Книга - Инсон бугун ва эртага…

a
A

Инсон бугун ва эртага…
О?илжон Ахмедович ?офуров


Хар йил ва хар бир кун бизга янгидан янги мyжиза ва и?тироларни та?дим этади, биро? бу зайилда кетганида, ?андай натижага учрайди инсоният? Табиатимиз ?ай холда келиб ?олади? Тани?ли роман, хи?оя, шерлар, файласуф ва ёзувчилар бу ха?ида нима дейишади ва буни биз ?андай англашимиз жоиздир? «Инсон бугун ва эртага» – бир нечта филологик ва философик тад?и?отлар тyпламидир, уларда муаллиф инсониятнинг долзарб муаммолари ха?ида yз илмий ишларини олиб боради.





Инсон бугун ва эртага…



О?илжон Ахмедович ?офуров



Редактор Боходир Хошимович Каримов

Редактор Ибратжон Хатамович Алиев

Иллюстратор Ибратжон Хатамович Алиев

Дизайнер обложки Ибратжон Хатамович Алиев

Корректор Ибратжон Хатамович Алиев



© О?илжон Ахмедович ?офуров, 2023

© Ибратжон Хатамович Алиев, иллюстрации, 2023

© Ибратжон Хатамович Алиев, дизайн обложки, 2023



ISBN 978-5-0055-2472-0

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero




ИНСОН БУГУН ВА ЭРТАГА…





АЙТМАТОВ ?АЙ?ИРИ?И ЁХУД НОСТРАДАМУС БАШОРАТЛАРИ


«Ер юзида ?анчадан-?анча тирик махлу?от борлигини ва яна ?анчадан ?анчаси инсон ?yли билан йy?отиб юборилганини yйласанг, беихтиёр баданинг жунжикиб кетади.»

Чингиз Айтматов


Юксак эстетик тафаккур ?удрати билан дунё эстетик тафаккурини янгилашга муваффа? бyлган буюк мутафаккир адиб Чингиз Айтматов ижодида япон файласуфи Дайсаку Икэда ?амда ?озо? шоири Мухтор Шохонов билан давомий су?бат-муло?отлар натижасида дунёга келган «Ру? юксаклигига ?асида» ?амда «Чy??ида ?олган овчининг о?и-зори» номли су?бат-китоблар ?ам мо?иятан катта салмо??а эга.

«Инсониятга чексиз ишонч ва ме?р-му?аббат ма?сули» yларо? дунёга келган «Чy??ида ?олган овчининг о?и-зори» китоби му?аддима ?исми ?амда етти бyлимдан иборат. Унинг бyлимларидан бири «Адашган о??ушлар ?ич?ири?и ёки медузаларнинг сири» деб номланади.

Фикр-муло?азаларимиз шу ?а?да.

Эътироф этиш жоизки, фан-техника тара??иёти дунё ми?ёсида жадал суръатлар билан ривожланиб бормо?да. Инсоният юксак тамаддун сари дадил одимламо?да. Бош?а жи?атдан, жа?он и?тисодиётининг ривожланиши инсонни аста-секин табиатдан бегоналаштираётгандек. Инсон ва табиат муносабатлари глобал ми?ёсдаги муаммолардан бирига айланиб бормо?да. Ер, ер ости бойликлари, сув, ?айвонот ва наботот дунёси беба?о умуммиллий бойлик экани, улардан о?илона фойдаланиш зарур эканлигини одамзод унутиб ?yймаяптими? Улар yртасидаги биологик ало?алар издан чи?са, нохуш о?ибатларга олиб келишини англаб етмаяптими? Модомики, табиат – яхлит бир тизим, шундай экан, инсон табиат билан доимо уй?унликда яшамо?и керак. Барча мавжудотлар ичида ?аёт гултожи бyлмиш инсон го?ида худбинликка берилиб, табиат устидан зyравонлик ?илмаяптими? ?айриэкологик хатти-?аракатлари билан ?алокат ё?асига элтувчи яширин хавф-хатарлар кyламини янада кенгайтирмаяптими?








Су?батдошлар – Чингиз Айтматов ва Мухтор Шохонов ?албларини ?ийнаб, чу?ур ?ай?уга солаётган долзарб умуминсоний муаммолар теварагида атрофлича, теран мушо?ада юргизадилар. Бyлим аввалида Айтматов ?икоя ?илган маш?ур овчи Хyжаёш ва унинг фожиали та?дири тy?рисидаги ?адимий ?ир?из афсонаси юксак тарбиявий а?амиятга эга. Унда ривоят ?илинишича, азалий ?ир?из юртида Хyжаёш исмли уста мерган овчи севикли ёри висолига етишмо? ниятида ?адамида учраган ?айвону ?ушларга аёвсиз ?ир?ин келтиради. У ойдин тунда ?yши? айтиб, келинтушди ?илаётган сув каламушларини ?ам битта ?yймай бy?иб yлдиради; то? дараларидаги ёввойи эчкиларни ва?шийларча ?ира бошлайди. Тирик ?олган Кулранг Эчки ба?ритош овчидан шаф?ат тилаб, илтижо ?илади. «Бизнинг авлодимиздан фа?ат бир жуфт эчки ?олдик. Наслимизни давом эттиришимиз учун имкон бергин, бизни ?ириб юборма!» – деб йи?лаб юборади. Лекин Хyжаёшнинг тош ?отган ?алби инсоний ра?м-шаф?ат туй?уларидан буткул мосуво: у Кулранг Эчкини шу за?оти отиб yлдиради. Эчкилар наслининг уру?ини ?уритгани учун юрак-ба?ри ?он бyлган совли? эчки Хyжаёшни ?атти? лаънатлайди ва а?лли тадбир ишлатиб, yзини yлдирмо?чи бyлган золим овчини ?айришуурий равишда одам оё?и етмаган тик ?оя устига чи?ариб ?yяди. Хyжаёш му?аррар ?алокатга ма?кум этилади. У шаф?атсиз, беме?р бyлгани учун yзини ?ар?аб, yкраб-yкраб йи?лайди, пешонасига муштлаб-муштлаб, о?у аф?он чекади. Надоматлар бyлсинки, кечикиб айтилган тавба-тазарру энди тамом фойдасиз эди.

?айвонлар ва ?ушларга беомон ?ир?ин келтирган ю?о овчи шу тари?а ?исмат ажрини олди…

Су?батдош М. Шохонов афсонага муносабат билдириб, шундай тал?ин этади: «Хyжаёш тy?рисидаги афсона – бу инсоний азоб-у?убатларнинг юксак намунаси…»

Шу yринда да?о адиб ижодига бир ?ур назар ташласак, кони фойдадир.

Чингиз Айтматов асарларида ?ушлар, жониворлар ва ?айвонлар ?ам кyз yнгимизда адабий персонажлар сифатида бyй кyрсатади. ?олбуки, «Асрга татигулик кун» романидаги Эдигей Бyрон тимсолини туя ?оранор Бyронсиз, «Алвидо, Гулсари» ?иссасидаги Танабой образини саман йyр?а Гулсарисиз, «?иёмат» асаридаги Бyстон Ўркунчиев сиймосини вафодор от Дyнкyликсиз айро ?олда тасаввур эта олмаймиз. Шунингдек, «Асрга татигулик кун» романида келтирилган ривоят ва афсоналардаги маш?ур о?ин Раймали о?а кyз олдимизда мудом ?адди-?омати кyркам, улу?вор от Сарала устида дyмбира чертиб, Бегимойга ?арата ?yши? куйлаётган алпозда намоён бyлади; буюк жабрдийда Найман она ёвуз жунгжанглар томонидан ман?урт этилган y?ли Жyломонни излаб, ?ай?отдай Сариyзак даштларида уч?ур туяси О?моя устида елиб бораётган ?олда тасаввуримизда гавдаланади. «Тyрт Томон Дунё ?укмдори» орзусида ёнаётган ?о?он Чингизхон о? ёлли, думи ?ора, суюкли тyри? оти Хуба устида мингашиб, yз ?олига шуку?ли yйлар сураётган кyйда хаёлимизда гавдаланса, юзбоши Эрдене садо?атли ва айрилмас о? ?аш?а оти О?юлдуз устида шаф?атсиз ?о?оннинг ?а?рига йyли??ан шyрлик аёли Дy?улангни му?аррар ?атлдан ?ай илож ?ут?ариб ?олмо? умидида махзун хаёлга толганча изтироб оловида ?овурилаётган ?олатда намоён бyлади.

Чунончи, оламшумул «?иёмат» романининг теран фалсафий мо?иятини, пафоси ва сюжет чизи?ларини драматик ва фожеий во?еа-?одисалар талотyпида юксак ма?орат билан тасвир этилган бyрилар – «тирикликнинг буюк онаси» Акбара ва Тошчайнарсиз асло тасаввур этиб бyлмайди. Инчунин, Айтматов бyрилар ?а?ида шундай ёзади: «Акбара ва Тошчайнар тy?рисида ёзишдан аввал бyриларнинг табиатини, юриш-туришини, ?аётини yргандим. Кyплаб ?ар-хил китобларни y?иб чи?дим. Умуман, бyриларнинг ?аёти ?атъий интизомга бyйсундирилган. ?изи? ?аёт кечирадилар…»

?а, уч?ур та?айюл со?иби Айтматов yз асарларида жонивору ?айвонлар тимсолини ?ам самимий туй?у, ме?р-му?аббат ва ?алб ?арорати билан тасвир этади. Бинобарин, ?ушлар ва ?айвонлар ?ам инсон ?атори табиатнинг, тирикликнинг ажралмас ?исми, ?аёт во?еликлари иштирокчисидир.

Дар?а?и?ат, афсона замирида теран ва аччи? ?а?и?ат мавжуд. У ?албимизда ?айвонот оламига ме?р-му?аббат, шаф?ат-хайрихо?лик туй?уларини тарбиялайди. Бинобарин, ?айвонлар ва yсимликлар ?ам yзига яраша тирик унсур, уларнинг ?ам ички дунёси, ?ис-туй?улари бор. Улар ?ам тинч, осуда ?аёт кечиришга ?а?ли…

Айтматов ва Шохонов мавзу доирасида ?айвонлар ва yсимликлар оламининг yзига хос яшаш ?онуниятлари, урф-одатлари тy?рисида ?из?ин фикр юритадилар. Чунончи, Шохоновнинг биолог олимлар ультратовуш аппаратлари ёрдамида yсимликлар япро?ларида yтказган тажриба, Айтматовнинг чиннигуллар устидан yтказилган тажриба хусусида yзаро сyзлаб берган ?икоялари y?увчини беихтиёр чу?ур мушо?ада ?илишга чорлайди. Ва?оланки, Шохонов куйиниб афсусланганидек, табиат мyъжизаларга бой, ?атто оддий япро? ?ам ?ис-туй?улардан бегона эмас. Инсон эса, мендан кейин дунёни сув босмайдими, ?абилида гумро?лик ?илиб, бутун бошли yрмонларни кесиб-йy?отиб, ло?айдлик бот?о?ига ботмо?да. Бу, табиийки, биосферага yзининг салбий таъсирини yтказмасдан ?yймайди. Бу зайл э?тиёждан таш?ари исрофгарчилик учун келажак авлодлар олдида юзи шувут бyлиб ?олишидан заррача айбдорлик ?исси туяётгани йy?.








Ўрта Осиё хал?ларининг энг ?адимий ёзма ёдгорлиги – буюк «Авесто”да эзгулик тимсоли ?урмуз (Ахурамазда) Одамни му?тарам ва мукаррам зот ?илиб яратди; ?адр-?имматини улу?лаб, шарафларга буркади. «Авесто» битикларида баён этилишича, моддий олам олти бос?ичда яратилди. Олам яралишининг тyртинчи асоси «Айосрим”да Ахурамазда тyрт му?аддас унсур – тупро?, сув, ?аво, оловни улу?лаш ма?садида yсимликлар дунёсини яратди. Доривор гиё?лар му?аддаслаштирилди. Бешинчи асос – «Мидйорим”да эса ?айвонот дунёси яратилди. Мо?ият шундаки, yсимликлар дунёси мукаррам зот Инсон учун ози?-ов?ат, кийим-кечак, уй-рyз?ор буюмлари; ?айвонот дунёси мyл-кyл, фаровон турмушнинг зарур омили сифатида яратилди. Демак, табиат инъомлари, ер ости ва ер усти бойликлари – инсон учун яратилди…








Она табиатни ?аёт кyрки бyлган турфа yсимликларсиз тасаввур этиб бyлмайди. Ўсимликлар ер юзидаги жамийки тирик мавжудот учун ?аёт манбаидир. Энг му?ими, yсимликлар ?аво таркибидаги кислородни бойитади. Ана шу кислород билан тирик организмлар нафас олади. ?аётимизда yсимликларнинг yрни бени?оя катта. Ўсимлик ва ?айвонлар организми ?ужайралардан тузилган, демакки, ?ужайраларда тирикликка хос хусусиятлар мужассамдир. Шу ?а?да муло?аза юритарканман, сав?и-табиий ?ислар билан ?адимги юнон файласуфи Анаксагор битиклари ёдимга тушади: «Ўсимликлар тирик мавжудотлардир. Улар ?ам ?ис ?иладилар, ?ам чекадилар, ?увонадилар. Бу туй?улар уларнинг япро?ларида зо?ир бyлади. Шунингдек, yсимликлар а?л ва билимга ?ам эгадирлар.»

Дар?а?и?ат, гуллар осудаликни, тинч-осойишта ?аётни истар экан. Гулларда ?ам эшитиш, фикрлаш, сезиш ва ?ис этиш хусусияти мавжуд. Гулларнинг кайфияти, бар? уриб ривожланиш хусусияти инсон кайфиятига уй?унлигини табобат илми тасди?лайди. Яъни, хонаки гул ва yсимликлар таркибида ?аводаги микроорганизмларни yлдирувчи учадиган фитонцидлар мавжуд. Ёки айтайлик, плюмерия ва лаванда гуллари yзидан ё?имли ?ид таратиб, хона ?авосини тозалайди. Айрим гулларнинг барглари yзидан муаттар бyй таратиб, инсон ру?иятига аъло кайфият ба?ишлайди. Агар болгариялик дунёга маш?ур ноёб ?обилият со?ибаси, кyзи ожиз башоратгyй аёл Вангелия Пандева-Гуштерованинг ?аёти са?ифаларига назар ташласак, талай ди??атга молик ?изи?арли маълумотларга дуч келамиз.

Ванга, аввало, yтмишни, ?озирги кун ва келажакни кyра олувчи фав?улодда феномен эди. У ?атто мар?умлар ва yзга сайёраликлар билан муло?отда бyлганлиги тасди?ланади. Жумладан, Ванга ?ам Анаксагор каби табиатдаги барча гиё?ларнинг жони бор деб ?исоблаган, гуллар ва дарахтлар билан су?батлаша олган. Ўтлардан турли дорилар yйлаб топиб, беморларни даволаган. Шифокор Ванга таъкидлайдики, одам табиат билан уй?унликда яшашни yрганиши керак, шундагина у со?лом, ру?и тетик бyлади. ?айратланарли жойи шундаки, кароматгyй аёлнинг и?рор бyлишича, ?айси доривор гиё? инсон танасидаги ?ай бир дардга даво эканлигини муолажа чо?ида yзи айтиб тураркан. Бу – чинакам мyъжиза!

Дарво?е, башоратгyй Ванга yз ?узурига ташриф буюрувчилар билан су?бат чо?ида: «Дунё yтлардан бошланган ?амда yтлар билан тугайди. Одамлар ерда ?олдирган ?амма нарса yт бyлиб кyкаради, ?ар бир мамлакат yти фа?ат yша мамлакат одамлари учунгина шифобахшдир», – деб кyп бора таъкидлаган экан…

?а, аччи? ?а?и?атки, инсон го?ида бош?а жониворларга хос бyлган ?ис-туй?уларни ?адр ?илмай, ?або?атга юз тутмо?да. Су?батдошлар сyзлаб берган ёввойи бу?уларнинг yзига хос ?аёти, яшаш ?онун-?оидалари, о??уш му?аббати, китнинг ?азаби, дар?азаб айи?лар ?амласи ?а?идаги ?икоялари ни?оятда таъсирли бyлиб, инсонни табиатга, ?айвонлар ва yсимликларга ме?р-шаф?атли бyлишга, уларни нога?оний хуружлардан ?ифз-?имоя ?илишга даъват этади.

Чиндан ?ам, фан-техника тара??иётини жадал суръатлар билан ривожлантираётган инсон yзига ма?лиё бyлиб, табиатга зyравон ниго?и билан ?арашга yрганиб ?олмаяптими? Табиатнинг асл ?олатига кулфат-мусибат ё?дириб, ба?ритошлик ?илмаяптими?..

?а?и?атан, илму техника тара??иёти жадал суръатлар билан ривожланаётган, башарият янги тамаддун сари крейсер тезлигида ол?а интилаётган бир даврда табиат билан инсон yртасидаги азалий му?аддас ало?алар ипи узилгандек, инсоннинг табиатдан ола биладиган эстетик зав?-шав?и, кyнгил ба?раси, ?иссий ?увваси адо бyлаётгандек ё?имсиз таассурот уй?онади. Шундайки, оламшумул фан-техника кашфиётлари ?аршисида yз а?л-заковатига ?амду санолар y?иб, сархуш бyлаётган одамзод эндиликда табиат билан, жонивору ?айвонлар билан аввалгидек тиллашмай-сирлашмай ?yйди; она табиатга ме?р-му?аббат туй?улари, унинг бетакрор гyзаллигини англаш ?иссиётлари инсон юрагида тамом сyниб битгандек, онг-шууримиз мушо?ада денгизининг теран ?атларига сингиб кетади. ?озирги ?оятда шиддатли, тезкор даврда дунёда юз бераётган мураккаб во?еа-?одисалар олдида айрим тоифа инсонлар саросимага тушиб ?олаётгандек; маънаван хаста ?албини алла?андай фобиялар, янаки футуролог Олвин Тоффлер тал?ин этгандек, «футурошок» – келажак билан тy?нашувдан ларзага тушиш – ?ут?улари муттасил таъ?иб этаётгандек ?анг-манглик, карахтлик ?олатлари кузатилмо?да. ?удратли цивилизация инсонни тийнатидаги ?иссий ?увватни табиатдан ажратиб юборди, инсон табиат билан yзини бир бутун ?ис ?илмай ?yйди…

Айтматов юз чандон ?а?: инсоннинг ?айриэкологик хатти-?аракатлари башарият олдида жиддий муаммоларни юзага келтирди. Радиоактив нур таъсирида пайдо бyлган мутант-?yзи?орин, радиоактив моддалар таъсирида Бермуд учбурчагида пайдо бyлган ва?шатли мутант-?ис?ичба?алар инсоният учун ни?оятда хавфли бyлган ?алокатга айланди. Табиатни вайрон ?илиш, табиат билан ихтилофда бyлиш – инсониятнинг yзини yзи ?алокатга элтиши демакдир. Ва?оланки, келажак во?еа-?одисалари тy?рисидаги башоратлари дунё афкор оммасини поёнсиз ?айратга солиб келаётган фарангистонлик улу? со?ибкаромат Мишель де-Нотрдам Нострадамус (1503—1556) неча асрлар му?аддам шундай башорат ?илган: «Инсоният худони унутиб, темир yйинчо?ларга берилиб кетади… Одамлар табиатдан тобора узо?лашадилар, yз навбатида, табиат ?ам одамлардан да?шатли yч олади…»

Ё Раббий, ?айратдан ё?ангизни ушлайсиз! ?олбуки, сайёрамизнинг турли минта?аларида содир бyлаётган:

– кyплаб одамларнинг ёсти?ини ?уритаётган да?шатли зилзилалар;

– цунами – ?алокатли сув тош?инлари;

– вабо эпидемиялари;

– бегуно? инсонларнинг умрига зомин бyлаётган ва?шатли ён?инлар;

– yша Бермуд учбурчаги ?аърида радиоактив моддалар таъсирида пайдо бyлган, атроф-теваракка ажал уру?ларини уфураётган да?шатли мутант-?ис?ичба?алар тажовузи;

– йирик саноат ?удудлари ?авога чи?арадиган олтингугуртга бой аралашмалар олтингугурт кислотаси тари?асида ё?аётган «тузли ём?ирлар»;

– ?ушлар, yсимликлар ва капалакларнинг кyпайишига таъсир кyрсатган Япониянинг ?алокатга учраган «Фукусима – 1» АЭСидан тар?алган цезий-134, цезий-137 радиоактив моддалари;








– одамзод бошига улкан кулфат-мусибат ё?дираётган нога?оний тyфон-торнадо каби табиий офат-фалокатлар замирида аслида кароматгyй Нострадамус башоратлари yз тасди?ини топмадимикин?!.

Шу yринда яна турли йилларда А?Ш ?удудлари ва Кариб денгизида кyпчилик инсонларнинг умрига зомин бyлган «Хьюго», «Эндрю», «Жорж», «Флойд», «Катрина», «Флора» каби да?шатли тyфонлар, «Исабель» ва «Иван» ?уюнларини эслаб yтмо? жоиз.

Кyз олдимда яна беихтиёр Нострадамус башоратлари гавдаланади: «Миясиз тентаклар истилоси туфайли инсонлар ?албидаги Алло?га ибодат ?илиш ?исси кyз кyриб, ?уло? эшитмаган бемаъни туй?улар билан алмашинади… Инсон истибдод домида яна баттар эзилади…»

Дар?а?и?ат, Нострадамус ур?у бергандек, yзи ихтиро этаётган темир yйинчо?лар, тилсимли ойна, темир ?ушлар, заминни чул?аб олган темир yргимчак инлари бyйлаб шитоб елувчи усти ёпи? арава-амфибиялар каби кашфиётлардан мутаассир бyлган инсоннинг асл маънавияти ?ашшо?лашиб, очкyзлик, худбинлик, ?ирсу ?авас иллатлари, худосизлик, табиатга зyравонларча ёндашувлар пировардида тирикликни адойи тамом ?илмаяптими?!

?ай?от, бундай таназзулдан Ўзи асрасин! Одамзодга инсоф берсин, иймон-эъти?одини муста?кам ?илсин! Келажак авлодлар олдида юзимиз шамгин бyлмасин!..



Бугунги кунда жа?он ?амжамиятини ташвишга солаётган умумбашарий муаммолардан бири – экология муаммосидир. Жа?он и?тисодиётининг аксилэкологик ривожланиш тамойиллари табиий му?итга ?алокатли таъсир этиб, биосферадаги табиий мутаносибликнинг бузилишига, инсон ва табиатнинг диалектик бирлиги издан чи?ишига олиб келиши мумкинлигини зин?ор унутмаслик керак. Бу нарсани ХХI аср бyса?асига келиб, дунё фабрикасига ?иёс ?илинаётган Хитой и?тисодиёти мисолида равшан муло?аза ?илиш мумкин.

Хитой и?тисодиёти ?озирги кунда дунёда иккинчи yринда туради. Биро? мамлакат и?тисодиётининг ю?ори суръатлар билан равна? топиб, гуркираб yсаётгани атроф-му?ит масаласида турли муаммоларни юзага чи?араётгани ?ам айни ?а?и?ат. ?олбуки, бу равиш ю?ори суръатлардаги саноатлашув, жадал ми?ёсдаги урбанизация (ша?арлаштириш) кyринишлари, бунёдга келган йирик ша?арлар – мегаполисларда а?олининг зич жойлашуви, ?урилиш бунёдкорликларининг салбий жи?атлари ?укумат ра?барларини жиддий ташвишга солиб ?yймо?да. Зеро, дунёдаги ?авоси энг ифлосланган ша?арлар рyйхатида Хитойнинг еттита ша?ри ?айд этилган! Боз устига, экологиянинг кескин ёмонлашуви сабабли ушбу мамлакатда ?ар йили 500 мингдан 750 минггача инсон бева?т ажал шаробини тотмо?да. Тy?ри, илдизи тобора чу?урлашиб бораётган долзарб экология масалаларини ?ал этиш ма?садида Хитой ?укумати керакли чора-тадбирлар ишлаб чи?мо?да, лекин муаммо ми?ёсининг улканлиги барча саъй-?аракатларни боши берк кyчага киритиб ?yймо?да. Ечим? Бу yринда фа?ат биргина тушунча мавжуд: ва?т – олий ?акам дейдилар, барчасини ва?т кyрсатади…



Мавзуга ?айтсак, Шохонов таассуф билан таъкидлайди: ?ар хил за?арли газлар, чанг-тyзонлар, радиация ер атмосферасини кескин суръатда ифлосланишига сабаб бyлмо?да; дунё бyйлаб сон-сано?сиз саноат корхоналари ?авога пуркаётган за?арли чи?итлар ва ?урумларнинг кyпайиб кетиши о?ибатида ернинг ?имоя ?оби?и – озон ?атлами емирилиб бормо?да. Бинобарин, ер ?оби?ини ультрабинафша нурлардан мудофаа ?илувчи Озон ?атламининг емирилиб бораётгани бугунга келиб, инсон тафаккури ва а?л-идроки ?аршисида мисли то?дек кyндаланг турган ечими мушкул масалалардан бирига айланиб ?олди. Илм-фан тара??иёти ?осиласи бyлган турли техник жи?озларнинг узлуксиз ?аракатда бyлиши, автотранспорт воситаларидан ажраб, ?авога кyтарилаётган фреон моддалари озон ?атламига секин-аста шикаст етказиб келмо?да. Озон ?атламини асраб ?олиш муаммоси ва?т yтган сайин инсоният олдида турган глобал муаммо эканлиги я??ол англашилиб бормо?да. Ажабо дейман, Улу? Нострадамус ?атто беш аср му?аддам озон туйнуги ?а?ида ?ам келажак авлодларни ого? этиб, шундай башорат ?илган экан: «ХХ аср охирида yлат ва бош?а касалликлар юриб одамларга ёпирилади.» ?yшимчасига, дарё ва денгиз сувлари ?уриётир. Агар со?а мутахассислари тад?и?отларига синчиклаб назар ташласак, тупро? за?арланиши ва эрозия ?одисаси кескин кучаймо?да; дунё океанига йил сайин миллион-миллион тонналаб нефть чи?индилари тyкиб ташланмо?да. ?айвонот ва наботот олами аёвсиз ?ир?инлардан ?амон азият чекмо?да…

Бу yринда яна Нострадамус башорати ёдга тушади: «?аво ва ер за?арланади, бир ?анча денгизлар ?уриб ?олади, кyллар бот?о?ликка айланади.» Ва инсон онг-шуури, идроки, тафаккури, сезги-сезимларини ?амон со?ибкаромат Нострадамус башоратлари ларзага келтирмо?да: «… Табиат ?ам одамзоддан да?шатли yч олади.» Лекин интеллектуал сало?ияти ошган сари тобора техника-технология юту?лари жилоларидан кyзи ?амашиб, юксак тамаддун зомбисига айланиб бораётган одамзод Яратганнинг чексиз иноятидан шукроналик ?исларини ?албидан сидириб ташламаяптимикин?! Яратган yз ?удрати, сир-асрорини тийнатида акс эттирган мyъжаз хил?ат эканлигини, табиат билан бир бутунликда яшаш кераклигини унутиб ?yймадимикин?

Чиндан ?ам, Нострадамус башоратлари асрлар оша нечо?ли ?а?и?атга айланаётганини бутун инсоният сyнгсиз афсус-надомат туй?улари билан эътироф этмо?да ва истибдод домида баттар эзилмо?да!..

Дарво?е, инсоният глобал экологик ин?ироз остонасига ?адам ?yймадимикин? Бу yринда маш?ур фантаст ёзувчи Александр Беляевнинг «?авофуруш» номли хаёлий романининг ёдга олиниши инсоният учун келажак ?ай?ири?идек акс-садо беради: одамзоднинг шаф?атсизлиги табиат томонидан му?аррар жазоланиши мумкин!

?а?и?атан, тасаввур ?илинг: ер ?аъридан нефть, газ, кyмир ва бош?а ?азилма бойликлар инсон э?тиёжи учун тинимсиз равишда ?азиб олиняпти. ?осил бyлган бyшли? эса зилзила бyлишига сабаб бyлиб, жонли табиатга салбий таъсир кyрсатади. Шохонов бежиз куйинмайди: ?азилма бойликлар замонавий воситалар асосида тортиб олиниб, бyшли? тyлдирилса, ма?садга мувофи? бyлади.








Ўз навбатида, ?аво таркибида кучли даражада радиация бyлгани туфайли исси? yлкаларга учиб кетаётган о??уш, yрдак, ?озлар галасининг сезги ?обилияти сусайиши о?ибатида йyлдан адашиб, ?а?ратон Ё?утистонга бориб ?олиши ва ёппа нобуд бyлиши ?а?ида Айтматов сyзлаган ?ай?ули во?елик инсониятни ого?ликка, ?ушёрликка ча?иради. ?олбуки, ?аводаги радиация кучи бугун сайёрамиздаги жониворларни нест-нобуд ?илса, бир кун келиб, одамзод бошига ?ам машъум офат-фалокатлар ё?дирмасмикин?!

Бyлимда Шохонов келтирган ?изи? бир маълумот ди??атга молик. Яъни, Хитойда маданий ин?илоб даврида зараркунанда ?исобланган чивин, пашша, сич?он, чумчу?ларни ёппасига ?ириб юбориш ?а?ида эълон ?илинган махсус давлат ?арори ва шунга вобаста оммавий тус олган манти?сиз хатти-?аракатлар на?адар кулгили, аянч о?ибатларга олиб келгани инсониятга жиддий сабо? бyлиши керак.

«Биз болалар бо?часидан, мактабдан бошлаб экологик таълим-тарбияга ало?ида эътибор бермо?имиз керак. Болалар ёшлик чо?идано? табиатга нисбатан беме?рлик, енгилтаклик ?илинса, бу о?ир о?ибатларга олиб боришини билмо?лари зарур», – деб таъкидлайди Айтматов.

?а?и?атан, инсон экологик тарбия, экологик дунё?арашлари асосларини фа?ат эзгу саъй-?аракатлар йyлида шакллантирмо?и керак. Зеро, атроф-му?итни му?офаза ?илишга бутун инсоният масъулдир.

Ишончимиз комилки, Ч. Айтматов ва М. Шохоновларнинг инсониятга ?аратилган ?ай?ири?и жавобсиз ?олмайди. Аста-секин дунё мамлакатларида ер ости бойликларини ?азиб олиш борасида замонавий техника ва технологиялар ишлаб чи?арилмо?да. Бундай ?увонарли ижобий жараёнлар келажак авлодлар фойдасига хизмат ?илади.

Шукрки, Ўзбекистон муста?илликка эришгач, мамлакатимизда экология борасида катта yзгаришлар юз бермо?да. Жамиятимизда экологик тарбияга со?лом авлод тарбиясининг таркибий ?исми сифатида катта эътибор ?аратилмо?да. Жамият ва табиат муносабатлари ёшлар онгига мунтазам сингдириб борилмо?да. ?ар йили она-табиатга, ?айвонот ва наботот оламига ме?р-му?аббат мавзулари доирасида турли-туман маънавий-маърифий тадбирлар кенг кyламда ташкил этилмо?да. Бу хайрли ва эзгу ташаббуслар юксак маънавий камолотга элтади. ?озирги кунда юртимизда yсадиган yсимликлардан о?илона фойдаланиш ва уларни му?офаза ?илишга жиддий эътибор ?аратилмо?да. Жумладан, йy?олиш хавфи остида ?олган холмон, ширач, саллагул каби камёб yсимликлар Ўзбекистон Республикасининг «?изил китоб”ига киритилган. Шунингдек, мамлакатимизда давлат ?yри?хоналари, биосфера резервати, ноёб ?айвон турларини кyпайтиришга ихтисослашган «Жайрон» экомаркази фаолият юритаётгани хал?имиз нечо?ли табиатпарвар эканлигидан я??ол далолат бермо?да. ?увонарлиси, Ўзбекистон Республикаси Президенти му?тарам Шавкат Мирзиёевнинг «Экология ва атроф-му?итни му?офаза ?илиш со?асида давлат бош?аруви тизимини такомиллаштириш тy?рисида”ги Фармони атроф-му?итни му?офаза ?илиш, табиий ресурслардан о?илона фойдаланиш борасидаги эзгу саъй-?аракатлар янада кенг кyламда равна? топишида му?им омил бyлмо?да. Чунончи, yтган йили Ўзбекистон Республикаси Табиатни му?офаза ?илиш давлат ?yмитасига ЮНЕСКОнинг махсус сертификати топширилиши хал?имиз она табиатга на?адар дyстона муносабатда бyлаётганидан ёр?ин нишонадир.

?а, донишманд адиб Айтматов на?л ?илганидек, ер юзасидаги пурви?ор то?лар, кyм-кyк денгизлар, зилол кyллар-у ?ую? yрмонлар, нафосатга бурканган бо?-бyстонлар, кyзни яшнатувчи кyркам ландшафтлар, жониворлар ва yсимликлар – бари-барчаси Яратган томонидан инсон ?укмига ?авола этилди. Ер юзида ?аётнинг гуллаб-яшнаши ёки барбод бyлиши фа?ат инсоннинг хатти-?аракатларига бо?ли?.

Табиатни му?офаза ?илиш, уни асраб-авайлаш, ?айвонот ва наботот оламига ме?рли бyлиш ер юзидаги ?ар бир инсоннинг му?аддас бурчидир. Шундай экан, сахий ба?ридан ноз-неъматлар пайдо ?илиб, бизни тyйинтираётган, бе?иёс нафосати билан кyнглимизни ?увонтираётган она табиатни кyз ?орачи?идек асраб-авайлайлик, азиз асрдошлар!



    О?илжон ?офуров. 2018-йил, январь.




БЕОВУЛЬФ – ЭЗГУЛИК ТИМСОЛИ


Олам яралибдики, яхшилик ва ёмонлик, эзгулик ва ёвузлик, нур ва зулмат ?еч замонда бир-бири билан муроса ?ила олмайди; улар мисоли олов билан сув каби бир-бирига ?арама-?арши иккита кучдир. Мо?иятан, абадийликка дахлдор бу икки ижобий ва салбий куч азал ва абад орали?ида бир-бирини абадий яксон ?илиб ташламо??а чо?ланади, аммо бу кураш тyхтовсиз давом этаверади. Бинобарин, бири тилсим дунёда ?ар неники яратади, кашф ?илаверади; бош?аси вайрон ?илиб, кулини кyкка совураверади.

Инчунин, бу азалий кураш талотyпида ким эзгулик тарафда-ю, ким ёвузлик томонда – абадий жумбо?, мангу фалсафа…



Талабалик давримда хал? о?заки ижоди билимдонлари Му?аммаджон Мад?озиев ва ?абибулло Жyраев каби устозлардан сабо? олар эканман, yзбек фольклор адабиёти чашмаларидан маънавий озу?а олиш баробарида жа?он фолкьлор адабиётига ?ам бе?ад ?изи?иб ?олдим. Хал?имизнинг ба?рикенглик, матонат, олижаноблик каби эзгу фазилатлари yз ифодасини топган, эл-юрт фаровонлиги, Ватан равна?и учун кураш баралла куйланган «Алпомиш»; хал?имизнинг фаровон ва озод yлка ?а?идаги орзу-умидлари мужассамланган «Гyрy?ли» туркуми достонлари мутолааси ?атори ?адимги ?инд хал? эпоси «Панчатантра» ва унинг илдизларидан дунёга келган «Калила ва димна”ни такрор-такрор мутолаа ?илиб, атроф-оламга, ?аётга, одамларга yзгача ниго? билан ?арай бошладим; тафаккур дунёим ичра янги оламлар пайдо бyлди.

Мен яна, илк yрта асрлар, Уй?ониш даври ва XVII аср ?арбий Европа адабиёти фольклор ижодига айрича ?изи?иш билан ?арай бошладим. Айни?са, мифологик характерда яратилган, умумбашарий эзгу ?оялар тараннум этилган ?адимги герман ?а?рамонлик эпоси – «Нибелунглар ?а?ида ?yши?», англо-сакс ?а?рамонлик эпоси – «Беовульф ?а?ида достон», шунингдек, ?адимги исландия адабиёти ёдгорликлари бyлмиш «Эдда» ?yши?лари туркумидан оламнинг яралиши ва ?алокати ?а?идаги мифлар акс эттирилган «Волуспа» ?yши?ини ?ар ва?т маро? билан мутолаа ?илардим.

Дейлик, «Нибелунглар ?а?ида ?yши?» достони менда ?андай таассурот ?олдирган?

Ёвуз аждар?они ма?в этиб, «Нибелунглар бойлиги”ни ?yлга киритган ба?одир жангчи Зигфрид кyз yнгимизда мудом Ватан озодлиги курашчиси, доно ва олижаноб инсон сифатида гавдаланса, Кримхильда yз эрига соди? ва вафодор, ?асоскор аёл сифатида китобхон ?албида ме?р-му?аббат туй?уларини уй?отади. ?асадгyй ва ма?танчо? аёл Брюнхильда ?амда мунофи?лик, риёкорлик тимсоли, манфур ?отил Хаген эса ?албимизда чу?ур нафрат туй?уларини уй?отади.

«Беовульф ?а?ида достон» онг-шууримда ёр?ин таассурот ?олдирган асарлардан биридир.

Айтиш жоизки, ушбу достон ва ?yши?ларни имкон доирасида, турли манбаларда келтирилган парчалар, та?ризлар, ма?ола ва тал?инлардан y?иб yргандим; булар бир ну?тада бирлашиб, яхлит тасаввур ?осил ?илди.

Манбаларда ёзилишича, «Беовульф ?а?ида достон» VIII—IX асрларда яратилиб, Х аср бошларида ёзиб олинган. Достон икки ?исмдан иборат бyлиб, биринчи ?исмида Дания ?ироли Хротгар саройи тасвирланади.

?ирол Хротгар yз аъёнлари билан yтказадиган базму жамшидларга мyлжаллаб, оромбахш бир гyшада ?ашаматли ме?монхона ?урдиради. «Хеорот», яъни «Бу?у ?асри» деб аталган му?ташам бинода кайфичо?лик, шодумон ?аёт ?ирол орзулагандек, узо? давом этмайди. Модомики, олам яралгандан буён осудалик остида ?амиша та?лика пин?он; зеро, одамзодга тyкис ?аловат азалдан курашларсиз насиб этмаган ва абад шу а?ида yз кучида ?олаверади. Ёвузлик ?амма даврларда, ?амма ва?т эзгулик йyлини тyсгани-тyсган…

Во?еан, денгиз бyйидаги ?yланса бот?о?ликларда Грендель исмли да?шатли махлу? яшарди. Бу нафси yп?он, тас?ара махлу? ?орон?у кечалари ?y??исдан пайдо бyлиб, ?афлатда ?олган ?ирол жангчиларини ер тишлатиб, ея бошлайди. Саройдагилар росмана ва?има ичида ?олади. Нога?оний кулфат-мусибатдан ?атти? ?ай?уга ботган ?ирол Хротгарнинг ?албини изтироб ва надомат туй?улари беомон жиз?анак эта бошлайди… «На?от дунёда ёвуз кучлар ?укмрон, эзгулик забун?! На?от анави ю?о Грендель саройдаги одамларимни битта ?yймай yлдириб, гyштларини бурдалаб еб кетаверади! Адолат ?аерда, ?ани ?а?и?ат?! На?отки ер юзида балойи нафс Гренделни яксон эта оладиган ?удратли куч йy??!.»

Зим-зиё тун. Осмон хира, тунд. Атроф осуда, сокин. Фа?ат чигирткалар чириллайди, ?урба?алар «ва?-ва?» ?илади, холос. ?ирол Хротгар ва саройдагилар эшик-деразаларни ма?кам беркитиб, уй?уга кетган. Фа?ат бошига дубул?а, эгнига совут кийиб, ?yлига ?ал?он ва найза тутган со?чилар бедор. Асаблари таранглашган со?чилар хавотирга тушиб, yз ?удудларини зийрак ниго? билан ?yри?лашмо?да. Ва?оланки, yша да?шатли махлу? кутилмаган вазиятда до?да ?олдириб, yлдирувчи ?амла ?илиши мумкин! Равшанки, ?ар ?андай хавф-хатарга доимо тайёр туриш керак, акс ?олда ?амма одамхyр махлу??а лу?ма бyлиши му?аррар!

Тун гyё осуда yтмо?да. Бирор хавф-хатардан нишона йy?, Грендель ?айларгадир гумдон бyлгандек. Шу боисми, бироз хотиржам тортган со?чи-ясовуллар ихтиёрини бирин-кетин ширин уй?уга топширди. Алланечук ?иссиётлар измида ?ушёрликни ?yлдан бермаётган хилватдаги ёл?из Халдоур ?ам азбаройи толи??анидан ?айришуурий равишда мижжаларини юмди ва… абадий уй?уга кетди.

Бу асно нафси ?акалак отган одамхyр Грендель тубсиз бот?о?лик ?аъридан шалоп-шулуп юзиб чи?иб, ер юзига кyтарилди-да, ими-жимида судралиб, одамлар яшайдиган маконга тобора ёву?лашиб келаверди. ?олбуки, очофат махлу? зимистон кечанинг айни ла?заларида энг сергак со?чилар ?ам ?афлат уй?усига асир бyлишини равшан англаб етганди. ?ар ?алай, Грендель о?иста я?инлашиб келиб, ?ал?он ва найзасини мармар деворга суяб, шундо??ина майса устида пишиллаб ухлаб ётган боё?иш со?чи-аскарни томо?идан хиппа бy?ди-да, жони узилгач, ?онини ?узур ?илиб сyра бошлади. Сyнг, гyштларини бурдалаб, ?ал?умига ти?а бошлади. Нафси ?онмагач, хиёл нариро?да ухлаб ётган одам боласини ?ам ишта?аси карнай бyлиб, емо?чи бyлиб турганди ?амки, дафъатан метиндек ?атти? ?yллар махлу?нинг елкаларидан куч билан чангаллаб олди.

Илкис одамхyр махлу?нинг ?азаби ?айнади: ким экан у, мен билан олишмо??а юраги довлаган жонзот?! Дунёда ?али менга бас келадиган ?удратли куч йy?! Магарда паймонаси тyлган биронта ахмо? бyлса, бешбадтар бyлсин – бир зарб билан мажа?лаб, суякларигача ?олдирмай, ?ажиб ташлайман!

Дар?азаб Грендель шахд силтаниб, ра?ибига юзма-юз бyлди ва бутун вужуди алланечук ?иссиётлар залворидан зир?ираб, чунонам музлаб кетди. Эво?, унинг ?аршисида ниго?лари ?а?р уфураётган, ба?увват билакларида адо?сиз куч-?увват yйно?лаётган, мушаклари йy?он, ?айбатли па?лавон ?олибона кyкрак кериб турарди! Бу – «одам-бyри» Беовульф эди!

Дарво?е, бот?о?ликни тарк этар чо?и онаси Люцифера Гренделга бот-бот наси?ат ?илиб эди: «?ар нечук, ?ушёрликни йy?отма, болам. Негадир шу сафар юрагим ?атти? безовта бyляпти. Хаёлимда yлгур Беовульф тyсатдан пайдо бyлиб, сенга за?мат етказадигандай туюлаяпти…»

Махлу?вачча чу?ур таажжубга ботди: «Ва?, онажон, асти ?изи? гапларни гапирасан-а! Туриб-туриб, кулгим ?истайди, шайтоним ?yзиб кетади! ?е-?ей, бу дунёда сен-у менга бас келадиган ?удратли куч йy?. Биз борли?да абадий ?укмронлик ?иламиз! Бузамиз, вайрон этамиз, одамларнинг ?онини сyриб, гyштини еймиз! Сен эса, ?ашимга тегиб, ?аё?даги номинг yчгур Беовульфни ?адик билан тилга олиб, да?-да? ?алтираяпсан. Ким экан у, лаънати Беовульф деганинг зан?ар?»

Онаси маъюсланди ва чу?ур хyрсиниб ?yйди. «?изи??онлик ?илмай, яхшилаб ?уло? тут, болам, – деди бошини сарак-сарак тебратиб, – хо?лаймизми-йy?ми, ер юзида иккита ?арама-?арши куч мавжуд. ?амонки биз оламни зулмат ?yйнида кyриб, ?ар ?анча ёвузликлар ?илмайлик, эзгулик деган ?арши кучлар ?ам бир чеккада жимгина ?араб турмайди. Эса, ёру?лик ва эзгулик йyлимизга ?амиша ?ов-тyси?лар ?yяверади. Беовульф – ?удратли ра?ибимиз, мангу эзгулик тарафдори. Ростини айтсам, у наинки сен билан мени, балки ер юзидаги барча зулматдош ?авмларимизни-да ма?в этмо??а, тилка-пора ?илмо??а ?одир! ?азир бyлайлик, ?азир бyлайлик!..»








Во?еан, ?yшни шведлар юртининг жанубий ерларида геотлар ?абиласи яшарди. ?ирол Хротгар саройидаги машъум во?елик бундаги а?олини ?атти? ?ай?уга солди. Бутун мамлакат бyйлаб «Гренделга yлим!», «Одамхyр махлу??а yлим!» деган ?ай?ири?лар янграрди. Ва?оланки, ёвуз одамхyрнинг боши янчилмас экан, геотлар ?абиласига ?ам ором-осудалик йy?! ?ай?от, одамзод бошига ?ир?ин келтираётган yшал ва?шатли кучга мардона ?амти борадиган па?лавон борми yзи оламда! Акс ?олда, геотлар ?абиласи ?ам Гренделга битта ?олмай ем бyлиб, ер юзида ?або?ат ва зулмат абадиян тантана ?илурми, эйво?!..

Геот ?ироллигида исти?омат ?илаётган, ба?одирлиги билан тилларда достон бyлган жасур Беовульф мусибатдан хабардор бyлиб, инти?ом yтида ёнди; жисмида илкис ило?ий куч-?увват, ?айрат-шижоат ?ис этди. Адолат Тангрисидан мадад тилаб, довюрак сафдошлари билан шошилинч равишда кемага тушди. Денгиз ор?али ?yшни yлка томон жадал сузиб кетди…

Инти?о, икки yртада да?шатли олишув бyлди. Ўзини енгилмас деб ?исоблаган Грендель ба?айбат Беовульфнинг бартараф этиб бyлмас зилдек зарбаларига бардош бера олмади. ?овур?алари синиб, суяк ва пайлари залворли муштлар зарбидан ?арс-?урс мажа?ланиб кетди. Фалокатни ?арангки, ?арши зарбага чо?ланганди ?амки, Беовульф эпчил ?аракат билан ю?орига даст кyтариб, андо? ерга ?апиштириб урдиким, о?ри?нинг зyридан махлу? yкириб-yкириб юборди. Па?лавон Беовульф шу за?оти ?олдан тойган одамхyрнинг кyкрагига оё? босиб, ?олибона наъра тортди-да, ис?ирт Гренделнинг yнг ?yлини елкасидан шарт су?уриб, узиб ташлади! Одамхyр махлу? чунон yкирди, чунон yкирдики, атроф-теварак ларзага келди. Силласи ?уриган мажру? Грендель жон ?овучлаб судрала-судрала, базyр бот?о?ликка етиб олди. Дабдаласи чи??ан майиб-мажру? боласининг аянч а?волига разм солиб, тас?ара она Люцифера дафъатан увлаб юборди, фи?они фалакка чи?ди. Вужудидаги ва?ший ?иссиётлар жунбушга келиб, эртасига ?орон?у тунда Хротгар одамларига ?ир?ин келтириб, чалажон боласи учун шу равиш yч олган бyлди. Йyлида дуч келган одам боласини аямади. Ўткир сyйло? тишларини инсон баданига ?арчча-?арчча ботириб ташлайверди. Шу йyсин Беовульфдан инти?ом олган бyлиб, мамнун кайфиятда изига ?айтди. ?ирол саройида эса, ?ий-чув, ?иёмат ?yпди. Галдаги муд?иш во?еадан ?алби лазага келган жасур Беовульф шу ?а?и?атни тугал англаб етдики, ?аттол ёвузлик доясининг мурдор боши гар янчилмас экан, дунёда адолат ?арор топиши душвор!

Па?лавон Беовульф кyкка илтижо ?илиб, Тангридан мадад сyради. Баного? бутун мавжудиятига ило?ий бир куч ё?илди. Ал?ол музаффарона наъра тортиб ?ай?ирди-да, ?урол-асла?аларини шайлаб, хавфли бот?о?лик ?аърига шyн?иди. У yз фикрида асло янглишмабди: жирканч одамхyр-махлу?лар бадбyй бот?о?ликнинг энг тубида, энг зимистон, энг ?yланса ?атламида нафас оларкан. Муросасиз ?арбу зарб билони?оя давом этди.

Ало?а, ?удратли Беовульф ёвузликнинг дояси ва боласини буткул ма?в этиб, палид каллаларини yткир ханжар билан кесди-да, ?ирол Хротгар саройига келтирди. Саройдаги эл-улус бу кун шодон кайфиятда: бахтиёр че?раларда озод туй?улар, эрк нашидаси тантана ?илди. Мусаффо осмонда кабутарлар хуш?ол ?анот ?о?иб, тинчлик ?yши?ини куйлай бошлади. Чор-атрофдан музаффар Беовульф шарафига ол?иш овозлари янграй бошлади:

– Яшасин халоскоримиз ба?одир Беовульф!

– Ёвуз кучларга yлим! Даф бyлсин йирт?ич одамхyрлар!

– Яшасин озодлик, ?урлик!…

Озодлик ва эрк насимлари ичра та?син-ол?иш овозлари поён билмасди. Эртасига «Бу?у ?асри”да халоскор ?а?рамон шарафига шо?она зиёфат уюштирилди. Шодумон ?ирол Хротгар Беовульфга ?имматба?о сов?алар, зарбоф кийимликлар ту?фа этиб, ?ашаматли кемада yз ватанига катта тантана билан кузатиб ?yйди…

***

Олам яралибдики, абадийликка дахлдор икки ?утб, икки куч мудом бир-бирини яксон этмо??а жидду жа?д ?илади. Мангу му?ораба майдонида эса эзгулик ва ёвузлик бандалари армон билан абадий уй?уга кетаверади. Армонлар ?ам мисоли икки ?утб, икки ?иссиёт…

Ибтидо ва инти?о орали?ида бу сафар эзгулик ёвузлик устидан тантана ?илди. Аламзада ёвузлик тарих са?насидаги ?а?шат?ич ма?лубиятини тан олишни ?аргиз истамай, тишларини ?ижирлатиб неча муддатга кураш майдонидан ортга чекинди. ?олбуки, вайронкор ёвуз ру?лар Грендель ва Люцифера танасини тарк этиб, покдомон ру?лардан yч олмо? ма?садида аллабир сафил манзил-маро?илларда, ?yланса кунжакларда, бадбyй мазгилларда бир муддат нафас ростлади ва таносух ?илиб, ?айтабошдан бир танада жипслашиб, Маммон исмли оловкор аждар?о ?иёфасида пайдо бyлиб, рyйи-заминга yт уфура бошлади; ?адамида нимаики дуч келса, аёвсиз куйдира бошлади…

***

Да?шатли аждар?о о?зидан устма-уст ер юзига олов пуркар экан, дам-бадам:

– Грендель учун, Люцифера учун, ёвузлик ?урбонлари учун! – дея гулдурос солиб, ?а?-?а? отарди. У шу тахлит ора-сира ерга ?yниб, куч-мадор йи?ар ва яна кyкка парвоз этиб, заминга олов пуркашда, одам болалари бошига кулфат-мусибат ё?диришда давом этарди. Замин юзидаги ям-яшил yт-yланлар, ?атто ?улоч си?мас дов-дарахтлар ?ам ?уриб-?овжирай бошлади. Юртда мисли кyрилмаган ?а?атчилик, ?ур?о?чилик бошланди, одамлар нобуд бyла бошлади. Оловпуркар Маммон аждар?о эса кyкда ?амон гулдурак соларди:

– ?о-?о-?о! Куйдираман, ёндираман, ?овжиратаман! Эзгуликни ма?в этаман! Ер юзида ёвузлик абадиян тантана ?илур! Мени ?алок этадиган куч йy? дунёда!..

?ай?от, шу асно бур?саб ётган ер юзасининг ?ай бир бурчидан нимадир лаънати буюм визиллаб учиб келиб, на? томо?ига ?арчча санчилди! ?ис этсаки, учи yткир ингичка темир жисм экан лаънати! Жисмида кучли о?ри? сезган аждар?о андо? и?раб юборди, кyз олди ?орон?улашиб, парвозда мувозанатини буткул йy?отди ва шувиллаб ерга ?улай бошлади. Аксига олиб, yткир тиканакли сасси? алафлар усига гурсиллаб тушди. Суяк-?овур?алари синиб, мажа?-мажа? бyлди. Боз устига, куйиндидан ?осил бyлган чидаб бyлмас ач?имтир ?ид димо?ини жаз-жаз куйдирди. Атроф ?ую? туман ичида ?олгандек, кyзига ?еч нима кyринмас эди.

– ?о-?о-?о! Яшасин эзгулик, битсин ёвузлик!..

Ажабо, атроф-оламни ларзага солган бу ?ай?ири? ?айдан келди, ?айси жонзот овози бyлди?!

Дабдурустдан талвасага тушган аждар?о yзини yнглаб улгурмай, елкасига учи yткир йy?он темир шундай зарб билан санчилдики, жон аччи?ида yкраб-yкраб юборди. ?аял yтмай, ер юзасини ?оплаган ач?имтир дуд тар?алди, дафъатан ?амма ё? ёришиб кетди ва рyпарасида ?олиб одамзод пайдо бyлди. Бир ?yлида ?ал?он, бир ?yлида ялтиро? ?илич! Бошида дубул?а, эгнида совут! Ўткир ниго?ларида, юз-кyзларида бешаф?ат ?асос туй?улари yт пуркар эди! Маммон аждар?онинг вужуди илкис ?yр?инч туй?улардан бир ?ал?иб тушди – Беовульф!..

?ай?отки, оловпуркар аждар?о алам-изтироб ?иссиётлари билан шу ?а?и?атни ёдга олди: Грендель ва она одамхyр баданини тарк этган ёвуз ру?лар yз жисимга аста-аста таносух ?илиб чирмашар экан, ?ойибдан ?андайдир вишиллаган овозлар келди: «?исматингда Беовульф бор, ого? бyл, ого? бyл, ого?! У – ёвузлик кушандаси, шаф?ат билмас эзгулик па?лавонидир! Жисми жа?онида шундай бир ило?ий куч мавжудки, таърифлаш ма?ол…»

Инти?о, ?арама-?арши кучлар yртасидаги галдаги жанг ?ам ни?оятда о?ир, муросасиз кечди. ?ар икки томон енгаман, янчаман дерди, илло ма?луб бyлишни асло истамас эди. ?ар нечук, ба?одир Беовульф ёвуз оловпуркар мавжудотнинг ?амлаларига чап берди, ча??он-ча??он ?илич солиб, жон томирларини шартта-шартта кесиб ташлади. О?ибат, Маммон аждар?о ?ора ?онига ботди.








Афсуски, жон аччи?ида ?амла ?илган оловпуркар аждар?о чапдаст Беовульфнинг танасига охирги дамда за?арли тишини ботириб олишни уддалаб ?олди. О?ир ярадор бyлган Беовульфнинг жонига кучли мал?амлар ?ам мундо? кор ?илмади. Лекин эркпарвар па?лавон оламдан ма?рур кyз юмди, чунки у ёвузлик ва ?або?ат илдизларига болта урди, ?алокатли зарбалар берди. Озод инсонлар yз халоскорлари жасадини yтда куйдириб, ?оят э?тиром билан дафн этдилар.

Шундай. Эзгулик улкан ?урбон бериб бyлса-да, ёвузлик билан азалий курашда яна бир бор ?алаба ?озонди…

***

Олам яралибдики, эзгу ру?лар ва ёвуз ру?лар инсон ?алби учун абадий курашиб келади. Инчунин, бу азалий муросасиз кураш башариятнинг да?о адиблари заковат ?удратидан йy?рилган «Одиссея», «Ило?ий комедия», «Хамса», «Фауст», «Каин», «?амлет», «Жиноят ва жазо», «?иёмат», «Уста ва Маргарита», «Улу?бек хазинаси» каби умрбо?ий асарларда yз аксини топаверади.

Орадан неча замонлар yтиб, мушо?ада денгизига шyн?идим.

«Беовульф ?а?ида достон”нинг чинакам жозибаси, ?аётбахш кучи нимада эди? Достон ?айси жи?атлари билан онг-шууримни yзига бу ?адар жазб этганди?

Аввало, Беовульф тимсолида чу?ур инсонпарварлик, ватанпарварлик, эрксеварлик ?оялари юксак тараннум этилган. Жасур Беовульф мусибатли кунларда ?имояга му?тож инсонларга ёрдам ?yлини чyзиш учун yз жонини фидо этишдан ?айтмайдиган олижаноб ?а?рамон, толмас эзгулик курашчисидир.

Яна, ушбу «Беовульф ?а?ида достон» англо-сакс ?а?рамонлик эпоси ?амда муаллифнинг орзухо? хаёлоти ?оришмасидан иборат янгича тал?ин эканлигини нуктадон y?увчи англаб етган бyлса, не ажаб. Кyнгилдаги асл мурод, айтар сyзим шул эдики, ёру?лик ва зулмат, эзгулик ва ?або?ат деб аталмиш икки ?арама-?арши кучларнинг азалий кураш талотyпида мен эзгулик томондаман ва эзгулик ?yши?ини мангу куйлаб yтаман…



    О?илжон ?офуров; 2019 йил, июнь.




ГОГОЛНИНГ ФИЛЕМОН ВА БАВКИДАСИ


Севимли китоб, севимли асар ?а?ида ?амиша э?тирос билан сyзлагимиз келади. Зеро, севимли асар инсон ?албига бе?иёс маънавий озу?а бериб, тасаввур оламини бойитади, тафаккур уф?ларини кенгайтиради. Инсон ру?ияти, ботиний оламида со?ир ?иссиётлар, латиф кечинмалар мавжга келади.

Мен буюк рус ёзувчиси Николай Васильевич Гоголнинг дилимда чу?ур, зав?ли таассуротлар уй?отган «Диканька ?ишло?и о?шомлари» ?амда «Миргород» тyпламидан жой олган ?икоя ва ?иссаларини ?ар сафар айрича маро? билан мутолаа ?иламан. Айни?са, «Май кечаси ёки сув ?изи», «Да?шатли инти?ом», «?адимги замон помешчиклари», «Тарас Бульба», «Иван Иванович билан Иван Никифорович ораларида бyлиб yтмиш жанжаллар ?икояти», «Вий» каби ?иссалар се?р-жозибаси бутун фикру зикримни о?анрабодай yзига тортади; Гоголь оламининг кyз ил?амас кенгликларида ру?иятимни ажиб ?иссиётлар чул?аб олади.





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/ok-ilzhon-ahmedovich-g-ofurov/inson-bugun-va-ertaga-66674698/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Хар йил ва хар бир кун бизга янгидан янги мўжиза ва иҳтироларни тақдим этади, бироқ бу зайилда кетганида, қандай натижага учрайди инсоният? Табиатимиз қай холда келиб қолади? Таниқли роман, хиқоя, шерлар, файласуф ва ёзувчилар бу хақида нима дейишади ва буни биз қандай англашимиз жоиздир? «Инсон бугун ва эртага» — бир нечта филологик ва философик тадқиқотлар тўпламидир, уларда муаллиф инсониятнинг долзарб муаммолари хақида ўз илмий ишларини олиб боради.

Как скачать книгу - "Инсон бугун ва эртага…" в fb2, ePub, txt и других форматах?

  1. Нажмите на кнопку "полная версия" справа от обложки книги на версии сайта для ПК или под обложкой на мобюильной версии сайта
    Полная версия книги
  2. Купите книгу на литресе по кнопке со скриншота
    Пример кнопки для покупки книги
    Если книга "Инсон бугун ва эртага…" доступна в бесплатно то будет вот такая кнопка
    Пример кнопки, если книга бесплатная
  3. Выполните вход в личный кабинет на сайте ЛитРес с вашим логином и паролем.
  4. В правом верхнем углу сайта нажмите «Мои книги» и перейдите в подраздел «Мои».
  5. Нажмите на обложку книги -"Инсон бугун ва эртага…", чтобы скачать книгу для телефона или на ПК.
    Аудиокнига - «Инсон бугун ва эртага…»
  6. В разделе «Скачать в виде файла» нажмите на нужный вам формат файла:

    Для чтения на телефоне подойдут следующие форматы (при клике на формат вы можете сразу скачать бесплатно фрагмент книги "Инсон бугун ва эртага…" для ознакомления):

    • FB2 - Для телефонов, планшетов на Android, электронных книг (кроме Kindle) и других программ
    • EPUB - подходит для устройств на ios (iPhone, iPad, Mac) и большинства приложений для чтения

    Для чтения на компьютере подходят форматы:

    • TXT - можно открыть на любом компьютере в текстовом редакторе
    • RTF - также можно открыть на любом ПК
    • A4 PDF - открывается в программе Adobe Reader

    Другие форматы:

    • MOBI - подходит для электронных книг Kindle и Android-приложений
    • IOS.EPUB - идеально подойдет для iPhone и iPad
    • A6 PDF - оптимизирован и подойдет для смартфонов
    • FB3 - более развитый формат FB2

  7. Сохраните файл на свой компьютер или телефоне.

Книги автора

490 стр. 258 иллюстраций
12+
, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,
Последние отзывы
Оставьте отзыв к любой книге и его увидят десятки тысяч людей!
  • константин александрович обрезанов:
    3★
    21.08.2023
  • константин александрович обрезанов:
    3.1★
    11.08.2023
  • Добавить комментарий

    Ваш e-mail не будет опубликован. Обязательные поля помечены *