Книга - Özgə ağrısı

Warning: mb_convert_encoding(): Unable to detect character encoding in /var/www/u2150601/data/www/ae-books.online/wp-content/themes/twentyfifteen/content.php on line 442
?zg? agrisi
S?daq?t K?rimova


Taninmis yazi?i-jurnalist S?daq?t K?rimovanin imzasi oxuculara yaxsi tanisdir. ?s?rl?rini Az?rbaycan v? l?zgi dill?rind? q?l?m? alan m??llifin bir sira ?s?rl?ri rus v? t?rk dill?rin? d? t?rc?m? olunaraq n?sr edilib. �?zg? agrisi� S.K?rimovanin sayca 25-ci kitabidir. Buraya yazi?inin m?xt?lif ill?rd? q?l?m? aldigi hekay?l?r v? povest daxil edilib. Insan m?n?viyyatindan b?hs ed?n bu ?s?rl?r orijinal m?vzu se?imi, dramatik s?jetl?ri v? yaddaqalan obrazlari il? se?ilir.





S?daq?t K?rimova

?zg? agrisi



Redaktordan



Onu ilk d?f? g?r?nd? m?kt?bli idim. Canimdan ?ox sevdiyim bibim S?yyar? R?sulova K?lb?c?r Rayon Partiya Komit?sinin katibi isl?yirdi. Bir d?f? isd?n ev? d?n?nd? ?z? il? g?l?n g?z?l, t?rav?tli, sux xanimi m?n? t?qdim ed?r?k dedi: �S?daq?t xanim istedadli jurnalistdir, h?m d? ?ox m?rddir. S?nin d? bel? bir jurnalist olmagini ist?rdim�.

Bu s?zl?r m?nim g?l?c?k h?yatima ?iraq tutdu. Onun kimi jurnalist olacagima ?r?yimd? s?z verdim. Ali t?hsil aldim v? ilk isl?diyim zavod q?zetin? d? haqqimda onun verdiyi m?sb?t r?y ?sasinda q?bul olundum.

S?daq?t xanim t?kc? istedadli jurnalist deyil, h?m d? g?z?l insan, qibt? edil?c?k s?daq?tli dostdur. Bu s?zl?rimin sahidi zamandir. Ill?r ke?s? d? onun bu x?susiyy?tl?ri daha da g?z?ll?sir, m?k?mm?ll?sir.

S?daq?t xanimin m?n?vi d?nyasini 1993-c? ild? tanidim. Yenic? n?sr olunmus �Hal� kitabini bagislamisdi m?n?. Evd? is otagima ??kilib kitabi oxumaga nec? alud? olmusdumsa, ?z?md?n x?b?rim yox idi. S?rvinaz obrazi ?trafinda c?r?yan ed?n hadis?l?r, onun ?zl?sdiyi haqsizliqlar, ail? faci?si m?n? el? t?sir etmis, qadinin aci taleyin? ?r?yim el? yanmisdi ki, aglayaraq bogulmagimin s?sin? qayinanam ?z?n? ?atdirmis, v?ziyy?timin pis oldugunu g?r?b h?kim ?agirmisdi�

Ail?sin? s?daq?tli, namuslu, qeyr?tli, lakin haqqini m?dafi? ed? bilm?y?n bir qadin obrazini bu q?d?r h?ssasliqla yaratmasi S?daq?t xanimi m?n? z?ngin m?n?vi d?nyasi olan bir yazi?i kimi tanitdi, sevdirdi. O, bir sira ?s?rl?rind? qadinlarin m?dafi??isi rolunu oynayir, bu m?dafi? ?dal?t?, haqqa s?yk?nir. Isiqlandirdigi ail?-m?is?t probleml?rini el? h?ll edir ki, oxuyanda �bel? d? olmalidir�,�� dey? d?s?n?rs?n.

Bu kitabda toplanmis b?t?n hekay?l?rd?, h?m?inin povest v? pyesd? S.K?rimova obrazlarin dili il? c?miyy?timizd?ki ?dal?tsizlikl?ri, insan m?n?viyyatindaki asinmalari oxuculara ?atdirmaqla yanasi, onlarda �niy??� sualinin yaranmasina imkan vermir, ?z?n?m?xsus ustaliqla h?r seyi h?ll edir. Anlatmaga ?alisir ki, V?t?n, Ata, Ana ?v?zolunmazdir, Ail? c?miyy?tin t?nziml?yicisidir.

Bitib-t?k?nm?y?n yaradiciliq axtarislari v? qazandigi ugurlarla S?daq?t xanim ?z?n?n �Soyuq g?n?s� ?s?rind? g?st?rdiyi kimi bik? oldugunu s?but edir. Onun q?l?m? aldigi bik?l?r ?z d?vrl?rind? q?hr?manliq edib taninmislarsa, m?nim tanidigim bik? ?z q?l?mi il? bu q?hr?manliga y?ks?lib. Onun m?xt?lif ?d?bi janrlarda eyni ustaliqla ?s?rl?r yaratmaq istedadina heyranam. S.K?rimova jurnalist, sair, yazi?i, b?st?kar, ssenarist, rejissor pes?l?rin? ustaliqla yiy?l?nib.

Kitabin adi t?sad?f?n se?ilm?yib. S.K?rimovanin q?hr?manlari ?zg? agrilarini ?z?n?nk? kimi yasayan z?ngin m?n?vi al?mi olan insanlardir. Yazi?i h?yatda oldugu kimi yaradiciliginda da y?ks?k m?n?vi d?y?rl?r? s?yk?nir. M?hz bu keyfiyy?tl?r �?zg? agrisi�nda toplanmis ?s?rl?rin b?dii d?y?rini artirir, onlari oxuculara sevdirir. Bir s?zl?, S?daq?t xanim qibt? edil?c?k enerji m?nb?yidir, ?sl v?t?np?rv?rdir, x?miri s?z s?n?tind?n yogrulan dag ?i??yidir.

Bir sagirdin g?z?l m??llimi haqqinda danismasi nec? ??tindirs?, m?n? d? S?daq?t xanimin saymaqla bitm?y?n keyfiyy?tl?ri haqqinda s?z dem?k el?c? ??tindir. Amma bir sey s?ksizdir � o, m?nim ???n mayakdir, ?z?nd?n sonra g?l?n n?sil ???n is? g?z?l ?rn?k.



Nurid? QILINCLI




GECIKMIS B?N?VS?




S?h?r tezd?n ?f?qd? ilk qizarti g?r?n?nd? ad?ti ?zr? yuxudan oyandi. Otagin p?nc?r?l?rind?n i??ri isiq zolagi d?sm?sd?. B?d?ni agridan sizildayir, basinda, qollarinda, ayaqlarinda zoqqultu g?zirdi. K?ks?n? anlasilmaz, k?t bir agri g?yn?dirdi. Divardaki saata baxdi: besin yarisi idi. Dem?li, vur-tut birc? saat yatmisdi. S?h?r?c?n yerind? qurcalanib gah bu, gah o biri b?yr? ?st? ?evrils? d?, iki h?b yuxu d?rmani atsa da, uyuya bilm?misdi.

Zorla geyinib asta addimlarla h?y?t? ?ixdi. T?r-t?miz s?bh havasi ?z?n? toxunanda sanki yuxudan ayildi, k?r?yini divara s?yk?yib bir an t?rp?nm?z halda qaldi. ?z?n? g?lib acg?zl?kl?, ciy?rdolusu n?f?s aldi, sanki bu ki?ik s?ad?tin onun ?lind?n alinacagindan qorxurdu. Bir xeyli bel?c? dayandi, sonra ayaqlarini s?r?y?-s?r?y? ?l?zyuyana yaxinlasib suyu a?di. Buz kimi soyuq su canina ?s?tm? saldi. Yenid?n ev? ke?ib d?smalla qurulandi. Yorulmusdu. Taq?tsiz halda stula ??k?b n?f?sini d?rdi. Basi gic?ll?nir, g?zl?ri tor g?r?rd?. �Qurban oldugum Allah g?r m?ni n? g?n? salib�,�� dey? ?r?yind? sikay?tl?ndi.

Saatin ?qr?bl?ri 5-in ?st?nd? dayananda t?l?sik addimlarla evd?n ?ixib k?ndin yuxari basina t?r?f s?mt aldi. Bacardiqca tez yeriyirdi ki, kims?y? rast g?lm?sin. Sorgu-sual, hal-?hval baslanacaqdi, buna is? davam g?tirm?y? taq?ti yox idi.

M?h?ll?nin basindaki sonuncu ev d? arxada qalanda arxayinliqla n?f?s alib, addimlarini bir q?d?r yavasitdi. Son ?? ay ?rzind? ilk d?f? idi ki, bu q?d?r yolu bird?n q?t edirdi. Yorulub ?ld?n d?sm?sd?, amma dinc?lm?k fikri yox idi. Qorxurdu ki, bird?n otursa, daha yerind?n qalxa bilm?z. Ona g?r? d? ?z?n? m?cbur edirdi ki, m?nzil basina ?atanacan davam g?tir? bilsin. N?hay?t, ist?diyi yer? � Yargundan rayon m?rk?zin? t?r?f ged?n masin yolundan xeyli aralidaki b?y?k t?p?y? ?atanda sevincl? �Ilahi, s?k?r s?n?!��� deyib iri bir dasin ?st?nd? oturdu. Buradan k?nd ovuc i?i kimi g?r?n?rd?. Asagida Samur ?ayinin ilan kimi qivrilmasina, hikk?sind?n daslara ?irpilaraq k?p?kl?nib gurultu sala-sala axmasina tamasa etm?k onu ?yl?ndirdi. H?y?tl?rd? vurnuxan adamlar bapbalaca g?r?n?rd?l?r. Mal-qara b?y?rt?s?, xoruz bani, it h?r?s? k?ndi basina g?t?rm?sd?. ?? yol ayricinda kims? dayanib naxirin yigilmagini g?zl?yirdi. Diqq?t k?sildi, Sahmuradi tanidi. �Bu g?n onun n?vb?sidir�,�� dey? h?s?dl? fikirl?sdi. Vaxtil? n?vb?si ?atanda o da bel?c? camaatin mal-qarasini ?r?s? aparardi. Hani o g?nl?r, hani o saglamligi?..

Bir azdan Sahmurad da, naxir da g?r?nm?z oldu. Bayaqki s?s-k?y, ugultu, b?y?rt? k?sildi, ?trafa sakitlik ??kd?.

K?r?yind? g?n?sin yandirici s?alari g?zdikc? bundan xoshal olurdu. Indi b?t?n d?nyada ondan ?tr? bu g?n?s s?alarindan qiym?tli he? n? yox idi. Onun x?st?, yorgun canina az da olsa h?rar?t yayilirdi. Son vaxtlar g?n?s s?alari da onun b?d?nini ?vv?ll?r oldugu kimi isid? bilmirdi. �Ey dili qafil, g?r n? g?n? qalmisam ki, d?nyani yandirib k?l ed?n g?n?s d? m?ni qizdira bilmir. N?inki canim, ruhum da donub�.

Iyulun ortalari olmasina baxmayaraq ?ynin? qalin yun k?yn?k, onun ?st?nd?n is? siriqli geyinmis, basina yun papaq qoymusdu. Amma yen? d? b?d?ni qizinmirdi ki, qizinmirdi. ?oxdan b?ri idi ki, caninda ?s?tm? g?zirdi. B?z?n havanin qazan qaynadan vaxtinda bel? onu titr?tm? tuturdu. Yataga girib yorgan-d?s?y? b?r?nm?yinc?, bu hali ke?ib getmirdi.

Hava ?ox isti idi. N?f?s ??km?li deyildi. G?n?sin h?rar?ti, dey?s?n, onun ?s?tm?sini bir az azaltmis, yavas-yavas canina isti ke?m?y? baslamisdi. El? bil kims? onun k?r?yin? qizdirici qoymusdu. Bundan xoshallanaraq g?zl?rini yumub oturdugu yerd?c? m?rg?l?di.

��Camal dayi, ay Camal dayi, istid?n bisdin ki!..

Qonsunun oglu idi. O, ?z?nd?n saglamliq v? g?nclik yagan bu p?hl?van c?ss?li, qarayaniz oglanin yalin ayaqlarina baxanda canindan ?s?tm? ke?di. �Bala, b?s s?n? soyuq deyil?��� dey? sorusmaq ist?di, amma s?zl?rinin q?ribliy? salinacagini d?s?n?b, he? n? dem?d?n k?d?rl? g?l?ms?di. Yar?linin g?n?sd?n yanib qaralmis, tunc r?ng? ?alan enli sin?sin?, ?z?l?li qollarina h?s?dl? tamasa etdi�

Yazda bu yerl?r basdan-basa b?n?vs?l?r? q?rq olurdu. Ad?t?n, h?r il oturdugu bu yerd?n baharin ilk m?jd??il?ri olan b?n?vs?l?ri seyr ed?r, sonra is? d?rm?y? qiymadigindan, dizl?ri ?st? ??k?b onlari qoxlayar, ?tirl?rini ciy?rl?rin? ??k?rdi. El? bir bahar olmurdu ki, onlarin g?r?s?n? g?lm?sin. Birc? bu yaz k?hn? ad?tin? xilaf ?ixmisdi. X?st?lik onu g?z a?maga qoymamisdi. El? z?ifl?mis, el? halsizlamisdi ki, evd?n ??l? ?ixa bilm?misdi. ?r?yi ?z?l?-?z?l?, q?lbi k?d?rd?n sixila-sixila t?bi?tin bu nazli ?agini, torpagin qis yuxusundan oyanan, yerin dir??l?n vaxtini g?r? bilm?diyin? g?r? yanib-yaxilsa da, ?lind?n he? n? g?lm?misdi.

Amansiz qocaliq v? adini bilm?diyi x?st?lik onu ev dustagi etmisdi. Uzandigi yerd?n h?sr?t dolu baxislarini p?nc?r?nin o ?z?nd?n g?r?n?n, uzaq, ?l?atmaz arzunu xatirladan bir par?a s?maya zill?y?r, q?lbin? ??km?s q?m y?k?n? ?z?nd?n uzaqlasdirmaga ?alisar, amma buna g?c? ?atmazdi. Sevinc, sadliq kimi duygular onu ?oxdan t?rk etmisdi, onlarin r?ngini, dadini unutmusdu, ha?ansa ?r?kd?n g?ld?y?n?, f?r?hl?ndiyini, adi m?is?t qaygilarina basinin qarisdigini yadina sala bilmirdi. El? bil bu d?nyaya g?l?nd?n k?yn?yi q?m-k?d?rd?n bi?ilmis, x?miri d?rdd?n yogrulmusdu. Sanki d?nyaya agri-aci ??km?y? g?lmisdi�

Son ?? ayda ilk d?f? idi ki, evd?n bayira ?ixirdi. Yazin d?m-d?stgahindan ?s?r-?lam?t qalmamisdi. Min c?r g?l-?i??y? b?l?nmis ??m?nliyin yerind? qurumus ot-alafdan basqa he? n? g?z? d?ymirdi. Qizmar g?n?sin yandirici s?alarina davam g?tir? bilm?y?n bi??n?k artiq ?mr?n? basa vurmusdu.

Dasin ?st?nd? oturmaqdan bezib, qurumus otlarin ?st?n? uzandi. G?n?sin xos h?rar?tini hiss etm?k ???n g?zl?rini yumdu. Bird?n burnuna n? is? tanis, dogma bir qoxu g?ldi. Bu qoxu ruhunu titr?tdi, canina yayildi, sanki m?st oldu. �M?n? n? olub, burnuma d?y?n n? qoxusudu? Bu, qurumus ot-alaq qoxusu deyil, axi niy? yadima sala bilmir?m?��� dey? ?z-?z?n? sual verdi, n? sualina cavab tapa bildi, n? d? h?min q?rib? qoxu ke?ib getdi.

El? bil q?lbinin ?l?atmaz gus?sind?ki ?n z?rif bir tel? toxunmusdular. Bu qoxu onda k?d?r qarisiq sevinc, tonqalin son k?z?rtisin? b?nz?r bir titr?yis, itirilmis, ?ld?n ?ixmis, bir daha geri qayitmayacaq n? is? qiym?tli bir seyin h?sr?tini oyatdi. Bu hiss onu el? ?ulgadi ki, qeyri-ixtiyari g?zl?rini a?ib yerind? dik?ldi. Bihusedici qoxu yaxinliqdan g?lirdi. Diqq?tl? ?trafina boylandi, amma he? n? g?rm?di. �Aman Allah, burda m?nd?n basqa kim var ki? B?s bu qoxu hardan g?lir? Dey?s?n aglim ?asir. Yoxsa m?ni qara basir?��� dey? qiyilmis xirda, kirpiksiz g?zl?rini narahat halda yan-y?r?sind? g?zdirdi.

Bird?n bayaq ?st?nd? oturdugu iri dasin altindan z?rif boynunu uzadaraq nazlanan b?n?vs?ni g?r?nd? g?zl?rin? inanmadi. ?i??yin inc?, z?rif g?vd?si ?z?n? yer tapa bilm?diyind?n ?yri-?yr? bitmisdi. Camal ehmallica ?lini b?n?vs?y? uzatdi. Onun yasil yarpagi torpaga yapismisdi. Isti yel ?i??yi ?sdirir, el? bil onunla ?yl?nm?k ist?yirdi. B?n?vs?nin k?m?ksiz, yaziq, m?lul g?rk?mi onu k?vr?ltdi, g?zl?ri doldu.

?yilib b?n?vs?ni qoxladi. Sanki onun g?z?l ?trini, t?krarsiz qoxusunu ?b?dilik yaddasina h?kk el?m?k ist?yirdi. Onun vaxtsiz g?lisinin m?nasini basa d?sm?y? ?alisdi. �B?lk? m?nd?n ?tr? a?ib, yarama m?lh?m olmaq ist?yib? B?lk? B?n?vs?m g?nd?rib? H?, bu, onun isidir!� Bu fikrin? inandi. D?z-d?nyanin b?n?vs? il? dolu oldugu vaxtda qiyib birc? d?n?sini d?rm?y?n Camal bu d?f? ?ll?ri ?s?-?s? ?i??yi saplagindan ayirdi. Onu burnuna yaxinlasdirib d?n?-d?n? qoxladi. �Vallah, B?n?vs?m g?nd?rib bunu m?nim ???n, yoxsa bu qizmar yay havasinda bunun n? isi var�,�� d?s?nd?. �Burda qalsam, solacaq. Ayrila bilm?r?m ondan. Bu, o B?n?vs?min ?v?zidir�.�� Yerind?n qalxib evin? t?r?f ?z qoydu�

K?ndin qurtaracaginda yerl?s?n t?nha evin? ?atan kimi st?kana su t?k?b b?n?vs?ni onun i?in? qoydu. Sonra ill?r yorgunu kimi taq?tsiz halda ?arpayisina s?rildi. Halsizliq v? b?d?nini b?r?m?s agri ona acliq hissini d? unutdurmusdu. D?n?nd?n dilin? bir tik? ??r?k d?ym?s? d?, yem?k yadina d?sm?rd?. Ne?? vaxtdan b?ri yigisdirilmamis otaqlar onu m?ng?n? kimi sixdi. �Hardasan, B?n?vs??��� dey? var g?c? il? qisqirmaq, q?lbin? dolmus aci h?sr?ti ?z?nd?n uzaqlasdirmaq, ?r?yind?ki agirligi bosaltmaq ist?di. Bird?n z?rif qam?tli, g?z?l B?n?vs? g?lib g?zl?ri qarsisinda canlandi. O, el? canli idi ki, sanki onunla ?z-?z?, n?f?s-n?f?s? dayanmisdi.

Sonra B?n?vs?y? ag g?linlik libasi geyindirdil?r. O ag libas B?n?vs?y? nec? yarasdi, Allah! Yox, yox, bu ki ag k?f?ndi� Ag k?f?n d? onu g?z?l g?st?rirdi. G?z?lliyi dill?rd? g?z?n B?n?vs? ?l?n g?n kimins? dediyi �?lm?s, ?l?m yataginda da g?z?ldir� s?zl?ri ?st?nd?n uzun ill?r ke?s? d?, Camali yandirib cizdagini ?ixarirdi. On yeddi yasinda evin? g?lin g?tirdiyi, c?mi on il birg? ?m?r s?rd?y? B?n?vs?si onlari yetim qoyub getdi. Iyirmi yeddi yasinda soyuq m?zara tapsirdigi B?n?vs? ?z g?lisi il? onun h?yatina nec? b?y?k s?ad?t, b?xtiyarliq g?tirmisdis?, gedisi il? d? bir o q?d?r q?m, k?d?r qoymusdu. G?z?l oldugu q?d?r sirin, sirin oldugu q?d?r sevimli, sevimli oldugu q?d?r m?layim olan bu qadin onun ?r?yini el? f?th etmisdi ki, ?l?m?nd?n sonra bel? burda basqa qadin sevgisin?, m?h?bb?tin? yer qalmamisdi. Qohum-?qraba onu ?ox dil? tutmus, evl?ndirm?k ist?misdi. Amma agir t?bi?tli, t?mkinli olan Camal bir c?t qizini � ?imnazla G?lnazi ?gey ana ixtiyarina verm?k ist?m?diyini b?han? g?tirmisdi. Onlari b?y?d?b ?r? ver?nd?n sonra da evl?nm?k s?hb?tini yaxina qoymamisdi. �Ata, indi n?yi b?han? g?tirirs?n?��� dey? qizlari k?vr?lib onu yola g?tirm?y? ?alissalar da, Camali inadindan d?nd?rm?k m?mk?n olmamisdi. �T?k adamsan, qabaqdan qocaliq g?lir, yalqiz qalib n? ed?c?ks?n? H?r?miz bir k?ndd? yasayiriq. N? bizd? qalmirsan, n? d? biz ail?mizi qoyub g?nd? g?l? bilmirik�,�� dey? qizlari h?r g?lisl?rind? ona yalvarirdilar. H?r onlarin gedisind? Camal yetiml?sir, saatlarla g?zl?rini nam?lum bir n?qt?y? dikib qalirdi. ?mr? boyu ?z?n? birc? sey arzulayirdi: �Allahim, m?ni yorgan-d?s?k x?st?si el?m?, qoy bu d?nyani rahatliqla t?rk edim�.

Indi budur, qocaliq g?zl?nilm?d?n, vaxtsiz-v?d?siz g?lib onun qapisini d?ym?s, ?z? il? saysiz-hesabsiz agrilar, acilar g?tirmisdi. Qizlari ona tez-tez bas ??ks?l?r d?, pal-paltarini yuyub, yem?yini hazirlasalar da, onu t?nhaligin ?lind?n qurtarmaga g?cl?ri ?atmirdi.

Sabah s?h?r qizlarinin h?r ikisi usaqlarini da g?t?r?b ona bas ??k?c?kdi. Ke??n h?ft? ged?nd? �Bu s?nb?-bazar hamimiz yaninda qalacagiq�,�� demisdil?r.

Axsamin q?mli k?lg?si yavas-yavas k?ndin ?st?n? en?nd? Camalin p?nc?r?sind?ki ag isiq da ?l?ziyir, otaga qaranliq ??k?rd?. Bir azdan ?traf qati z?lm?t? q?rq oldu.

Camal caninda d?z?lm?z bir agri hiss etdi. Agri ona gah ?s?tm?, gah da qizdirma verirdi. Ayaga qalxib d?rman axtarmaga hali yox idi. Bir az ke?misdi ki, n?f?si t?ngidi, g?zl?rinin ?st?n? sanki qara p?rd? endi. Sonra el? bil ??kisizliy? d?sd?. B?d?ni yavas-yavas soyuyurdu. ?l-ayagi buza d?nm?sd?. Var g?c? il? g?zl?rini a?ib p?nc?r?y? n?z?r saldi. Gec?nin qaranliginda st?kanin i?ind?ki yalqiz b?n?vs?ni g?c-b?la il? sezdi. ?r?yind?n son d?f? bu z?rif ?i??yi qoxlamaq, onun ?trini ciy?rl?rin? ??km?k, onunla vidalasmaq arzusu ke?di. Lakin bu, ona b?t?v bir ?mr? yenid?n yasamaq q?d?r ??tin g?r?nd?. ?arpayisi il? p?nc?r? arasindaki iki metrlik m?saf? ona ?ox uzaq g?ldi. �H?, v?d?m yetib, ?l?r?m, amma vidalasmadan olmaz. Usaqlarla olmadi, he? olmasa b?n?vs?ml? sonuncu d?f? g?r?s?m. Orda B?n?vs?m? onun h?diyy?si il? vidalasdigimi dem?liy?m, m?tl?q dem?liy?m�,�� dedi.

Bu arzusu d?li ist?y? ?evrildi. Ondan c?mi iki addimliqda olan bu xirdaca ?i??kl? son d?f? vidalasmaq ???n yerind?n dik?ldi. Ayaga durub p?nc?r?y? nec? yaxinlasdigini, ?i??yi st?kandan g?t?r?b yenid?n yerin? nec? qayitdigini bilm?di. B?n?vs?ni qoxladi, dogma, m?stedici qoxu onu q?rib? bir al?m?, sanki sonsuzluga apardi. H?mis? arzusunda oldugu al?m? v? ill?rl? ayriligina alisa bilm?diyi B?n?vs?nin yanina� Budur, ??m?nlikd?dil?r. B?n?vs?d?n basina ??l?ng qoymus B?n?vs? ag libasda onu s?sl?yir. Camal son d?f? �G?lir?m g?l?m, g?lir?m. Ne?? ildir g?zl?yir?m ?agirisini�,�� k?lm?sini pi?ildadi�

S?h?r ?imnazla G?lnaz atalarini yoluxmaga g?ldil?r. Otaga gir?nd? onun yatmis oldugunu d?s?nd?l?r. ?imnaz ir?li ke?ib atasini ?pd?. Dodaqlari onun buz kimi soyuq ?z?n? toxunanda qiyya ??kdi. Camal artiq g?zl?rini ?b?di yummusdu. Yaria?iq qalmis ovcunda bir b?n?vs? vardi � solmus b?n?vs?�

1992-ci il




YEDDI P?RI




?trafa �T?r?k?m?�nin oynaq s?dalari yayilmisdi. M?clisd?kil?r musiqiyl? h?mah?ng s?kild? ?l ?alirdilar. Oyun havasi dey?s?n kimins? s?m?y?n? yaman d?sm?sd?. Bunu toydan g?l?n s?n s?sl?r s?but edirdi.

M?h?ll?nin o basindan, Zeyn?bgild?n g?l?n ?algi s?si Ayis?ni k?vr?ltmis, evd?n ?ixib qaranliqda, t?nha gus?d? oturmaga m?cbur etmisdi. O, bagin qurtaracaginda, iri findiq kollarinin dibind?, otlarin i?ind? oturub ?ll?ri il? dizl?rini b?rk-b?rk qucaqlamis, g?zl?rini nam?lum bir n?qt?y? zill?misdi. Yarim saatdan ?ox idi ki, b?dbin d?s?nc?l?rin ?sirin? ?evrilmisdi.

Son vaxtlar toy s?dasi, ?algi s?si onu yaman k?d?rl?ndirirdi. Bu k?d?r? aci h?sr?t, cavabsiz qalmis suallar qarisirdi. Bu, xosb?xtliy?, s?ad?t? h?sr?t qalmis bir qizin ?r?k siziltisi idi. Q?lbini g?yn?d?n, qaysaqlamayan yarasini qopardan ?zabli bir agri idi. El? agri ki, kims? ona ?lac ed? bilm?zdi�

Ad?t?n, o, toy-d?y?n? h?v?ssiz yollanardi. Qohum-qonsu, dost-tanis t?n?si olmasaydi, bel? yerl?r? yerli-dibli getm?zdi. Amma neyl?m?k olar, k?nd yeridir, ayibdir, getm?s?, �paxilliq edir�,�� dey?rl?r. �Paxilliq edir?m?� Bu fikrind?n tutuldu, sonra is? utana-utana ?z-?z?n? etiraf etdi: �?lb?tt?, paxilliq edir?m. Ail? qurmaq m?nim d? haqqim deyilmi?� Daha q?h?rini uda bilm?di. G?zl?rind?n yas sel kimi axmaga basladi. Lakin bununla da sakitl?sm?di. ?ksin?, agladiqca ?r?yind?ki tufan bir az da g?cl?ndi. Otlarin ?st?n? yixilib h?nk?rd?. O, hirsind?n yan-y?r?sind?ki otlari yolusdurur, ?ll?ri il? yeri d?y?cl?yirdi. Usaq kimi i?ini ??k?-??k?, yaniqli-yaniqli aglayirdi. Usaqdan onun birc? f?rqi var idi: t?s?lli dil?mirdi, ovunmaq arzusunda deyildi. He? k?sin onu bu v?ziyy?td? g?rm?sini arzu etmirdi.

Bel?c?, xeyli aglayandan sonra el? bil y?ng?ll?sdi. Ev? bu halda ged? bilm?zdi. �Bir az g?zl?rimin qizartisi ke?sin, sonra gedim�,�� dey? ?ll?ri il? dizl?rini qucaqlayib g?zl?rini qaranliga dikdi.

��Ayis?, ay Ayis?!

Anasi eyvandan onu hayladi.

K?n?ls?z halda, t?l?sm?d?n yerind?n qalxib asta addimlarla ev? sari getdi.

��N?di?�� dey? etinasiz halda sorusdu.

��Bayaqdan hardasan?�� anasi x?b?r aldi. Son vaxtlar qizinin bu hallari tez-tez t?krarlanirdi. Onu bir qadin kimi duysa da, qizina n? t?s?lli ver? bilirdi, n? d? halina acidigini bildirirdi, bu suali da el?-bel? verdi. Ayis?nin bagda, findiq kollarinin dibind? oturdugunu g?rm?sd?�

Ayis? anasinin sualina cavab verm?yib ev? ke?di. Atasi divanda, h?mis?ki yerind? uzanib televizora baxirdi. Ayis?ni g?r?nd?:

��Qizim, m?n? bir ?ay,�� dedi.

Ayis? armudu st?kana ?ay s?z?b onun qabagina qoydu. Sonra atasinin yatagini qaydaya saldi. Bu vaxt i??ri gir?n anasi onun p?jm?rd? halini, aglamaqdan qizarmis g?zl?rini g?r?b narahat oldu:

��S?n? n? olub, Ayis??

��M?n? n? ola bil?r ki, ana?�� Ayis?nin cavabinda h?m istehza, h?m inciklik, h?m d? naraziliq vardi. Bunu anasi o saat hiss el?di. Daha he? n? dem?yib g?nahkarcasina susdu, evin asagi k?nc?n? ??kilib yarim?iq qoydugu yorgani sirimaga basladi. Ayis? bunu g?r?b ?r?yind? b?rk hirsl?ndi. �Evd? yorgan-d?s?k ?lind?n t?rp?nm?k olmur. Basa d?sm?r?m, bunlari neynir? Cehiz yigmaqdan bezm?di? Kim? hazirlayir bunlari? Niy? anlamaq ist?mir ki, qizi qariyib? Yaziq anam� Qizinin ag atli oglanini g?zl?m?kd?n yorulmadinmi?� ?r?yind? aci-aci g?ld?.

Bir azdan anasi astadan, qizinin x?trin? d?ym?kd?n qorxa-qorxa sorusdu:

��Toya getmirs?n?

��H?v?sim yoxdur, ana.

��Camaatdan ayibdir.

��Ist?mir?m, m?ni m?cbur el?m?.

��He? olmasa yarimca saatliga get. Zeyn?bi t?brik edib g?l?rs?n.

��Orda m?nim tay-tusum yoxdur axi� � Ayis?nin s?si titr?di. O, qonsu otaga ke?ib qapini arxasinca bagladi. ?rl? arvad bir-birinin ?z?n? baxib k?ks ?t?rd?l?r. Amma bes-on d?qiq? ke?mis Ayis?nin geyimli-kecimli halda otaqdan ?ixdigini g?r?nd? h?r ikisi rahat n?f?s aldi.

Gec? mehi ?z?nd?, sa?larinda g?z?nd? Ayis?nin b?d?nini x?fif bir gizilti b?r?d?. Onda da el? bu vaxtlar idi. Abbasla son g?r?s? g?n?. S?h?ri Rusiyaya ged?c?kdi. ?ll?rini Ayis?nin sa?larinda g?zdirdi: �S?nsiz nec? olacaq, bu sa?lari qoxlamadan nec? yasayacam, Ayis?? Oxumasam d?nyanin bir yani u?maz ki�� Abbas poliqraf?i olmaq ist?yirdi. Yaxsi t?hsil almaq, savadli m?t?x?ssis kimi d?nm?k fikri il? getmisdi v?t?nd?n. Bu gedis son gedis olmusdu� Ayis? uzaq xatir?l?rin m?sayi?ti il? Zeyn?bgil? t?r?f yollandi.

Zeyn?b Abbasin ki?ik bacisi idi. Ne?? il idi ki, ?hm?d? nisanlanmisdi. �Abbas g?lm?s? g?linlik geym?r?m�,�� deyib ill?ri yola verirdi. Oglan evi �?syan� edib dey?, Zeyn?b toya raziliq vermisdi. Adaxlilarin evl?rinin arasinda birc? ev vardi. �N? yaxsi ki, ?hm?din atasi qiz evini m?cbur el?di. Yoxsa onlar da yaziq olacaqdilar. N? q?d?r h?sr?tl? bir-birin? baxsinlar? Qonsudan qiz sevm?k asandi b?y?m? H?r g?n ne?? d?f? h?sr?t dolu baxislarla baxmaq olar? Yaxsi ki, Abbasi g?zl?m?dil?r��

�B?yl? g?lin? bir bax!� Ayis?nin dodagi qa?di. H?r ikisi g?zl?ri ?n?nd? b?y?m?sd?. �Bunlar ha?an b?y?d?l?r?� ?z?n?n bu fikrind?n yenid?n k?d?rl?ndi. Yadina d?sd? ki, o, yuxari sinifd? oxuyanda Zeyn?b h?l? m?kt?b? getmirdi. Amma Abbasin yazdigi m?ktublari gizlin g?tirib ona verirdi v? h?r d?f? d? deyirdi: �Qagam g?nd?rib, baci�. �On-on iki yas onlardan b?y?y?m�,�� dey? q?h?rl? d?s?nd?.�� �H?, d?z on iki yas��

Zeyn?bgild? bir vurnuxma var idi ki, g?l g?r?s?n. H?r? bir isl? m?sguldu: kabab ??k?n kim, iri toy samovarindan ?ay s?z?n kim, qab yuyan kim.

��Agrin alim, s?nin??n olsun!�� Zeyn?bin anasi Ziv?r xala onu mar?ilti il? ?p?b hal-?hval tutdu. Arvadlar bir anda Ayis?ni d?vr?y? aldilar. El? bil ki, g?nd? ne?? d?f? rastlasdiqlari adam deyildi.

��Toyunu g?r?k, ay Ayis?!

��Zeyn?bin sag ?li s?nin basina!

��Allah s?ni xosb?xt el?sin!

Bu xeyir-dualari esid?nd? ?hvali bir az da korlandi. Ayis?nin fikrinc?, bu dualarda t?hqiredici, t?n?edici isar?l?r var idi. Arvadlarin ?slind? ?r?kd?n g?l?n s?mimi xeyir-dualarini o, ?z? basa d?sd?y? kimi yozdu. �Hansi xosb?xtlikd?n danisirsiz? Abbassiz nec? xosb?xt olaram? El?il?ri evd?n azmi qovdum? G?z?m kims?ni g?rm?di� Daha n? xosb?xtlik? N? ?z? g?ldi, n? s?z?. Yol g?zl?y?-g?zl?y? qaridim. D?n?nki usaqlar da evl?ndil?r, m?n is? h?l? d? g?zl?yir?m��

Ziv?r xalanin t?kidl?rin? baxmayaraq, ?lini s?fr?y? uzatmadan Zeyn?bin yanina qalxdi. Al-?lvan geyinib-kecin?n qizlar xina m?clisini basa vurub b?y evin?, toya tamasa etm?y? getm?k ???n hazirlasirdilar.

Zeyn?b Ayis?ni g?r?nd? sevincl? boynuna sarilib o ?z?nd?n bu ?z?nd?n ?pd?.

��Baci, el? bildim g?lm?y?c?ks?n,�� dedi.

Ayis? heyr?tl? Zeyn?b? baxdi. O, ?oxdan Ayis?ni bel? adlandirmirdi. Lap ?oxdan. Bu g?n �baci� onun yadina haradan d?sm?sd??

Zeyn?b agzini onun qulagina yapisdirib q?rib? t?rzd?:

��Qagam g?lib ey, baci,�� dedi.

Ayis?nin dizl?ri ?sdi, b?d?ni u?undu, dodaqlari s?yridi. Esitdiyi x?b?rd?n ?z?n? el? itirdi ki, m?vazin?tini saxlaya bilm?yib taq?tsiz halda stula ??kd?. �Ola bilm?z, b?s deyirdil?r ?laq?miz yoxdu? Toyun vaxtini n? yaxsi bilib? Dem?li, n?s? varmis ki, m?n? demirl?r. Zeyn?b d? bilmirmis Abbas niy? g?lmir?� Suallarina cavab almaq ist?yirdi ki, el? bu vaxt on-on bir yaslarinda sarisin, qivrimsa? bir qiz qa?a-qa?a i??ri girib Zeyn?bin yaninda oturdu. El? bil Ayis?nin qarsisindaki balaca Zeyn?b idi.

��Qaganin qizidir?�� Ayis? qeyri-iradi sorusdu.

��H?, qardasi da olub t?z?likc?. Baci, vallah biz d? bilmirdik. Bu g?n bildik ki, qagam ?z t?l?b? yoldasi olan rus qizi il? evl?nib. X?cal?tind?n k?nd? d?n? bilmirmis. Qagamsiz toyumun olmasini ist?m?diyimi h?r k?s bilirdi. ?hm?d biz? bildirm?d?n soraqlayirmis. S?n dem?, bu yaxinlarda ?nvanini tapib. Toya g?lm?si ???n ?ox yalvarib. Qagamin g?lisini ?hm?d m?n? s?rpriz edib. Bizimkil?r onun evl?ndiyini bilib ?ox pis oldular. S?nin qarsinda bizi d? g?nahkar el?di qagam� Evli olmasaydi, bayaqdan qa?ib s?ni mustuluqlayardim� G?lisin? sevins?k d?, ?hdin? ?m?l etm?m?si hamimizi x?cal?tli el?di� Zeyn?b Abbasla Ayis?nin �po?talyonu� idi. Abbas tez-tez ki?ik bacisi il? Ayis?y? m?ktub g?nd?r?r, ya da gizlin s?z?n? onunla ?atdirardi. Qagasini ?ox ist?y?n Zeyn?b sevincl? �baci�nin yanina cumardi. �Bunlar ha?an olmusdu? G?r ?st?nd?n n? q?d?r ke?ib! Niy? sevgimiz? x?yan?t el?di? Evl?ndiyi qiz ?oxmu q?s?ngdi? B?lk? savadlidi, ona g?r?? N? f?rqi var? O da basqalari kimi el?di�� Suallarin ?lind? qalan Ayis? ?z?n? toplayib ayaga qalxdi, usagin ?z?nd?n ?p?b Zeyn?bl? sagollasdi.

�Heyvag?l?� ?alinirdi. Yox, ?alinmirdi. �Heyvag?l?� Ayis?ni yandirib-yaxirdi, onun olan-qalan s?brini d? ?lind?n almaq ???n sizildayirdi. Ayis?nin k?d?rini artirmaq, ?zablarinin sayini ?oxaltmaq ???n inl?yirdi. El? bil Ayis? il? d?sm?n?iliyi vardi. Onu haminin g?z?n?n qabaginda usaq kimi aglatmaq, sonra is? bundan z?vq almaq ist?yirdi.

Toyxananin yanindan ?t?b evl?rin? getm?k ist?yirdi ki, arxadan kims? onu s?sl?di: o�idi, Abbas. Ayis?ni sanki ildirim vurdu, h?y?candan ?z?n? itirdi.

��Xos g?rd?k, Ayis?.

��Salam, Abbas.

��Nec?s?n?�� Abbas n? sorusacagini bilmirdi.

��G?rd?y?n kimi.�� Ayis? soyuq-soyuq cavab verdi.

��Yaxsisan, masallah!�� Abbasin s?zl?ri Ayis?nin k?nl?n? toxundu. Amma ?z?n? ?l? alib he? n? dem?di. Bir xeyli he? biri dill?nm?di. Handan-hana Abbas dill?ndi:

��Pasa dayi nec?dir?

��Babatdir.

��Yen? x?st? yatir?

��H?.

��M?mm?dsahla ?lisah hardadir?

��Bakida.

��Y?qin evli olarlar.

��H?.

Abbas Ayis?ni basdan-ayaga s?zd?. Ayis? yaman d?yismisdi. K?ndd? ?n g?z?l qiz sayilan ucaboylu, inc? qam?tli, ag b?nizli Ayis?y? n? olmusdu? G?nd?n yanib qaralmis ?z?, ariqlayib t?rav?td?n d?sm?s b?d?ni Abbasin ?r?yini k?d?rl? doldurdu.

��T?t?n? gedirs?n dey?s?n.

��H?.

��Oxumagin qaldi?

��Hami oxusa, k?ndd? kim qalar?�� Ayis? onun sualina sualla cavab verdi.

��S?n hami deyildin ki! M?kt?bd? s?nd?n yaxsi oxuyan yox idi.

���

Araya s?kut ??kd?. Bir azdan Abbas ??kin?-??kin? sorusdu:

��?r? getm?mis?n?�� S?zl?rinin Ayis?nin x?trin? d?y?c?yind?n qorxub g?nahkarcasina ona baxdi.

��Yox.

Abbas dem?y? s?z tapmadi. Q?h?rd?n n?f?si t?ngidi. Bu m?sum qizin bu hala d?sm?sinin s?b?bkari o idi. N? desin, nec? desin? Amma n? is? dem?k lazim idi. Ayis? onu bu ??tin v?ziyy?td?n ?ixarmaq ???n dill?ndi:

��El? fikirl?sm? ki, s?n? g?r? getm?mis?m. Atami o halda nec? qoyaydim? Anam qocalib, ona baxa bilmir, h?m d? qardaslarim kimi basimi g?t?r?b ged? bilm?zdim ki�

Ayis?nin s?si titr?di. Dolmus buluda b?nz?yirdi. Abbas isl?tdiyi g?nahin b?y?kl?y?nd?n sixildi. Yixdigi bir q?lbi nec? sagaldacaq ki? Axi bu he? m?mk?n d? deyil� Arvadi, usaqlari onun g?nahina s?rik deyill?r ki� Onlar da m?sumdular. Bir g?nahkar var: o�da onun ?z?.

Abbas onun ?ll?rini ovuclarina aldi. Ayis?nin kobudlasib d?y?n?k kimi olmus barmaqlari onun yumsaq barmaqlarina d?y?nd? Abbasin ?r?yin? sanki nest?r girdi. Ayis?nin d?mir? d?nm?s ?ll?rini dodaqlarina yaxinlasdirdi. G?zl?rind?n gil?l?n?n yas damlalari Ayis?nin ?ll?rin? d?s?nd? qiz ?z?n? itirib ?ll?rini geri ??kdi. Abbas:

��M?ni bagisla, Ayis?,�� dedi.

Yanaqlari asagi s?z?l?n sanki yas deyildi, od idi, ill?rl? Ayis?nin ?r?yin? yigilmis od, onu i?ind?n ?rid?n od.

Ayis? yasarmis g?zl?rini sildi. Abbasin g?z yasina qiymadi. N? is? deyib, v?ziyy?td?n ?ixis yolu tapmaq lazim idi. ?z?n? ?l? alib sorusdu:

��Yoldasini niy? g?tirm?mis?n?

��X?st?xanadan yenic? ?ixmisdi. Dedim k?rp? usaqla uzaq yola ?ixmaq ??tin olar.

��Esitdim oglun olub, t?brik edir?m.

��?ox sag ol, Ayis?.

Danismaga s?z tapmirdilar. Bir-birini sev?n bu iki adam indi iki yad kimi ?z-?z? dayanmisdi. O m?h?bb?td?n h?r ikisin? xatir?l?rd?n basqa he? n? qalmamisdi, he? n?.

��M?n gedim, gecdir,�� dey? Ayis? dill?ndi.

��Ayis?, ne?? il h?sr?tini ??kmis?m. Burdan ged?nd? d?s?n?rd?m ki, t?hsil alib evimiz? d?n?c?m, s?n? qovusacam. Sveta il? m?nasib?tim vardi, hamil? oldugunu bil?nd? artiq gec idi. Qizim doguldu, onu orda qoyub g?l? bilm?zdim. Anasini ?ox dil? tutdum, usagi m?n? verm?di. Ill?rl? bir isiq ucu g?zl?dim. Ikinci usagi da m?nd?n bir m?dd?t gizli saxlayib, vaxt ke??nd?n sonra bildirdi. B?t?n ?midl?rim itmisdi, s?ni bir daha g?rm?y?c?yimi d?s?n?rd?m. ?hm?d sag olsun, m?ni tapdi, bacimin arzusunu bildirdi. Inan ki, m?cbur etm?s?ydi g?lm?y?c?kdim. O xaraba bel?di. N? vaxt bataqliga batirsan, x?b?rin olmur. Ayilib g?r?rs?n ki, artiq gecdir� M?n bu d?nyada c?h?nn?mi qazanmisam. Usaqlara g?r? bu c?h?nn?md? qalmisam� ?g?r bacarsan, bagisla m?ni� Bir d?, m?ni ?lm?s bil, m?mk?ns? ail? qur� � Abbas agir y?k altinda qalmis adam kimi pi?ildadi�

Ayis? k?lm? k?sm?d?n h?y?tl?rin? girdi. Abbas dayandigi yerd?n onun arxasinca xeyli baxdi. �Kas m?ni s?y?ydi, qargayaydi, he? olmasa nifr?tini bildir?ydi� M?hv el?dim yazigi�� Ayis?nin g?nclik t?rav?tini itirmis solgun sif?ti, kobudlasmis ?ll?ri g?zl?rinin ?n?nd?n ??kilmirdi. O vaxt ?oxunun, o c?ml?d?n onun rahatligini ?lind?n almis g?z?l Ayis?d?n, o g?l?y?n qizdan ?s?r qalmamisdi. Ail?li olsa da, Ayis? yadindan ?ixmamisdi. Onun sur?ti g?zl?rind?n ??kilm?misdi. Ne?? ill?r bu g?r?s? arzulamis, onunla ?z-?z? s?hb?t ed?c?yi ani h?sr?tl? g?zl?misdi. Onu x?yallarinda el? m?kt?b ill?rind? oldugu kimi g?z?l-g?y??k, dey?n-g?l?n t?s?vv?r el?misdi. ?min idi ki, Ayis? ?r? gedib, usaqlari var. Axi o, Abbasla yasid idi. K?ndd?n n?inki oglanlarin, h?tta qizlarin da ?oxu getmisdi. Birc? Ayis? kimil?r, ev-ocaga baglilar k?ndi t?rk ed? bilm?misdi.

Yurda bagliligi d?s?n?nd? g?zl?ri ?n?n? P?ri g?lirdi h?mis?. Yadina onunla bagli k?hn? bir xatir? d?sd?. Onda doqquzuncu sinfi bitirib yay t?tilin? yenic? buraxilmisdilar. Qonsu usaqlari il? bir yerd? b?y?rtk?n yigmaga getmisdil?r. Abbasla Ayis? ?zl?ri d? hiss etm?d?n onlardan ayrilib uzaqlasmisdilar. Vedr?l?ri b?y?rtk?nl? doldurandan sonra dinc?lm?k ???n yaxinliqdaki palidin altinda oturdular. Abbas Ayis?nin al yanaqlarina, m?sum ??hr?sin? baxanda q?lbind?n ke??n d?li bir ist?kl? onu ?z?n? sari ??kib b?y?rtk?n yem?kd?n qaralmis p?mb? dodaqlarindan ?pd?. Ayis? basini qaldiranda b?y?rtk?nlikd?n onlara baxan P?rini g?r?b ?igirdi:

��Ay aman!

P?ri yerind?n qimildanmadan onlara baxirdi. Bu yasli qadin q?rib? t?rzd?, soyuq n?z?rl?rl? onlari s?z?rd?.

��Ged?k, Abbas,�� dey? Ayis? ayaga qalxmaq ist?yirdi ki, P?ri el? bil yuxudan ayildi. ?evrilib oradan uzaqlasdi. Bir d?f? d? olsun d?n?b geriy? baxmadi. O, uzaqlasandan sonra Ayis?:

��Bu ifrit? hardan g?lib ?ixdi?�� dey? s?yl?ndi. Abbas da nifr?tl? o ged?n t?r?f? baxdi:

��Y?qin bizi g?d?rm?s.

��Sabah b?t?n k?nd bil?c?k,�� Ayis? dill?ndi.

Onlar uzun m?dd?t bu x?b?rin yayilacagi qorxusu il? yasasalar da, P?ri bu bar?d? he? n? danismadi.

O g?nd?n P?ri h?r ikisinin d?sm?nin? ?evrildi. Onlarin g?r?s? bar?d? kims?y? bir s?z dem?s? d?, bu t?k-t?nha yasayan qarimis qizi g?r?nd? ikisi d? nifr?tl? ?z?n? yana ?evirirdi. N?y? g?r?? Onun q?rib?, soyuq baxislarina g?r?mi? Yoxsa adamlara yovusmadigi ???nm?? H?r n? idis?, bu qadini g?r?n g?z? yox idi.

Indi bunlar yadina d?s?nd? Abbas utandi. P?rinin q?rib? baxislarini xatirladi. Onun haqqinda d?s?n?-d?s?n? P?rinin evinin yanina nec? g?lib ?ixdigindan x?b?ri olmadi. K??? qapisindan asilmis pasli qifili g?r?nd? ?r?yi sixildi.

��P?ri r?hm?t? gedib, bala.�� Yanindan ?t?b ke??n R?hman dayi Abbasi tanimadi. Abbas da tanisliq verm?di. El?c?:

��Ha?an?�� dey? sorusdu.

��?? ildir. Yaziq d?nyanin ?zabindan qurtuldu.

��Hansi ?zabindan?

��T?klikd?n. Bi?ar?nin kims?si yox idi.

Abbas ?r?yin? ??km?s agirligi yox etm?k ???n toyxanaya yollandi.

Ayis? barmaqlarinin ucunda d?hlizd?n ?z otagina ke?di. B?d?nn?ma g?zg?n?n qabaginda oturub ?z?n? tamasa etm?y? basladi. Sinixmis sif?ti, k?lg?l?nmis g?zl?ri, d?n d?sm?s sa?lari onun ?hvalini bir az da korladi. ?vv?lki g?z?lliyind?n birc? uzun kirpikl?rl? d?vr?l?nmis iri qara g?zl?ri qalmisdi. Amma bu g?zl?rd? d? ?vv?lki parilti, h?yat esqi yox idi. �Qocaliram�,�� dey? fikirl?sdi. Alninda ?m?l? g?l?c?k iki qirisin yeri ?z?n? g?st?rirdi. Kitab skafinin siyirm?sind?n albomunu ?ixarib s?kill?r? tamasa etm?y? basladi. �Aman Allah, g?r nec? d?yismis?m? Dogrudanmi s?kild?n baxan o g?z?l qiz m?n idim?� D?n?b yenid?n g?zg?y? baxdi. Oradan baxan ?ksini s?kli il? m?qayis? etdi. Bundan ?r?yi sixildi. Albomu yerin? qoymaq ist?yirdi ki, arasindan Abbasin s?kli d?sd?. H?r d?f? saatlarla bu s?kill? d?rdl?s?n, sonra ?p?b yerin? qoyan Ayis? bu d?f? ona ?t?ri, g?z?n?n ucuyla baxib s?kli albomun arasina qoydu.

Bayaqki g?r?s g?zl?ri ?n?nd?n getmirdi. Son d?b? uygun geyinmis boylu-buxunlu, yarasiqli Abbasin yaninda nec? acinacaqli g?r?nd?y?n? t?s?vv?r ed?nd? x?cal?t ??kdi. Bird?n daxilind?n qalxan bir hiss ?syan etdi: �Niy? x?cal?t ??kirs?n? S?nin kimi qizlari g?z? yolda qoyan oglanlar x?cal?t ??ksinl?r. O oglanlar ki, valideynl?rin? sahib ?ixmirlar, o oglanlar ki, sevgil?rin? sadiq qalmirlar� S?n basini uca tut, Ayis?. Qardaslarinin ?v?zin? ata-anana ogulluq edirs?n�.

Ayis? qapqara qaralmis ?ll?rin? indi q?rurla baxdi. �Bu, z?hm?td?n qaralmis ?ll?rdir. Yoxsa Abbasin agappaq, yupyumsaq ?ll?ri kimi? Dogru deyibl?r ki, ag g?n agardar, qara g?n qaraldar. M?nim kimi qizlarin qara g?nd?n qaralmaginin, evd? qalib qarimaginin n? ?h?miyy?ti var ki� T?ki onlar agca xanimlarla ag g?n g?rs?nl?r�. Aci-aci g?ld?.

Ayaga qalxib g?zg?n?n qabaginda firlandi. Diqq?tl? ?z?n? baxdi. Paltar ?ynind? torba kimi qalirdi. Ariqlayib d?md?z olmus sin?sin? baxib hirsl?ndi. T?z?likc? g?r?sd?y? sinif yoldasi Mirvari yadina d?sd?. M?kt?bd? ?n ciliz, ?n ?irkin qiz idi. Onuncunu qurtaran kimi qonsu rayona ?r? getmisdi. O vaxtdan onu g?rm?misdi. Bir h?ft? ?vv?l k?ndd? rastlasanda Ayis? heyr?td?n yerind?c? donub qalmisdi. ?vv?lki Mirvarid?n ?s?r-?lam?t qalmamisdi. O, ?t?-qana dolmus, g?z?ll?smisdi. Analiq s?ad?ti, ail? xosb?xtliyi ?z-g?z?nd?n oxunurdu.

��?lm?s, ?r? getm?k s?n? n? yaman d?s?b?�� dey? Ayis? ?z?n? saxlaya bilm?misdi.

��Eh, Ayis?, Allah insaf versin cavanlara, hamisi k?ndd?nk?s?kd?n qa?aq d?s?b� ?z evi, ail?si olmaq ayri seydi. Allah qism?tini yetirsin!�� demisdi Mirvari.

G?zg?n?n qabagindan ??kilib yatagina uzandi. N? ed?c?k, nec? yasayacaq, kim ???n yasayacaq bundan sonra? Bu da sevgisinin ona g?tirdiyi yolun sonu�

Bird?n ata-anasi g?lib g?zl?ri ?n?nd? canlandi. Sualindan utandi. �B?s bunlar? M?n ail? qursaydim, bu zavallilara kim baxacaqdi?� Qocalib ?ld?n d?sm?s bu iki ?ziz adamini bir g?n itir? bil?c?yini fikirl?sib d?hs?t? g?ldi, d?rd divar arasinda t?k-t?nha qalacagindan qorxdu. Inn?n bel? qardaslarindan n? M?mm?dsah, n? d? ?lisah s?h?rd?n k?nd? qayitmayacaq. O, bu evd? yalquzaq kimi ?m?r s?rm?y? m?hkum olacaq�

Ayis?nin havasi ?atmadi. P?nc?r?ni taybatay a?ib qabaginda dayandi. Amma bu hali ke?m?di. Ona n? olmusdu? B?lk? olan-qalan q?tiyy?tini Abbas ?lind?n almisdi? B?lk? bu, ilk m?h?bb?tin ?zabi idi? Yox, m?h?bb?td?n, sevgid?n ona aci nisgild?n basqa bir xatir? qalmamisdi. ?r?yini darixdiran, onun b?t?n olan-qalan s?brini ?lind?n alan basqa sey idi. Sevill? Dilb?ri xatirladi. Sevil yasidi idi, Dilb?r is? onlardan iki yas b?y?k idi. Onlar da Ayis? kimi ail? qura bilm?misdil?r. T?kc? onlar deyildi. K?ndd? yasi otuzu ?tm?s yeddi subay qiz vardi. H?min qizlari birc?-birc? g?zl?ri ?n?nd? canlandirdi. O qizlarin xosb?xt olmamalari, ail? qura bilm?m?l?ri fikri ona rahatliq g?tirm?di. N?d?ns? t?s?lli tapdigi vaxtlar arxada qaldi. Indi o, ayri adam idi. ?midsiz, m?nasiz, sevgisiz ?m?r s?r?n bir zavalli idi. Artiq o, aldadilmis, heysiyy?ti tapdanmis, t?nhaliga m?hkum edilmis, qarimis bir qizdi. P?rinin taleyini yasayanlardandi.

�K?ndd? yeddi P?ri var�,�� dey? Ayis? fikirl?sdi v? bu fikird?n d?hs?t? g?lib, yenid?n g?zg?n?n ?n?n? ke?di. Diqq?tl? tamasa ed?nd? ona el? g?ldi ki, g?zg?d?n baxan P?ridi, d?nyada ?n ?ox qorxdugu, xatir?sind?n bel? ??kindiyi, ehtiyat etdiyi P?ri. Usaqliqdan P?ri onun yaddasinda t?klik, soyuqluq, yalqizliq r?mzi kimi qalmisdi. Onun ?z-g?z?nd?n, g?rk?mind?n, h?tta s?sind?n soyuqluq yagirdi. Indi P?rinin halina daha ?ox acidi. Onun t?kliyin? s?b?b olanlari qinadi ?r?yind?. ?z?n? acigi tutdu: �O yaziga niy? nifr?t edirdim? Onu duymaq ???n onun halina d?sm?kmi lazim idi?�

Ayis? ?z?n? qocalmis, ?ld?n-ayaqdan d?sm?s v?ziyy?td? t?s?vv?r?nd? canlandirdi. Bu halda ?z?n? P?rid?n basqa he? k?s? oxsada bilm?di. Alninda d?rin qirislar, ?z?nd? yad bir ifad? olan qoca Ayis? P?rinin soyuq baxislari il? g?zg?d?n ona baxirdi. O, Abbasin b?y?rtk?nlikd? Ayis?ni ?pd?y? g?n onlara baxdigi kimi baxirdi g?zg?d?n. P?ri kimi kirpikl?rini qirpmadan, bigan?lik v? t??ss?f qarismis q?rib? bir ifad? il? baxirdi. Bu baxis Ayis?nin b?d?nin? ?s?tm? saldi. O, var g?c? il? g?zg?y? yumruq ilisdirdi.

Anasi qonsu otaqdan s?s? g?l?nd? Ayis?nin ?ilik-?ilik olmus g?zg?n?n qabaginda oturub, ?lind?n d?s?m?y? axan qana fikir verm?d?n harasa, nam?lum bir n?qt?y? baxdigini g?rd?� �T?r?k?m?�nin oynaq s?dalari gec?nin s?ssizliyind? daha aydin esidilirdi.

�S?h?risi Ayis? h?y?tl?rind?n topladigi g?ll?rl? q?biristanliga � P?rinin m?zarini ziyar?t? getdi. Orada kimins? oldugu uzaqdan g?z?n? d?ydi. Yaxinlasanda Abbasin vaxtil? s?b?bini bilm?d?n nifr?t etdikl?ri P?rinin m?zar dasini sildiyini g?rd?� Bu ziyar?t s?b?bsiz nifr?tin bagislanmasi ???n idimi, yoxsa birinin m?hkum etdiyi, o birinin m?hkum olundugu bir h?yat tarix??sinin aci bir sonlugunun qa?ilmaz n?tic?sin? baxmaq ist?yi idimi? Kim bilir�




OGURLUQ




Yas?m?nin bihusedici ?tri d?rd t?r?fi b?r?m?sd?. Yaz axsaminin k?n?l oxsayan, ?r?yin ?n inc? tell?rini titr?d?n s?rin mehi yas?m?n agacinin budaqlarini yell?ndirir, onun yarpaqlarina, ?i??k qomlarina sigal ??kir, ?trini ?trafa yayirdi.

Mehriban yas?m?n agacinin bu q?d?r ?i??k a?digini g?rm?misdi. B?lk? d? ne?? il idi ki, Fatma xalanin yas?m?nl?rini g?rm?rd? dey? ona bel? g?lirdi. O, bu g?ll?rin h?sr?tini ?ox ??kmisdi� Evl?rin? g?l?n kimi tez Fatma xalanin evinin qarsisina, yas?m?n agacinin k?lg?sin? g?lmisdi.

?i??k salximlarinin sayi-hesabi yox idi. Onlar o q?d?r g?z?l, o q?d?r t?rav?tli idil?r ki, Mehriban g?zl?rini ?i??kl?rd?n ayira bilmirdi. Yas?m?nl?ri qoxlamaqdan doymurdu. Son ill?r yaz g?lib yas?m?nl?r a?anda o, Bakida yolunu tez-tez bazardan salar, b?y?k bir yas?m?n d?st?si alib ev? g?tir?rdi. Lakin onlarin ?tri rayondakina b?nz?mirdi. ?z?n? s?z vermisdi ki, bu il yas?m?n ?i??kl?y?nd? m?tl?q rayona ged?c?k, doyunca onlari qoxlayacaq�

O, g?z?n? a?andan qonsulari Fatma xalanin h?y?tind?ki yas?m?n agacini bel? g?rm?sd?: eyni h?nd?rl?kd?, eyni yarasiqda. S?liq? il? r?ngl?nmis h?nd?r taxta hasarin arxasindan g?r?n?n ?st? ?i??k salximlari il? dolu yas?m?n agaci h?mis? h?r k?sin diqq?tini c?lb ed?rdi. ??p?rd?n k???y? sallanan bu salximlar ?t?b-ke??nl?ri ?z g?z?lliyi il? heyran ed?rdi. Mehriban he? yerd?, he? zaman bel? iri l???kl?ri olan yas?m?n ?i??kl?ri g?rm?misdi.

Fatma xalanin bagi ?sl m?c?z? idi. Bu qadinin ?i??kl?r? olan sevgisi he? n? il? m?qayis? oluna bilm?zdi. ?ri ?oxdan v?fat etmis, ?vladi olmamis Fatma xala h?r ?i??kl?, h?r yarpaqla usaq kimi danisar, onlara n?vazis g?st?r?r, qulluq ed?rdi. Il on iki ay ?lind?n bel, dirmiq d?sm?zdi. Bu bagda Mehribanin tanidigi, el?c? d? ?mr?nd? ilk d?f? g?rd?y? o q?d?r g?l bitirdi ki, onlara heyran olmamaq m?mk?n deyildi.

G?z?llik asiqi olan Fatma xala simicliyi il? d? ad-san qazanmisdi. O, he? vaxt he? k?s? ?i??k toxumu, g?l sitili verm?zdi. Yazda budayib atdigi g?l budaqlarini bel? kims?y? qiymazdi, �G?l verm?k m?n? d?sm?r�,�� dey?rdi. ?slind? is? d?s?b-d?sm?m?yin onun ???n el? bir ?h?miyy?ti yox idi. O, g?ll?rini basqalarina qisqanirdi. ?ll?ri il? yaratdigi bu qeyri-adi g?z?lliyin basqa yerd? t?krar olunmasini ist?mirdi. G?l-?i??yin bol vaxtinda bel? birc? ?i??yi kims?y? pulsuz verm?zdi. S?h?rl?r ad?ti ?zr? d?rdiyi g?l-?i??kl?ri s?liq? il? b?y?k z?nbil? yigib bazara satmaga aparardi. Bazarda onun g?l? nec? ustaliqla satdigini g?r?nd? Mehriban d?s?n?rdi:

�G?r?s?n, bu q?d?r pul onun n?yin? g?r?kdir?�

Mehriban m?kt?b? ged?nd? d?, m?kt?bd?n qayidanda da ad?ti ?zr? Fatma xalanin h?y?ti qarsisinda ayaq saxlayib, ??p?rin arxasindan buradaki g?z?llikl?ri seyr ed?rdi. H?r d?f? d? bagin tusuna ?atanda m?kt?bd? onunla paralel sinifd? oxuyan qonsulari Ilhami ?z qapilarinin agzindaki skamyada oturmus g?r?rdi. B?st?boy, qarasin olduguna g?r? hami onu Kismis ?agirardi. Qis-yay Kismisi burda g?rm?y? ad?t ed?n Mehriban t?sad?f?n onu skamyalarinda g?rm?y?nd? t??cc?bl?n?rdi. Sanki Fatma xalanin baginin ?i??kl?rinin kesiyini ??kirdi Kismis. O, ?z?n? el? aparirdi ki, guya Mehriban onu q?tiyy?n maraqlandirmir. Qiz k???d? g?r?n?n kimi, ?z?n? g?rm?zliy? vuraraq ya mahni z?mz?m? ed?r, ya da fit ?alardi. Lakin Kismisl? ?zb??z evd? yasayan Sara Mehribana x?b?r vermisdi ki, o, k???y? Mehribana g?r? ?ixir. Uzaqdan onu g?r?n kimi tez k???y? qa?ir, amma ?z?n? el? g?st?rir ki, el? bil ?oxdan orada oturub.

Bu x?b?rd?n sonra Kismisi g?r?nd? Mehribani g?lm?k tuturdu. Ciddi g?rk?m alib sanki n? bar?d?s? fikirl?s?n bu oglanin yasindan b?y?k g?r?nm?k arzusu onun n?z?rind?n yayinmirdi. Fatma xalagilin ??p?rin? yaxinlasanda, n?d?ns? Mehriban ?z?n? kinolardaki kimi t?s?vv?r ed?rdi. Budur, g?z?l bir musiqi ?alinir, Mehriban mahni oxuya-oxuya bagda dolasir, h?r agacdan bir ?i??k d?rib qoxlayir. G?z?l bir oglan da onunla duet oxuya-oxuya ?i??kl?rd?n ??l?ng h?r?b Mehribanin basina taxir. Bu g?z?l oglan da, t?bii ki, F?rid olardi. Az qala sinifl?rind?ki b?t?n qizlarin bir k?n?ld?n min k?n?l? asiq olduqlari F?rid.

O il Mehriban s?kkizinci sinifd? oxuyurdu. Fatma xalanin yas?m?n agaci sanki h?mis?kind?n g?z?l, h?mis?kind?n bol a?misdi, onlarin ?tri b?t?n k???ni b?r?m?sd?. ?i??k salximlari arasinda yasil yarpaqlar g?r?nm?z olmusdu. Mehriban onlara baxdiqca baxmaq ist?yir, tamasasindan doymurdu.

Bir d?f? m?kt?bd?n qayidanda q?rib? bir ?hvalat bas verdi.

��Salam, Mehriban!

S?s? t?r?f d?n?nd?, iki-?? addimliginda dayanib utancaq baxislarla, ??kin?-??kin? onu s?z?n Kismisi g?rd?. Ilk d?f? idi ki, Mehriban onun s?sini bel? yaxindan esidirdi.

��Salam,�� Mehriban t??cc?bl? cavab verdi. Birinci d?f? idi ki, Kismis onunla danisirdi. Qonsuluqda yasadiqlari, bir m?kt?bd? oxuduqlari uzun ill?r ?rzind? ilk d?f? ?z-?z? dayanib k?lm? k?sirdil?r.

��Axsam s?n? s?z dey?c?y?m, birc? d?qiq?liy? bayira ?ixarsanmi?�� Kismis onun g?zl?rinin i?in? baxmaqdan qorxurmus kimi tez-tez kirpikl?rini qirpirdi. Bu v?ziyy?td? yaman g?lm?li g?r?n?rd?. O, cavab g?zl?m?d?n:�� M?n bel? fit ?alacagam,�� deyib b?lb?l c?h-c?hin? b?nz?r s?sl?r ?ixardi. Mehriban sual verm?y?, n? is? sorusmaga macal tapmamis, oglan bir g?z qirpiminda ?z h?y?tl?rin? girdi. Bu, el? tez, el? ani bas verdi ki, Mehribanin t??cc?bl?nm?kd?n basqa ?ar?si qalmadi.

�G?r?s?n, Kismis m?n? n? dey?c?k?��� dey? yolboyu fikirl?sdi, amma aglina he? n? g?lm?di. M?kt?b? ?atanda Kismis d?, onun dediyi s?zl?r d? yadindan ?ixdi.

Gec? yarisi p?nc?r?sinin altindan b?lb?l c?h-c?hi esid?nd? Mehriban yerind?n dik atildi. Aglina ilk g?l?n Kismisin s?h?r ona dediyi s?zl?r oldu. �Bu da s?z dem?y? vaxt tapdi da�,�� dey? ?r?yind? ona acigi tutdu. Evd?kil?rin duyuq d?s?c?yind?n qorxub, ?vv?lc? yerind?n t?rp?nm?k ist?m?di. Amma qus c?h-c?hi bir d? t?krar olunanda ehmallica qapini a?ib otaqdan ?ixmaqdan basqa ?ar?si qalmadi.

H?y?t? d?s?b, ??l qapisini a?anda Mehriban g?zl?rin? inanmadi: Kismis bir qucaq yas?m?nl? k???d? dayanmisdi. B?y?k ?i??k d?st?sinin arxasindan Kismisin basi g?c-b?la il? g?r?n?rd?. Mehribani g?lm?k tutdu. Amma tez ?z?n? ?l? alib bunlari haradan d?rdiyini, niy? gec?nin bu vaxti g?tirdiyini sorusmaq ist?yirdi ki, Kismis yas?m?nl?ri ona verib, bir g?z qirpiminda qaranliqda g?zd?n itdi. Bu, el? tez, el? ani bas verdi ki, b?y?k ?i??k d?st?si il? qaranliqda t?k qalan Mehriban ?z?n? itirib n? ed?c?yini bilm?di.

?ox sevdiyi yas?m?nl?r bu d?f? ona sevinc yox, qorxu qarisiq m?yusluq g?tirdi. Indi bu q?d?r g?l? neyl?sin? Ev? aparsa, ondan sorusmazlarmi ki, gec? yarisi g?ll?ri ona kim verib, n? m?nasib?tl? verib? Atasinin s?rt ?z? g?zl?ri qarsisinda canlandi. O, bils? ki, qizina gec? vaxti kims? g?l bagislayir, Allah bilir, onu nec? c?zalandirar.

Mehriban h?y?td?n ehmalca baga ke?di. Evd?kil?rin duyuq d?s? bil?c?yi qorxusu onun qaranliq qorxusunu ?st?l?misdi. G?ll?ri gizl?tm?s?, evd? tufan qopardi. H?y?ti axtarib bir vedr? tapdi. Onu su il? doldurub, g?ll?ri i?in? yigdi, kims? g?rm?sin dey? qaragat kollarinin dalinda gizl?tdi. Sonra is? ayaqlarinin ucunda ehtiyatla i??ri girib yatagina uzandi. Xeyli vaxt g?zl?rin? yuxu getm?di. ?r?yinin d?y?nt?s? onu yatmaga qoymurdu. Yas?m?n salximlari arxasinda g?r?nm?z olan Kismisin g?lm?li sif?ti t?krar-t?krar onun g?zl?ri qarsisinda canlanirdi. Heyf ki, bu g?ll?ri g?tir?n F?rid deyildi. ?g?r onlari F?rid g?tirmis olsaydi, bu d?nyada Mehribandan xosb?xt adam olmazdi. Bu fikirl?rl? yalniz s?h?r? yaxin yuxuya getdi.

S?bh tezd?n yerind?n qalxib m?kt?b? hazirlasdi. N? q?d?r ki, ata-anasinin basi mal-qaraya qarismisdi, evd?n tez ?ixmaq lazim idi.

Xidm?t?il?rd?n basqa m?kt?b? h?l? he? k?s g?lm?misdi. Onlar d?hlizin yuxari t?r?find?ki otaqlari silib-s?p?r?rd?l?r. Mehriban sinif otaginin qapisini a?ib sakitc? i??ri girdi. ?z?yl? g?tirdiyi yas?m?nl?ri yalniz indi doyunca qoxladi. Gec? evd?kil?rin g?r? bil?c?yind?n ehtiyat edib onlari qoxlaya da bilm?misdi. S?h?r havasindan daha da t?rav?tl?nmis ?i??kl?rin ?tri otaga yayildi.

Onun he? zaman bu q?d?r yas?m?ni olmamisdi. D?s?n?nd? ki, bir saatdan v? ya bir g?nd?n sonra onlarin hamisi solacaq, g?ll?rin yarim?iq ?m?rl?rin? heyfi g?ldi. O, h?r partanin ?st?n? bir yas?m?n, F?ridin partasina is? iki d?n? qoydu: �Biri m?nim, biri F?ridin�.

Mehriban d?hlizd? kims?nin olmadigina ?min olanda sinif otagindan ?ixdi, yaxsi ki, he? kiml? rastlasmadi. O, yalniz z?ng ?alinanda qayitdi. Otaqda bir s?s-k?y vardi ki� Hami bir-birin? d?ymisdi.

��G?r?s?n, bu g?ll?ri bura kim qoyub?�� dey? usaqlar bir-birind?n sorusurdu. Mehriban he? n?d?n x?b?ri yoxmus kimi onlara qosuldu.

��Bu n? tapmacadi, kimdi bizi bu q?d?r sev?n?�� dey? h?r sey? x?susi maraq g?st?r?n S?nub?r dill?ndi. O g?n m?kt?bd? h?r k?s bu sinfin yas?m?n? b?l?nm?sind?n danisdi�

D?rsd?n sonra m?kt?bd?n ev? qayidanda Mehriban Fatma xalanin qapisi agzinda q?l?b?lik oldugunu g?r?b onlara yaxinlasdi. Anasi da, qonsular da onlarin arasinda idi. Fatma xalanin qargis s?si ?trafi g?t?rm?sd?:

��S?ni g?r?m ?ll?rin qurusun! S?ni g?r?m ciy?rin yansin! S?ni g?r?m�

��N? olub, ana?�� dey? Mehriban x?b?r aldi.

��Kismis gec? Fatmanin yas?m?nl?rini yolusdurub.

��Kismis?�� Mehriban qulaqlarina inanmirmis kimi heyr?tl? sorusdu.�� Fatma xala n?d?n bildi ki, bunu Kismis el?yib?

��Bir yas?m?n ilisib Kismisgilin ??p?rind? qalibmis. Bir d? ki, Kismis ?z? d? boynuna alib. Haminin yaninda deyib ki, Fatma xala kimi x?sis? bu da azdir.

Mehriban yas?m?nl?rin haradan d?rildiyini yalniz indi anladi. Q?rib?dir, d?n?nd?n b?ri bu, onun aglina g?lm?misdi. H?y?can v? qorxu i?ind? oldugundan bu sual onu d?s?nd?rm?misdi. Indi is? anasindan bunlari esid?nd? qeyri-ixtiyari p?rt oldu. D?n?nd?n b?ri ke?irdiyi h?y?cani bir az da artdi.

�Bird?n kims? bils?ydi ki, bu g?ll?r m?n? g?r? yolunub, n? cavab ver?rdim?��� dey? ?z?nd?n biixtiyar titr?di. �Eybi yox, Kismis, baxaq g?r?k bu ogurluga n? ad ver?c?ks?n�,�� dey? ?r?yind? s?yl?ndi.

Ert?si g?n s?h?r m?kt?b? ged?nd? Kismis h?mis?ki kimi evl?rinin qarsisindaki skamyada oturub g?l?ms?r g?zl?rl? ona baxirdi. Mehriban ona ?atanda:

��S?nin bel? isl?rin d? varmis, h?? Q?hr?mana bax!�� dey? aciqli-aciqli dill?ndi.�� Bilm?k ist?yirs?ns?, ?zg? bagindan ogurlanan g?ll?r m?n? lazim deyil. G?r?k d?n?n onlari s?nd?n almayaydim. S?n ogrusan! Esidirs?nmi, ogru!�� Bunlari birn?f?s? dey?n Mehriban hirsini soyutduguna m?mnun oldu.

Kismisin g?zl?rind?ki g?l?s birc? anda yox oldu. O, x?cal?tind?n v? p?rtliyind?n p?rt?b he? n? dey? bilm?di. Pesmanliq qarismis incik baxislarla onu s?zd?. Sonra evl?rinin darvazasina sari gedib i??ri girdi, qapini arxasinca bagladi. Yalniz bundan sonra Mehriban s?zl?rinin n? q?d?r aci, ittihaminin n? q?d?r agir s?sl?ndiyinin f?rqin? vardi. Ancaq gec idi, ox yayindan atilmisdi.

H?min hadis?d?n sonra Kismis d?yisdi, tamam basqa c?r oldu. O, Mehribandan qa?irdi, qizi g?r?nd? ?z?n? g?rm?zliy? vurur, ya da tez yolunu d?yisir, basqa s?mt? d?n?rd?. Mehriban s?h?rl?r onu bir daha skamyalarinda oturmus g?rm?di, baxislarini ?z?rind? hiss etm?di. Kismisi h?r g?n evl?rinin qabaginda g?rm?y? el? ad?t etmisdi ki, indi onu g?rm?m?k Mehribana h?m q?rib?, h?m d? agir g?lirdi. G?nl?r ke?dikc? ona aydin oldu ki, Kismisin x?trin? d?yib, ?z? d? el? d?yib ki, bundan sonra neyn?s? d? k?nl?n? ?l? ala bilm?y?c?k. O, Kismisin ?r?yini yaralamis, heysiyy?tin? toxunmusdu. S?n dem?, Kismis onun d?s?nd?y?nd?n d? ciddi v? h?ssas adam imis. Bunu d?s?nd?kc? Mehriban ?z-?z?nd?n utanir, dediyi s?zl?r? g?r? x?cal?t ??kirdi.

Iki il sonra onlar orta m?kt?bi basa vurdular. Mehriban Bakida Pedaqoji Instituta q?bul olundu, Kismis is? Odessada D?niz?ilik M?kt?bin? girdi.

O vaxtdan d?z bes il ke?irdi. Bu m?dd?t ?rzind? Mehriban ilk d?f? idi ki, yas?m?n ?i??kl?y?nd? dogma rayonda olurdu. H?r sey bes il ?vv?l nec? idis?, indi d? el?c? idi. Amma bu, zahir?n bel? idi, ?slind? h?r sey d?yismisdi. Indi basqa usaqlar ?z usaqliq d?vr?n? yasayirdilar. Bir vaxtlar onlarin ?td?kl?ri yollardan ke?ir, oynadiqlari oyunlarla baslarini qatir, ?z qaygisiz h?yatlarini yasayirdilar. Mehribanin tay-tuslari ?oxdan usaqliq adli sirin d?nyadan ayrilmisdilar. Ke?mis ill?rd?n yadigar qalan birc? Fatma xalanin yas?m?nl?ri idi.

Fatma xalanin h?y?tind?n boylanan yas?m?n salximlari bu d?f? onun ?r?yini q?ss? il? doldururdu. Onlarin z?rif ?tri q?lbind? ke?mis xatir?l?ri oyadirdi. M?kt?b yoldaslari ???n ?ox darixmisdi, onlardan ?tr? lap burnunun ucu g?yn?yirdi. Bu xatir?l?r i?ind?, s?zs?z ki, qucaginda ?z?nd?n b?y?k yas?m?n d?st?si tutmus Kismis d? vardi. O, daha tez-tez g?zl?ri qarsisinda canlanirdi. Bir m?h?ll?d? yasadiqlari ne?? ill?r ?rzind? onlar ikic? d?f? ?z-?z? dayanmisdilar. Daha dogrusu, Kismis ona c?mi-c?ml?tani bir c?ml? demisdi. Sonra is? Mehriban Kismisin x?trin? d?ymisdi, h?m d? yaman d?ymisdi. Oglanin g?zl?ri yadindan ?ixmirdi: incik, p?risan, k?sk?n g?zl?ri. ?t?n bu bes il ?rzind?, kim bilir, ne?? d?f? Kismisin o p?rt hali g?zl?ri ?n?nd? canlanmisdi. H?r d?f? d? ?z-?z?n? etiraf etmisdi ki, g?nah isl?dib, Kismisin ?r?yin? b?rk toxunub, onun q?lbini qirib. �Kas Kismisd?n ?zr ist?y?ydim, gec d? olsa ?zrxahliq ed?ydim��

Mehriban qaranliq d?s?n? kimi evl?rinin qarsisindaki skamyada oturdu. Yenic? ev? qayitmisdi ki, k???d? b?lb?l c?h-c?hin? oxsayan fit s?si esidildi. Qulaqlarina inanmadi. ?r?yi h?y?canla d?y?nd?. �Bu, Kismisdir!��� dey? sevincl? fikrind?n ke?di. Bir an sonra fit s?si t?krar olunanda he? bir s?bh?si qalmadi. Bir g?z qirpiminda bayira ?ixdi: lakin kims? yox idi. Bird?n qonsu tind?n pi?ilti s?si esidildi. Tez h?y?t? d?s?b, ??p?rin arxasinda gizl?ndi. Bir azdan qol-qola g?l?n iki qaralti onlarin qapilarina ?atdi.

��Yas?m?nl?r hardandir?�� qiz sorusdu.

��Fatma xalanin bagini yolusdurmusam.�� Bunu dey?n oglan Kismis idi. Onun s?sini o saat tanidi.

��Qorxmadin?

��Yox, t?cr?b?m var. M?kt?bd? oxuyanda bir d?f? bu bagi qar?t el?mis?m. Bir qizdan ?tr?.

��Qisqaniram ha! Bir d? bel? seyl?r dem?,�� qizin s?si titr?di.

��O, m?nim ilk m?h?bb?tim idi. Dasa d?y?n ilk m?h?bb?tim. S?n is? son m?h?bb?tims?n. Yas?m?n qoxulu sevdamsan. ?mr?m boyu m?ni yasadacaq sevdam.

Onlar ?z-?z? dayandilar. S?ssiz ke??n bir ne?? d?qiq? sanki Kismisin s?zl?rinin t?sdiqiydi.

��Ged?k, bird?n evd?n axtararlar m?ni,�� dey? qiz h?y?canla dill?ndi.

Qonsunun h?y?tinin tusundan ke??nd? isiqda arxalarinca baxanda bu ucaboy, yarasiqli oglanin bir vaxtlar sisqa, qarasin olduguna g?r? Kismis ?agrilan Ilham olduguna inana bilm?di� Mehriban �toyunda barisariq�,�� deyib ?z?n? t?skinlik verdi�




V?SIYY?T




On bes d?qiq?d?n, b?lk? d? yarim saatdan da ?ox idi ki, g?zl?ri yumulu halda, h?r?k?tsiz uzanmisdi. Bil?yind? g?cl? hiss edil?n n?bzind?n basqa onda he? bir h?yat ?lam?ti hiss olunmurdu. Sif?tinin r?ngi avazimis, g?z ?uxurlari d?rinl?smis, dodaqlari g?y?rmisdi.

G?zl?rini alayarim?iq a?ib Nazimin ?lini buza d?nm?s ?lind?n buraxmadan g?cl? esidil?c?k s?sl?:

��Nazim, m?ni t?k qoyma,�� dedi.

Anasinin bird?n-bir? d?yismis sif?ti sanki Nazim? h?kim oldugunu unutdurdu. O, ?z?n? itirib n? ed?c?yini bilm?di. Lakin bu, bir an ??kdi. Sonra el? bil agir yuxudan ayildi. ?lini onun ?lind?n ??kib bir az ?vv?l hazirlayib saxladigi iyn?ni qoluna yaxinlasdirdi. ?ll?ri ?sdiyind?n damari g?c-b?la il? tapdi, m?hlulu ??tinlikl? yeridib onun ha?an t?sir ed?c?yini g?zl?m?y? basladi. Saniy?l?r, d?qiq?l?r el? agir ke?irdi ki, sanki zaman donmusdu. Bir xeyli ke??nd?n sonra anasinin ?z?nd? yenid?n h?yat ?lam?tl?ri g?r?n?nd? yayligi il? alninda, boynunda damci-damci donub qalmis soyuq t?ri sildi. Onun ?lini yenid?n ?ll?rinin arasina aldi. Barmaqlarinda z?if, g?cl? hiss edil?n h?rar?t duyanda sevincd?n g?zl?ri yasardi.

Iki ay idi ki, X?dic? yataga d?sm?sd?. ?mr? boyu s?h?rl?r xoruz banindan da tez oyanib axsamlar hamidan gec yatmaga ad?t ed?n, ayaqlari altinda yer titr?y?n, bir an bel? issiz qala bilm?y?n X?dic? indi bu balaca otaqdan bayira ?ixa bilmirdi.

Bu ki?ik �m?hb?sd?� ke??n g?nl?r ona ?zab verirdi. ??-d?rd addim atan kimi yorulur, g?zl?ri qaranliq g?tirir, taq?tsiz halda ?arpayisina uzanirdi. Bel? hallarda h?r seyd?n bezib:

��Dag boyda b?d?n s?z?m? baxmir,�� dey? q?h?rl? dill?nirdi. X?st?l?n?nd?n b?ri tez-tez g?z?n? bir n?qt?y? zill?yib n? bar?d?s? el? hey d?s?n?rd?. H?rd?n is? deyinirdi:

��Isim-g?c?m t?k?l?b qalib� Ev-esik basli-basinadir� Bag-bagat yiy?sizdir� Andira qalmis x?st?lik ?l ??ks?ydi, bir rahat n?f?s alardim. Qurban oldugum m?hl?t vers?ydi, bir ?yin-basiniza baxardim.

��Ay ana, ?z?n? bu q?d?r darixdirma, bax, g?r?rs?n, tezlikl? sagalacaqsan. Bir q?d?r s?br el?, infarktin d?rmani yataqdir. Birc? ay sakit uzanib, dava-d?rmani vaxtinda q?bul ets?n, z?ifliyin ke?ib ged?c?k,�� dey? Nazim ona ?r?k-dir?k verirdi. ?z? is? h?kim h?ssasligi il? anlayirdi ki, anasinin v?ziyy?ti agirdir. El? agirdir ki, h?r an, h?r d?qiq? onu itir? bil?rl?r. Lakin bunu hamidan � atasindan, baci-qardasindan, arvadi G?lcandan bel? gizl?dirdi. N?d?ns? bu aci h?qiq?ti onlara dem?y? c?r?t etmirdi. Anasi ???n bir sey ed? bilm?diyin?, ?lind?n he? n? g?lm?diyin? g?r? ?z?n? qinayirdi. Onun bu halina g?r? ?z?n? g?nahkar sayir, ?lac ed? bilm?diyin? g?r? ?r?yind? ?z?n? ittiham edirdi. �Bes q?piklik h?kimliyin yoxdur. ?lind?n he? n? g?lmir. ?z dogma anana s?fa ver? bilmirs?ns?, onda h?kim deyils?n. Get, ?z?n? basqa pes? tap!�

Yadina usaqliq ill?rind?n bir xatir? d?sd?. Onda bes ya si vardi. Usaqlarla anasinin bisirdiyi qargidali s?t?l?nd?n l?zz?tl? yedikl?ri yerd? bird?n qargidali d?n?si n?f?s borusuna d?sm?sd?. X?dic? oglunun b?nizinin agappaq agardigini, sonra is? bird?n g?y?rib yer? yixildigini g?r?nd? onu qucagina alaraq, az qala qa?a-qa?a rayon m?rk?zind?ki x?st?xanaya ?atdirmisdi.

��Bir az da geciks?ydin, usaq ?lind?n getmisdi,�� dey? yasli h?kim Nazimin n?f?s borusundan ?ixardigi qargidali d?n?sini anasina g?st?rmisdi. T?hl?k?nin sovusdugunu, Nazimin rahat n?f?s aldigini g?r?nd? X?dic? sevincind?n v? ke?irtdiyi sarsintidan k?vr?lib usaq kimi aglamisdi. Bu hadis?d?n sonra onun ?n b?y?k arzusu oglunu h?kim g?rm?k idi. Tez-tez dey?rdi:

��B?y?y?rs?n, oxuyub h?kim olarsan. Ail?mizin ?z h?kimi olar. M?n x?st?l?n?nd? ?z?n m?ni sagaldarsan.

Nazim d? onun arzu etdiyi kimi oxuyub h?kim olmusdu. Tibb Universitetini qirmizi diplomla bitirib ?z rayonlarina qayitmis, kardioloq kimi ?alismaga baslamisdi. Az m?dd?td? x?st?l?rin etimadini qazana bilmisdi. Lakin indi anasi agir x?st? ik?n ona he? bir k?m?k ed? bilmirdi. D?nyada ?n ?ziz, ?n dogma adamina yardim ed? bilm?m?kd?n ?zabli n? ola bil?rdi?

��Nazim, s?n aglayirsan?�� X?dic?nin s?si el? bil quyunun dibind?n g?lirdi. ?lini oglunun sa?larina apardi. Amma onlari sigallamaga taq?ti ?atmadigindan tez d? asagi saldi. Nazimin son vaxtlar ariqlayib almaciq s?m?kl?ri g?r?n?n g?z?l sif?tin?, yuxusuzluqdan ?uxura d?s?n, eyn?n ?l?ddinin g?zl?rin? oxsayan xirda g?zl?rin? baxanda ?r?yi n?vazis v? s?fq?tl? doldu. Ciy?rparasinin bu hala d?sm?sinin baiskari ?z? idi. �Usaq ?ld?n d?sd?�,�� dey? k?d?rl? d?s?nd?.

Vaxtinin ?oxunu x?st?xanada, x?st?l?rinin yaninda ke?irm?y? ad?t ed?n Nazim X?dic? yataga d?s?n g?nd?n b?ri t?sad?fi hallarda evd?n bayira ?ixirdi. Anasinin x?st? yatdigini isd? hami bilirdi. Ona g?r? d? Nazimi narahat etm?m?y? ?alisirdilar. Ne??-ne?? agir x?st?ni ?l?m?n p?nc?sind?n qurtarmis h?kim indi ?z anasinin x?st?liyi qarsisinda aciz idi. H?mkarlari, Bakidan konsiliuma d?v?t olunmus taninmis kardioloqlar onun m?alic? ?sullarinin d?zg?n oldugunu t?sdiq etmisdil?r. B?s el? is? anasinin v?ziyy?tind? niy? d?yisiklik yox idi? Iyn?l?r, d?rmanlar niy? t?sir etmirdi? Anasi niy? g?z?n?n qabaginda sam kimi ?riyirdi?

��Nazim, usaqlara x?b?r yolla, qoy g?lib ?zl?rini ?atdirsinlar. Siz? dem?li s?z?m var. V?siyy?t el?m?k ist?yir?m.�� X?dic? bu s?zl?ri g?cl? esidil?c?k s?sl? dedi. Nazim onun q?h?rl?ndiyini hiss el?di, lakin bunu b?ruz? verm?di.

��Eh, yen? basladin da! N? v?siyy?tbazliqdi? Bir balaca agriyan kimi aglina q?rib? seyl?r g?lir,�� dey? yariincik, yarizarafat cavab verdi.�� Yaziqlar d?n?n gedibl?r, yen? onlari niy? narahat ed?k? Bu q?d?r yolu yen? niy? ?l?s?nl?r? Qoy is-g?cl?ri il? m?sgul olsunlar.

Oglu haqli idi. X?dic? yorgan-d?s?y? d?s?n g?nd?n bu evd? haminin rahatligi itmisdi. Bu b?y?k ail?nin n?bzi sanki bu balaca otaqda d?y?n?rd?. B?z?n usaqlar h?ft?l?rl? onun yaninda qalirdilar. D?n?n X?dic?nin v?ziyy?ti bird?n-bir? yaxsilasmisdi. O, deyib-g?l?r, usaqlarla zarafatlasirdi. Ilk ogul n?v?sini, Nazimin besayliq oglu Anari ?p?b-oxsamaqdan, ?zizl?m?kd?n yorulmurdu. B?y?k qizi Nigar onu bel? g?r?nd? boynunu qucaqlayib sevincind?n aglamisdi:

��S?nin bu halin ???n el? darixmisiq, ay ana! N? olar, tez sagal, s?n? x?st?lik yarasmir, he? yarasmir!

D?n?n Nazim d? anasinin agappaq, qirissiz sif?tin?, mehriban, d?rin g?zl?rin? baxmaqdan doymurdu. G?linl?r tez-tez m?tb?xd?n dadli yem?kl?r g?tirir, X?dic? is? onlarin x?trin? d?ym?m?k ???n bis-d?s?n hamisinin dadina baxirdi. D?n?n usaqlar son iki ayda ilk d?f? arxayin halda, sevin?-sevin? evl?rin? dagilismisdilar. Onlar ged?nd?n sonra Nazim x?st?xanaya yollanmisdi.

Bu iki ay ?rzind? ilk d?f? ikilikd? bas-basa qalan X?dic? il? ?l?ddin f?rs?td?n istifad? edib xeyli d?rdl?sdil?r. ?rinin sinixmis sif?tin? g?z qoyan X?dic?nin ?r?yini k?d?r b?r?d?. Sabah ona bir sey olsa, ?l?ddinin v?ziyy?ti nec? olacaq? Axi sakit t?bi?tli, h?lim xasiyy?tli, t?vaz?kar adam olan ?l?ddin ondan basqa ?mr?nd? kims?y? d?rdini danismaz, sirrini etibar el?m?zdi. �S?n m?nim h?r seyims?n � anam, bacim, qizim, g?linim�,�� dey?rdi ?l?ddin. Anasini tez itir?n, bacisi olmayan, qizlarindan, g?linl?rind?n h?ya ed?n ?l?ddin ???n dogrudanda X?dic? h?r sey idi � hava, su, h?yat. Bunlari d?s?n?nd? X?dic?nin ?z?nd?n ?ox ?rin? yazigi g?ldi. �M?n ?l?c?y?m, canim qurtulacaq, amma bu yaziq g?nd? y?z d?f? ?l?b diril?c?k, h?r an m?ni yada salacaq. Cavan deyil ki, basini qarisdirsin.�

X?dic? ?rinin agarmis sa?-saqqalina, qirislarla ?rt?lm?s xirda, mehriban g?zl?rin? baxib, q?mli s?sl? dedi:

��?g?r bacarsaydim, g?c?m ?atsaydi�

?l?ddin onun n? dem?k ist?diyini yaxsi bildiyind?n ?z?n? toxtaq tutmaga ?alisdi.

��?limd?n bir sey g?ls?ydi, s?ni qoyub getm?zdim. Bu yasda s?ni t?k-t?nha qoymaq he? insafdan deyil. Amma dey?s?n t?k qalacaqsan,�� X?dic? s?z?n? tamamladi.

Ad?t?n, ?z?n? he? n? olmamis kimi g?st?rm?y? ?alisan, arvadinin yaninda deyib-g?l?n, x?lv?t? d?s?nd? is? g?z?n?n yasini saxlaya bilm?y?n ?l?ddin onun bu s?zl?rind?n k?vr?ldi:

��Niy? ?midsiz danisirsan, X?dic?? Nazim s?ni sagaldacaq, g?r?rs?n� ?g?r qism?tim? t?nhaliq yazilibsa, bu, bir alin yazisidir. Onu d?yism?y? kims?nin q?dr?ti ?atmaz.

O, q?h?rini udub s?z?n? davam el?di:

��S?nd?n yerd?n g?y?c?n raziyam, X?dic?. S?nsiz m?nim h?yatim he?dir. Bunu bil ki, ?mr?m boyu s?n? sadiq olmusam, ?z?m d?, qazancim da ail?m? m?xsus olub�

Sonra s?hb?ti usaqlarin ?st?n? g?tirdil?r. ?vladlari saridan ikisinin d? b?xti g?tirmisdi. Hamisini oxutmus, ail? sahibi etmisdil?r. Bu vaxta kimi onlarin bir s?z?n? iki ed?ni olmamisdi. Hansinin evin? gedirdil?rs?, o q?d?r h?rm?t, o q?d?r qaygi g?r?rd?l?r ki, h?mis? balalari ???n Allaha dua edirdil?r. X?dic? infarkt ke?ir?nd?n bir g?n sonra Bakida yasayan ki?ik qizlari Aynur gec?yarisi h?y?canla i??ri gir?nd? hami heyr?t? g?lmisdi. X?dic? Naziml? ?l?ddin? d?n?-d?n? tapsirmisdi ki, x?st?liyi bar?d? usaqlara he? n? dem?sinl?r. Amma he? iki g?n ke?m?mis hami bundan x?b?r tutmusdu. Birc? qonsu rayona g?lin k???n T?hmin?y? bildirm?misdil?r. H?r gec? narahat yuxular g?r?n T?hmin? tez-tez evl?rin? z?ng ?alirdi, g?lind?n anasini ?agirmasini ist?s? d?, o, h?r d?f? gah anan qonsudadi, gah h?y?td?di deyib, ya da aglina g?l?n bir sey uydurub qizi sakitl?sdirm?k ist?yir, narahat yuxularini hamil?liyi il? ?laq?l?ndirirdi. Qarmaqarisiq yuxularin ?lind? qalan T?hmin? d?z? bilm?yib anasina bas ??kmis, onu yataqda g?r?nd? usaq kimi h?nk?r?b aglamis, onu aldatdiqlari ???n h?r k?sd?n incimisdi�

��N? d?rin d?s?nc?l?r? dalmisan, ana?�� Nazim X?dic?ni fikird?n ayirdi.

��He?, bala, el?-bel?,�� X?dic? k?ks?n? ?t?rd?.

�Z?hrimar x?st?lik m?ni hardan tapdi?��� dey? qadin ?r?yind? s?yl?ndi. Altmis illik h?yati kino lenti kimi g?zl?rinin ?n?nd?n g?lib ke?di. ?l?ddinl? ail? qurmagi, usaqlarini b?y?tm?yi, onlari m?kt?b? aparmagi, m?kt?bd?n sonra evd? qarsilamagi, d?rsl?ri il? m?sgul olmagi, bisirm?yi, d?s?rm?yi, kimins? ?st?n? qisqirmagi, kimis? c?zalandirmagi yadina d?sd?. Alti ?vladinin he? biri xasiyy?tc? o birin? oxsamirdi. Ona g?r? d? h?r biri il? bir c?r dil tapmaq lazim idi. Nigar evin b?y?y? olduguna g?r?mi, yoxsa ?ox ?zizl?ndiyi ???nm?, usaqliqdan yaman ?rk?y?n idi. Evin ikincisi olan, oglan kimi b?y?y?n Aynurun d?c?lliyind?n b?z?n aglamaq d?r?c?sin? g?lirdi. Sakit, h?lim t?bi?tli Nail?nin varligi ev-esikd? bir o q?d?r hiss olunmazdi, amma h?ssas v? k?s?y?n olduguna g?r? X?dic? daha ?ox onu ?zizl?y?rdi. H?m d? bunu o biri usaqlardan x?lv?t ed?rdi. S?n, sux t?bi?tli T?hmin? itoynadanin biri idi. Onu m?h?ll?d? d?, m?kt?bd? d? hami ?ox ist?yirdi. Sonra Nazim d?nyaya g?lmisdi. D?rd qizdan sonra dogulan bu usaq onunla ?l?ddin? bir d?nya sevinc b?xs el?misdi. ?n g?z?l arzulari onunla bagli idi, Nazim onlarin evinin ?iragi idi. Sonra ?ingiz, evin sonbesiyi. Anasinin sirin-s?k?r ?ingizi. X?dic? balalarini b?y?tm?k ???n g?z?yl? qor g?t?rm?sd?. Is-g?cd?n vaxt ayirib onlarin d?rsl?rin? x?susi n?zar?t ed?rdi. Sonra usaqlarin institut vaxtlari g?lib ?atdi. X?dic? usaqlarinin he? birini Bakiya t?k buraxmamisdi. Q?bul imtahanlari baslanandan qurtarana kimi ?z? onlarla olmus, bis-d?sl?rini hazirlamis, imtahan g?nl?rind? onlardan ?ox h?y?can ke?irmisdi. El? bil imtahan ver?n ?z? idi. Sonra usaqlarin toy h?y?canlari, sevinc hissin? qarisan narahatliqlar ?r?yind? ne??-ne?? izl?r qoymusdu�

Bes ay ?vv?l sonbesiyi ?ingizi evl?ndirib ev? g?lin g?tir?nd?n sonra X?dic? ilk d?f? etiraf etmisdi ki, b?rk yorulub. Usaqlara zarafatla:

��Siz? olan b?t?n borclarimi vermis?m. Daha bu g?nd?n sonra ?z?m ???n yasayacagam,�� demisdi. Haqli idi. Dogrudan da, usaqlari d?nyaya g?l?nd?n b?ri birc? g?n d? ?z? ???n yasamamisdi. Onun ???n h?r sey � h?yati da, sevinci d? ail?si v? ?vladlari il? bagli idi. Artiq hamini yerb?yer edib. Inn?n bel? ?z rahatliginin, istirah?tinin qaygisina qalacaq. Is-g?c?n? bir q?d?r y?ng?ll?sdir?c?k, yem?yin?-i?m?yin? fikir ver?c?k, vaxtli-vaxtinda dinc?l?c?k.

Lakin he? n? d?s?nd?y? kimi olmadi. Adini yorgunluq qoydugu bu halsizligi toydan sonra da ke?ib getm?di. ?z?n? daim ?zgin hiss edirdi. K?r?yi agriyir, el? bil ?r?yinin i?i yanirdi. ?mr? boyu agrilarini ?vladlarindan gizl?d?n qadin o gec? infarkt ke?ir?nd? d? bunu kims?y? bildirm?misdi. Usaqlarin yuxusuna haram qatmaq ist?m?misdi. S?h?r ?z ayaqlari il? x?st?xanaya gedib ?r?yinin kardioqramini ?ixartdiranda hami bilmisdi ki, X?dic? gec? infarkt ke?irib.

Indi ?arpayisinda uzanib b?t?n bunlar bar?d? d?s?n?n X?dic? dinc?lm?k arzusuna d?sd?y?, rahatliq tapmaq haqqinda fikirl?sdiyi h?min g?n? l?n?t yagdirirdi: �B?lk? s?z?m Allaha aciq g?ldi? Balalarima, ail?m? qulluq el?m?kd?n niy? yoruldum ki? El? buna g?r? Allah m?ni dinc?ltdi�. O, das dasimaga, yer qazimaga, h?r c?r agir is g?rm?y? hazir idi, t?ki cani agrimasin, t?ki ayaq ?st? olub is-g?c?n? ?z? g?rs?n, he? dogma ?vladlarina da m?htac olmasin. Indiki k?m?ksiz, aciz halina g?r? ?z?nd?n z?hl?si gedirdi.

Nazim anasinin bayaqki hali haqqinda d?s?n?rd?. Bu, adi ?r?ktutmasi deyildi, ondan da t?hl?k?li, d?hs?tli hal idi: anasi bayaq ayilmaya da bil?rdi.

Nazim gicgahlarinda qanin nec? z?rbl? vurdugunu aydin hiss edirdi. O, anasinin da ?z v?ziyy?tinin g?rginliyini duydugunu hiss etmisdi, ona g?r? d? v?siyy?t etm?kd? israrli oldugunu anlayirdi. Son iki ay ?rzind? X?dic? ???nc? d?f? idi ki, v?siyy?t etm?k ist?diyini bildirirdi. Lakin Nazim d?nyada he? n?d?n bu s?zd?n qorxdugu q?d?r qorxmurdu. �G?r?s?n, anam n? dem?k ist?yirdi? Onsuz da b?t?n ?y?d-n?sih?tl?rini ?mr? boyu biz? edib. ?n b?y?k arzusu o idi ki, biz usaqlar bir-birimizl? mehriban olaq. Allaha s?k?r, aramizda inciklik yoxdur. Y?qin dey?c?kdi ki, atanizin qaygisina qalin, h?rm?tini saxlayin. Amma onsuz da q?drini bilirik. Qizillari yoxdur ki, yerini desin. G?r?s?n, biz? n? dem?k ist?yir? Bird?n n? is? vacib s?z? olar�� Lakin t?s?vv?r ed?nd? ki, anasi v?siyy?t edir, o is? qulaq asir, ?r?yi sixildi. �Bird?n anam fikirl?s?r ki, dogrudan da v?ziyy?ti ?ixilmazdir�.

��Nazim, oglum, izin ver, qoy v?siyy?timi s?n? edim,�� dey? X?dic? bir d? dill?ndi.

Anasinin r?ngi xosuna g?lm?di. S?si d? d?yismisdi. G?zl?rind?ki yalvarici ifad?ni g?rm?k Nazim? ?zab verirdi. �Anam bilm?m?lidir ki, v?ziyy?ti agirdir. Ona ?mid verm?li, h?yat esqinin s?nm?sin? imkan verm?m?liy?m. Ona v?siyy?t etm?y? imkan vers?m, el? bil?c?k ki�� O, d?s?nc?l?rinin sonunu tamamlamaqdan qorxdu.

��Ana, qurban olum, niy? aglina pis seyl?r g?lir? N? v?siyy?tbazliqdir? S?nin n? yasin var? H?l? bir qocal, ondan sonra v?siyy?tini ed?rs?n. S?n h?l? n?v?l?rinin toylarini g?rm?lis?n.

��Nazim bu s?zl?ri el? h?y?canla, birn?f?s? dedi ki, X?dic? daha dinm?di.

Bir azdan o, yuxuya getdi. Nazim n?bzini yoxladi. ?r?yinin normal d?y?nd?y?n? g?r?b az da olsa rahatlasdi, ehmalca qapini a?ib eyvana ?ixdi. Sonra divanda uzanib g?zl?rini yumdu. Nec? yuxuya getdiyind?n x?b?ri olmadi. Lakin bir azdan qan-t?r i?ind? yuxudan oyanib otaga ke??nd? anasinin halsiz halda n?s? pi?ildadigini g?rd?. Tez anasini qucaqladi.

��Nazim, ?l?r?m� � Anasi bu s?zl?ri g?cl?, olan-qalan q?vv?sini toplayib dedi.

��Qorxma ana, ?r?ktutmasidir, d?rman i??n kimi ke?ib ged?c?k,�� Nazim onu sakitl?sdirm?k ist?di. Lakin ?z? ?z s?sind?n qorxdu. O, X?dic?nin ?arpayisinin yanindaki ki?ik skafin ?st?nd?n d?rman s?s?sini g?t?rm?k ist?s? d?, h?y?candan bunu ed? bilmirdi.

X?dic? artiq bogulurdu, havasi ?atmirdi. Nazim anasinin g?y?rmis, qansiz dodaqlarina dodaqlarini yapisdirib ona s?ni n?f?s verm?y? basladi. Dey?s?n bunun k?m?yi oldu. Anasi g?zl?rini a?ib ona baxdi. N? is? dem?k ist?di, amma taq?ti ?atmadi. Nazim hiss edirdi ki, anasinin dodaqlari soyuyur, b?d?ni s?stl?sir. N?hay?t, X?dic?nin dodaqlari tamam buza d?n?nd? ondan aralandi. Onun ?z?nd? h?yat ?lam?tl?ri s?nm?sd?�



***



�Sabah qirx olacaqdi. Usaqlar yerd?, xal?anin ?st?nd? bardas qurub oturmusdular. Nazimin g?z?n?n ?n?nd?n anasinin son anlari kino lenti kimi g?lib ke?irdi. Bayaqdan b?ri bacilarinin n?vb? il? danisdigi xatir?l?r onu ?ox k?vr?ldirdi. Anasini ?l?m?n p?nc?sind?n ala bilm?diyin? g?r? ?z?n? qinayirdi. ?ingizin ?z?n? he? baxa bilmirdi. Analarinin ?l?m? hamidan ?ox onu sarsitmis, o g?nd?n h?l? d? ?z?n? g?lm?misdi. Inana bilmirdi ki, daha anasi bir d? bu evd? onu qarsilamayacaq, ?p?b oxsamayacaq, ?y?d-n?sih?t verm?y?c?k. Usaqlari t?kc? analarinin itkisin? yanmirdilar, onlari agridan daha bir s?b?b var idi: onu son s?z?n? dem?y?, v?siyy?t el?m?y? qoymamisdilar. Bu, ?n ?ox Nazim? ?zab verirdi. Anasinin v?siyy?t edib son arzusunu dil? g?tirm?yin? imkan verm?diyin? g?r? ?z?n? bagislaya bilmirdi. Axi x?st?nin yaninda hamidan ?ox o olmusdu. Son d?f? anasi az qala yalvarisla ona v?siyy?t etm?k ist?diyini dey?nd? o, insafsizcasina buna imkan verm?misdi.

T?hmin? anasi il? aralarinda olan son s?hb?tl?rini el? yaniqli-yaniqli danisirdi ki, ?ingiz bundan narahat oldu:

��Yavas, atam esid?r. Sabah b?t?n g?n? ayaq ?st? olacaq, qoy yatib dincini alsin.



***



?l?ddin gec? yarisi ?s?y?b yuxudan oyandi. ?st?nd?ki qalin yorgan onu isitmirdi. Yumaga d?n?b yorgani basina el? ??kdi ki, t?kc? g?zl?ri g?r?nd?. Amma ?s?tm?si ke?m?di ki, ke?m?di. Bir xeyli bel?c? h?r?k?tsiz halda uzanib qaldi. Niy? bu q?d?r ?s?y?r? Sobanin s?nd?y?n?n f?rqin? indi vardi. Sobani nec? yandirsin? Hardasan, X?dic??

Qonsulardan kimins? h?y?tind? xoruz banladi. Onun s?sin? basqa xoruzlar da s?s verdi. Bir azdan itl?r h?r?sd?, in?k b?y?rt?s? esidildi. Sonra yenid?n ?trafa s?kut ??kd?. Saxta p?nc?r? s?s?l?rind? naxislar a?misdi. Bayirda ?s?n k?l?yin viyiltisi aydin esidilirdi.

Qonsu otaqda Anar b?rkd?n agladi. Sonra G?lcanin n?vazisli, sakit s?si g?ldi. ?l?ddin yerind?n qalxib skafdan yun adyal ?ixarib yorganinin ?st?nd?n saldi. Ona el? g?ldi ki, yatagi bir az da soyuyub. Yuxusu tamam qa?di.

�M?nin yorganimi niy? ?st?n? ?rtm?rs?n, ?l?ddin?� X?dic?nin dogma, mehriban s?si el? aydin esidildi ki, ?l?ddin qeyri-ixtiyari otaga g?z g?zdirdi. X?dic?nin s?liq? il? yigisdirilmis yatagina baxib h?sr?tl? k?ks?n? ?t?rd?.

�� ?rt? bilm?r?m, X?dic?.

��Niy??

��Qorxuram.

��N?d?n qorxursan, ?l?ddin?

��Bilmir?m.

��?rt, isin?rs?n. Ocagin odunu da s?nd?rm?s?n.

��Ocagimizi s?n yandirardin, X?dic?�

��El?dir��

Qirx g?n indi idi, X?dic? d?nyadan k??m?sd?. Qirx g?n idi ki, bu ?arpayi ?l?ddind?n ?tr? g?z dagi olmusdu. Gec?l?r yerin? uzananda q?sd?n arxasini ?arpayiya ?evirirdi ki, X?dic? yadina d?sm?sin, onun haqqinda fikirl?sm?sin. Amma neyn?s? d?, n? q?d?r ?alissa da, basqa he? sey bar?d? d?s?n? bilmirdi. Bel? yatmaga ?yr?sm?misdi. ?mr? boyu ?z? X?dic?y? sari yatmisdi. Onun ?arpayisinin g?z?n?n qabaginda olmasina, X?dic?nin varligini duymaga ad?t etmisdi. O yaninda olanda rahat olurdu.

Bird?n k?r?yind? X?dic?nin barmaqlarinin h?rar?tini hiss el?di. El? aydin, el? canli hiss el?di ki, bundan b?d?nin? istilik yayildi. X?dic?nin sagliginda ?z?n? ona ovxalatmaqdan xosu g?l?rdi. Qis-yay, h?r g?n az qala yarim saat X?dic? onun k?r?yini, ayaqlarini ovusdurardi. Siqaret?, i?kiy? nec? ?yr?sirl?rs?, ?l?ddin d? buna ?yr?smisdi.

Bird?n X?dic? ???n el? darixdi, ondan ?tr? el? q?ribs?di ki, q?h?r bogazina tixandi.

�� M?ni yetim qoydun, X?dic?. Yasimin bu vaxtinda t?k-t?nha qoyub getdin. Bel? d? insafsizliq olarmi?

��T?k niy? olursan, ?l?ddin? Oglun, g?linin, n?v?n yaninda deyilmi?

��H?r? ?z? ???n sag olsun. Onlar m?nim n? ??kdiyimi hardan bilsinl?r?

��El? dem?, Nazim d?, G?lcan da basina p?rvan? kimi dolanirlar.

��N? bilim, vallah, dey?s?n bir az ?z?m d?ym?d?s?r olmusam.

��Agriyirsan, ona g?r?.

��H?, X?dic?, canim yaman agriyir�.

?l?ddin yatagindan qalxib ?ynin? isti jaket geyindi, ?st?nd?n yun toxunma canliq ke?irdi. Yadina d?sd? ki, onu X?dic? ke??n qis toxumusdu. Canliq b?d?nini el? isti saxlayirdi ki, h?r d?f? onu geyin?nd? arvadina minn?tdarliq ed?rdi. Ayagina ke?irdiyi yun corablar da, basina qoydugu yun papaq da X?dic?nin z?hm?ti idi. Bu evd? el? bir sey yox idi ki, onun ?ll?rinin izi olmasin. Bu otagin s?liq?-sahmani, h?tta ?syalarin qoyulma t?rzi d? X?dic?y? m?xsus idi.

Bir h?ft? ?vv?l isd?n qayidanda ?l?ddin skafdaki qablarin basqa c?r qoyuldugunu g?r?b hirsl?nmisdi.

��A bala, bu s?nin isindir?�� dey? g?linind?n sorusmusdu.

��H?, ata, tozlarini alirdim.

��Qablari nec? vardi, o c?r d? yerin? yig,�� dey? ?l?ddin hirsl? dill?nmisdi.

H?lim t?bi?tli qayinatasinin ?s?bil?sm?sinin s?b?bini yaxsi anlayan g?lin tez skafda ?vv?lki s?liq?-sahmani b?rpa el?misdi. Sonra is?:

��Ata, qirxa az qalib, otagin p?rd?l?rini d?yism?k ist?yir?m,�� dey? G?lcan ondan izn ist?misdi.

?l?ddin naraziliqla:

��Yuyub t?mizl?m?k ist?yirs?ns? buyur, amma ayri he? n? lazim deyil,�� demisdi.

Bu ki?ik otaqda h?r sey ?l?ddin? dogma idi. Burada h?r ?sya ona X?dic?ni xatirladirdi. El? bu s?b?bd?n vaxtinin ?oxunu burda ke?irirdi. Yadina d?s?n xatir?l?rd?n b?zil?ri onu ?z?rd?. Ke??n ilki bir hadis?d?n indi x?cal?t ??kirdi. Onda X?dic? x?st? idi. ?l?ddin isd?n qayidanda:

��Qulunc m?ni ?ld?r?r,�� dey? qadin ona sikay?tl?ndi.

��Ke?ib ged?r, arvad,�� dey? ?l?ddin m?tb?x? ke?di, g?linin onun qabagina qoydugu x?r?yi l?zz?tl? yedi. Sonra q?zetl?r?, televizora basi qarisdi. Yatmaq ???n ev? ke??nd? X?dic? yalvarisla:

��Ay ?l?ddin, k?r?yimi bir az ovusdur, qulunc m?ni yaman incidir,�� dedi.

��G?lin? niy? demirs?n?

��G?lind?n utaniram.

��Camaat g?lin g?tirir ki, qullugunda dursun, s?n d? deyirs?n ki, utaniram.

El? bu vaxt Nazim i??ri girdi dey? s?hb?ti yarim?iq qaldi. Gec? ?l?ddin he? n? olmamis kimi soyunub yerin? girdi. X?dic? daha ona he? n? dem?di.

Gec? yarisi belinin agrisina yuxudan oyanan ?l?ddin b?yr? ?st? ?evrilm?k ist?s? d?, t?rp?n? bilm?di:

��X?dic?, ay X?dic?,�� dey? h?y?canla arvadini s?sl?di.�� Tez ol, bura g?l, qurumusam, t?rp?n? bilmir?m. Bir az belimi ovxala. X?dic? he? n? dem?d?n yerind?n qalxib onun ?arpayisinin qiraginda oturdu, ?rinin belini ovxalamaga basladi. Onun ?ll?ri qaynar idi. ?l?ddin? el? g?ldi ki, b?d?nind? iki k?z g?zir. Bu qaynarliqdan canina xos bir istilik yayildi.

��?ll?rin ?c?b istidir�

��H?, h?rar?tim var,�� X?dic? astadan cavab verdi.

?l?ddin onun s?sinin titr?yisini indi, ?st?nd?n bir il? yaxin vaxt ke??nd?n sonra hiss edirdi. O vaxt buna ?h?miyy?t verm?misdi. Onda n? tez ?z hayina qalmisdi? Bir ne?? saat ?vv?l X?dic? d? k?r?yinin agrisindan sikay?tl?nmisdi. B?s o niy? X?dic?y? qaygi g?st?rm?misdi? Sevdiyi qadina niy? bu q?d?r diqq?tsizlik etmisdi?

X?dic?nin o g?nk? incikliyini yalniz indi duyurdu. Qizdirma i?ind? yerind?n durub ?ynind? nazik gec? k?yn?yi soyuq otaqda onun belini ovxalayan X?dic? g?zl?rinin qarsisinda canlandiqca bir hiss ?r?yini k?lb?tin kimi sixirdi. Bu, vicdan ?zabi idi. �Ay ?l?ddin, k?r?yimi bir az ovusdur, qulunc m?ni yaman incidir�,�� dey?n arvadinin z?if s?si qulaqlarinda t?krar-t?krar s?sl?nirdi. ?z?n?n etinasizligina g?r? indi el? utanirdi ki� A?ib agarda bilm?zdi bunu. Usaqlarina nec? dey?c?kdi ki, ananizin ?r?yi el? o vaxtdan agriyirmis. ?g?r vaxtinda qaygi g?st?rs?ydi, X?dic? ?lm?zdi. Onu ovxalamamagi bir yana, he? ogluna da dem?misdi ki, ananin k?r?yi agriyir, bir g?r n? d?rdi var� X?dic? qirx il ona yoldasliq etmis, b?t?n agri-acisina s?rik olmus, k?rp? usaq kimi qullugunda durmus, h?r nazini ??kmisdi. B?s o? O niy? etinasizliq el?misdi? D?s?n?nd? ki, bu soyuq qis g?n?nd? arvadi qara torpagin altinda uyuyur, yatagi ag k?f?nd?n basqa bir sey deyil, ?z?n? yer tapa bilmirdi. O, isti otaqda, qalin paltarda ?s?y?rd?. B?s qisin bu sazaginda X?dic? ?s?m?rm?? ?l?ddin neyl?y?c?yini bilmirdi. Canini qoymaga yer tapmirdi. N? bogazina tixanmis q?h?r, n? d? ?r?yini sixan k?d?r ke?ib gedirdi. �M?n nec? d?z?c?y?m? S?nsiz neyn?y?c?y?m? T?k-t?nha nec? yasayacagam? Indi m?n kim? lazimam?�

Skafin sag g?z?n? a?di. Buradan X?dic?nin bir ne?? donu asilmisdi. Q?hv?yi r?ngli, ?st?nd? ag dair?l?r olan dondan ?l?ddinin yaman xosu g?l?rdi. Bu paltar X?dic?y? ?ox yarasirdi. K?kl?y?n? gizl?dir, onu yigcam g?st?rirdi. X?dic?nin ?z?n?n d? bu paltardan xosu g?lirdi.

?l?ddin X?dic?ni h?min paltarda ?z cizgil?rind?n tutmus g?zl?rinin ifad?sin? q?d?r h?r seyi t?s?vv?r?n? g?tirdi. Arvadi v?fat ed?nd?n b?ri X?dic?nin sif?tini oldugu kimi yadina sala bilmirdi. Qirx il bir yastiga bas qoydugu arvadinin ?z? yadindan ?ixmisdi. Kim? des?ydi, buna inanmazdi. Amma s?sini daim esidirdi. Onun s?si el? hey qulaqlarinda s?sl?nirdi. S?hb?tl?rini oldugu kimi xatirlayirdi. G?l?s? d?, deyinm?yi d?, mehriban danisigi da, s?rt s?si d? yaddasina h?kk olunmusdu. H?r gec? s?h?r? kimi yuxuda onunla danisirdi. Amma sif?tini g?rm?rd? ki, g?rm?rd?. Bu g?n ilk d?f? X?dic?nin sanki canli sur?tini g?r?rd?. Onun artiq h?yatda olmadigina inana bilmirdi.

Paltari bagrina basdi. Ondan X?dic?nin qoxusu g?lirdi. Bir xeyli bel?c? qaldi. Sonra paltari yerin? asib skafi bagladi. T?z?d?n ?arpayisina uzanib, s?h?rin a?ilmasini g?zl?di. ?z?n? yer tapa bilmirdi. T?rslikd?n s?h?r d? a?ilmaq bilmirdi�

�� S?nin ?l?n vaxtin deyildi, X?dic?.

��M?n agriyirdim.

��B?s m?n? niy? demirdin?

��Deyirdim, s?n esitmirdin�.

Bu s?zl?r qaranliq otaqda ?sl ittiham kimi s?sl?ndi.

?l?ddinin yadina d?sd? ki, X?dic?nin s?hh?ti il? he? vaxt maraqlanmazdi. H?r il ad?ti ?zr? m?zuniyy?tini kurortlarda, sanatoriyalarda ke?ir?n ?l?ddin arvadinin da m?alic?y?, istirah?t? ehtiyaci oldugunu d?s?nm?zdi. Aglina da g?lmirdi ki, X?dic? x?st?dir. ?slind? nasaz oldugunu bilirdi, amma bunun ciddiliyi bar?d? fikirl?smirdi. S?h?rd?n axsama kimi h?y?t-bacada ?ll?s?n, evin saysiz-hesabsiz qaygilari il? m?sgul olan X?dic? he? vaxt ?z? haqqinda, x?st?liyi bar?sind? danismazdi. Amma ?lini tez-tez k?ks?n? aparardi. ?l?ddin is? n?d?ns? buna ?h?miyy?t verm?zdi. Indi X?dic? x?yalina m?hz ?li k?ks?nd?, agridan ?z? d?yismis halda g?ldi. N? q?d?r ?alissa da, onu basqa c?r t?s?vv?r ed? bilm?di.

�� M?nim v?siyy?timi usaqlara ?atdirmagi unutma, ha.

��Demisdin ki, qirxinda ?atdirim.

��Bu g?n qirximdir�.

?l?ddin yatagindan qalxib isigi yandirdi. Skafi a?ib s?n?dl?rini, kagiz-kuguzunu saxladigi qovlugu a?ib oradan q?zetl?rin arasinda gizl?tdiyi z?rfi ?ixartdi. Sonra yesiyi yerin? it?l?yib z?rfi n?z?rd?n ke?irdi. Onun k?ncl?ri m?hk?m yapisdirilmisdi. X?dic? z?rfi ?l?m?nd?n bir g?n ?vv?l ona vermisdi.

�G?r?s?n, usaqlara n? yazib?��� dey? ?l?ddin fikirl?sdi. Sonra saata baxdi. S?h?r saat altinin yarisi idi. Aynab?nd? ?ixanda qonaq otaginda isiq yandigini g?rd?. �Yen? yatmayiblar�,�� dey? d?s?nd?, usaqlara ?r?yi yandi.

O, qapida g?r?n?nd? hami ayaga qalxdi. ?l?ddin ?li il? onlara oturmalarini isar? etdi, ?z? d? ke?ib xal?anin ?st?nd? bardas qurub oturdu.

��Hami burdadir?�� dey? sorusdu.�� B?s g?linl?r hardadir?

��M?tb?xd? qab yuyurlar.

��Get onlari da ?agir,�� dey? ?l?ddin ?ingiz? isar? etdi. G?linl?r d? g?ldil?r. ?l?ddin canliginin cibind?n z?rfi ?ixarib Nazim? uzatdi:

��Ananizin v?siyy?tnam?sidir.

Hami heyr?t i?ind? idi. Qizlar g?z yaslarini saxlaya bilm?dil?r.

��?z?m? qinamaqdan ?l?r?m, ata. Niy? demirs?n ki, anam v?siyy?tini el?yib? Insafin yoxdumu?�� Nazim q?h?rl? dill?ndi. H?y?canli baxislar Nazimin ?lind?ki z?rf? dikilmisdi. Nazimin ?ll?ri ?sir, z?rfi a?a bilmirdi. ?lind?ki k?z idi el? bil. Barmaqlari yanirmis kimi z?rfi bu ?lind?n o ?lin? ke?irirdi. He? kim dill?nm?s? d?, hami s?birsizlikl? Nazim? baxirdi. Axir ki, ?z?n? ?l? alib qay?i il? z?rfin bir k?nc?n? k?sdi, i?ind?n d?rd qatlanmis bir kagiz ?ixartdi, titr?k s?sl? onu oxumaga basladi:

�?vladlarim! Bu m?ktub siz? ?atanda m?n artiq h?yatda olmayacagam. ?z?m ?l?ddind?n xahis etmis?m ki, onu d?rdiniz bir az y?ng?ll?s?nd?n sonra siz? ?atdirsin. Bilir?m ki, ogullarim m?ni son m?nzil? ?iyinl?rind? aparacaqlar. Qizlarim, g?linl?rim m?nim ???n aglayacaqlar. Haminizdan raziyam, s?d?m? siz?, haqqimi g?linl?rim? halal edir?m. G?linl?rimd?n dil?yim odur ki, qayinatalarina ?vlad, baldizlarina, qayinlarina baci olsunlar. Bir-biriniz? he? vaxt yad olmayin. Xeyird?-s?rd? h?mis? bir olun.

M?nim ???n agladiginiz yet?r. T?ki b?t?n analar d?nyani m?nim kimi b?xt?v?rc?sin? t?rk el?sinl?r. Axi sizi yerb?yer el?mis?m, haminizdan arxayinam, usaqlarinizi oynatmisam.

Birc? ?ingizin balalarini g?rm?k m?n? n?sib olmadi. Eybi yoxdur, m?nim d? ?v?zim? onlari sev?rsiniz.

Balalarim, nigaran?iligim birc? ?l?ddind?ndir. Sizin h?r birinizin ?z yuvasi var, ?z ail?niz?, usaqlariniza basiniz qarisacaq. ?l?ddin is? yetim qalacaq. Bu d?nyada qoca vaxti t?k qalmaqdan b?y?k d?rd ola bilm?z. ?l?ddin m?n? v?fali ?m?r yoldasi, siz? is? qaygikes ata olub. Ona g?r? d? ondan qayginizi ?sirg?m?yin. Ona t?nhaligini hiss etdirm?yin. Bu, Naziml? G?lcana daha ?ox aiddir. Indi ke??k ?sas m?s?l?y?: sizd?n son xahisim var: Haminiz yigisib m?sl?h?t edin, ?l?ddin? bab bir qulaq yoldasi g?tirin. Bunu ona g?r? yaziram ki, ?l?ddinin t?bi?tin? yaxsi b?l?d?m. Sabah qocalib ?ld?n d?ss? bel? dogma ?vladina da d?rdini dey?n deyil. V?siyy?tim? ?m?l etm?nizi haminizdan xahis edir?m. Ananiz X?dic?�.

Nazim oxuyub qurtaranda ortaliga agir s?kut ??kd?. He? k?s danismaga ?r?k el?mirdi. ?l?ddin yavasca yerind?n qalxdi. ?z otagina ke?ib X?dic?nin ?arpayisini qucaqlayib, usaq kimi h?nk?rd?: �N? olardi X?dic?, he? olmasa ?l?m?nd?n sonrani d?s?nm?y?ydin. X?st?liyin? bigan? olmagima baxma, bu otaga kims?nin ayagi d?y? bilm?z. Niy? m?ni ?ixilmaz v?ziyy?td? qoydun? Sagliginda qaygina qala bilm?dim, ?l?nd? d? v?siyy?tin? ?m?l ed? bilm?y?c?m. Bagisla m?ni X?dic?, bagisla��




SEVINC




Hava s?h?rd?n b?ri ?z?n? tursutmus usaq kimi idi. G?y?n ?z? bomboz buludlarla ?rt?lm?sd?. G?nortaya yaxin el? bir yagis basladi ki, ucundan tut, g?y? ?ix. ?l-ayaq yigismis k???l?rd?n sell?m? sular axmaga basladi.

Bayaqdan yagisa tamasa ed?n G?lbaharin b?d?nind?n ?s?tm? ke?di. Tez p?nc?r?d?n ??kildi, divana uzanib yun adyali ?st?n? ??kdi. Amma ?s?tm?si ke?ib getm?di ki, getm?di. Bir azdan bu ?s?tm?nin ?st?n? ?z?c? k?d?r d? ?lav? olundu. Q?h?r bogazinda d?y?n? d?nd?. ?r?yini el? bil n? il?s? sixirdilar. Bird?n sin?sind?n h?nk?rt? qopdu. Ne?? g?nd?n b?ri i?in? dolmus k?d?ri bosaldandan sonra y?ng?ll?s?n kimi oldu.

Yeddi ay idi ki, bel? ?hval-ruhiyy? il? yasayirdi. Ata-anasi, ki?ik bacilari basina p?rvan? kimi dolanir, fikir ??km?y? qoymurdular. Dogmalarinin ondan ?tr? ?ld?n-ayaqdan getdikl?rini g?r?nd? G?lbahar ?zab ??kir, onlarin yaninda ?z?n? sad g?st?rm?y? ?alisirdi. Amma t?k qalanda ?z? il? bacara bilmirdi. H?r d?f? onu aglamaqdan g?zl?ri qizarmis halda g?r?nd? evd?kil?rin ?r?yi qan olurdu. Amma t?s?lli verm?kd?n savayi ?ll?rind?n he? n? g?lmirdi.

G?lbahar t?kliyin n? dem?k oldugunu ilk d?f? idi ki, anlayirdi. Bir zamanlar ona des?ydil?r ki, b?y?y?b boya-basa ?atdigi dogma evd?, ?zizl?rinin arasinda t?nha ola bil?r, inanmazdi. Amma indi yaman k?vr?k olmusdu. H?zin bir musiqi esid?nd? d?, t?sirli bir kitab oxuyanda da, g?z?l bir film? tamasa ed?nd? d? g?zl?ri yasarirdi. Acizliyind?n ?z?n?n d? acigi g?lirdi, amma n? ed?ydi?

�G?r?s?n, indi R?sid n? edir? Vaxtini nec? ke?irir?��� dey? d?s?n?rd?. Bird?n R?sid onun x?yalinda g?z?l bir qizla yanasi canlandi. Bu fikird?n otaq basina firlandi, g?zl?rin? qaranliq ??kd?. Bel? bir sey d?s?nm?k onun ???n ?ox agir idi. He? c?r aglina sigisdira bilmirdi ki, R?sid ?zg?y? baglana bil?r.

Son vaxtlar bir-birinin g?zl?rinin i?in? baxa bilmirdil?r. G?nah is g?rm?s adamlar kimi h?r? ?z al?min? qapanmisdi. Birg? yasadiqlari bu ne?? ild? bir-birin? qarsi h?l? he? vaxt bel? soyuq olmamisdilar. D?zd?r, tez-tez m?bahis? ed?r, saatlarla k?s?l? qalardilar, amma barisan kimi inciklik yaddan ?ixardi. H?r ikisinin ?r?yini gizli-gizli sizladan s?b?b usaq d?rdi idi. H?y?td?, k???d? dil-dil ?t?n usaqlari g?r?nd? bu h?sr?ti he? biri gizl?d? bilmirdi.

Bir g?n R?sid isd?n ev? g?l?nd? arvadini p?jm?rd? g?rd?. G?lbahar h?kimin ona b?t?n m?alic?l?rin, dava-d?rmanlarin ?b?s oldugunu, ana ola bilm?y?c?yini s?yl?diyini bildirdi. R?sid onu sakitl?sdirib t?s?lli vers? d?, G?lbahar R?sidin bu x?b?rd?n sarsildigini qadin h?ssasligi il? hiss etdi. H?r ikisinin ?zablari da el? o vaxtdan basladi.

G?lbahar ?rinin ata ola bilm?m?sinin s?b?bkari olduguna g?r? x?cal?t ??kirdi. R?sid is? ?vlad h?sr?tind? olsa da, G?lbahardan ayrilmagi aglina g?tirmirdi. Amma ?z? d? bilm?d?n qaraqabaq olmusdu.

H?, bu d?f?ki inciklik ayri inciklik idi. G?nl?r ke?dikc? el? bil daha da yadlasirdilar. Bu soyuqluq ?zl?ri d? hiss etm?d?n incikliy? ?evrilir, evd? qanqaraligi yaradirdi. B?z?n he? n?d?n bir-birini acilayirdilar. Bazar g?nl?ri onlardan ?tr? x?susil? agir ke?irdi. B?t?n g?n? bir yerd? olub bir-birind?n bu q?d?r uzaq olmaq el? ??tin idi ki� �Yox, daha bel? davam ed? bilm?z. H?r seyin s?b?bkari m?n?m. M?n olmasaydim, R?sid ?oxdan ata idi. ?z?n? toxtaq g?st?rm?y? ?alisir, el? bilir d?rd ??kdiyini basa d?sm?r?m. R?sidd?n ayrilmaliyam, qoy ?iragi s?nm?sin. ?z b?db?xtliyim? onu s?rik el?m?li deyil?m ki?!�

G?lbahar q?ti q?rara g?lmisdi, bir-birin? ?zab verm?kd?ns?, ayrilmalari daha yaxsidi. Ayriliq g?n? g?lib ?atdi. G?lbahar ?yin paltarindan basqa he? n?y? ?l vurmadi. N?y?, kim? g?r?kdi bu ?syalar� H?r ikisi he? n? olmamis kimi toxtaq g?r?n?rd?. Iri yol ?antasinin agzini baglayib onu qapinin agzina qoydu. Taksi sifaris verib R?sid? yaxinlasdi.

��S?ni bu q?d?r fikir ??km?y? m?cbur etdiyim ???n m?ni bagisla. Ist?yir?m xosb?xt olasan. S?n buna layiqs?n. M?n s?ni xosb?xt ed? bilm?dim, Allah ?iragini yandirsin.�� G?lbahar bunlari t?mkinl? dedi.

��?ixis yolunu ayrilmaqda g?r?rs?ns?, s?n? s?z?m yoxdur.

Amma biz ayri yol tapmali idik�

� Daha he? n? yadinda deyildi. Birc? bu xatirind?n getmirdi ki, R?sidin g?zl?ri soyuq ifad? il? ona baxirdi, el? dediyi s?zl?r d? soyuq idi. Bir-birind?n uzun ke??n bu aylarda onu daim ?s?d?n d? el? h?min soyuq baxislar, soyuq s?zl?r olmusdu. El? indi d? divanda yun adyala b?r?n?b uzanan G?lbahar R?sidl? son g?r?s?n? t?krar-t?krar x?yalinda canlandirdiqca, son g?r?sl?rind? daha ?ox soyuq notlar tapir, bundan daha da p?risan olurdu.

Bu g?n o, ?vv?lki g?nl?rd?n daha ?ox q?mgin idi. Bu g?n evl?nm?l?rinin bes ili tamam olurdu. H?r il bu hadis?ni ikilikd? el? g?z?l qeyd ed?rdil?r ki� He? ad g?nl?rini, bayramlari bel? t?nt?n? il? ke?irm?zdil?r. Bu g?n onlarin ikisinin bayrami olardi. Bir-birin? h?diyy?l?r bagislayar, ?t?nl?ri yada salar, albomlari v?r?ql?y?rdil?r. Onlarin bayramindan he? k?sin x?b?ri olmazdi. Budur, h?min g?n yen? g?lib. Son bes ild? ilk d?f?dir ki, onu G?lbahar t?k qarsilayir. T?kc? bu ilimi t?k qarsilayacaq?

Bunu ki, ?z? arzulamisdi. H?rd?n isti yuvasini dagitdigina g?r? ?z?n? acigi tuturdu. H?r seyi g?t?r-qoy ed?nd?n sonra is? bir daha ?min olurdu ki, q?rari d?zg?nd?r. Axi b?t?v bir ?mr? d?rd divar arasinda, k?rp? s?si esitm?d?n, ?vlad b?y?tm?d?n ikilikd? ke?irm?k olmazdi.

Ayrilmaq n? q?d?r ?z?nt?l? idis?, ata ocagina yenid?n ?yr?sm?k ondan da ??tindi. R?sidin evin? k???nd? d? ilk g?nl?r ??tinlik hiss etmisdi. Amma onda bu hal ke?ib getmis, yeni ail?sin? tez isinismisdi. G?lbahar ?z ev-esiyi ???n, yatdigi yataq ???n el? darixirdi ki� M?tb?xi, hamami, p?nc?r? qabagindaki g?ll?ri ???n q?ribs?yirdi. B?s R?sid ???n? Onun qoynuna siginib sakitlik tapmasi ???n d?nyani ver?rdi. Onun sa?larini sigallayan barmaqlarinin h?rar?tin? h?r seyi qurban ver?rdi. Amma bunlar yalniz arzular idi, daha o ev? qayitmayacaqdi. Lap d?li olsa da, h?min qapini daha a?mayacaqdi. ?z?n? s?z vermisdi. ?min idi ki, bunu R?sid d? arzulamir. Arzulasaydi, he? olmasa birc? d?f? ona z?ng ?alar, hal-?hval tutardi. Axi n? az, n? ?ox, bes il bir yerd? ?m?r s?rm?s, bir yastiga bas qoymusdular. Amma bu ne?? ayda G?lbaharin harada oldugu, n? etdiyi, n? ??kdiyi onu maraqlandirmamisdi. Yadina qonsusu M?din? xalanin dediyi s?zl?r d?sd?. �El? bilirs?n s?nin ?z?n? ?ld?r?b canina c?fa etm?yind?n onun x?b?ri olacaq? Tutaq ki, lap x?b?ri oldu, guya ?r?yi agriyacaq? Bir d? onda ayilacaqsan ki, evl?nib. Yaxsisi budur, bird?f?lik onu yadindan ?ixart�.

Lakin bunlari dem?k asan idi. G?lbahar n? geyindiyini, n? yediyini bilmirdi. Onun is? getm?yi d?, isd?n g?lm?yi d?, ??r?k yem?yi d?, bir s?zl?, h?r sey kort?bii olurdu. H?yat h?v?si s?nm?sd?. Inana bilmirdi ki, ha?ansa bu hali ke?ib ged? bil?r.

Evd?kil?r isd? idil?r. Birc? G?lbahar bu g?n is? ?ixmamisdi. S?h?r yuxudan oyanandan basi gic?ll?nirdi. Z?ng ?alinanda agir addimlarla qapiya sari getdi.

��Kimdir?�� dey? sorusdu. Cavab g?zl?m?d?n qapini a?di.

G?zl?rin? inanmadi. Bu, R?sid idi. Ariqlamisdi. Bunu o d?qiq? hiss etdi. R?sid soyuqdan g?y?rmis halda qapinin agzinda dayanib ona baxirdi. He? biri danismirdi. N? G?lbahar onu i??ri d?v?t etm?y? ?z?nd? c?r?t tapir, n? d? R?sid bir k?lm? s?z dey? bilirdi. R?sid, n?hay?t, q?tiyy?tini toplayib G?lbaharin ?ll?rini ovcuna aldi:

��Bayramimiz m?bar?k, G?l?! Bes il ?vv?l he? zaman ayrilmayacagimiza s?z vermisdik, g?l ged?k evimiz?. Artiq d?z? bilmir?m. Insafin yoxdumu s?nin?�� R?sid bu s?zl?ri el? m?hr?man? dedi ki, G?lbahar he? n? sorusmadan:

��D?rdin alim� � deyib onun boynuna sarildi.

Bu dogma, mehriban s?s ???n R?sid nec? d? darixmisdi. Bu iki k?lm? onun b?t?n ruhunu oynatdi, ?mr?n?n ?n sirin anlarini yadina saldi. Ilk d?f? R?sid ill?rd?n b?ri ?r?yind? g?zdirdiyi sevgisini ??kin?-??kin? ona bildir?nd? G?lbahar titr?y?-titr?y? pi?ildamisdi:

��D?rdin alim�

B?t?n duygularini bu iki k?lm? il? dilin? g?tirmisdi. Bu iki k?lm?d? ?ox sey vardi � sevgi, etibar, s?daq?t, f?dakarliq.

Toy g?n? ag g?y?r?in? b?nz?y?n g?lin? tamasa etdikc? R?sidin qulaqlarinda el? hey sirin bir pi?ilti s?sl?nirdi: �D?rdin alim��

Onda nec? d? xosb?xt idil?r! Yox, ?vv?lki xosb?xtlik indikinin yaninda he? n? idi. Uzun ayriliqdan sonra yenid?n bir-birin? qovusmaq ?zg? s?ad?t idi.

��B?s� � G?lbaharin s?si titr?di. Lakin R?sid onun n? dem?k ist?diyini o saat basa d?sd?.

��Indi bizim oglumuz var,�� R?sid bu s?zl?ri f?xrl? dedi.

��Nec?? Oglumuz var?�� G?lbahar sevincini gizl?d? bilm?di.

Eltisinin d?rd?nc? d?f? hamil? oldugunu bilirdi.

��T?k bizim yox, qardasimin da.

��Bir usaq iki ev arasinda qalacaqmi?

��Yox g?l?m, usaqlar ?kiz dogulublar, onlarinki da oglandi, d?rd?nc? oglan. Allah onlari c?t verib ki, valideynl?rinin g?zl?ri qalmasin.

��Ilahi, s?k?r s?n?! N? yaxsi ?iragimizi s?nm?y? qoymadin. R?sid, biz ata-anayiq, el? deyilmi? Bu g?n n? yaxsi g?nd?, ay Allah, inana bilmir?m�

G?lbahar sevincl? R?sidin o ?z?nd?n bu ?z?nd?n ?p?r, el? hey t?krar edirdi: �D?rdin alim, d?rdin alim��




QIZILG?L TOYU




Bu g?n Azadla Ayg?n?n evl?nm?l?rinin on ili tamam olurdu. On il ?vv?l onlarin toy m?clisi milli ad?t-?n?n?l?r? uygun d?m-d?stga?la qurulmusdu. ?? g?n, ?? gec? ??k?n yem?k-i?m?k, ?al-?agir, s?nlik m?clisi Ayg?n?n agappaq g?linlik donunda ata evind?n Azadgil? k??m?si il? yekunlasmisdi.

O zamandan on il ke?irdi. Bu m?dd?t ?rzind? Azadla Ayg?n?n ??yatlarinda ?ox sey bas vermisdi. ?vlad sevincl?ri, ail? qaygilari i?ind? ill?rin nec? ?td?y?n?, g?nclikl? ?a?an vidalasdiqlarini ?iss etm?misdil?r. Ke?ib ged?n bu on il onlar ???n ?amar olmamisdi. T?rs ke?il?r kimi o q?d?r dalasmisdilar ki! H?yatlarinda sirin anlar, xosb?xt g?nl?r d? az olmamisdi. Amma n?d?ns? ??r ikisinin yaddasinda dava-dalas da?a ?ox qalmisdi. Zaman ?td?kc?, V?qarla Ayt?n b?y?d?kc? ?zl?ri d? bilm?d?n xasiyy?tl?ri d?yisir, t?bi?tl?rin? bir m?layimlik g?lirdi. ?vv?ll?r oldugu kimi daha ??r bos seyd?n ?tr? dalasmirdilar. H?r ikisinin ?n b?y?k q?l?b?si o idi ki, bir-birin? g?z?st? getm?yi ?yr?nmisdil?r. Bu da evd? s?l? dem?k idi. S?l? s?raitind? yasamaq, s?n dem?, o q?d?r d? ??tin deyilmis.

D?z bir ??ft? idi ki, yubileyi ?arda v? nec? ke?irm?k bar?d? m?ba?is? edirdil?r. N??ay?t, q?rara g?ldil?r ki, t?dbiri �G?r?s� restoraninda ?n yaxin dostlari olan Q?rib � Almaz, Adil � Adil?, Az?r � ?lf?t c?tl?kl?ri il? bir yerd? ke?irsinl?r.

Axsam saat altida qapinin z?ngi ?alindi. Ayg?n sa?inda biqudi, ?ynind? xalat qapini a?anda Azad ?irsl?nib ?z?nd?n ?ixdi:

��Camaat orda bizi g?zl?yir, s?ns? ??l? d? geyinm?mis?n.

Basa d?sm?r?m, s???rd?n n? il? m?sgul olmusan?

��Hirsl?nm?, usaqlari anamgil? aparmisdim, indic? g?lmis?m. Besc? d?qiq?y? geyin?c?y?m.

��S?nin bes d?qiq?n bir saat ??kir.

��Azad, aglima yaxsi bir fikir g?lib,�� dey? Ayg?n bic-bic g?ld?.

��N? fikirdir el??�� Azad maraqla sorusdu.

��Deyir?m g?l bu g?n restorana toy paltarimizda ged?k.

��S?n n? danisirsan? G?r?n-el?y?n biz? n? dey?r? H?m d? on il ?vv?lin paltari ??tin ki, ?ynimiz? g?l?r.

��Niy? g?lmir? N? s?n k?k?lmis?n, n? d? m?n, bir balaca ?t?-qana dolmusuq, v?ssalam,�� dey? Ayg?n inadla dediyind? israr el?di.

��S?n Alla?, g?l camaati ?z?m?z? g?ld?rm?y?k. Adam kimi geyinib ged?k.�� Azadin s?zl?rind?n Ayg?n mismirigini salladi:

��G?r?k bu g?n m?nim x?trim? d?ym?y?s?n. N? olar, arzumu g?z?md? qoyma da�

Xeyli ??n?-bogazdan, m?ba?is?d?n sonra Azad razilasdi. Ayg?n sevinc?k qonsu otaga ke?ib oradan qara ?emodanini g?tirdi. Onu a?ib i?ind?n ag g?linlik donunu, duvagini, ag dikdaban ayaqqabilarini ?ixartdi. Bu ne?? ild? d?f?l?rl? ?emodandan ?ixarib ??sr?tl? tamasa edib yerin? qoydugu g?linlik libasini geyinm?k ???n sa?indaki biqudil?ri a?di, ?ynind?ki xalati ?ixardi. G?zg?n?n qabagina ke?m?k ist?yirdi ki, bird?n Azad g?lm?kd?n q?ss el?di. O, el? b?rkd?n g?l?rd? ki, Ayg?n ?e? n? basa d?sm?yib incidi:

��N? olub, niy? g?l?rs?n?

Azad cavab ver?si halda deyildi. Q??q???sini k?sib s?z?n? dey? bilmirdi. G?lm?kd?n g?zl?ri yasarmisdi. Axir ki, g?c-b?la il? ?z?n? ?l? alib dedi:

��Ke? g?zg?n?n qabagina.

Ayg?n?n g?zg?n?n qarsisina ke?m?yi il? ugunub getm?yi bir oldu. Bir vaxtlar ?t?kl?ri yer? dey?n, ona yarasan paltar indi ?ynin? qisa v? dar idi, b?d?ninin ?zalari pirtlayib ?ixmisdi.

��Aman Alla?, g?r n?y? oxsayiram! Dogrudanmi bu m?n?m?�� dey? Ayg?n ?eyr?t i?ind? s?sl?ndi. Sonra sifonerd?n Azadin b?ylik kostyumunu ?ixartdi. Penc?yinin yaxaligi k??n? d?b? uygun uzunsov, salvarinin ?t?yi is? ?arlston d?bind? tikilmis bu kostyumu Azad bir ne?? d?f? geyinmisdi, o vaxtdan sifonerin bir k?nc?nd? asilib qalmisdi.

��Al, geyin,�� dey? Ayg?n kostyumu Azada uzatdi. Azad salvari zorla ?ynin? ke?irdi. Penc?yinin d?ym?l?rini is? n? q?d?r ?alissa da, baglaya bilm?di. Bu g?rk?md? o, el? g?lm?li g?r?n?rd? ki, ??r ikisi q?hq?h? ??kdi. Bir xeyli g?l?b sakitl?s?nd?n sonra g?zg?n?n qabaginda qosa dayandilar. Ayg?n d?rind?n a? ??kdi:

��Adam da bu q?d?r d?yis?rmis. On il n?dir ki� El? bil toyumuz d?n?n olub. Amma paltarimiz da ?ynimiz? olmur. Dem?li, bir on il d? ke?s?, tamam basqa adam olacagiq. Inc?minc? qiz idim, g?r n? k?k? d?sm?s?m. S?n d? s?rv kimi oglan idin.

��Kefini pozma, Ayg?n, s?n indi ?vv?lkind?n d? g?z?ls?n. Adamin bir k?yn?k ?ti olmalidir, ya yox?�� dey? Azad arvadina ?r?k-dir?k verdi.

Saat yeddid? onlar n?hay?t, yigisib evd?n ?ixdilar. Taksi tutub restorana g?ldil?r. Giris qapisinin qarsisinda dostlari onlari g?z-l?yirdi. Bird?n Almaz s?sl?ndi:

��Ay usaqlar, ora baxin!

Hami onlara t?r?f boylandi. Azadla Ayg?n? toy paltarinda g?r?nd? g?lm?y? basladilar.

��Ayg?n?n oyunudur,�� dey? Almaz g?lm?kd?n yasarmis g?zl?rini sildi.

Azadla Ayg?n onlara yaxinlasib ?e? n? olmamis kimi salam verdil?r.

��Niy? g?l?rs?z?�� Ayg?n m?z?li ?alda sorusdu.

Lakin he? kim cavab ver?c?k halda deyildi. Sakitl?sdikd?n sonra �b?yl? g?lini� t?brik etdil?r, ?ll?rind?ki ?i??k d?st?l?rini onlara verdil?r.

��N? olub, niy? ?aminiz qizilg?l g?tirmisiz?

��Axi bu g?n sizin qizilg?l toyunuzdur,�� dey? Q?rib dill?ndi.

��Bel? de� M?n d? fikirl?sir?m, g?r?s?n bunlar niy? s?z? bir yer? qoyub qizilg?l aliblar.

�Onlar gec? saat 12-d? ev? qayitdilar. Ayg?n donunu soyunmaq ist?di, amma n? q?d?r ?alisdisa da onu ?ynind?n ?ixara bilm?di. H?y?candan ?z? p?rtm?sd?.

��Azad, dey?s?n ?sli kimi od tutub yanacagam. G?l k?m?k el?, paltari soyunum.

Azad ha ?ll?ss? d?, ?e? n? ed? bilm?di. El? bil donu Ayg?n?n b?d?nin? yapisqanla yapisdirmisdilar.

��G?r?k qay?i il? k?s?k, ayri ?lac yoxdur,�� dey? Azad t?klif etdi.

��N? danisirsan? Heyf deyil? Axi m?n paltari Ayt?n? saxlamaq ist?yir?m. M?kt?bi bitir?nd? buraxilis gec?sind? geyinsin.

��E?, s?n d?� O vaxt Alla? bilir nec? d?bl?r ?ixacaq. Deyirs?n y?ni Ayt?n s?nin bu Nuh ?yyamindan qalma donunu b?y?n?c?k?

��B?y?nm?z, qalar ?emodanda.

Don Ayg?n? el? sixirdi ki, ?r?yi darixirdi. Ne?? saatdan b?ri paltarin darligina d?z?n Ayg?n?n ??vs?l?si bird?n-bir? daralmisdi, da?a d?z? bilmirdi. Azad onun bu halini g?r?b, var g?c? il? paltari dartib soyundurdu. Bu zaman donun b?t?n tikisl?ri s?z?ld?. Ayg?n d?rind?n n?f?s aldi. El? bil b?d?ni dar q?f?sd?n azad oldu.

��Ay Azad, o n? oyun idi biz ?ixardiq? M?n dedim geyin?k, b?s s?n? n? olub, niy? razilasdin? Yaziq deyildikmi?�� deyib ugunub getdi.

��Dogrudan a� Neynim, qizilg?l toyunda s?nin s?z?n? yer? salmayacaqdim ki� � Azadin da dodagi qa?di. Bird?n g?z? Ayg?n?n sa?larina satasdi. Paltari ?ynind?n ?ixaranda nec? olmusdusa sa?lari pirtlasib qabarmisdi. Astadan g?lm?k ist?di, amma ?z?n? saxlaya bilm?yib q?hq?h? ??kdi. Ayg?n n? oldugunu sorussa da, Azad cavab ver? bilm?di. O, g?zg?n?n qabagina ke?di: sir? oxsayirdi. G?zl?ri bir-birin? satasanda ugunub getdil?r. Onlarin s?si a?iq p?nc?r?d?n p?rd?-p?rd? yayilir, gec?nin lal s?kutunu pozurdu.




YADDAQALAN G?N




Bu g?n s?h?rd?n qanim el? qaradir ki, he? c?r ?z?m? yer tapa bilmir?m. ?? il yarim birlikd? sevinib-q?ml?ndiyin t?l?b? yoldaslarindan ayrilmaq zarafatdir b?y?m? Amma neyl?m?li? V?ziyy?t el?dir ki, g?r?k m?tl?q yigisib rayona qayidam. Bu g?n sonuncu d?rs g?n?md?r, gec? ev? yola d?s?r?m. M?n auditoriyaya daxil olanda �t?nt?n?li iclas� baslanir. S?n dem?, hami m?ni g?zl?yirmis. Iclasbaz Akif iclasi a?maq ???n s?z? ?z?n? verir. Sonra is? bogazini aritlayib giris s?z? deyir:




����� ���������������� ���������.


����� ������������ ��� �������.

���������� ��� ����� �������, ����� ������ ��������� ������ (https://www.litres.ru/s-daq-t-k-rimova/ozg-agrisi/) �� ������.

��������� �������� ����� ����� ���������� ������ Visa, MasterCard, Maestro, �� ����� ���������� ��������, � ���������� ���������, � ������ ��� ��� �������, ����� PayPal, WebMoney, ������.������, QIWI �������, ��������� ������� ��� ������ ������� ��� ��������.