?r xala ad?ti ?zr? dil-agiz ed?rdi:

��Canini yeyim Aynurun, ?ox yaxsi usaqdir. Ona ?z dogma balam kimi baglanmisam. Aynur yatanda darixdigimdan bilmir?m n? edim.

Usaq onun bu iki?zl?l?y? qarsisinda dem?y? s?z tapmazdi. H?r d?f? H?c?r xalagil? getm?k vaxti ?atanda Aynur anasina yalvarardi:

��Ana, n? olar, m?ni H?c?r xalanin yaninda qoyma da�

Dilar? onun sa?larini qarisdirib cavab ver?rdi:

��S?n m?nim agilli qizimsan. Agilli qiz is? anasinin s?z?nd?n ?ixmaz.

��M?n orda darixiram axi�

��H?c?r xala s?ni bu q?d?r ?ox ist?yir, s?n is? deyirs?n ki, dan xiram.

��Ana, s?n onu tanimirsan. O, m?ni z?rr? q?d?r d? ist?mir. H?mis? s?n? yalan danisir.�� Aynur onu inandirmaga ?alisardi. Amma Dilar? aciqli halda qizinin s?z?n? k?s?r, onun h?r?k?tini ?rk?y?nl?k hesab edib dedikl?rin? ?h?miyy?t verm?zdi.

H?c?r xala kims?siz qadin idi. Qonsularin dediyin? g?r?, usagi olmadigina g?r? ?ri ?oxdan onu atib getmisdi. O vaxtdan atasindan qalma ikig?z evd? yasayir, h?y?td?ki birotaqli evini is? kiray?y? verirdi. H?c?r xala yaxinliqdaki idar?d? xadim? isl?yir, s?nb? v? bazar g?nl?rind? is? Dilar?nin qizina baxirdi. O, az ?ziyy?tl? basa g?l?n day?likd?n m?mnun idi. Lakin n?d?ns? bu sakit, g?z?l qiz usagini sev? bilmir, ona qani qaynamirdi.

H?r d?f? iki g?nl?k ayriliqdan sonra anasini g?r?nd? Aynur sevincind?n qus olub u?maq ist?y?rdi. Ev? g?l?nd? ?z?n? b?y?k kimi aparar, anasinin ?lind?ki ?antani apanb yerin? qoyar, ayagina ke?irm?k ???n m?s ver?r, onun h?r ki?ik tapsirigini b?y?k h?v?sl? yerin? yetir?rdi. Anasinin s?sini esitm?k, yaninda olmaq onun ???n b?y?k s?ad?t idi. Dilar? ev-esiyi s?liq?y? salandan, yem?k hazirlayandan sonra qizini g?zm?y? aparmaq ist?y?rdi:

��Aynur, baga ged?k?

��Yox, ana, ist?mir?m.

��S?ni yell?nc?y? mindir?c?y?m.

Ist?mir?m.

��Dondurma alsam ged?rs?n?

Usagin g?z?n? n? dondurma, n? d? basqa seyl?r g?r?n?rdi. O:

��M?n s?ninl? evd? qalmaq ist?yir?m, ana,�� dey? cavab ver?rdi. Lakin Dilar? ?ox vaxt qizinin bu ist?yinin m?nasina varmadan dodagi altinda deyin?rdi:

��Bu usaq bilmir?m kim? oxsayib. Xalxin usaqlarini h?y?t-bacadan yigmaq olmur. Bizimkini d? evd?n bayira ?ixarmaq m?mk?n deyil.

Dilar?nin b?z?n qizina yazigi g?l?rdi. O, q?rib?, basqalarina b?nz?m?y?n usaq idi. Onun bir oyuncagini sindirdigi, bir kitabini cirdigi v? ya paltarini batirdigi Dilar?nin yadina d?sm?rd?. D?s?m?d? ki?ik bir kagiz par?asi g?rs?ydi, tez onu yerd?n qaldinb zibil qabina atardi. Dilar? qizini az-az hallarda ?zizl?y?rdi. Buna g?r? d? Aynur onun h?r ki?ik n?vazisin?, h?r iliq t?b?ss?m?n? sevin?r, h?r xos s?z?nd?n ?r?yin? bir h?rar?t axardi. Anasi ona �can� dey?nd? sevinc i??risind? sorusardi:

��S?n m?n? �can� dedin?

��H?, Aynur.

��?ox sag ol, ana.

Dilar? onun bu q?rib? iltifatina h?mis? g?l?rdi.

� � Aynur, daha aglamirsan ki?�� H?c?r xala qapida g?r?nd?. Aynur ona cavab verm?di.

��Di dur, b?sdir mismirigini salladin. G?l ??r?yimizi yey?k.,�� H?c?r xala onun ?lind?n tutub yem?k otagina apardi.



* * *



Dilar? gec?ni ?ox narahat yatmisdi. ?z?n?n r?ngi solgun g?r?n?rd?. G?zl?rinin alti qaralmisdi. S?h?rd?n eyni a?ilmirdi. ??nki bu g?n ayin on ???, n?hs g?n idi. Dilar? ayin on ???n? h?mis? qorxa-qorxa g?zl?y?rdi. O g?n m?tl?q n? is? xosag?lm?z bir hadis? bas verm?li, qani qaralmali idi. Uzun ill?r idi ki, bunu sinaqdan ke?irirdi.

��Qizim, r?is yerind?dir?�� dey? i??ri gir?n yasli bir qadin sorusdu.

��Xeyr.

��Bilmirs?n hardadir?

��Bilmir?m.

��Bu g?n g?l?c?kmi?

Dilar?nin h?vs?l?si daraldi:

��M?n n? bilim g?l?c?k, ya g?lm?y?c?k. B?y?m r?is m?n? hesabat verir?

��Hesabat vermirs?, s?ni niy? biirda oturdub?�� dey? qadin deyin?-deyin? otaqdan ?ixdi.

�B?li d?, baslandi.� � Dilar? dilxor halda makinasini tiqqildatmaga basladi.�� �Qudurasan, qurbaga, g?ldi bizi vurmaga�,�� ?r?yind? arvadin dalinca s?yl?ndi.

Bir azdan ortayasli bir kisi i??ri girib birbasa r?isin kabinetin? t?r?f getdi.

��Ay yoldas, hara?�� dey? Dilar? sorusdu.

��R?isin yanma.

��B?s sorusmazlarmi ki, r?is burdadir, ya yox?

��Q?bul vaxti isd? olmayib, harda olacaq?

��Deyirsiz y?ni b?t?n g?n? kabinetind?n ?ixmamalidir?�� dey? Dilar? hirsl?ndi.

��?vv?l d?vl?t isi, sonra s?xsi isl?r.

Xeyli ??n?-bogazdan sonra kisi narazi halda ?ixib getdi. He? bes d?qiq? ke?m?di ki, ucaboy bir oglan i??ri girdi:

��Q?s?ng qiz, salam.

��?leyk?ssalam.

��R?isin yaninda adam var?

��R?is yoxdur.

��Hardadir?

��Bilmir?m.

��Qaniniz niy? qaradir?

��Onun siz? d?xli yoxdur.

��Heyf bu g?z?llikd?n ki, bel? acidil qiza verilib,�� dey? oglan t??ss?fl?ndi.

Dilar? onun s?zl?rind?n tutuldu. �Dogrudan da, m?n? n? olub? Adamlarla niy? bel? kobud danisiram? ?nlann n? t?qsiri var?� � dey? ?z-?z?n? d?s?nd?.

Oglan otaqdan ?ixan kimi Dilar? stolunun yesiyind?n balaca g?zg?s?n? ?ixarib sa?ini daradi, ?tirl?ndi, ?z?n? mehriban ifad? verdi. Bu g?rk?mind?n m?mnun qaldi.

��Namiq Dadasovi?in katib?sisinsiz?�� ?z?nd?n sitlik yagan bir oglan salamsiz-k?lamsiz ona yaxinlasdi.

��Sizi esidir?m,�� dey? Dilar? aciqli halda cavab verdi.

��Namiq Dadasovi?in yaxsi z?vq? var.�� Oglan bu s?zl?ri agzini az qala Dilar?nin qulagina yapisdirib dedi. Dilar? qipqirmizi qizardi, amma he? n? dem?di.

��?vv?lki katib?si d? q?s?ng qiz idi. Basa d?sm?r?m, o niy? ?ixib getdi?!�� Oglan g?zl?rini bic-bic qirpdi. Dilar? daha h?vs?l?sini basa bilm?di.

��Bura baxin, v?t?ndas, el? etm?yin ki, milis ?agirim. R?dd olun burdan.

Oglan onun ?s?bil?sdiyini g?r?b ?z?n? itirdi:

��M?n n? dedim ax i?

��Siz? dedim r?dd olun burdan.

Oglan ?vv?l t?r?dd?dl? Dilar?y? baxdi, sonra is? he? n? dem?yib otaqdan ?ixdi. Lakin he? bir d?qiq? ke?m?mis yenid?n qapidan boylandi:

��Namiq Dadasovi?? he? n? dem?yin ha! Yaxsi d?sm?z.

Dilar? basini ?ll?ri arasina almisdi. Hirsind?n dodaqlarini

g?mirirdi. Onun d?nyada ?n ?ox z?hl?si ged?n bir s?z var idis?, o da �katib?� s?z? idi. Bu adla ?agrilanda ?z?n? al?almis, t?hqir olunmus hesab edirdi. Bu idar?y? g?ldiyi g?n? l?n?t oxuyurdu. Bir b?han? il? isd?n ?ixmaq ist?yirdi. Amma bu b?han? he? c?r ?l? d?sm?rd?. Namiq Dadasovi? mehriban adam idi. Birc? d?f? d? onun x?trin? d?ym?mis, s?sini qaldirmamisdi. Dig?r t?r?fd?n d?, Dilar? pedaqoji institutda qiyabi oxuyurdu.

Institutu bitirm?yin? il yarim vaxt qalirdi. Ona g?r? d? bird?f?lik ixtisasina uygun is axtarmali idi.

��Dilar? xanimin kefi nec?dir?�� Namiq Dadasovi?in yumsaq, mehriban s?si esidil?nd? Dilar? ayaga qalxib onunla salamlasdi.

��Niy? qanin qaradir?�� dey? r?is sorusdu.

��He?, el? bir sey yoxdur.�� Dilar? cavab verdi.

Namiq Dadasovi? otagina ke??nd? Dilar? ?z?nd? n? is? bir y?ng?ll?k hiss etdi. Bayaqki qanqaraligi yadindan ?ixdi. Tez elektrik ?aynikini qaynadib ?ay d?ml?di, balaca podnosa konfet, m?r?bb? qoyub r?isin otagina ke?di. Onlan stolun ?st?n? d?z?b geri qayitmaq ist?yirdi ki, r?is dill?ndi:

��Bir d?qiq? ?yl?s, Dilar?.

Dilar? stul ??kib oturdu.

��Nec?s?n? ?oxdan s?ninl? s?hb?t etmirik.

��?ox sag olun, h?r sey yaxsidir.

��Qizin nec?dir? S?ni ?ox incitmir ki?

��Xeyr.

��Cavan qadin ???n t?k yasamaq ??tindir. ?z? d? s?nin kimi g?z?l qadin ???n. El? deyilmi?

Dilar? ?iyinl?rini ??kdi.

��Xahis edir?m, m?ni ?z?n? yad bilm?. N? s?z?n olsa ??kinm?, yaxsimi?

��Sizd?n ?ox raziyam, Namiq Dadasovi?,�� Dilar? onun s?mimiyy?tind?n k?vr?ldi.

��M?ni sad?c? olaraq adimla ?agir, Dilar?.

Dilar? basi il? raziliq isar?si verib otaqdan ?ixdi. R?isin s?zl?ri onun beynini dumanlandirmisdi. Namiq Dadasovi? yarasiqli, n?z?r-diqq?ti c?lb ed?n adam idi. Qadinlarin ?oxunun ondan xosu g?lirdi. El? Dilar? d? ona qarsi etinasiz deyildi. ?rind?n ayrildigi alti il ?rzind? ona ?r?k a?anlar az olmamisdi. Bir ne??si il? g?r?sm?s, h?tta evin? d? aparmisdi. Lakin he? biri il? bir h?ft?d?n artiq yaxinliq ed? bilm?misdi. Namiq onlara b?nz?mirdi. �Sonra da deyirl?r ki, on ?? n?hs r?q?mdir. Bunun n?yi n?hs oldu? R?is katib?sin? s?mimiyy?tini izhar etdi�,�� dey? Dilar? d?s?nd? v? bu fikird?n utandi. �Ilahi, g?r n?l?r d?s?n?r?m?!� Bird?n ?z?n? acigi tutdu: �Ay yaziq, s?n n? g?n g?rm?s?n axi? Usaq ?skisi yumaqdan basqa neyn?mis?n? Indi bu g?z?llikl? ?mr?n? bir usagin yolunda ??r?d?rs?n. Guya usaq b?y?y?nd? s?n? �?ox sag ol� dey?c?k. Ay dedi ha!�

Dilar?nin ?r?yind? bir-birin? zidd fikirl?r d?y?s?rd?. O, gah ?z?n? m?hakim? edir, gah da ?z?n? haqq qazandirirdi. N?hay?t, bu m?bariz?d?n bezdi. T?k yasamagin agri-acisini o, ?ox ??kmisdi. Bir g?n deyildi, bir ay deyildi. D?z alti il idi ki, t?klik ona ?zab verir, ?r?yini agridir, gec?l?r yuxusunu, g?nd?zl?r is? rahatligini ?lind?n alirdi. Uzun, bitib-t?k?nm?y?n qis gec?l?ri, dumanli-?iskinli payiz axsamlari bir-birini ?v?z edirdi. Ill?r he? bir g?z?l sey v?d etm?d?n ?t?s?rd?. Lakin bunlar Dilar?ni o q?d?r agritmirdi. Onu agridan basqa sey idi: son vaxtlar adamlar ondan uzaqlasirdilar. K?hn? dostlan, r?fiq?l?ri yavas-yavas onunla ?vv?lki m?nasib?tl?rini d?yisirdil?r, qohumlan get-ged? evin? az-az g?lirdil?r, qonsular da onunla soyuq davranmaga baslamisdilar. Dilar?nin t?k yasamasini h?r? bir c?r m?nalandinrdi.

Dilar? bunlan d?rk edirdi. Adamlann soyuqlugu onu yayin istisind? buz kimi ?s?d?rd?. H?rd?n ?r?yind? etiraz hissi bas qaldinrdi. Ist?yirdi qisqirsin, al?m? car ??ksin, ?z b?db?xtliyini hamiya b?yan el?sin. Desin ki, haminiz isti yuvanizda, ?zizl?rinizin yanindasiniz. M?nim d? insan oldugumu, ?lf?t?, n?vazis?, qaygiya, m?h?bb?t?� ehtiyac duydugumu niy? basa d?sm?rs?n?z?

Telefon z?ng ?aldi. Danisan Rasim idi. Onunla iki il ?vv?l tanis olmusdu. C?mi bir ay g?r?sm?sd?l?r. Sonra Rasimi xaric? isl?m?y? g?nd?rmisdil?r. O vaxtdan g?r?sm?rd?l?r.

��Salam, Dilar?.

���

��Tanimadin? Danisan Rasimdir.

��H?, tanidim, salam. Rasim.

��Nec?s?n?

��Sag ol.

��S?ni el? g?rm?k ist?yir?m�

��?lc?zaird?n ha?an g?lmis?n?

��D?n?n.

��H?mis?lik?

��Yox. Bir ayliq m?zuniyy?t? g?lmis?m.

��Evl?nm?mis?n?

��Yox. B?s s?n? H?yatinda bir yenilik varmi?

�Yoxdur, Rasim.

��G?l bu g?n g?r?s?k, s?n? h?diyy? g?tirmis?m.

��Bu g?n he? kefim yoxdur.

��Kefini a?maq m?nim boynuma. Danisdiq?

��N? bilim.

��Danisdiq daha. Evimin yeri yadindan ?ixmayib ki?

��?ixmayib.

��Dem?li axsam saat s?kkizd?. Gecikm? ha, Dilar?! H?l?lik.



* * *



Sidirgi yagis yagirdi. El? bil vedr?d?n t?k?l?rd?. Yagis damcilan tappaturupla p?nc?r?l?r? d?yir, q?rib? s?s-k?y yaradirdi. K???d? gedis-g?lis bird?n-bir? k?silmis, masin siqnallarinin s?si azalmisdi.

Aynur p?nc?r?d?n k???y? tamasa edirdi. Balaca stulunun ?st?n? ?ixib ?ll?ri il? p?nc?r?y? dayaq ver?r?k ?z?n? s?s?y? yapisdirmisdi. Hava qaraldiqca onun ?r?yi nigaran?iliqdan sixilirdi. Darixib kitab skafinin alt g?z?nd?n �?lifba�ni ?ixartdi, ucadan oxumaga basladi: �Baba v? n?v? bagdadir. Ana evd? x?r?k bisirir". O, �?lifba�ni ?zb?r bilirdi. Bu kitab daha onun ???n maraqli deyildi.

G?zl?ri divar saatina satasdi. Gec? saat doqquz idi. Darixib televizoru yandirdi. Stulunu televizorun lap qabagina ??kib oturdu. D?f?l?rl? baxdigi bir cizgi filmi g?st?rilirdi. N?hay?t, multfilm qurtanb layla ?alinanda Aynur yerd?ki g?lincikl?rinin ?st?n? ?rtd?. ?n ?ox sevdiyi g?y donlu, sari sa?li b?y?k g?linciyi qucagina alib eyn?n televizordaki kimi layla ?almaga basladi. Verilis qurtaranda televizoru s?nd?r?b yerd?, xal?anin ?st?nd?ki g?linciyin yaninda uzandi. Sonra onu sin?sin? sixib aglamaga basladi. G?z yaslan g?linciyin ?z?n? t?k?l?rd?.

Bir azdan b?rk acdigini hiss edib ayaga durdu. S?h?r anasi ona s?dl? siyiq yedirtmisdi. Tapsirmisdi ki, acanda m?tb?xd? stolun ?st?nd?ki tavadan kotlet g?t?r?b yesin. Ancaq b?t?n g?n? yem?k onun yadina d?sm?misdi.

Aynur m?tb?x? ke?ib isigi yandirdi. Tavadan soyuq kotlet g?t?r?b ??r?ksiz yem?y? basladi. Tez doydu. Indi d? ?ay ist?yirdi. Ancaq anasi ona qaza yaxin d?sm?yi qadagan etmisdi. ?aydandan st?kana su t?k?b i?di. Tavanin qapagini ortd?, m?tb?xin isigini s?nd?r?b ev? ke?di. ?arpayisina yaxinlasib yerini a?di. Paltarini soyunub s?liq? il? stuldan asdi, gec? k?yn?yini geyinib uzandi. Ancaq yuxusu g?lmirdi.

Bu gec? d? Aynur anasini g?rm?d?n, t?k-t?nha yatacaqdi. H?c?r xala harasa getmisdi, ona g?r? d? Aynur s?h?rd?n evd? t?k qalmisdi. Onun ?r?yin? q?rib? bir qorxu ??kd?. Bu qorxu yuxusunu tamam qa?irdi. Eyvana ?ixib sag t?r?fd?ki eyvana h?sr?tl? baxdi. Bura onun bag?a yoldasi ?ingizgilin eyvani idi. Aynurla ?ingiz buradan tez-tez bir-biri il? danisar, ?yl?n?rdil?r. Aynur bag?ada ?n ?ox ?ingizl? oynayardi. F?rs?t tapan kimi oyuncaqlarini ona bagislayardi.

Eyvanda tez-tez ?ingizin atasi il? anasi da g?r?n?rdi. ?ingiz atasinin boynundan asilar, onun sa?larini oynadar, anasi da g?l?-g?l? onlara tamasa ed?rdi. Bel? vaxtlarda Aynurun ?ingiz? yaman paxilligi tutardi. Paxilliq ed?rdi ki, onun atasi var. Aynurun is? atasi yox idi. He? vaxt olmamisdi. Bundan sonra da olmayacaqdi. Atasi onu he? vaxt ?zizl?m?y?c?kdi, g?zm?y? aparmayacaqdi.

Qonsu eyvanda kims? g?r?nm?rd?. Yagisin paltarini islatdigini g?r?b ev? ke?di, ?arpayisina uzandi. Anasi yen? harasa, vacib is dalinca getmisdi. Bu �harasa�nin, �vacib isin� n?d?n ibar?t oldugunu Aynur bilmirdi. Lakin bu gedisl?r? ?r?yind? yaman acigi tuturdu. Anasinin g?z?l ?z? g?zl?ri qarsisinda canlandi. ?vv?l ?z?n? onun qucaginda t?s?vv?r etdi: anasi onu ?p?b oxsayirdi. Lakin bir azdan nec? d?y?ld?y? yadina d?sd?. Anasi ?ox vaxt ?s?bi, deying?n olardi. Bos bir seyd?n ?z?nd?n ?ixar, Aynuru d?ym?y? baslayardi. ?z? d? el? hirsl?, el? b?rk d?y?rdi ki. Aynur agridan zarildayardi. D?ym?kl? ?r?yi soyumaz, Aynura qargis yagdirardi:

��S?ni g?r?m ?l?s?n. S?ni g?r?m ciy?rin yansin. S?ni g?r?m z?lil olasan.

Aynur aglaya-aglaya stolun altina gir?r, onun ?lind?n qurtulmaga ?alisardi. Lakin bundan anasi daha da q?z?bl?n?r, paltarindan v? ya ?l-ayagindan yapisib onu ?arpayinin altindan ?ixardar, t?z?d?n d?y?rdi. H?mis? d? d?y?b-doy?b, bird?n aglamaga baslayardi:

��Ay allah, m?ni ?ld?r, canim qurtarsin,�� dey?r, sonra usagi qucagina alib ?p?r, oxsayardi. Aynur da onun qoynuna qisilib s?sini ?ixarmazdi. Bir s?z dem?y?, n? is? sorusmaga ?r?k el?m?zdi. Qorxardi ki, anasi t?z?d?n ?z?nd?n ?ixar.

Ilk d?f? idi ki. Aynur qaranliqdan qorxurdu. Qaranliqda anasi gah g?l?rd?, gah aglayirdi, gah q?hq?h? ??kirdi, gah onu ?imdikl?yirdi. Aynur vahim? i?ind? yorgani ?st?n? ??kdi.



* * *



D?z on d?rd il idi ki, H?mid H?c?r xalanin evind? kiray?nisin qalirdi. On-on bes ail? yasayan bu b?y?k h?y?td? hami onun x?trini ist?yirdi. H?c?r xala is? ondan x?susil? raziliq edirdi. H?mid h?r ayin axirinci g?n? kiray? pulunu s?liq? il? kagiza b?k?b ona verirdi. Evini s?liq?li saxlayirdi. ?z? d? n? yanina cigal-cugul oglan g?tirir, n? d? yelbeyin qizlarla g?zirdi. T?rbiy?li, basiasagi adam idi. H?c?r xalanin birc? naraziligi vardisa, o da H?midin h?ddind?n ?ox isiq yandirmasi il? bagli idi. Lakin onun p?rd?siz p?nc?r?sind?n H?midin stol arxasinda oturub daim n? is? yazdigini v? ya oxudugunu g?r?nd? he? n? dey? bilmirdi. H?mid? bu q?d?r h?rm?t qazandiran da ?slind? yazi?iligi idi.

H?midin ip?k kimi yumsaq xasiyy?ti var idi. ?mr?nd? birc? n?f?ri d? incitm?misdi. He? k?s onu hirsl?n?n, ?z?nd?n ?ixan g?rm?misdi. Yasadigi bu balaca, rahat otaq da sahibin? oxsayirdi. Buranin avadanligi k?ncd?ki d?mir ?arpayidan, p?nc?r?nin qabagindaki stoldan, iki stuldan, bir d? agzina kimi kitabla dolu b?y?k divar skafindan ibar?t idi. H?midi isd? kitab x?st?si kimi taniyirdilar. ?lin? ke??n pulu kitaba ver?rdi. Gec?-g?nd?z kitab oxumaqdan yorulmurdu, tanislarina, dostlarina da kitab bagislamagi sevirdi.

Axsamlar, ?l?lx?sus da yaz-yay axsamlan qonsular h?y?t qapisina yigisar, s?hb?t ed?rdil?r. H?mid is? kims?y? qarismazdi. Buna onun vaxti da olmazdi. A?iq p?nc?r?d?n H?midin ariq, solgun ?z?n? g?r?nd? qonsular caniyananliqla ondan s?z salardilar. ?n ?ox narahatliq ke?ir?n is? H?c?r xalanin qapibir qonsusu Nail? olardi. H?midin p?nc?r?d?n h?y?t? d?s?n k?lg?sin? Nail? bu ill?rd? o q?d?r ?yr?smisdi ki, onu g?rm?y?nd? darixirdi. H?midin ogrun-ogrun paltar yumasi, gec? hami yatandan sonra onu s?rm?si, s?h?r tezd?n durub yigmasi, d?s?m? silm?si, x?r?k bisirm?si, h?r sey, h?r sey Nail?ni k?vr?ldirdi. Ne?? d?f? ist?misdi durub ona k?m?k el?sin, amma utanmisdi. Qonsularin s?z-sov undan ehtiyat edirdi, h?m d? qorxurdu ki. H?mid onu y?ng?lbeyin hesab ed?r.

Nail? b?st?boy qiz idi. Bu yaz 38 yasi tamam olmusdu. Lakin onun z?rif, inc? v?cuduna he? vaxt bu yasi verm?k olmazdi. O, tibb institutunu bitir?n ili atasi, bir il sonra is? anasi v?fat etmisdi. Nail? ?z?nd?n ki?ik ?? bacisina h?m ata, h?m d? ana ?v?zi olmus, ???n? d? oxudub ?r? vermisdi. O, bacilarinin he? birin? oxsamirdi. Onlarin ??? d? deyib-g?l?n, s?n qizlar idi. Nail? is? sakit t?bi?tli idi, he? n? il? g?z? ?arpmirdi. Bu vaxtacan ?r? getm?m?sinin bir s?b?bi d? y?qin el? bu c?h?ti idi. Kim bilir, b?lk? d? vaxtindan tez ?z?rin? d?sd?y? m?suliyy?t, ??kdiyi qaygilar onu bel? etmisdi.

Bu gec? h?r sey Nail?ni s?b?bsiz k?vr?ldirdi. O, isigi yandirmadan yerin? uzanmisdi. A?iq p?nc?r?sind?n H?midin otagi ovuc i?i kimi g?r?n?rd?. Bir azdan onun isiginin s?nd?y?n? g?r?b Nail? narahatliqla yerind?n qalxdi. H?midin asta addimlarla h?y?td?n k???y? ?ixdigini g?rc?k ?r?yi darixdi, tez yerind?n qalxdi.

Eyvanda oturub ?ay i??n H?c?r xala onun bu narahatligini hiss edib Nail?ni ?ay i?m?y? ?agirdi. O, Nail?nin ?r?yind? dogulub boy atan duygulardan ?oxdan x?b?rdar idi, ogrun-ogrun H?midin arxasinca baxdigini, uzaqdan-uzaga onu izl?diyini ?oxdan bilirdi. Lakin ?z?n? el? apanrdi ki, guya he? n?d?n x?b?ri yoxdur. Nail?nin t?bi?ti el? idi ki, kims?nin onun ?r?yind?kil?rd?n x?b?r tutmasina razi olmazdi. Bunu o, x?trini ist?diyi, g?z?n? a?andan yaninda g?rd?y?, valideynl?rini itirdiyi o ??tin ill?rd? ona h?yan olmus, aralarindaki b?y?k yas f?rqin? baxmayaraq, ?ox yaxin oldugu H?c?r xalanin da bilm?sini ist?m?zdi.

Nail?nin qorun-qorun yandigini H?c?r xala bilirdi. Bunu da anlayirdi ki, o t?bi?td? qizlar ???n h?yatda ?z?n? h?md?m tapmaq ?ox ??tindir. Nail?d?n olsa, o, ?mr?nd? ?z?n? bel? bir adam tapa bilm?y?c?kdi. H?midi is? bu h?y?t? el? bil Allah ?z? g?nd?rmisdi. Lakin vaxt ke?ir, n? H?mid Nail?y? diqq?t yetirir, n? d? Nail? onu ?z?n? c?lb ed? bilirdi. H?c?r xala ne?? d?f? ist?misdi ki. H?midl? bu bar?d? s?hb?t etsin, onu bu haqda d?s?nm?y? m?cbur etsin. Lakin H?midin aciqlanacagindan, inciy?c?yind?n ehtiyat edirdi. Dig?r t?r?fd?n is? Nail?nin m?nliyinin tapdalanacagindan qorxurdu.

��H?midl? n? yarasardiz! Allah sizi bir-biriniz ???n yaradib.�� H?c?r xala ?oxdan ?r?yind?n ke??n fikri bird?n dilin? g?tirdi.

��N? danisirsiz, H?c?r xala?�� Nail? utanib s?z?n?n dalini dey? bilm?di.



* * *



H?mid g?z?-g?z? yaxinliqdaki baga g?ldi. Skamyalardan birind? oturub ?ll?rini qoynunda ?arpazladi. Bu g?n o, dem?k olar ki, isl?m?misdi. ?ox ?alismis, amma fikirl?rini bir yer? c?ml?sdir? bilm?misdi. S?rin, g?z?l qoxular qarismis yaz havasi onu evd? oturmaga qoymamisdi. Hava ?z? il? ona n? is? bir q?riblik, bir h?zinlik g?tirmisdi. Bird?n qus civiltisi diqq?tini c?lb etdi. Sam agacinin budaginda quslar yamanca s?s-k?y salmisdi. Akasiya agaci agappaq ?i??kl?r? b?r?nm?sd?. Havadaki q?rib? qoxunun haradan g?ldiyini o, indi anladi. Akasiya ?i??yinin ?tri onda h?mis? h?zin duygular oyadirdi. Indi d? yamyasil yarpaqlar arasindan boylanan bu z?rif salximlara baxa-baxa fikr? getdi. Q?rib?dir, h?mis? yazin g?lisini sevincl? g?zl?y?n, agaclarda h?r yeni zogun, h?r yasil yarpagin, h?r inc? ?i??yin dogulmasina diqq?tl? g?z qoyan H?midin bu d?f? yazin g?lisind?n x?b?ri olmamisdi. O, is? h?r g?n bu bagdan ke?ib gedirdi. Axsamlar t?miz hava almaga bura g?lirdi. Bird?n yadina d?sd? ki, bu g?n mayin 4-d?r � ad g?n?d?r, 36 yasi tamam olur. Lakin bu hadis?d?n ondan basqa he? k?sin x?b?ri yoxdur.

��D?rdin alim, niy? ?ll?rini qoynuna qoymusan? G?t?r ?ll?rini qoynundan!�� Qarsisindan ke??n bir qari bu s?zl?ri el? mehribanliqla dedi ki. H?mid tez ?ll?rini yanina saldi. �G?r n? mehriban qadindir. B?xt?v?r onun usaqlannin halina�,�� dey? arxasinca h?s?dl? baxdi.

Bu vaxt iri bir top diyirl?nib ayaqlarinin altina d?sd?. H?mid topu yerd?n qaldirib usaga qaytarmaq ist?yirdi ki, bird?n onu taniyib g?l?ms?di. Bu, tez-tez H?c?r xalanin p?nc?r?sind? g?rd?y? qiz idi.

��Bu s?ns?n? Adin n?dir?

��Aynur,�� dey? usaq sevinc?k cavab verdi.�� B?s s?nin adin n?dir?

��M?nim adim H?middir.

��M?n s?n? h?mis? p?nc?r?d?n baxiram,�� Aynur onun yaninda oturdu.

��M?n d? s?n?,�� dey? H?mid ona cavab verdi. H?r ikisi g?ld?.

��S?n orda n? yazirsan el??�� Aynur maraqla sorusdu.

��Yazi yaziram.

��O q?d?r yazi yazmaq olar?

��N? bilirs?n ki, ?ox yaziram?

��Axi m?n v?r?ql?ri sayiram.

��Dogrudan?�� H?mid t??cc?bl?ndi.�� Ne??y?c?n saya bilirs?n?

��Y?z?c?n.

��Af?rin. Oxuya da bilirs?n?

��?lb?tt?. M?n yazmagi da bacanram, amma s?nin kimi tez-tez yox.

��Eybi yoxdur, m?kt?b? ged?rs?n, tez-tez yazmagi da ?yr?n?rs?n.

��M?n sentyabrda m?kt?b? ged?c?y?m.

��S?n baga kiminl? g?lmis?n?

��Anamla. Anan odey, orda skamyada oturub,�� dey? Aynur bagin qurtaracagini g?st?rdi.

��Hani?�� H?mid o t?r?f? boylandi.

��Odur, bura g?lir.�� Aynur uzaqdan onlara sari g?l?n cavan qadini H?mid? g?st?rdi. Bird?n n? fikirl?sdis? sorusdu:�� S?nin anan var?

H?mid usagin birbasa verdiyi bu sualdan tutuldu. Aynurun bu suali n? m?qs?dl? verdiyini anlamaga ?alisdi. Lakin Aynur s?birsizlikl? sualin cavabini g?zl?yirdi.

��Anam yoxdur, Aynur.�� H?mid bu s?zl?ri el? dedi ki, sanki anasinin yoxluguna ?z? s?b?bkar idi.

��Anan yoxdur?�� Cavab usaq ???n g?zl?nilm?z oldu. �, g?zl?rini bir-iki d?f? g?lm?li s?kild? qirpdi. Bu, g?st?rirdi ki, n? bar?d?s? fikirl?sir.

��B?s niy? yoxdur?

El? bu vaxt Dilar? onlara yaxinlasdi. O, H?midi taniyib salam verdi. Ilk d?f? idi ki, ?z-?z? g?lirdil?r. H?mid Dilar?nin g?z?lliyind?n ?z?n? itirib qeyri-ixtiyari ayaga qalxdi. Lakin bu h?r?k?tinin g?l?nc ?ixdigini g?r?b yenid?n oturdu.

Dilar? H?midin halinin d?yisdiyini g?r?b g?l?ms?di. Aynurun ?lind?n yapisdi:

��G?l ged?k. Aynur.

Lakin Aynur anasina qisilib:

��Ana, H?midin anasi yoxdur,�� dedi.

Dilar? ?zrxahliqla H?mid? baxib he? n? dem?di. Ana-bala ondan ayrildilar. Havada xos bir ?tir qaldi. Bu ?tir H?mid? ??l ?i??kl?rinin qoxusunu xatirlatdi. Aynur tez-tez d?n?b ona baxirdi. Tin? ?atanda ?lini yell?di.

Aynurun bayaqki suali H?midin yadina anasini salmisdi. Bu ne?? ild? o, anasi ???n bel? q?ribs?m?misdi, onu bel? arzulamamisdi, onun ???n bel? darixmamisdi. Lakin anasi yox idi, ged?r-g?lm?zd? idi. Onu he? zaman g?rm?y?c?k, s?sini esitm?y?c?kdi. Ana itkisinin n? dem?k oldugunu ilk d?f? b?t?n aydinligi, b?t?n d?rinliyi il? hiss etdi. �T?krarolunmaz�, �?l?atmaz�, �?nyetm?z� s?zl?rinin m?nasini o, indi anladi. H?min s?zl?ri bir ne?? d?f? beynind? t?krar etdi. Bunlann nec? d?rin, nec? agir, nec? soyuq s?zl?r oldugunu el? bil ilk d?f? d?rk el?di.

Anasi g?zl?ri qarsisinda canlandi. H?midin institutu bitirib s?h?r? t?yinat aldigini esid?nd? arvad yaman k?vr?lmisdi. K?vr?lmisdi ona g?r? ki, n?hay?t, oglu arzusuna ?atmisdi, n?sriyyatda isl?yirdi. K?vr?lmisdi ona g?r? ki, o, rahat ata-baba ocagim qoyub Bakida ki?ik bir otaqda, tanimadigi adamlarin arasinda t?k-t?nha kiray?d? qalirdi. K?vr?lmisdi ona g?r? ki. H?mid evl?nm?k s?hb?tini esitm?k bel? ist?mirdi. G?ls?m xala bilirdi ki, oglu yazi-pozu adamidir. Q?zetl?rd?, jurnallarda ?ixis edir. Oglunun iki kitabi ?ixmisdi. B?t?n bunlan basa d?sd?y?n? g?r? onu is yerind?n ayirmagi r?va g?rm?rd?. H?m d? rayonda H?midi imzasina g?r? b?y?kd?n tutmus ki?iy? q?d?r hami taniyirdi. G?ls?m xalani indi H?mid? g?r? nisan verirdil?r. �H?midin anasisan?� � dey? tez-tez ona sual verirdil?r. Qadin bundan sevinir, q?rur hissi ke?irirdi. Sevinirdi ki, savadli, z?hm?tkes, basiasagi ogul b?y?d?b. Evl?nm?k m?s?l?si g?l?nd? is? H?mid bir d?f? ona ciddi halda demisdi ki, daha bu bar?d? s?hb?t salmasin. Niy?? ??nki h?l? ev-esiyi yoxdur, ail?sini nec? saxlayacaq? G?ls?m xala da bu s?hb?tin ?st?n? qayitmamisdi. ?r?yi nisgilli, ogul toyu g?rm?d?n h?yatdan k??m?sd?.

H?r d?f? anasini xatirlayanda H?midin g?zl?ri dolur, ?r?yi k?vr?lirdi. Onun bu d?nyada anasi q?d?r sevdiyi ikinci adam yox idi. Aglina g?tir? bilmirdi ki, n? vaxtsa bir kims?ni ist?y?, kim?s? mehrini sala bil?r.



* * *



Kiray? pulunu verm?k ???n H?c?r xalanin yanina g?l?nd? H?mid Aynuru burada g?rd?. Usaq q?mli g?r?n?rd?.

��N? olub. Aynur? Yoxsa darixirsan?�� dey? sorusdu. Lakin onun cavab verm?diyini g?rc?k ?lav? etdi:�� Ist?yirs?n s?n? bir nagil danisim?

Aynur sevincl? yerind?n dik?ldi:

��Ist?yir?m.

��Onda bir az g?zl?.�� H?mid H?c?r xalaya pulu uzadib:�� H?c?r xala, icaz? vers?niz Aynuru biz? apararam,�� dedi.

��N? olar, aparirsan, apar da. Onsuz da anasi ged?nd?n kefi a?ilmir,�� dey? H?c?r xala ona raziliq verdi. H?mid Aynuru otagina g?tirib:

��Bura m?nim sarayimdir,�� dedi.

Aynur agzinacan dolu kitab skafini g?r?b heyr?t? g?ldi:

��G?r n? q?d?r kitab var� �unlari neynirs?n?

��Oxuyuram.

��Bu q?d?r kitabi oxuyub qurtarmaq olar?

��B?y?y?rs?n, onda g?r?rs?n ki, bunlan oxumaq o q?d?r d? ??tin deyil.

Aynur indi d? divardaki s?kl? tamasa etm?y? basladi.

��Bu kimdir?

��Anam.

Aynur d?n?b H?mid? baxdi.

��D?n?n qanin qaraldi?

H?mid onun n?y? isar? vurdugunu d?rhal anladi:

��N?d?n bildin ki, qanim qaraldi?

��Az qalmisdi aglayasan.

��N??�� H?mid tutuldu.

��H?, bunu m?n? anam dedi.

H?mid daha dem?y? s?z tapmadi. Bir azdan o. Aynura nagil danismaga basladi. Bu, d?c?l ayi balasinin basina g?l?n maraqli s?rg?z?stl?rl? dolu ?hvalat idi. Aynur agzini a?ib el? diqq?tl? qulaq asirdi ki, H?mid bundan s?vql?nib indic? uydurdugu bu nagila b?z?k-d?z?k vurmaga basladi. Ilk d?f? idi ki. H?mid nagil danisirdi. Bunun usagi bel? ?yl?ndir? bil?c?yini t?s?vv?r?n? bel? g?tirm?misdi. Aynura bayaq el?-bel? demisdi ki, nagil danisacaq. Indi is? ?z? d? g?zl?m?diyi halda g?z?l bir nagil yaranmisdi.

Bir saatdan sonra usagi H?c?r xalaya t?hvil ver?nd? H?mid dedi:

��Aynur darixanda g?nd?rin m?nim yanima.

��Yaxsi,�� dey? H?c?r xala cavab verdi.

H?midin �saray�i o g?nd?n Aynur ???n sirli bir d?nyaya d?nd?. H?r d?f? bura g?l?nd? H?mid ona maraqli, g?zl?nilm?z hadis?l?rl? dolu nagillar danisirdi. Aynur indi gec?-g?nd?z onlann al?mind? yasayirdi. H?midin nagil danismagi onu heyran edirdi. O, m?z?li s?sl?r ?ixarib adamlari, heyvann, quslari el? t?qlid edirdi ki, Aynur ugunub gedirdi. Anasinin nagil danismaqla arasi yox idi. Bildiyi iki-?? nagili o q?d?r danismisdi ki, Aynur onlan ?zb?r bilirdi. H?midin danisdiqlarini is? Aynur n? televiziyada g?rm?s, n? d? bag?ada esitmisdi.

H?mid b?z?n ona q?mli nagillar da danisirdi. Lakin h?r d?f? bel? nagildan sonra usagin agladigini, kefinin pozuldugunu g?rc?k ?z?n? s?z verirdi ki, bir d? bel? nagillar uydurmayacaq. Bir d?f? nagilin sonunda qartal balasi ?l?nd? Aynur el? k?vr?ldi ki. H?mid onu xeyli sakitl?sdir? bilm?di. O g?nd?n etibar?n H?mid Aynura yalniz s?n, sonu yaxsi qurtaran nagillar danismaga basladi. Bu nagillar arasinda balaca qizin s?rg?z?stl?ri Aynuru daha ?ox c?lb edirdi. Bu qizin basina el? ?hvalatlar g?lirdi ki, Aynur heyr?tl? nagilin ha?an tamamlana?agini g?zl?yirdi. Ona el? g?lirdi ki, bu qiz onun ?z?d?r, bu hadis?l?r d? onun basina g?lib.

Aynur evd? h?min nagillan oldugu kimi anasina danisir, Dilar? d? maraqla qulaq asirdi.

Bir d?f? isd?n sonra Dilar? H?midl? rastlasdi.

��Nec?siniz, Dilar? xanim, isiniz-giic?n?z nec?dir?�� dey? H?mid onunla hal-?hval tutdu.

��?ox sag olun, yaxsiyam.

��B?s m?nim dostum hardadir?

��Bag?adadir, onu g?t?rm?y? gedir?m.

��Icaz? vers?niz m?n d? sizinl? ged?r?m.�� Bu s?zl?ri H?mid ehtiyatla, t?klifinin r?dd edil?c?yind?n qorxa-qorxa dedi, lakin Dilar? o saat raziliq verdi.

��Aynur yaman sevin?r,�� dedi.

H?mid Aynurun anasina son d?r?c? oxsadigini yalniz indi. Dilar? il? s?hb?t ed?nd? g?rd?. Aynurun qapqara, iri g?zl?ri, genis alni, xirdaca burnu, h?tta sa?larinin r?ngi d? eynil? Dilar?ninki kimi idi. H?mid bu oxsarliga mat qaldi. Adamin adama bu q?d?r oxsaya bil?c?yini o, aglina g?tirm?zdi.




����� ���������������� ���������.


����� ������������ ��� �������.

���������� ��� ����� �������, ����� ������ ��������� ������ (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=66990316) �� ������.

��������� �������� ����� ����� ���������� ������ Visa, MasterCard, Maestro, �� ����� ���������� ��������, � ���������� ���������, � ������ ��� ��� �������, ����� PayPal, WebMoney, ������.������, QIWI �������, ��������� ������� ��� ������ ������� ��� ��������.