Книга - Brilyant məsələsi

Brilyant məsələsi
Cəmşid Əmirov


Milli ədəbiyyat #20
Azərbaycan ədəbiyyatında detektiv janrın banisi kimi tanınan Cəmşid Əmirov əlinizdə tutduğunuz bu kitabla yanaşı “Qara volqa”, “Şəhər yatarkən”, “Sahil əməliyyatı” əsərlərinin, “İstintaq davam edir” filminin ssenari müəllifidir.

Cəmşid Əmirov 1962-ci ildə qələmə aldığı “Brilyant məsələsi” povestinin baş qəhrəmanlarını – qumarbaz Yədullanı və Zerkola Klaranı (Klara Yusifzadə, red.) əsərə real həyatdan gətirib. Povest boyunca oxucu bu mənfi obrazlarla, kapitan İsayevin timsalında onlara qarşı mübarizə aparan, aman vermədən onları təqib edən personajların başına gələnlərə şahidlik edirlər və bu müddətdə nə zaman baş verdiyini hiss etmədən gözlərini açarkən özlərini qarışıq cinayət hadisələrinin düz ortasında tapırlar. Əsərlərində dolğun həyat cizgilərinə önəmli yer ayıran yazıçının “Brilyant məsələsi”ndə də DTK (Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi; rusca КГБ, red.) sistemində çalışan yaxın dostlarının köməkliyi ilə (Cəmşid Əmirovun atası – Çingiz Əmirov Ədliyyə polkovniki idi, red.) arxivlərdə qorunan real istintaq materiallarına, habelə, təcridxanalardakı məhbusların ifadələrinə istinad etdiyini görmək mümkündür.

Povestin kulminasiyalarına doğru Yədullanın sovet milisi tərəfindən ifşa olunmasından bəhs edən fəsillər maraqlı səhnələrdən biridir. Qumarbazın sonrakı taleyi necə olacaq? O, həbsdən qaçıb canını qurtara biləcəkmi? Mənzil oğurluğu ilə Klaranın əlaqəsi varmı? Ev sahibəsinin telefon danışıqları nə üçün dinlənilirdi? İttiham olunan şəxsin günahsız olduğu sübuta yetiriləcəkmi? Oxucular bütün suallara əsəri oxuyarkən cavab tapa biləcəklər.




C Ə M Ş İ D Ə M İ R O V



BRİLYANT

MƏSƏLƏSİ

POVEST



1



YUMŞAQ VAQONDA



əhər yenicə açılmışdı. Şərqdə, sanki mavi göylə

S də

nizin birləşdiyi yerdən yavaş-yavaş boylanmağa başlayan isti yaz günəşini qocaman Xəzərin yaşım-tıl-göy sularını xüsusi bir gözəlliklə işıqlandırırdı. Günəş

mis kimi qızarmış dairəvi bir lövhəyə, ləpəsiz dəniz isə

gümüş pul kimi parıldayan ucsuz-bucaqsız bir səhraya bənzəyirdi.

Bir dəqiqə bundan əvvəl Ələt stansiyasına gələn 59

nömrəli Astara-Bakı qatarı Xəzər sahili boyuncu salınmış

dəmir yolu ilə irəliləyərək neft şəhərinə yaxınlaşırdı.

Yumşaq vaqonun bələdçisi pəncərədən boylanıb günəşi ayna kimi özündə əks etdirən dənizə ötəri nəzər saldı, sonra birinci kupeyə yaxınlaşdı, yumruğu ilə qapını döyərək, sərnişinləri yuxudan oyatdı:

– Yoldaş sərnişinlər, qalxın, Bakıya az qalıb. Tez olun, yorğan-döşəyi təhvil verin.

Bələdçi daha burada dayanmayıb, ikinci kupenin qapısına tərəf getdi, o biri sərnişinləri də oyatmağa tələsdi.

Tez oyanmağa öyrəşməyən sərnişinlərdən bəziləri narazılıq edərək, dəmiryol qaydalarından şikayətləndilər.

Digərləri əl-üzlərini yumaq üçün kupedən dəhlizə çıxdılar. Başqaları isə yavaş-yavaş şeylərini yığışdırıb sahmana salmağa başladılar.

Yeddinci kupedə də şikayətlənən vardı. Bu, ucaboylu, arıqbədənli, gözlərinə eynək taxmış bir kişi idi. Onun daz başı, quş dimdiyinə oxşayan nazik və uzun burnu, çoxdan bəri dəllək üzü görməyən qırmızı saqqalı, qədim qoçular kimi uzun, burma bığları və sarımsaq yeməkdən saralmış çürük xırda dişləri vardı. O, yuxudan doymadığı 2



üçün deyinə-deyinə döşəkağını və balışüzünü büküb yol bələdçisinə təhvil verdi, döşəklə balışı bürmələyib, yuxarı taxçaya qoydu. Başqa sərnişinlər kimi o da əl-üzünü yumaq üçün dəsmalını çiyninə atdı, diş fırçasını və sabunu-nu götürüb bayıra çıxdı. Lakin tezliklə geri qayıtdı. Özünə bəraət qazandırmaq istəyən adamlar kimi and içən tərzdə yol yoldaşlarına dedi:

– Əlüzyuyanın qarşısında adam çoxdur. Mənim də

yamanca xasiyyətim var, kəmhövsələyəm, növbəyə durmağı sevmirəm, sonra yuyunaram.

Eynəkli kişi sərnişinlərin ona əhəmiyyət vermədiklə-rini görüb çamadanını açdı, paltarlarının arasından na-rıncı cildli qəşəng bir kitab çıxartdı. Kişi kitabı açaraq özünü pəncərəyə tərəf verdi. Bir papiros yandırıb dama-ğına aldı və arxasını yol yoldaşlarına çevirib mızıldaya-mızıldaya kitabı böyük maraqla oxumağa başladı.

Kupenin digər sərnişinləri – ortaboylu, qarabəniz ki-şi, başına ağ haşiyəli kəlağayı örtən qız və həddindən ziyadə kök qadın əl-üzlərini yuduqdan sonra şirin-şirin söhbət edirdilər.

Bu zaman dəhlizdən keçən sarışınsaçlı bir qız kupenin qapısını açdı. O, ağ milis forması geymişdi. Çiyinlərinə də milis leytenantı paqonları taxmışdı. Qız ədəblə salam verib, sərnişinlərə ötəri nəzər saldı. Qarabəniz kişiyə

bir az artıq diqqət yetirdi. Sonra hamıya müraciətlə soruşdu:

– Bağışlayın, saat neçədir?

Hamının əvəzinə qarabəniz kişi cavab verdi:

– Altıya on dəqiqə… xeyr səhv edirəm, on iki dəqiqə

qalıb.

3



– Çox sağ olun. Yatıb yuxuya qalmışam, – deyə sarışınsaçlı qız qapını örtdü.

– Xeyir ola, görəsən, bu milis zabiti nə üçün gəlmişdi?

– deyə eynəkli kişi heç kimə müraciət etmədən soruşdu.

– Yəqin vaqonda oğurluq-zad olub, indi oğrunu axtarırlar, – deyə dolu qadın eynəkli kişinin sualına cavab verdi.

– O öz vəzifəsini yerinə yetirir.

Eynəkli kişi milis işçilərindən şikayətləndi:

– Məgər vəzifəni bu cür yerinə yetirirlər? Bu qız nə

bilir ki biz kimik? Bəlkə elə gecə siz yatanda vaqonda oğurluğu mən eləmişəm? Axı, nə üçün bu milis leytenantı kupemizi yaxşı yoxlamadı. Qapını açıb içəri girməsi ilə çıxıb getməsi bir oldu. Milis belə işləyəndə, əlbəttə, oğru tapılmaz, xuliqan tutulmaz, əliəyri adamlar da istədiklərini edərlər.

Bu an qarabəniz kişinin dodaqaltı istehza ilə gülüm-sədiyindən heç kim xəbər tutmadı.

Eynəkli kişi bununla kifayətlənmədi, ürəyi dolu adamlar kimi yenə də milis işçiləri və oğrular haqqında söhbəti davam etdirdi:

– Bu andıra qalmış Astara yolu yaman korlanıb. Dələ-duzların əlindən tərpənmək olmur. Bilmirəm, milis zabitləri nə ilə məşğuldular. Elə ortada yeyib qıraqda gəzməyi bilirlər. Havayı yerə maaş alırlar. İki həftə bundan əvvəl mən Astaraya gedəndə vaqonumuzda bir hadisə baş verdi. Gecə kimsə bir kolxozçunun xurcununu oğurladı. Bir haray qopdu ki, gəl görəsən.

– Nə oldu, xurcun tapılmadı? – deyə dolu qadın soruşdu.

4



– Yox əşi. Haradan tapılacaq. Milisə xəbər verdik, gəlib sorğu-sual etdilər. Bayaq bura gələn milis leytenantı kimi başdansovdu o yan-bu yanı axtardılar, bir-iki nəfəri dindirdilər, uzun-uzadı protokol yazdılar, kiminin də-də-nənəsinin nə dərdlə öldüklərini də soruşdular. Ancaq heç bir şey çıxmadı. Oğru tapılmadı – deyə kişi sanki elə

bu dəqiqə onun da şeylərini oğurlayacaqlarmış kimi bərk-bərk çamadanının dəstəyindən yapışdı.

Dolu qadın onun sözünü təsdiq etdi:

– Siz düz buyurursunuz, qardaş, milis yaxşı işləmir.

Bir ay bundan əvvəl qonşumuzun evini yarmışdılar. Milis işçilərini çağırdılar. Onlar nə qədər çalışdılarsa da heç bir şey edə bilmədilər. Çox adam dindirdilər, iz axtaran it gətirdilər, qonşularla söhbət etdilər. Ancaq onlar oğurlanan mallar əvəzinə bilirsiniz nə tapdılar?

– Nə – deyə kişi soruşdu.

– Oğrunun barmaq izlərini.

– Bəs oğrunun özü?

– Rəhmətliyin oğlu, nə qoyub nə axtarırsınız? İndiki zamanda oğurlanan mal, arabadan düşən qovun-qarpız kimidir. Düşdü, deməli, sənin deyil…

Özünə həmsöhbət tapan eynəkli kişi sevindi. Yenə

milis orqanlarını pisləməyə cəhd etdi:

– Bilirsiniz, milis nə üçün pis işləyir?

– Nə üçün?

– Çünki onlar təcrübəsizdirlər. Adam gərək öz sənətinin, öz ixtisasının mahir ustası olsun. Milislər isə hələ

yaxşını pisdən ayıra bilmirlər. Çox zaman əliəyriləri bir tərəfdə qoyub, düz adamlardan yapışırlar. Bəli, bəli, təəc-cüblənməyin. Buna görə heç də təsadüfi deyildir ki, bir 5



çox cinayət işləri aylarla süründürülür, iş uzanır, qovluqlar kağızla dolur, cinayət işi açılmamış qalır.

Eynəkli kişi yol yoldaşlarının etiraz etmədən onu din-lədiklərini görüb sözünə davam etdi:

– Bacı, mən bu yaşadək çox kitab oxumuşam. Qabaqlar Amerikada Nat Pinkerton adlı məşhur bir xəfiyyə yaşayırdı. Bütün dünyada onun kimi bacarıqlı, bilikli xəfiyyə yox imiş. Çətinliyə düşən hər kəs Pinkertonun yanına gəlirmiş. O da böyük ustalıqla hər hansı bir cinayətin üstünü açırmış. Buna görə də hamı onu çox sevirdi.

– Yəni oğrular da onu sevirdilər? – deyə bu söhbəti diqqətlə dinləyən qarabəniz kişi istehza ilə soruşdu.

Eynəkli kişi qarabəniz kişinin sözlərindəki istehzanı hiss etmədi. Ciddi cavab verdi:

– Xeyir, Pinkerton oğruların, quldurların, yolkəsən-lərin düşməni idi.

Elə bu zaman qapı yenidən açıldı. Sarışınsaçlı milis leytenantı heç kimə müraciət etmədən gülə-gülə soruşdu:

– Bağışlayın, oxumağa bir şeyiniz yoxdur? Bekarçılıqdan darıxıram.

– Xeyir, yoxdur, – deyə eynəkli kişi hamının əvəzinə

cavab verdi. Bu zaman qarabəniz kişi xoş təbəssümlə gülümsündü. Milis leytenantı çıxıb gedəndən sonra eynəkli kişi sözünə davam etdi.

– Mən hələ ingilis xəfiyyəsi Şerlok Holmsu demirəm.

Nat Pinkerton kimi Şerlok Holms da böyük mütəxəssis imiş. Adama baxan kimi onun xasiyyətini, sənətini, cinayətkar olub-olmadığını müəyyən edə bilirmiş. İndi belə-ləri tapılmaz.

Bayaqdan bəri heç bir söz demədən bütün bu söhbəti diqqətlə dinləyən qarabəniz kişi yerindən qalxaraq pəncə-6



rəyə yaxınlaşdı. Qatarın qabağında tez-tez görünən rabitə

şalbanlarına, sonra Xəzərin mavi sularına ötəri nəzər saldı. Birdən geri dönüb eynəkli kişiyə etiraz etdi:

– Nə üçün tapılmaz, əmi can? Tapılar, həm də çox tapılar. O, eynəkli kişinin etiraz etmək istədiyini görüb on-un danışmasına imkan vermədi. Dərhal əlavə etdi:

– Mən isə elə zənn edirəm ki, milis orqanlarında təcrübəli və bilikli zabitlər çoxdur. Onlar gecə və gündüz yorulmaq bilmədən işləyirlər. Bizim həyatımızı, əmlakımızı, dinc əməyimizi, ictimai asayişi göz bəbəyi kimi qoruyurlar.

– Sözdə, yaxud işdə? – deyə eynəkli kişi soruşdu.

– İşdə, əmican, işdə.

Eynəkli kişi yenə danışmaq istədi. Ancaq qarabəniz kişi bu dəfə də onun sözünü yarımçıq qoydu.

– Görürəm, siz etiraz etmək, yenə də Pinkertonu, Şerlok Holmsu misal gətirmək, milis işçilərini pisləmək istəyirsiniz. Ancaq mən demək istəyirəm ki, siz milis orqanlarının işi ilə yaxından tanış deyilsiniz. Ona görə də onların qüvvə və bacarığına inanmırsınız. Özünüz də birdəfəlik qət etmisiniz ki, milis orqanları pis işləyir. Hər yerdə

də bunu təkrar edirsiniz. Halbuki milis işçiləri cəmiyyəti-mizə zidd olan bəzi tüfeyli ünsürlərlə ölüm-dirim müba-rizəsi aparırlar. Dinc həyatımızı qorumaq uğrunda həyat-larını belə əsirgəmirlər. Milis orqanlarında da ilk nəzərdə

adamın sənətini, xasiyyətini, düz adam olub-olmamasını asanlıqla təyin edə bilən zabitlər vardır. Bağışlayın, mən demək istəyirəm ki, nəinki vardır, həm də çoxdur.

– Siz bunu nə ilə sübut edə bilərsiniz? – deyə eynəkli kişi soruşdu.

7



Qarabəniz kişi onu ötərgi nəzərdən keçirib güclə se-zilə biləcək istehza ilə gülümsündü, pencəyinin cibindən

“Kazbek” qutusunu çıxararaq bir papiros götürdü. Sonra papirosunu yandırıb eynəkli kişiyə müraciət etdi:

– Mən sizi birinci dəfədir ki, görürəm, elə deyilmi?

– Bəli, elədir ki, var.

– İcazə versəniz haqqınızda bəzi şeylər deyə bilərəm.

Eynəkli kişi etinasızlıqla çiyinlərini çəkib dedi:

– Eh, siz mənim haqqımda nə deyə bilərsiniz? Allaha şükür nə Şerlok Holmssunuz, nə də ki, milis işçisi.

– Bunun əhəmiyyəti yoxdur. Mən sizin xasiyyətinizin üç-dörd cəhətini təyin edə bilərəm.

– Məsələn, hansı cəhətlərini?

– Hər şeydən əvvəl onu deyə bilərəm ki, siz tez-tez araq içirsiniz.

– Eh, bayaqdan mən də düşünürəm ki, bu kişi nə deyəcək. Bunu təyin etməkdən asan nə var? Dünən axşam mən xörək yeyəndə araq içdim. Bunu hamı gördü. Belə

şeyi mənim qoca nənəm də təyin edə bilər də, – deyə eynəkli kişi qəh-qəh çəkib güldü.

Qarabəniz kişi eynəkli kişinin etirazını qulaqardına vuraraq dedi:

– Xeyr, əmi can, elə deyil, dünən axşam mən sizin araq içdiyinizi görməsəydim də bunu asanlıqla təyin edə

bilərdim. İş orasındadır ki, sizin burnunuz və yanaqla-rınız araq içənlərə xas olan tərzdə qırmızımtıl-badımcanı rəngə çalır.

– Yaxşı, qoy siz deyən olsun. Bəs sonra?

– Sonra sizə baxarkən ilk nəzərdə demək olar ki, mədəniz xəstədir, sarımsağı çox yeyirsiniz, hərdən böyrəklə-8



rinizdən şikayətlənirsiniz, yanılmıramsa, uzun müddət-dir hesabdar vəzifəsində çalışırsınız, həm də subaysınız.

Eynəkli kişinin bayaqkı istehzalı baxışından əsər-əlamət qalmadı. O təəccübləndi. Lakin yenə də etiraz etmək istədi.

– Bütün bunlar doğrudur. Ancaq mən inanmıram ki, siz bunları ilk nəzərdən təyin etdiniz. Yəqin siz məni tanıyırsınız.

– Xeyir, inanın ki, qabaqlar mən heç yerdə sizə rast gəlməmişəm. Nə adınızı, nə də familyanızı bilirəm.

– Əgər belədirsə, onda izah edin görək, siz bunları necə təyin etdiniz?

– Bundan asan nə var? Belə şeyləri təyin etmək üçün yaxşı müşahidəçi və diqqətli olmaq lazımdır. Bayaq danı-şarkən mən sizin dilinizi gördüm. Dilinizin üstündə ağ ləkələr var. Bu onu göstərir ki, mədəniz xəstədir, gözlərini-zin altının şiş olması isə böyrəklərinizin xəstə olduğunu sübut edir.

– Heç bilmirdim, – deyə eynəkli kişi ayağa qalxıb kupenin qapısına vurulmuş aynaya yaxınlaşdı. Dilini çıxardıb diqqətlə baxdı. Şad bir xəbər almış adamlar kimi sevinə-sevinə qadına müraciət etdi:

– Doğru deyir, həqiqətən, dilimin üstündə ağ ləkələr var. Gözlərimin altı da şişdir.

– Sonra qarabəniz kişiyə tərəf dönüb soruşdu:

– Yəqin siz həkimsiniz, ona görə də xəstəliyimi təyin edə bildiniz, eləmi?

– Xeyir, siz səhv edirsiniz. Mən həkim deyiləm, xüsusi tibbi təhsilim də yoxdur. Ancaq mən qətiyyətlə deyə bilərəm ki, bizim kupedə həkim var, baxın, əsl həkim qarşı-mızda oturandır, – deyib qızı göstərdi.

9



– Düz tapmısınız, qardaş, – deyə bayaqdan bəri sakit oturub söhbətə qarışmayan qız sanki həkim olmaq qəbahət imiş kimi rəng verib rəng aldı. Sonra soruşdu:

– Siz bunu necə bildiniz?

– Bunu sonra deyərəm. İndi isə icazə verin bu əmi Leyla ilə söhbətimizi qurtaraq, – deyə qarabəniz kişi yenə

də eynəkli kişiyə müraciət etdi: – İndi gəlin sizin subaylı-ğınız haqqında danışaq. Xahiş edirəm pencəyinizə diqqət yetirin. Yuxarıdan ikinci düymə ağ sapla tikilmişdir. Pen-cəyinizin rəngi isə qaradır, yəqin düymə qopduqdan sonra siz onu özünüz tikmisiniz. Belə məsələlərdə kişilər çox zaman səliqəsiz olurlar. Əgər siz evli olsaydınız…

– Aydındır, qardaş, – deyə qarabəniz kişi ilə fəxr etməyə başlayan eynəkli kişi hörmətlə soruşdu: – deyin görək bəs hesabdar olmağımı haradan bildiniz?

– Bayaq siz oxuduğunuz kitabın səhifələrini vərəqlər-kən, mən sizə baxdım. Gördüm ki, siz kitabın səhifələrini qəribə bir tərzdə, hesabdarlar çötkəyə salan kimi vərəqlə-yirsiniz. Sonra mən sağ əlinizə diqqətlə baxıb barmaqları-nızın iç tərəfinin qabar olduğunu gördüm. O saat sizin uzun müddət hesabdar vəzifəsində çalışdığınızı müəyyən etdim.

– Afərin, qardaş, daha mənim sizə sözüm yoxdur.

Atam-atam, mən təslim.

– Nə tez təslim oldunuz? – deyə həkim qız dilləndi. –

Qoy indi də mənim həkim olduğumu necə təyin etdiyini desin.

– Bu da çətin iş deyil, bacı. Sağ əlinizin barmaqları yoda batmışdır. Bu sizin tibb işçisi olduğunuzu sübut ed-ir. Divardan asılmış jaketinizin cibindən isə statoskopun ucu görünür. Bu onu göstərir ki, siz felşer deyil, həkimsi-10



niz. Çünki, statoskopla xəstələrə yalnız həkimlər qulaq asırlar.

– Bəs, bu bacı haqqında nə deyə bilərsiniz? – deyə eynəkli kişi yanındakı dolu qadını göstərdi.

– Ümumiyyətlə, çox şey. Ancaq bacı icazə versə, mən onun bir sirrini açaram.

– Maraqlıdır. Deyin görək, mənim nə sirrim var?

– Siz, üç faizli istiqrazla min manat pul udmusunuz.

Belə zənn edirəm ki, indi pul almaq üçün Bakıya gedirsiniz.

– Tamamilə düzdür, qardaş, qınamasaydınız deyərdim ki, yəqin siz falçısınız.

– Falçılıq fırıldaqçıların işidir, bacı. Burada isə heç bir çətin iş yoxdur. Mən bunu sizə diqqət yetirməklə öyrənə

bildim. Cibinizdə “Kommunist” qəzeti görünür. Qəzetdə

üç faizli istiqrazın uduş cədvəli dərc olunmuşdur. Bayaq siz bir neçə dəfə həmin cədvələ baxıb sevinə-sevinə gül-dünüz. Mən də ötərgi cədvələ baxdım. Min manat udmuş

istiqraz nömrəsinin altından qırmızı karandaşla cızdığını gördüm. Buradan belə nəticəyə gəldim ki, siz istiqrazla pul udmusunuz. Əgər siz istəyirsinizsə, mən sizə istiqraz vərəqəsinin nömrəsini də deyə bilərəm. Biletin nömrəsi 01226, seriyası isə 19-dur.

– Dayanın, bir yoxlayım, – deyə qadın ayağa qalxdı.

jaketinin cibindən qəzeti çıxardıb istiqraz vərəqəsinin nömrəsini yoxladı, sonra əlavə etdi:

– Əcəb yaxşı hafizəniz var. Pulu mən udmuşam, dü-nəndən bəri neçə dəfə qəzetə baxmışam. Ancaq istiqraz vərəqəsinin nömrəsini əzbərləyə bilməmişəm. Siz isə bir baxışda bunu yadda saxladınız. Afərin!

11



– Mən bunu sadəcə olaraq vərdiş etmişəm. Hər şeyi yadımda saxlamağa, diqqətli olmağa alışmışam. Mən belə

hesab edirəm ki, adam yaxşı müşahidəçi və diqqətli olsa, həm də ən kiçik şeyləri yadda saxlamağa çalışsa, başqaları haqqında çox şeyi müəyyən edə bilər, – deyə qarabəniz kişi ayağa qalxdı. Pəncərəyə yaxınlaşdı. Qatarın hələ də

Ələt stansiyasında dayandığını görüb əlavə etdi:

– Dostlar, Bakıya hələ üç saat yolumuz qalıb. Əgər istəyirsinizsə mən sizə milis orqanlarının işinə dair bir hadisə danışa bilərəm. Bu hadisəni mənə qonşuluğumuzda yaşayan bir milis mayoru danışmışdır. O, Bakı şəhər milis idarəsində baş əməliyyat müvəkkili vəzifəsində işləyir.

Hamı ucadan dedi:

– Buyurun, danışın.



12



BİRİNCİ FƏSİL



CİBGİR RANTİK

Adi günlərdən birində axşamçağı Hüsü Hacıyev küçəsindəki Mərkəzi univermağa son moda ilə geyinmiş qarabəniz bir gənc gəldi. Gəncin qara bostondan kostyumu, yaxası açıq ağ köynəyi, burnu uzun qara ayaqqabısı vardı. Başına həsir şlyapa qoymuşdu. Üzünü təmiz qırxdır-mış, qaşlarını aldırmışdı, dırnaqlarını manikür etdirmiş-di. Müxtəlif rəngli qalstukuna qızıl sancaq vurmuş, döşü-nə idman çempionlarına məxsus medal taxmışdı.

Gənc bir şey almaq istəyən adamlar kimi mağazanın şöbələrini bir-bir gəzdi. Hazır paltar satılan şöbədə adamların növbəyə durduğunu görüb sevindi. Ağzındakı siqa-reti yerə atıb, ayağıyla tapdaladı. Dərhal özünü adamların arasına verdi.

Bir neçə dəqiqə keçdi. Birdən hazır paltar satılan yerdə hay-küy qopdu. Bir kişi mağazaya təzə gəlmiş bu gəncin qolundan möhkəm tutaraq onu növbədən dartıb çıxartdı. Ucadan dilləndi:

– Axmağın biri axmaq, heç bir vid-fasonundan, geyimindən utanmırsan? Xalq alın təri ilə qazandığı pula özü 13



üçün paltar almağa gəlib, sənsə cibimə girib oğurluq edirsən? Məgər ölkə dərəbəylikdir?

Gənc onun əlindən qurtarmağa çalışaraq dedi:

– Ay əmi, sənin başın xarab olub, nədir? Mən də kostyum almağa gəlmişəm. Bax gör, heç mən cibgirə oxşayı-ram. Ayıb deyilmi? Mən mühəndisəm, özü də boks üzrə

çempionam. Sən məni təhqir edirsən. Qolumu burax, yoxsa şikayət edərəm. Böhtan üstündə səni məsuliyyətə cəlb edərlər.

Deyəsən, kişi gəncin sözlərinə inandı. Onun qolunu buraxaraq təəccüblə soruşdu:

– Bəs mənim pullarımı kim cibimdən çıxartdı?

– Mən nə bilim, axtar, oğrunu tap.

Kişi nəyi isə fikirləşib təzədən gəncin qolundan tutdu. Gənc hirsləndi:

– Sənə deyirəm qolumu burax, yoxsa peşman olarsan, – deyə qolunu dartıb kişinin əlindən çıxartdı. Aradan çıxıb getmək istədi. Ancaq mümkün olmadı. Hay-küy qopdu. Buraya gələn drujinaçılar gənci tutub univerma-ğın birinci mərtəbəsində yerləşən ştaba gətirdilər.

Bu gənc cibgir Qrant Nalbandyan idi. Dostları arasında “Qızılbarmaq Rantik” ləqəbi ilə tanınan Nalbandyan həyatında ilk dəfə belə ələ keçdi.

Rantik mağazada kişinin cibinə girən zaman bilmədi ki, onu diqqətlə izləyən, bütün hərəkətlərinə göz qoyan vardı. Bu, üz-gözündən dələduzluq yağan ortaboylu, çənəsi çapıq, üzü bir az çopur kişiydi. Bu kişinin otuz beş-otuz altı yaşı olardı. Cinayətkarlar aləmində “tapança Yədulla” ləqəbi ilə məşhurdu. Bu da səbəbsiz deyildi. O

həmişə cibində tapança gəzdirər, çox zaman lazım olsa 14



da, olmasa da silahını işə salıb hay-küy qaldırar, əlaltılarını qorxudardı.

Cavan olmasına baxmayaraq Yədulla indiyədək üst-üstdə otuz doqquz il iş almışdı. Axırıncı dəfə Yədulla adam soymaq üstündə məsuliyyətə cəlb edilmiş, üç il bundan əvvəl amnistiya nəticəsində həbsdən azad olunmuşdu. Yədulla əmək-islah koloniyasını tərk edərkən koloniya rəisinə söz vermişdi ki, cinayətkarlığın daşını birdəfəlik atacaq və namuslu həyata qayıdacaq.

Ancaq Yədulla öz əməllərindən əl çəkən adamlardan deyildi. Bakıya qayıtdıqdan və gözdən pərdə asmaq üçün bir mədəndə müvəqqəti işə girdikdən sonra Yədulla bir qədər “ağıllı” tərpənməyi, daha ələ keçməmək üçün hiylə

işlətməyi qərara aldı. Demək olar ki, Yədulla öz qərarına bacarıqla əməl etdi. O, cinayət işlərində şəxsən iştirak etmədi. Yədulla inanılmış, dəfələrlə sınaqdan çıxarılmış əliəyri adamları ətrafına topladı. Onları ölümlə hədələyərək özünə tabe etdi. Yalnız bundan sonra Yədulla müxtəlif cinayət planları tərtib etməyə, bu planları həyata keçirmək üçün adamlar ayırmağa başladı. Bu cinayətlərdən əl-də edilən gəlirin çoxu Yədullaya çatırdı. Çox zaman bu cinayətlər işləyənlər milis orqanlarının məharəti nəticəsində ifşa olunurdu. Lakin onların heç biri istintaq zamanı Yədullanın adını çəkmir, bütün təqsirləri öz üzərlərinə

götürürdülər.

Rantik Yədullanın dəstəsində deyildi. O, ayrıca,

“Zorba Səftər” ləqəbi daşıyan bir dostu ilə “işləyirdi”. Yədulla Rantikin mahir cibgir olduğunu əlaltılarından öyrənmişdi. Buna görə də o, Rantiki öz dəstəsinə cəlb etmək istəyirdi. Həmin gün Yədulla məhz elə buna görə Rantikin arxasına düşərək onu izləmiş və Mərkəzi univermağa 15



gəlmişdi. O, Rantikin tutulduğunu görcək dərhal mağazanı tərk etdi. Əvvəlcə Yədulla dava salıb aranı qarışdırmaq və beləliklə də Rantikin aradan çıxıb qaçması üçün şərait yaratmaq istədi. Lakin bunun mümkün olmadığını görüb yavaş-yavaş mağazanı tərk etdi. Hüsü Hacıyev küçəsi ilə

beşmərtəbə binaya tərəf addımlayarkən Rantiki həbsdən qurtarmaq, sonra da özünə tabe etmək üçün planlar qur-mağa başladı.

Yədulla çox fikirləşdikdən sonra şahidləri nəyin bahasına olursa-olsun satın almaq, pulu oğurlanan kişinin pulunu qaytarmaq və ona hədə-qorxu gələrək, məhkəmədə ifadəsini dəyişdirməyə məcbur etməyi qərara aldı.

Yədulla öz planını həyata keçirmək üçün saysız-hesabsız məşuqələrindən biri olan Klaragilə gəldi. Məsələni ona danışıb dedi:

– Gərək mənə bu işdə kömək edəsən. Dediyim cibgir Rantiki mütləq qurtarmaq lazımdır. O mənim xoşuma gəlib. Şahidlərin və pulu oğurlanan kişinin kim olduqla-rını və harada yaşadıqlarını öyrən. Gözdən pərdə asmaq üçün özünü Rantikin nişanlısı kimi qələmə ver. Puldan qorxma. Nə qədər lazım olsa xərclə. Sənə beş gün vaxt verirəm.

Rantiki cibgirlik yoluna gətirib çıxardan yalançılığı və gop edib özünü öyməsi olmuşdu. Rantik lap uşaq yaşlarından yalan danışmağa adət etmişdi. O, gözlərini açıb anasının hər addımda qonşulara yalan satdığını, tez-tez tanışlarını, qohum-qardaşlarını aldatdığını görmüşdü.

Rantikin atası da arvadından geri qalan deyildi. O da arvadı kimi yalançı və lovğa idi. Kişi tez-tez Rantikin yanında utanıb çəkinmədən yalan satır, evdə soğan-çörək yeyib, bayırda toyuq-plovdan dəm vurur, böyük vəzifəli 16



şəxslərlə oturub-durduğundan, onlarla dostluq etdiyindən danışırdı. Rantikin atası çox zaman tanışları yanında öyünmək üçün yalandan rəhbər işçilərə telefonla zəng vurub, onların kefini soruşur, bu və ya başqa məsələ haqqında məsləhətləşir, bundan həzz alırdı. Rantik də tezliklə həm məhəllədə, həm də məktəbdə yalançı və gopçu kimi tanındı. Yoldaşları Rantikin gopçu olduğunu, nəfəsi-nin yalanla gedib-gəldiyini bildiklərindən onu tez-tez ələ

salırdılar.

Bir gün Rantik məktəbdən evə gələrkən bir tanış oğlana rast gəldi. Rantik bilirdi ki, bu oğlan oğrudur. Nədənsə oğurluqdan, cibgirlikdən söz düşdü. Adəti üzrə

Rantik yenə gop etdi:

– Eh, cibə girməkdən asan nə var. Bu, su içmək kimi asan bir şeydir. Mən özüm də elə cibgirəm.

Yoldaşı Rantiki ələ salıb dedi:

– Ay Rantik, öz aramızdır, yenə məni xamlamaq istəyirsən. Sən hara, cibgirlik hara?

Rantik, yalan danışmadığına and içdi. Yoldaşı isə de-di:

– Mən sənə inanmıram. Əgər sən, doğrudan da, cibə

girməyi bacarırsansa, nə üçün pulsuz olursan? Ondan-bundan qəpik-quruş borc alırsan? İnanmıram.

– Kilsə haqqı düz deyirəm, – deyə Rantik and içdi.

– Sübut elə.

– Nə təhər sübut edim?

– Mənim yanımda cibə gir, baxaq görək, düz deyirsən, ya yalan.

Dilindən bəlaya düşən Rantik qorxdu. Zarafata salıb işdən əl çəkməyə çalışdı. Ancaq yalançını evinə qədər 17



qovmağı qət edən tanışı ondan əl çəkmədi. Rantik əlacsız qalıb cibə girməyi qərara aldı.

Onlar Dzerjinski adına parkın yanında 8 nömrəli tramvaya mindilər. İş gününün sonu olduğundan tramvay tünlükdü. Rantik o yan-bu yana baxdı, tər tökdü, yoldaşının yanında xəcalətli olmamaq üçün özü də hiss etmədən qeyrətə gəldi və bir qadının sumkasını açıb pulunu çıxartdı.

Rantikin məharətinə heyran qalan oğlan onu təbrik etdi. Rantik tanışını restorana aparıb qonaq elədi. Elə həmin gündən başlayaraq, pula şirnikləşib cibgirliyə başladı.

Beş il sonra şəhərdə Rantik məşhur cibgir oldu. O, tramvayda, trolleybusda və ya alıcılarla dolu olan mağazalarda böyük məharətlə hərəkət edərək, sol əli ilə ehmal-ca cibləri yoxlayıb özü üçün “ov” axtarırdı. Kimin cibinə

girəcəyini müəyyən etdikdən sonra Rantik həmin adamı bir tərəfə sıxışdırır, sağ əlinin iki nazik barmağını işə salardı. Barmaqlarının cibə girməsi ilə bayıra çıxması bir olardı. Bu zaman Rantik o qədər ustalıqla hərəkət edərdi ki, “ov” cibinə girdiyini hiss etməz, hətta qəsdən bir tərəf sıxışdırıldığını belə başa düşməzdi. İstədiyinə nail olan kimi Rantik başqa cibgirlər kimi dərhal çıxıb getməyə tə-ləsməz, bir az sakitcə gözləyər və ilk dayanacaqda təm-kinlə vaqondan düşərdi. Çox zaman Rantikin yanında köməkçi “Zorba Səftər” də olardı. Həmişə səliqə ilə geyinmiş və qoltuğuna portfel tutmuş olan Səftərin bütün işi Rantikin gözlərinə baxmaqdan ibarət idi. Rantik sol gözünü qırpdıqda Səftər “ovu” sağ tərəfə sıxışdırır, sağ gözünü qıydıqda isə əksinə hərəkət edərdi. Bir qayda olaraq 18



onlar tramvaydan düşdükdən sonra dərhal taksiyə minir və buranı tərk edirdilər.

Rantikin cibgirlikdə bəxti də gətirirdi. Bu beş il ərzində Rantik bir dəfə də olsun cibgirlik üstündə tutulma-mışdı. Doğrudur ki, iki dəfə onu əyrilik üstündə tutub möhkəmcə əzişdirmişdilər. Ancaq Qrant Nalbandyan hə-lə oğurluq üstündə həbsxanaya düşməmişdi. O, həbsxana haqqında ancaq oğru yoldaşlarından eşitmişdi. Bu dəfə

isə Rantik möhkəm ələ keçmişdi. Doğrudur, Rantik milis şöbəsində də, prokurorluqda da cibgirliyini danışmış, ona böhtan deyildiyini bildirmişdi.

Ancaq Rantik yaxşı başa düşürdü ki, bütün bunlar faydasızdır. Axı pulu oğurlanan kişi də, şahidlər də Rantikin üzünə durmuşdular. Buna görə də Rantik azı beş il iş alacağına əmin idi.

Rantik həmişə yaxşı yeyib-içməyə alışmışdı. Həbsxana çörəyi isə onun boğazından keçmirdi. Rantiki hər şeydən çox təəccübləndirən dostu və şəriki “Zorba Səftər”

idi. Bu günlər ərzində Səftər bir dəfə də olsun həbsxanaya gəlməmiş, ona yemək göndərməmişdi. Qəribə burasıdır ki, Rantikin doğma anası belə oğlunu yaddan çıxarmışdı.

Bunun da təqsiri Rantikin özündə idi. Axı, adətən o, tez-tez şəhərdə itib-batır, həftələrlə evə gəlməzdi. Anası onun tutulduğunu bilmirdi. Buna görə də Rantik həbsxanaya düşəndən bir neçə gün sonra arıqladı, rəngi soldu, gözlərinin altı qaraldı. Doqquzuncu gün Bayıl həbsxanasında istintaqda olan Rantik, gözlənilmədən bir yemək bağlaması aldı. Yeməyi Klara adlı bir qız göndərmişdi.

Rantik belə bir adamı tanımadığını nəzarətçiyə bildirmək istədi. Lakin dərhal fikrini dəyişdi. Yeməyin kimin tərə-19



findən göndərildiyinin fərqinə varmadan acgözlüklə xö-rəyin üstünə düşdü.

O gündən başlayaraq, naməlum Klaradan tez-tez müxtəlif yemək bağlamaları gəlirdi. Rantik fərqinə varmadan bu bağlamaları qəbul edir, hərdənbir Klaranın kim olması haqqında düşünür, heç kimi ağlına gətirə bilmirdi.

“Yəqin, dövlətli qızdır. Mənə vurulmuşdur” deyə öz-özünə düşünürdü. Buna görə də o, qab-qacağı həbsxanadan qaytararkən Klaraya məhəbbətlə dolu məktublar yazır, bu qızı çox sevdiyini, hədsiz dərəcədə ona minnətdar olduğunu bildirirdi.

Məhkəmədən bir neçə gün əvvəl Rantik dustaq yoldaşlarının məsləhti ilə öz işini yüngüllətmək üçün hər şe-yi boynuna almaq, özünü yazıq adam kimi qələmə vermək qərarına gəldi. Ancaq məhkəmə gününün axşamı fikrini dəyişdi. Bu da səbəbsiz deyildi. Həmin axşam o, Klaradan təzə kostyum, ipək köynək, modalı ayaqqabı, xörək və iri bir təndir çörəyi aldı. Çörəyi kəsdikdə içindən bir kağız çıxdı. Kağızda yazılmışdı: “Heç nəyi boynuna alma, hər şeyi inkar et. Allah qoysa sabah görüşə-rik”.

Rantikin kefi duruldu. O şənlik edir, fit çalır, tez-tez mahnı oxuyurdu. Rantik məhkəməyə təzə bəylər kimi geyimli-kecimli gəldi. Özünü darta-darta müttəhimlər kür-süsündə əyləşdi.

Bir neçə dəfə adamla dolu salona nəzər saldı. Buradakı qızları bir-bir nəzərdən keçirdi. Tanımadığı Klaranı axtarıb tapmağa çalışdı.

Əvvəlcə şahidlər dindirildi. Rantik özünü elə aparırdı ki, sanki bütün bu söhbətlər onun haqqında getmir. Şahidlərin ifadəsi Rantiki təəccübləndirmişdi. Cibinə girdi-20



yi kişi səhv etdiyini, cibgirin qısaboylu, arıq bir oğlan olduğunu, bu gəncə qətiyyən oxşamadığını bildirdi. Rantikin üzünə duran iki şahidin biri “xəstələndiyi” üçün məhkəməyə gəlməmişdi. İkincisi isə məhkəmə sədrinin suallarına mənfi cavablar verirdi.

Artıq bəraət qazanacağına əmin olan Rantik sevindi.

Son sözündə özünü düz adam, böhtan qurbanı kimi qələmə verdi. Rantik səhv etmədi. Deyəsən, onu doğrudan da buraxacaqdılar. Ancaq məhkəmə sədri də, prokuror da Rantikin heç bir ictimai-faydalı əməklə məşğul olmamasını ona irad tutdular. Məhkəmə sədri dedi: “Nalbandyan, ayıb deyilmi? Şəhərimizdə hamı çalışır, xalqımız dinc quruculuq əməyi ilə məşğul olur. Sən və sənin kimi avara tüfeylilər isə camaatın əl-ayağına dolaşır, işimizə

mane olursunuz? Belə həyatın axırı yoxdur. Bu həyat gec-tez səni məhkəməyə gətirib çıxaracaq. O zaman biz sənə aman verməyəcəyik, tüfeyli həyatdan əl çək, adam ol, işləməyən dişləməz. İşə gir, sənət sahibi ol. Oxu, həm xalqa xeyir ver, həm də öz həyatını qur. Özün işə düzələ

bilməsən bizim yanımıza gəl. Biz sənə iş taparıq.

Məhkəmə sədrinin bütün bu sözlərini qulaqardına vuran Rantik “baş üstə” deyib, yerində əyləşdi. Yarım sa-at sonra məhkəmənin hökmü ilə Rantik Nalbandyan bəraət qazandı. Rantik elə düşünürdü ki, onu elə buradaca azad edəcəklər. Ancaq bu belə olmadı. Nalbaldyanı təzədən Bayıl həbsxanasına apardılar. Bir neçə saat burada saxlayıb, müxtəlif sənədləri tərtib etdikdən sonra buraxdılar.

Rantik köhnə paltarlarını dustaq yoldaşlarına bağışlayıb, kameranı tərk etdi. Həbsxananın qapıları onun ardınca bağlanan kimi dərindən nəfəs aldı. Bir papiros yan-21



dırıb ətrafına göz gəzdirdi. Qarşıdakı səkidə səliqə ilə geyinmiş hündürboylu qız dayanmışdı. Qızın şabalıd rən-gində qıvrım, saçı ağ, girdə üzünə yaraşmayan uzun burnu vardı. Əlində sarı çanta tutmuşdu. Qız Rantikə baxıb gülürdü. Rantik qızı tanıdı. O, məhkəmədə lap arxadakı skamyada, küncdə əyləşmişdi. “Yəqin Klaradır” – deyə

öz-özlüyündə fikirləşən Rantik qıza yaxınlaşıb ədəblə salam verdi. Qız əlini uzadıb dedi:

– Tanış olaq, Klara mənəm.

– Siz ermənisiniz?

– Xeyir, azərbaycanlı.

– Bəs adınız nə üçün Klaradır?

– A…a… Gülarədir də. Padruqalarım məni belə çağırır.

– Çox şadam, Klaracan. Məni beş illik bir əziyyətdən qurtardınız. Mən sizdən yerdən-göyə qədər razıyam. Mən sizin kim və nəçi olduğunuzu bilmirəm. Bu məni qətiyyən maraqlandırmır. Bircə onu deyə bilərəm ki, siz mənim bütün qohumlarımdan, tanış və dostlarımdan qeyrət-li çıxdınız. Heç bilmirəm ki, sizin bu yaxşılığınızın əvəzini nə ilə çıxacağam. Əmr edin, qulluğunuzda olum. Sizə hər nə lazımdırsa edim. Canımı sizə qurban verim.

Klara şıltaqlıqla soruşdu:

– Sən mənim üçün hər nə istəsəm edə bilərsən?

– Lap göydən ulduzu da qopararam. Lazım gəlsə yo-lunuzda qurban kəsərəm.

– Qurbanın qoyun olsun, Rantik. Mənə heç nə lazım deyil. Bil ki, mən də səni tanımıram. Ala gözlərinə də aşiq olmamışam. Bircə onu bilirəm ki, sən cibgirsən. Özü də

bilməlisən ki, bu yaxşılığı sənə mən etməmişəm. Sənin ala gözlərinə başqa bir adam aşiq olub. Ona görə də səni azad 22



etməyi mənə tapşırıbdır. Mən də bu tapşırığı yerinə yetirmişəm, vəssalam. Daha bu barədə danışmaq lazım deyil.

Gedək, bizi gözləyirlər.

– Kim gözləyir? Mənə kim aşiq olub?

– Tələsmə. Yerimizə gəlib çıxanda özün də o adamla tanış olarsan. Səni həbsxanadan o qurtarıb.

Rantik daha danışmadı. Onlar gəzə-gəzə Krasin küçəsinə gəldilər. Klara küçədən keçən ilk taksini saxlatdırdı. Onlar dal oturacaqda əyləşdilər. Yolda Rantik bir dəfə

Klaranın əlini tutub tumarlamaq istədi. Ancaq qız onu itələdi. Rantik araya çökən sakitliyi pozmaq üçün zarafat edib, bir-iki lətifə söylədi. Klara isə onun söhbətini cavabsız buraxdı.

Az sonra taksi onları Sovet Ordusu parkının yanına gətirib çıxartdı. Klara taksinin pulunu verib. Göy məscidə

tərəf yollandı. Rantikə də ardınca gəlməsini tapşırdı. Qız məscidin yanındakı birmərtəbəli evlərdən birinə girdi.

Rantiki boş otaqda qoyub bayıra çıxdı. Rantik hara və nə

üçün gəldiyini dərk etməmiş dal qapı açıldı. Bir kişi otağa girdi. Bu, Yədulla idi.

Yədullanın at sifətinə bənzər üzü sərt idi. Çənəsində-ki bıçaq yarası tünd-qəhvəyi rəngə çalırdı. Başına sarı Bu-xara dərisindən papaq qoymuşdu. Yədulla həmsöh-bəti-nin üzünə baxmırdı. O, şüşə kimi hərəkətsiz dayanmış

gözlərini Rantikin başı üstündən divara zilləmişdi. Sanki o, arxada kimin və nəyin olduğunu müəyyən etmək istəyirdi. Sonra Yədulla Rantiki yuxarıdan aşağı diqqətlə nəzərdən keçirdi. Onun üzündə iyrənc bir təbəssüm oyandı.

O, yaxın gəlib kürsüdə əyləşdi. Sağ ayağını sol qıçının üstünə aşıraraq gülə-gülə dedi:

23



– Xoş gəlmisən, cibgir ağa. Necə deyərlər: var o, gül ol, bülbül ol, ancaq qəfəsdə olma.

Rantik həbsxanada ləzzətli xörəklər üçün, məhkəmədə şahidlərin öz ifadələrini dəyişdirmələri üçün kimə

minnətdar olduğunu dərhal başa düşdü. Buna görə də başını itaətlə əyərək dedi:

– Xoş gününüz olsun. Çox sağ olun, mən sizdən çox razıyam.

– İndi ki, razısan, onda əyləş söhbət edək. Mənim adım Yədulladır, ləqəbim “tapança”. Kim və nəçi olduğumu sonra başa düşərsən…

O gündən başlayaraq Rantik sözün əsl mənasında Yədullanın qulu oldu, onun bir sözünü iki eləmədi. Həmişə itaətində durdu.

Artıq iki il idi ki, Yədulla ilə Rantik dostluq edirdilər.

Həbsxanadan azad olunması nəzərə alınmazsa, bu iki il ərzində Rantik Yədulladan heç bir yaxşılıq görməmişdi. O

daima Yədullanın qarşısında alçalmış, onun bütün cina-yətlərinin fəal iştirakçılarından biri olmuşdur. Əgər Yədullanın əvəzinə başqa bir adam ona bu qədər pislik etsəydi, Rantik həmin adamla çoxdan əlaqəsini kəsərdi. Yədulla ilə isə əlaqəni kəsmək mümkün deyildi. Çünki Rantik bütün varlığı ilə Yədullaya bağlı idi. Bu da səbəbsiz deyildi. Çünki o, Yədulladan bərk qorxurdu. Rantik yaxşı bilirdi ki, Yədulla istədiyi adamı yerin deşiyindən axtarıb tapmaq və intiqam almaq iqtidarına malikdir. Adam öldürmək Yədulla üçün toyuq başı kəsmək kimi asan bir şey olmuşdu. Rantik Yədulla ilə ikiillik əlaqəsində “tapança”nın sözünə baxmayan və özlərini şübhəli aparan, yəni cinayətkarlarla əlaqəni birdəfəlik kəsib, namuslu həyata qayıtmaq istəyənlərin aqibətlərinin necə olduğunu 24



öz gözləri ilə görmüşdü. Onlar Yədullanın intiqamı nəticəsində həlak olurdular. Həmin adamlar ya dənizdə bo-ğulur, ya avtomobil altında qalır, ya qayadan yıxılıb həlak olur, ya da sadəcə naməlum şəxslər tərəfindən bıçaqlanıb öldürülürdülər.

Məhz elə buna görə də Yədullanın itaətində olan cinayətkarlar istədikləri cinayət üstündə milis orqanları tərəfindən məsuliyyətə cəlb edildikdə “tapança”nın dəhşətli üzünü yadlarına salıb qorxudan tir-tir əsir, bütün təqsiri öz üzərlərinə götürür, qulduru ələ verməyə cürət etmirdilər. Buna görə bir çox tüfeyli ünsürlər kimi qorxu hissi Rantikin də iradəsini qırmış, onu ömürlük Yədulladan asılı etmişdi.



BAĞ DƏFİNƏSİ

Ağəli Möhtacov lap uşaq yaşlarından təzə bəylər ki-mi bəzənməyi, axşamlar boş vaxtlarını Nizami, “28 Aprel” və Çaparidze küçələrində, gecələr isə “İnturist”,

“Göygöl” və “Dostluq” restoranlarında keçirməyə alışmışdı. Ağəli qubalı çəkməçi: Mehbalı Möhtacovun yeganə

oğlu idi. Ata-ana həmişə Ağəlini əzizləyir, onun hər bir istək və arzusunu dərhal yerinə yetirər, asqıranda və ya ös-kürəndə onu taksiyə mindirib şəhərin ən yaxşı həkimlə-rinin yanına aparırdılar. Buna görə də Ağəlinin əlindən heç bir iş gəlmir, orta məktəbdə güc-bəla ilə oxuyur, yaz aylarında imtahanlarını “mən ölümlə” verirdi. Bəzi avara gənclər kimi tüfeyli həyata alışan Ağəli də işləməyi özü üçün Azərbaycan Respublikası bilir, pul lazım olanda

“atamın canı sağ olsun” deyib, özünü anasının yanına verirdi. Səkinə xanım da oğlu beş manat istəyəndə nəticə-25



sinə varmadan sandıqdan bir onluq çıxarıb ona uzadır, on manat istəyəndə isə cibinə otuz manat qoyub “özünə

korluq vermə” deyirdi.

Bir dəfə Ağəli kostyum tikdirmək üçün anasından tə-zə parça istəmişdi. Səkinə xanım da sevimli oğlunun arzusunu yerinə yetirərək ona üç metr yaxşı yun parça almışdı. Lakin parça Ağəlinin xoşuna gəlməmişdi. O hay-küy qaldırıb, evdəki qab-qacağı sındırmış, ailəsindən kü-sərək evdən qaçmış və özünü dənizə atıb boğacağını bildirmişdi. Qorxuya düşən ata-ana Ağəlini tezliklə axtarıb tapmış, ona bir kostyumluq əvəzinə üç parça almışdı. O

vaxtdan başlayaraq, Ağəli bəzi modabaz qadınlar kimi, boş vaxtlarını dərzilərin yanında keçirər, gecələr yuxusuz qalıb müxtəlif fasonlu modalar fikirləşər, tez-tez özünə

cürbəcür paltar tikdirərdi. Ağəli həmişə Bakıda Nizami küçəsinə çıxdıqda iynədən təzə çıxmış təzə kostyumlar geyməklə yoldaşları, dostları arasında lovğalanardı. Axşam Səkinə xanım Ağəlidən hara getdiyini soruşduqda o deyərdi: “Anacan, gedirəm bulvara, həm adamlara tamaşa edəcəyəm, həm də özümü göstərəcəyəm”. Səkinə

xanım da boylu-buxunlu oğluna fərəhlə baxaraq: “Get oğlum, yüz dostumuz varsa, on nəfər də düşmənimiz var.

Paxıllıqdan alışıb yanırlar. Gəz, kef elə, qoy düşmənləri-mizin gözünə iynə batsın” deyə oğlunun cibinə bir iyir-mibeşlik qoyub onu yola salardı. Ağəli də bu pulları çox sevdiyi “Kəmşirin” və “Ağstafa” çaxırlarına verib gah Dağüstü parkda, gah da dəniz sahilindəki müxtəlif restoranlarda kef edərdi. Ağəli çaxıra o qədər alışmışdı ki, bir oturumda dalbadal beş-altı butulka şərab içə bilirdi.

Bu qayda ilə 19 yaşına çatan Ağəli güc-bəla ilə orta məktəbi bitirdi. Ağəli universitetə daxil olmaq üçün çox 26



çalışdı, çox əlləşdi. Səkinə xanım sevimli oğlu ilə o yan-bu yana qaçdı, xeyli tər tökdü. Xərc çəkib tanış axtardı. Ancaq bütün bunlardan nəticə hasil olmadı. Elə ilk imtahanda “iki” qiyməti alan Ağəlini ali məktəbə qəbul etmədilər.

Yağışlı sentyabrın ilk günlərindən birində Ağəlinin atası qəflətən vəfat etdi. O, atasının dəfnindən sonra xeyli vaxt yas saxladı. Sonra qeyrətə gəlib iş axtarmağa başladı.

Hər yanda, “Sənətin yoxdur, qardaş, sən bizə lazım deyilsən” deyə onu geri qaytardılar. Sənət əldə etmək üçün çalışmaq, tər tökmək lazımdı. Ağəli isə belə şeylərə alış-mamışdı. Adi fəhlə işləməyi isə özü üçün əskiklik sayırdı.

Bir axşam Ağəli dərdini dağıtmaq üçün Dağüstü parkdakı “Dostluq” restoranına gəldi. Həmişə dost-aşna ilə kef etməyə alışmış Ağəli bu dəfə bir küncə çəkilərək, altı butulka “Kəmşirin”i qatar düzdü, qəlyanaltı etmədən şərabı vurmağa başladı. Elə bu zaman o biri salondan bir dəstə gəncin şən mahnısı, qəhqəhəsi eşidildi. Şənlikdəki-lər arasında bir nəfərin səsi Ağəliyə tanış gəldi. O durub qonşu salona keçdikdə şərab dostlarından birinin – ka-babçı Həsənin ziyafət təşkil etdiyini gördü. Həmişə belə

hallarda olduğu kimi, dostlar Ağəlini də ümumi stola dəvət etdilər. Ağəli qəmgin halda badəni badə ardınca vurur, ümumi şənliyə qoşulub mahnı oxumur, hərdənbir kədərli nəzərlə Həsənə baxırdı.

Gecədən xeyli keçmiş ziyafət dağıldı. Dostlar bir-bir, iki-iki dağıldılar. Axıra bir Ağəli, bir də Həsən qaldı. Həsən dostunun çox qəmgin olduğunu görüb soruşdu:

– Ağəli, sənə nə olub, nə üçün belə kədərlisən?

– Heç, elə-belə.

– Yəqin yenə rəhmətlik atanın fikrini çəkirsən, düz-dürmü?

27



– Xeyir, dostum, mən tamamilə başqa şey haqqında düşünürəm.

– Məsələn, nə haqqında?

– Qazanc haqqında, Həsən, pul haqqında.

– Eh, sən nə axmaq adam imişsən. Pul nədir ki, onun fikrini çəkirsən. Pul əl çirkidir, yudun, qurtardı, getdi. Sənin kimi sağlam, vidli-fasonlu oğlan da pul haqqında dü-şünərmi?

– Həsən, əzizim, bəs mən yazıq nə edim? Sənətim yoxdur, heç yerdə işə götürmürlər. Fəhləliyə isə özüm getmək istəmirəm. Zavodda, yaxud tikintidə nə qazana-cağam ki, onunla həm bu boçka qarnımı şərabla doldu-rum, həm də bədbəxt anamı saxlayım…

– Sən pul qazana bilmirsən? – deyə Həsən təəccüblə

soruşdu.

– Bəs indiyədək restoranlarda dost-aşnaya, dodağı qırmızı qızlara xərclədiyin pulları haradan alırdın?

Ağəli utancaqlıqla başını aşağı salıb dedi:

– Onları mənə atam-anam verirdi.

– Hey, hey, əcəb maymaq adam imişsən. Mən isə səni indiyədək ağıllı-kamallı bir cayıl bilirdim. Yox, yox, qardaş, mən səhv edirəm. Səni kişi adlandırmaq olmaz. Sən hələ saqqallı-bığlı bir uşaqsan. Kişi adını daşıyan gərək qaz vurub qazan doldurmağı, daşdan qızıl çıxarmağı ba-carsın.

– Nə edim, oğurluğa gedim?

– Qardaş, mən sənə belə bir axmaq məsləhət verə bilmərəm. Papağını qabağına qoy, fikirləş, pul qazanmaq yolu axtarıb tap.

28



– Əzizim, bəs dost dosta nə gündə lazım olar? Əgər sən belə bir yol bilirsənsə, məni də başa sal, xəcalətli qal-maram.

– Xəcalətli düşmənin olsun. Yaxşısı budur ki, mənim bir sualıma cavab ver.

– Buyur, qoy sualın iki olsun.

– Yadındadırmı, Ağəli, iki il bundan əvvəl sən bizi Qubanın Nüğədi kəndindəki bir alma bağına qonaq aparmışdın.

– Bəli, çox yaxşı yadımdadır.

– O zaman sən dedin ki, həmin bağ bizə ulu babala-rımızdan qalıb, eləmi?

– Bəli, demişdim.

– İndi de görüm, bağ doğrudanda sizindir?

– Əlbəttə, bizimdir. Bağ babamdan qalıb. Atamın idi.

İndi anamın adına keçirmək istəyirik. Bunları niyə soru-şursan?

– Elə belə maraqlanıram.

– Doğrusu, mən bu başı bəlalı bağı satmaq istəyirəm.

Azı beş min verərlər. Mən o pulu xərcləyib bir sənət öyrənmək istəyirəm.

– Adə, sənin başına at təpib? Adam da bağ satar?

Axmaqlama, de görüm ildə bağınız nə qədər alma verir?

– Ağaclara yaxşı qulluq edəndə beş-altı ton, etməyən-də üç-dörd ton.

– Yaxşı, bəs siz almaları nə edirsiniz?

– Bir hissəsini yeyirik, bir qədərini quruduruq. Qalanını isə satmaq üçün kooperativ ticarəti idarəsinə veririk.

– Soruşmaq ayıb olmasın, kiloqramını neçəyə verirsiniz?

29



– Doğrusunu bilmək istəsən, mən bu işə qarışmıram.

Ancaq evdə ucundan-qulağından eşitmişəm ki, anam hər il payızda həmin ticarət idarəsi ilə müqavilə bağlayır. Gah almanın kiloqramını 30 qəpikdən, gah da 35 qəpikdən təhvil verir.

– Daha bir sualım var. De görüm bu il necə, bağın almalarını təhvil vermisiniz?

– Xeyr, bu ayın axırında gəlib aparacaqlar. Müqavi-lədə göstərilmişdir ki, almaları onların özləri dərməli və

yeşiklərə yığıb aparmalıdırlar. Anam elə bu gün-sabah Qubaya getmək istəyir.

– Hə, bax indi gəldik əsl mətləb üstünə. Əgər sən adam olmaq, insan kimi dolanmaq istəyirsənsə, həmin almaları kooperativ ticarət idarəsinə satmamalısan. Kasıb-lıqdan çıxmaq üçün bu sənin əsl qurtuluş yolundur, həqiqi qazanc yolundur.

– Heç nə başa düşmürəm. Belə mənə açıq de ey, almaları nə üçün satmayım?

Həsən istehza ilə gülümsünüb dedi:

– Çünki sizin alma bağınızda çoxlu mal-dövlət basdı-rılıb.

– Mal-dövlət? Nə deyirsən, Həsən! Səni qara basmır ki?

– Xeyr, qardaş, mən hələ huşumu itirməmişəm.

– Bəlkə… bəlkə keflisən. Ona görə də hətərən-pətərən danışırsan?

– Ağlını başına yığ, Ağəli! Mən sərxoş deyiləm. Sən özün yaxşı bilirsən ki, mən heç bir zaman sərxoş olmu-ram, şərab mənə təsir etmir. Mənə inan. Bağınızda həqiqətən çoxlu mal-dövlət basdırılmışdır. Orada böyük bir dəfinə vardır.

30



Sevincindən özünə yer tapa bilməyən Ağəlinin üzü güldü. Təəccüblə soruşdu:

– Bəs belə isə nə üçün indiyədək susurdun? Nə üçün bağımızda dəfinə olmasını mənə demirdin?

Həsənin üzündəki istehzalı təbəssüm hələ də yox olmamışdı. O, gülə-gülə dedi:

– Mən belə hesab edirəm ki, sən bunu bilirsən. Restoranda xərclədiyin pulları da həmin dəfinədən götürürsən.

Ağəlinin gözləri yağlı ətə baxan pişik gözləri kimi parıldadı. Onun səbri tükəndi. Tələsik dedi:

– Həsən, qadan alım, bəs onda nə üçün biz burada oturmuşuq.

Tez ol dur, maşın tap, Qubaya gedək. Bağımızdakı dəfinəni çıxardaq. Yarısı sənin, yarısı mənim.

– Sağ ol, dostum, mənə sənin bir qəpiyin də lazım deyil. Öz mal-dövlətim mənə bəsdir. Dəfinənin yerini isə

mən sənə sabah deyərəm.

– Sabah nə üçün, elə indi de, qurtarsın getsin.

– Çünki mən görürəm ki, sən xam adamsan. Dəfinənin yerini sənə indi desəm, gecə ilə başına adam yığıb ba-ğa hücum çəkəcəksən. Hər yanı qazıyıb alma ağaclarının kötüklərini açacaqsan, onları qurudacaqsan.

– Vallah, Həsən, and içirəm, heç nə etmərəm, sabaha qədər gözləsəm ürəyim partlar.

– Yaxşı, Ağəli, indi bu saat mən sənə dəfinənin harada basdırıldığını deyərəm. Ancaq sözümü kəsmə, dedik-lərimə diqqətlə qulaq as, yadında möhkəm saxla. Bil və

agah ol. Dünyada iki cür adamlar olur: ağıllılar və axmaqlar. Ağıllılar mənim kimi olurlar. Alver edib çoxlu pul qa-zanırlar. Axmaqlar isə sənin kimi qəpik-quruş əldə etmək 31



üçün özlərini ora-bura vurur, ayda yetmiş-səksən manata işə girməyə çalışırlar.

– Yəni deyirsən mən də gedim alver edim?

– Alver edəndə nə olar.

– Bazarda durub tuman-köynək satmaqdan nə çıxar?

– Kim sənə deyir ki, gedib bazarda tuman-köynək sa-tasan.

– Bəs sən hansı alverdən danışırsan?

– Mən, Ağəli, hər dəfə azı on min manat gəlir verən alver haqqında danışıram.

– O necə alverdir, qardaş?

– O dəfinə alveridir, Ağəli, dəfinə. Allah sənə böyük bir dövlət verib, sən isə ondan istifadə etməyi bacarmır-san? Bəli. Sənin dəfinənin bir ucu Nüğədi kəndindəki al-ma bağında, ikinci ucu isə Sverdlovsk, Çelyabinsk və

Çkalov şəhərlərindədir, başa düşdün?

– Dostluğumuz haqqı heç nə anlamıram. Bayaq deyirdin ki, dəfinə bağdadır, indi isə Sverdlovskidən, Çel-yabinskdən dəm vurursan.

Bilirsən, Ağəli, sənin alma bağın mənim əlimdə olsaydı, indi milyonerdim. Ağıllı adamlar sizin kimi hərəkət etmirlər. Onlar bağdan yığdıqları almanın kiloq-ramını otuz qəpiyə kooperativ ticarət idarəsinə satmırlar.

Onlar bağda, dərinliyi üç-dörd metr olan zirzəmi qazıyır-lar. Ora saman döşəyirlər. Almaları payızda dərib səliqə

ilə buraya yığırlar, qışa kimi saxlayırlar. Dekabr-yanvar aylarında isə kiloqramına 40 qəpik verib, təyyarə ilə Ural şəhərlərindən birinə daşıyırlar. Ayrı-ayrılıqda kiloqramını üç manat 50 qəpiyə, bir yerdən isə üç manatdan satıb ciblərini pulla doldururlar. Hər il azı on min manat təmiz qazanc əldə edirlər. Onda anladın ay axmaq, yoxsa…

32



Ağəli yerindən qalxıb dostunun boynunu qucaqladı, bir neçə dəfə üz-gözündən öpdü. Fındıqça çalıb oynadı.

Sonra dedi:

– Sağ ol, dostum, çox sağ ol. Sən ölümü yerdən götür-dün. Məni o dünyadan qaytardın. Adam etdin, dəfinənin yerini göstərdin. Mən bütün ömürboyu sənə minnətdar olacağam. Sən məni bir o qədər də axmaq sayma. İnan-dırıram ki, sənin layiqli şagirdin olacağam. Bağı bir az da genişləndirəcəyəm. Yeni alma ağacları əkdirəcəyəm.

– Baxaq görək, Ağəli, axırı necə olacaq?

– Arxayın ol, dostum. Görərsən analar necə oğullar doğub. Ancaq sən mənə özün haqqında heç nə demədin, sənin də alma bağın var?

– Xeyir əşi, mənim alma bağım olsaydı, özümü dünyada ən xoşbəxt adam sayardım. Mən alma-armudu kol-xozlardan satın alıram. Hərdən bir imkan düşəndə Mərdəkandan Moskvaya gül də aparıram. Şüvələn bağlarında gülün birini üç qəpiyə almaq olar. Moskvada isə biri ot-uz-qırx qəpiyə göydə fırlanır.

Dostlar səmimi görüşüb ayrıldılar. Ağəli dərhal qızğın fəaliyyətə başladı, anası ilə Qubaya getdi. Kooperativ ticarət idarəsi ilə müqaviləni pozdu. Gözəl bir anbar tik-dirib bağın almalarını səliqə ilə ora yığdı. Tanış tapıb kolxozçu olduğu haqqında arayış düzəltdi. Yanvar ayında bir-iki ton da yandan alma alıb, özünü verdi Maqnito-qorsk şəhərinə. Almaları üst-üstə kiloqramını üç manatdan satıb, yol xərcini çıxmaqla birdən-birə on iki min manat təmiz qazanc əldə etdi.

Beləliklə “haqqın yolunu tapan” Ağəli hər il qışda Ural şəhərlərindən birinə səyahət edir, sonra bir dəfə ya Novosibirsk, ya da Omsk şəhərlərinə gül aparır, ilin qalan 33



aylarını isə eyş-işrətdə keçirirdi. Adətən, hər dəfə Sibir şəhərlərinə gül səyahətindən sonra, yəni may aylarında Ağəli bir-iki ay Kislovodsk şəhərində istirahət edir, daha doğrusu qumar oynayıb Bakıya qayıdırdı.



QUMAR MƏCLİSİ

İndi də belə idi. Özünü günəşli Azərbaycanın ən xoşbəxt adamlarından biri sayan Ağəli Möhtacov Kislovodsk şəhərində təzə tanış olduğu sarışın bir qızla dağda yerləşən “Xram Vozduxa” restoranında oturub kef edirdi.

Ağəlinin dərdi-qəmi yox idi. Bu günlər Ağəlini hərdən az-çox düşündürən bir şey vardısa, o da qızıl alveri üstündə Həsənin məsuliyyətə cəlb olunması idi. Ancaq Bakıdan şad bir xəbərin gəlməsi müvəqqəti olaraq Həsənin unudulmasına səbəb olmuşdu. Bəli, bu günlər Ağəlinin bəxti bərk gətirmişdi. Tanışlarından biri birinci pul-şey lo-toreyasının cədvəlini Bakıdan Ağəliyə gön-dərmiş, o da cədvəli yoxlayarkən “Volqa” avtomobili udduğunu aşkar etmişdi. Bu münasibətlə Ağəli üç gün-üç gecə Kislovodsk şəhərinin mərkəzindəki “Çayka” restoranında ziyafət təşkil etdi. Araq-çaxır sel kimi axırdı. Dördüncü gün isə Ağəli vaxtını təzə tanış olduğu Lyudmila adlı qıza sərf etmək qərarına gəldi. Dağın başında “Xram Vozduxa” restoranında kef edən Ağəli naharı tez başa çatdırmaq, yaşıllıqlar içərisində qərq olmuş dağda Lyudmila ilə gəzmək istəyirdi. Buna görə də Ağəli xörəkpaylayan qadını çağırıb haqq-hesab istədi. Qadın gülə-gülə dedi:

– Cavan oğlan, təəssüf ki, mən sizdən pul ala bilməyəcəyəm.

– O nə üçün?

34



– Çünki, yediyinizin pulu verilib, özü də artıqlaması ilə.

– Kim? Stolun pulunu kim verib?

– Üzr istəyirəm, cavan oğlan. Onu mən sizə deyə bilməyəcəyəm.

Ağəli ötəri salona nəzər salıb, heç yerdə tanış adam görmədi. Təəccüblə xörəkpaylayan qadına baxdı. Bu zaman lap küncdəki stolun arxasında iki nəfər qafqazlı gəncin oturduğunu gördü. Onlar diqqətlə Ağəliyə baxır, gü-lürdülər. Ağəli Bakı qumarbazlarından “Qızılbarmaq” ləqəbi daşıyan və daim heç bir səbəb olmadan gülən Rantiki dərhal tanıdı. Ağəli sevincindən nə edəcəyini bilmədi.

Meşəli dağda gəzmək də, Lyudmila da yaddan çıxdı. Axı, keçən il Ağəli elə burada, Kislovoskda “Qızılbarmaq Ran-tikdən” iki min manat pul udmuşdu. Ağəli o zaman ali-cənablıq etmişdi. O, Rantikin şərəfinə “Çayka” restoranında böyük ziyafət təşkil etmiş, Bakıya qayıtmaq üçün yumşaq vaqonda ona bilet almış və cibinə yüz manat pul qoymuşdu.

Ağəli dərhal stola yaxınlaşıb, Rantikin əlini sıxdı:

– Xoş gəlmisən, Rantik, nə xoş görüşdür?

– Mən də çox şadam, çox şadam, Ağəli.

– Keçən il iyul ayında görüşmüşdük. İndi isə iyulun əvvəlidir. Deməli, bir ildir ki, ayrılmışıq. Belədir?

– Belədir, dostum, belədir.

– Tanış ol, Ağəli, bu kişi mənim dostumdur, özü də

canlara dəyən oğlandır, – deyə Rantik Yədullanı Ağəliyə

təqdim etdi.

Az sonra Ağəli Lyudmilanı da stola dəvət etdi. Yenidən kef məclisi düzəldi. Bu zaman Rantik üzünü döndərib xörəkpaylayan qadına göz vurdu. O da on şərab bu-35



tulkasını gətirib stolun üstündə qatar düzdü. Butulkala-rın heç birinin üstündə şərabın adı yoxdu. Rantik çaxırı badələrə doldurub dedi:

– Görüşümüz uğurlu olsun!

O dəqiqə stolun ətrafındakılar öz badələrini boşalt-dılar. Ağəli çaxırı böyük məmnuniyyətlə, ləzzət ala-ala iç-di. Onun sevincinin həddi-hüdudu yox idi. O, Rantikə

müraciət etdi.

– Bura bax, dostum, bu ki xalis “kəmşirin”dir.

– Bəli, dostum, düz tapmısan.

– Bəs bayaq mən xörəkpaylayandan “Kəmşirin” istədim. O dedi ki, bizdə belə şərab olmur. Gör sizin burada nə qədər hörmətiniz var ki, sizin üçün “kəmşirin” də gəti-rirlər.

– Səhv edirsən, Ağəli, sənin keçən il mənə etdiyin yaxşılığı unutmamışam. Məni hörmətlə Bakıya yola saldı-ğına görə bir daha minnətdaram. Mən bu şərabları Bakıdan şəxsən sənə hədiyyə gətirmişəm.

– Afərin oğlan. Səndə belə fərasət?

– Görürsən də.

Bu zaman Yədulla gizlincə Rantikin ayağını basdı.

Oğurluq və cibgirlik yolunda həmişə Yədulla ilə birgə addımlayan Rantik quldurun hər bir işarəsini sözsüz başa düşməyə alışmışdı. Ancaq bu dəfə o, Yədullanın nə demək istədiyini anlamadı… Təəccüblə quldurun üzünə

baxdı. Yədulla işarə ilə sarışın qızı göstərdi. Rantik quldurun Lyudmila ilə təklikdə qalmaq istədiyini başa düşüb Ağəliyə tərəf döndü, ağzını onun qulağına yaxınlaşdırıb pıçıldadı:

– Bura bax, dostum, iki dəqiqəliyə bayıra çıx, səninlə

söhbətim var.

36



– Bu dəqiqə.

Onlar üzr istəyib qarşıdakı çəmənliyə getdilər. Yədulla ilə Lyudmila tək qaldı. Yədulla mülayim səslə soruşdu:

– Xanım qız, nə üçün mənə əyri-əyri baxırsınız?

Dünyada qorxu nə olduğunu bilməyən Lyudmila cə-sarətlə dedi:

– Çünki sənin üzündən dələduzluq yağır.

– Yox əşi, heç bilmirdim. Sizdə təqsir yoxdur, xanım qız. Həmişə gözəl qızlar kifir kişilər haqqında bu cür dü-şünürlər. Sizi inandırıram ki, bütün Bakıda mənim kimi mülayim xasiyyətli, dostluqda sədaqətli kişi tək-tük tapılar.

– Yura, deyəsən, özünü öyməyi çox sevirsiniz.

– Yurə nə üçün? Mənim öz adım var.

– Adınız nədir?

– Yədulla.

– Necə-necə? Yatullax.

– Xeyir, Yədulla.

– Əzizim, bu çox çətin addır. Mən bu adı yadımda saxlaya bilmirəm. Gəlin sizin adınızı dəyişib Yura qoyaq.

Bu çox yaxşı addır. Həm də yaxşı səslənir.

– Mən razı deyiləm, xanım qız. Mənim öz adım özümə xoşdur. Lyudmila nə isə fikirləşib əlini stola uzatdı.

Kağız solfetlərdən birini götürüb Yədullanın qabağına qoydu. Onu bir gözü ilə diqqətlə süzərək dedi:

– İndi ki, belədir, adınızı bu kağızda aydın yazın.

Mən də əzbərləyib öyrənim.

Həmişə ehtiyatlı tərpənməyi sevən Yədulla zarafata salıb, adını kağıza yazmaq istəmədi. Ancaq Lyudmila çox israr etdiyindən tezliklə təslim oldu. İri hərflərlə adını yazdı. Bununla iş bitmədi. Lyudmila Yədullaya familyası-37



nı da kağıza yazmağı xahiş etdi. Yədulla təəccüblə soruşdu:

– Xanım qız, deyəsən, üz verəndə astar istəyirsiniz.

Deyin görüm mənim familyamı nə edirsiniz?

– Nə bilim. Mənə belə gəlir ki, bizim bu tanışlığımız təsadüfi deyildir. Siz çox qüvvətli, eyni zamanda cürətli adama oxşayırsınız. Nədənsə düşünürəm ki, siz mənim həyatımda böyük rol oynayacaqsınız. Ona görə də sizinlə

daha yaxından tanış olmaq istəyirəm.

Yədulla daha bir söz demədən salfet kağızında, adının yanında “Balaqardaş oğlu” sözlərini də yazdı.

İyirmi iki yaşlı Lyudmila Kiyevin maşınqayırma zavodunda, kommunist əməyi briqadasında işləyirdi. O buraya üç həftə bundan əvvəl istirahətə gəlmişdi. Hər şeylə

dərindən maraqlanan Lyudmila Ağəli ilə iki gün əvvəl mərkəzi parkdakı rəqs meydançasında tanış olmuşdu. Sa-də fəhlə ailəsində böyüyüb boy-buxuna dolan, gözəl tərbiyə alan Lyudmila yaxşını pisdən ayırmağı bacarırdı. O, Ağəlinin əliəyri adam olduğunu ilk tanışlıqdan hiss etmişdi. Əslində bunu təyin etmək bir o qədər də çətin deyildi. Ağəli Kislovodsk şəhərinə gələn gündən fərqinə

varmadan pulunu sağa-sola xərcləyirdi. Lyudmilanı da maraqlandıran elə işin bu cəhəti idi. O heç bir zaman gecənin bu vaxtı tanımadığı bir kişi ilə dağdakı restoranda əyləşib stəkan-stəkana vurmazdı. Ancaq indi, gecənin yarısı Lyudmilanı “Xram Vozduxa” restoranına gətirib çıxa-ran onun vətənpərvərliyi idi. Axı, Lyudmila Yasenko za-vodda sex komsomol təşkilatının katibi, həm də drujinaçı idi. Lyudmila elə drujinaçı olduğu üçün də indi buraya gəlmişdi. Bəli, bəli, o, Ağəlinin əliəyri adam olduğuna əmin idi. Çünki bu Ağəlinin hər bir hərəkətindən məlum 38



idi. Buna görə də Lyudmila bir drujinaçı kimi Ağəlinin gəlir mənbəyini aşkara çıxarmağı qərara almışdı. Doğrudur, Lyudmilaya heç kim belə bir tapşırıq verməmişdi. O

özü bu işlə maraqlanmış, sayıqlıq göstərmişdi. Doğrusunu bilmək istəsəniz, Lyudmila oğru və quldurlarla gecə

qaranlığında tək qalmaqdan belə qorxmurdu. Bu da səbəbsiz deyildi. Axı, drujinaçılıq etdiyi dövrdə Lyudmila əliəyrilik və xuliqanlıq edən şəxslərlə mübarizədə mətin-ləşmiş və mərd olmuşdu.

İndi Yədullanı diqqətlə nəzərdən keçirən Lyudmila bu kişinin də, onun dostu Rantikin də Ağəli kimi əliəyri adam olduqlarını özlüyündə yəqin etdi. Buna görə də bu adamlarla ehtiyatlı tərpənməyi, onların hər bir hərəkətinə

göz qoymağı qərara aldı.

Lyudmila özünü şən göstərməyə çalışaraq gülə-gülə

soruşdu:

– Yura, deyəsən, özünü öyməyi çox sevirsiniz?

– Yenə məni Yura deyə çağırırsınız? Nə olsun, xanım qız, qoy siz deyən olsun. Ancaq bilin ki, mən öyünmü-rəm, olanı danışıram. Mən qazma ustasıyam. Neft mədə-nindən qabaqcıl qazma briqadasının başçısıyam. Həmişə

mədəndə ən çətin və dərin neft quyularını qazmağı mənə

tapşırırlar. Hər ay azı beş min manat maaş alıram.

– Başa düşmürəm, bütün bunları mənə nə üçün deyirsiniz?

– Çünki siz mənim çox xoşuma gəlirsiniz.

Lyudmila özünü yüngül aparan qızların roluna girməyi qərara alıb əzilə-əzilə dedi:

– Mən çoxlarının xoşuna gəlirəm. Ancaq nə fayda, onların hamısı quru məhəbbətdən dəm vurur.

– Bəs siz hansı məhəbbəti xoşlayırsınız?

39



– Pullu məhəbbəti.

– Ağəli pulludur?

– Bilmirəm, cəmi iki gündür ki, tanış olmuşuq. Bu birinci görüşümüzdür.

– Xanım qız, siz daha nəyi xoşlayırsınız?

– Heç nə. Mən dünyada bir pulu, bir də nəvazişi sevirəm.

– Bunların hamısı məndə var, – deyə Yədulla lovğa-lıqla cavab verdi.

Lyudmila dodaqlarını büzərək həqiqətən artistlik etməyə başladı. İşvə-nazla dedi:

– İnanmıram. Mən, ümumiyyətlə, kişilərə inanmıram.

Onların hamısı dil pəhləvanıdır, – deyə Lyudmila mavi gözləri ilə Yədullanı bir daha diqqətlə süzdü. Sonra əlavə

etdi.

– Köynəyiniz yaxşıdır, ancaq əminəm ki, cibiniz boş-dur.

– Kimin? mənim cibim boşdu? – deyə Yədulla çox ciddi soruşdu.

– Bəli, mənə elə gəlir.

– Heç bilirsiniz mən kiməm?

– Dediniz ki, qazma ustasısınız.

– Onu demirəm.

– Bəs nəyi deyirsiniz?

– Pulluluq məsələsini. Mən, Lyudmila, sizin üçün ağırlığınız qədər xərc çəkə bilən oğlanlardanam.

– Bütün bunlar boş sözdür, Yura. Bəli, bəli, boş sözdür. Həqiqi kişilər sözlə deyil, işlə özlərini göstərirlər.

Yədulla heç bir söz demədən əlini cibinə saldı. Bir brilyant qaşlı üzük çıxardıb Lyudmilanın barmağına tax-40



dı. Bu qədər səxavətli olmasına özü də heyran qala-qala soruşdu:

– Xoşunuza gəlirmi?

– Nə qədər də qəşəngdir, – deyə Lyudmila sevinə-sevinə bir neçə saniyə üzüyə baxdı. Birdən onun qaşları çatıldı. Yədullaya şübhəli baxıb soruşdu:

– Oğurluq mal deyil ki? Birdən məni tutarlar.

Yədulla özünü təhqir edilmiş adam kimi göstərərək inciyən tərzdə dedi:

– Ayıb deyilmi, xanım qız, siz məni təhqir edirsiniz.

– İnciməyin. Yura, bunu mən sizi sınamaq üçün soruşdum. Yədulla səxavətlilikdə bununla kifayətlənmədi.

O cibindən bir dəstə onluq çıxarıb on dənəsini ayırdı. Əs-kinazları Lyudmilanın ovcuna basıb dedi:

– Bura bax, xanım qız, mən istəmirəm ki, siz burda Ağəli ilə qalasınız. Onlar qayıdan kimi bir şeyi bəhanə

edib gedərsiniz.

Lyudmila özünü itirdi. Öz-özünə dedi: “Bu nə kələk-dir mən düşdüm. İndi mən nə edim? Bu pul, bu üzük mənim nəyimə lazımdır. Gərək qaytaram. Deyəsən, bu quldur məni satın almaq istəyir”. Təhqir olunduğunu başa düşən Lyudmila dərhal ayağa qalxıb üzüyü də, pulları da Yədullanın başına çırpmaq, dərhal buranı tərk etmək istədi. Lakin bu zaman ürəyində ikinci bir səs ona dedi. “Yox, yox. Lyudmila, sən səhv hərəkət edirsən. Axı sən komso-molçusan. Bu o deməkdir ki, öz vəzifəni axıra qədər yerinə yetirməlisən. Deməli, müvəqqəti olaraq hər şeyə döz-məlisən. Buna görə də oynadığın rolu davam etdir. Özünü bu əliəyri adamlarla dost kimi göstər, sirlərini öyrən.

Sonra pulu da, üzüyü də milis orqanlarına təhvil verərsən”.

41



Bütün bunları özlüyündə qət edən Lyudmila özünü elə göstərdi ki, guya bir könüldən min könülə bu əliaçıq kişiyə vurulmuşdur. O gülə-gülə Yədulladan soruşdu:

– Əzizim, bəs sonra mən sizi harada görüm?

Artıq qızı özünə məftun etdiyinə əmin olan Yədulla əmredici tərzdə dedi:

– Sabah saat doqquzda “Çayka” restoranının qabağında gözləyəcəyəm. Gəlməsəniz…

– Bu nədir, Yura, siz mənə hərbə-qadağa gəlirsiniz?

– Bəli, gəlirəm.

– Nahaq yerə, sizə bildirmək istəyirəm ki, mən heç nədən və heç kimdən qorxmuram. Yədulla acıqlandı:

– Bunun mətləbə dəxli yoxdur. Dedim ki, sabah səhər körpünün üstündə gözləyəcəyəm.

– Mən də dedim ki, gəlməyəcəyəm. Axı, siz sözünü-zü qurtarmadınız, deyin görək gəlməsəm nə olar?

– Bilmirsən, nə olar? – deyə özündən çıxan Yədulla sağ əlini uzadıb kəlbətin kimi Lyudmilanın qolundan tutaraq sıxmağa başladı.

Yədullanın üzündə iyrənc bir təbəssüm əmələ gəldi.

quldurun gözləri od saçıb vəhşiyanə bir qəzəblə Lyudmilaya baxırdı. Lyudmila əvvəlcə qışqırıb hay-küy salmaq, Yədullaya bir sillə ilişdirib ətrafdakıları köməyə çağırmaq istədi. Lakin buraya hansı məqsədlə gəldiyini yadına salıb yumşaldı. Süni gülüşlə dedi:





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=68371175) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.