Книга - Metro-2033

Metro-2033
Dmitri Qluxovski


İl 2033. Nüvə müharibələrindən sonra xarabalığa çevrilmiş dünyada insan soyu az qala tükənib, radiasiya səbəbindən şəhərlərdə yaşamaq mümkün olmayan hala gəlib. Xarabalıqlar arasında isə dəhşətli mutant varlıqlar dolaşır.

Fəlakətdən xilas olan bir neçə min insan isə yerin altına – dünyanın ən böyük nüvə sığınacağı olan Moskva metrosuna pənah aparır. Bura bəşər övladının son qalasına çevrilir.




Dmitri Qluxovski



METRO-2033

ROMAN





DMİTRİ ALEKSEYEVİÇ QLUXOVSKİ

(1979, Moskva)





Qüdsdəki Hebrev Universitetində Jurnalistika və Beynəlxalq Əlaqələr ixtisası üzrə təhsil almış, gənc olmasına baxmayaraq çox təcrübəli və olduqca nüfuzlu jurnalist peşəsinə sahib olmuş Qluxovski bu günə qədər Fransanın “EuroNews”, Moskvadakı “Russia Today” və “Mayak” radiostansiyalarında işləyib, həmçinin, Almaniyanın “Deutsche Well Radio” və İsrailin “Sky News” milli radio efirlərində müxbir olaraq fəaliyyət göstərib.

Jurnalist kimi Mərakeşdən Qvatemalaya, İslandiyadan Yaponiyaya qədər, demək olar, bütün dünyanı gəzən Qluxovski, Çernobılda Atom Elektrik Stansiyasının partlaması zamanı o dəhşətli anları lentə almaq üçün Ukraynaya gedib; Baykonurda rus raketlərinin kosmosa buraxılışını yaxından izləyib; Qiryat-Şomuna bölgəsində İsrail və “Hizbullah” arasında olan qızğın müharibənin mərkəzindən bütün dünyaya məlumat ötürüb. Qluxovski Şimal Qütbündən birbaşa yayım həyata keçirən ilk jurnalist adını da qazanıb.

Qluxovski rus dililə yanaşı, ingilis, fransız, alman, ivrit və ispan dillərini bilir. Hazırda Moskvada yaşayan jurnalist-yazıçı “Metro-2033” kitabıyla 2007-ci ildə Kopenhagendə keçirilmiş “EuroCon” müsabiqəsində Avropa Elmi Fantastik Ədəbiyyat Cəmiyyəti (“The European Science Fiction Society”) tərəfindən “Həvəsləndirmə Mükafatı”na (“The Encouragement Award”) layiq görülüb.







MÜNDƏRİCAT



1. Səfər başlayır .......................................................

2. Hanter ...............................................................

3. Əgər geri qayıda bilməsəm ......................................

4. Tunelin səsi .........................................................

5. Avtomat daraqları üçün ........................................

6. Güclü olanın haqqı................................................

7. Zülmət Xanlığı .....................................................

8. Dördüncü Reyx ....................................................

9. Öləcəksən ...........................................................

10. Keçid yoxdur .....................................................

11. İnana bilmirəm ...................................................

12. Polis şəhərciyi ......................................................................

13. Böyük Kitabxana ..................................................

14. Yuxarıda .............................................................. …

15. Plan ........................................................................

16. Ölülərin musiqisi .................................................

17. Böyük Soxulcanın övladları .......................................

18. İqtidar .....................................................................................

19. Son müharibə..........................................................

20. Sürünmək üçün dünyaya gələnlər ............................



1

SƏFƏR BAŞLAYIR

Əziz moskvalılar və şəhərin qonaqları!

Moskva metrosu fövqəladə hadisələrin hər an baş vermə ehtimalının yüksək olduğu nəqliyyat vasitəsidir.

Metro vaqonundakı bir elandan



Kim ömür boyu qaranlığa baxacaq qədər cəsur və qətiyyətlidirsə, o da ilk ümid işığını hiss edəcək.

Xan



– Kim var orda? Artyom, bir ora bax!

Tonqalın yanında oturan Artyom həvəssiz yerindən qalxdı, avtomatını götürüb qaranlığa yönəldi. İşıqlı ərazinin kənarına çıxan kimi dayanaraq səs-küylə silahını ayağa çəkib:

– Dayan! Parol! – deyə, bağırdı.

Bir dəqiqə bundan əvvəl qaranlıqdan qəribə qışqırtı və uğultulu səslər eşitmişdilər. İndisə həyəcanlı ayaq səsləri eşidilirdi. Artyomun gur səsindən, silahının cingiltisindən qorxan bir nəfər geriyə, tunelə qayıtdı. Artyom sürətlə tonqalın yanına qayıdaraq Pyotr Andreyeviçə səsləndi:

– Kim olduğunu demədən birdən-birə yox oldu.

– Ay fərsiz! Əmrdən xəbərdar idinsə, bilməliydin ki, kimdənsə parol soruşanda cavab vermirsə, atəş açmalısan! Kim olduğunu hardan biləcəksən? Bəlkə də qaralardır, bizim əraziyə soxulurlar.

– Yox! Əminəm ki, insan deyildi… Qəribə səsdi… Ayaq səslərindən insana oxşamırdı. Məgər insanın ayaq səslərini tanıya bilmirəm? Çox yaxşı bilirsiz ki, Pyotr Andreyeviç, qaralar xəbərdarlıq etmədən, qəflətən hücuma keçirlər; hələ bu günlərdə növbətçi hissəyə silahsız hücum etmişdilər, gözübağlı pulemyotun üstünə getmişdilər. Amma indiki səs qorxaq bir heyvanın ayaq səslərini xatırlatdı.

– Yaxşı, Artyom! Yaman ağıllısan… Amma bundan sonra aldığın əmrləri yerinə yetir və artıq düşünmə. Bəlkə də, bu casusdu. Sayca az olduğumuzu gördü, sonra da daha güclü dəstəylə… Nəticədə hamımızın boğazından yapışıb hərəmizin xirtdəyinə bir bıçaq, sonra da eynən “Poleşayevskaya”dakı kimi bütün stansiyanın kökünü kəsəcəklər. Zibili vaxtında öldürmədin! Sadəcə diqqətli ol, gözünü dörd aç! Bir də belə şey təkrar olunsa, yenə atəş açmasan, səni onun arxasınca tunelə göndərəcəyəm, xəbərin olsun!

Artyomun tükləri ürpəşdi. Bir anlıq sərhəddin 500 metr o tərəfindəki tuneli gözlərinin önünə gətirdi. Sadəcə düşünmək belə, insanı dəhşətə gətirirdi. Şimala tərəf 500 metrdən o tərəfə heç kim getməyə cəsarət etmirdi. Kəşfiyyatçılar, sağlam, dünyagörmüş kişilər, köhnə dəniz piyadaları belə 480 metr irəlilədikdən sonra, dayanıb siqaretlərinin közünü əlləriylə gizlədərək, gecəgörmə cihazıyla ətrafa nəzarət edirdilər.

Növbətçi hissə stansiyadan 250 metr uzaqda, sərhəd dirəklərindən təxminən 50 metr aralıda yerləşirdi. Sərhəd nəzarəti gündə bir dəfə həyata keçirilirdi, son yoxlama hələ bir neçə saat əvvəl həyata keçirilmişdi. İndi növbətçi hissədə son növbəydi və bəlkə də onları qorxuya salan vəhşilər sonuncu istehkamdan bu tərəfə daha da yaxınlaşmışdılar. Tonqal və insanların varlığı mutantları cəlb edirdi.

Artyom yerinə oturdu və soruşdu:

– “Poleşayevskaya”da necə olmuşdu?

Bu tükürpədici əhvalatı, əslində çox yaxşı bilirdilər. Öz stansiyasındakı səyyar satıcılar hadisəni danışmışdılar. Yenə də eyni başsız mutantlar haqqında qorxulu nağılları və ya azyaşlı uşaqları oğurlayan vampirlərin hekayələrini dinləməkdən həzz alan uşaqlar kimi, bildiyi hekayəni bir də dinləmək ona həyəcan verəcəkdi.

– “Poleşayevskaya”da nə baş verdi? Eşitmədinmi? Qəribə hekayəydi. Qəribə və qorxulu. Əvvəlcə nəzarətçi qruplar ard-arda yox oldular. Tunelə getdilər və bir daha geri dönmədilər. Demək olar, bizimkilərə bənzəmirdilər, yaddılar, amma stansiyaları da onlara görə daha kiçikdi, orda çox insan yaşamır. Daha doğrusu, yaşamırdı. Hər nəsə, birdən-birə ortadan yox oldular. Əvvəlcə yolda ləngidiklərini zənn etdilər, çünki tunel buradakı kimi dolanbacdı. – deyə, sözlərinə davam etdi. Onun müqayisəsindən Artyomun bədəninə vicvicə düşdü, – Nə qədər işıqlandırsalar da, nə növbətçi hissəsindən, nə də ki, stansiyadan heç bir şey görünmürdü. Hər nə oldusa, yox olmuşdular. Yarım saat, bir saat, iki saat… Bəs hara yoxa çıxa bilərdilər? Ən çox bir kilometr uzaqlaşmışdılar, daha uzağa getmək onlara qadağan olunmuşdu, üstəlik, ağılsız da deyildilər. Kimsənin heç nəyi görməməsi əslində normaldı. Əsl qorxulu olansa, kimsənin heç nə eşitməməsiydi. Bir səs də. Heç bir nişan, iz də yoxdu.

Artyom Pyotr Andreyeviçi danışdırmağına bir qədər peşman olmuşdu. Çünki o, ya bu mövzu haqqında çox şey bilirdi, ya da böyük xəyal gücü vardı. Danışdıqları, xəbər gəzdirməyin həvəskarı olan səyyar alverçilərin da yuxusuna girməzdi. Artyom tonqalın yanında narahat oturmuşdu, tuneldən gələn ən xəfif hənirti belə, vahimələnməsinə səbəb olurdu.

– Bax, belə… Əvvəlcə nəzarətçilərin qaçdığını düşündülər. Bəlkə də gördükləri işdən razı deyildilər. Ona görə də ərazini tərk etmişdilər. Hamısının canı cəhənnəmə! Təkidlə daha rahat həyat istəyirlərsə, başıboş insanların arxasınca getsinlər. Anarxist sürüsünə, onun kimilərə bunu qəbul etmək daha asan olardı. Amma bir həftə sonra, bir nəzarətçi heyəti də yoxa çıxdı. Halbuki, onların da stansiyadan yarım kilometrdən uzağa getməyə ixtiyarları yoxdu. Və yenə eyni hekayə: Sanki yer aralanmışdı, içinə girmişdilər. Bu dəfə stansiyadakıların da kefləri pozulmuşdu. Bir həftə içində iki nəzarətçi dəstə birdən yoxa çıxıbsa, hardasa böyük səhvlərin edildiyi, işlərin düzgün getmədiyi deməkdi. Bir tədbir görülməliydi. Ciddi, təcili tədbirlər… Beləliklə, 300-cü metrdə bir sədd çəkildi. İstehkam qurma sənətinin qaydalarına görə, qum torbalarını sürükləyərək gətirib üst-üstə yığdılar, bir avtomat, bir projektor yerləşdirdilər. “Beqovaya”ya kuryer göndərdilər. “Beqovaya” və “1905-ci il” stansiyaları konfederasiya yaratmışdılar. Daha əvvələr “Oktyabrskaya” da onlarla birlikdəydi, amma sonra nəsə baş vermişdi, kimsə dəqiq bilmir. Bir qəza, ya da nəsə… Ora artıq yaşamaq mümkün olmayan vəziyyətə düşdüyünə görə, dağılışdılar. Amma indi bunun əhəmiyyəti yoxdur. “Beqovaya” stansiyasına bir nəfər göndərdilər, xəbərdarlıq parollarısa beləydi: “kolluqlarda bir şey var, ehtiyac duyulduqda kömək edə bilərsizmi?”

İlk qasid ünvana təzə çatmışdı, “Beqovaya”dakılar hələ verəcəkləri cavabı düşünürdülər. Aradan bir gün keçməmişdi ki, ikinci qasid də qan-tər içində özünü çatdırdı: Onların gücləndirilmiş müdafiəsi tamam məhv olub. Heç atəş də aça bilməmişdilər. Hamısı doğram-doğram olmuşdu. Onları sanki yuxuda qırmışdılar. Bax, ən qorxulusu budur!

Yaxşı, aldıqları göstəriş və əmrləri bir yana qoyaq, bəs bu qədər hadisədən sonra necə yuxuya getmişdilər? “Beqovaya”lılar özləri də başa düşürdülər ki, əgər tədbir görməsələr, axırları çatacaq. Beləliklə, döyüşçülərdən hücum dəstəsi yaratdılar, minaatanlardan və silahlarla təchiz edilmiş 100 nəfərdən ibarət dəstə. Təbii ki, bu bir az vaxt aldı, yarım gün qədər… Baş vermiş hadisə çox qəribəydi, çünki ortada cəsəd yoxdui, sadəcə hər yer qana bulanmışdı. Vəziyət beləydi. Bu hadisəni kimin etdiyini ancaq Allah bilirdi. Mən belə bir şeyi insanların edə biləcəyinə inana bilmirəm.

Artyom yavaş səslə soruşdu.

– Axı “Beqovaya” stansiyasında nə baş vermişdi?

– Heç nə olmadı. Bütün bu fəlakəti gördükdən sonra, Poleşayevskayaya gedən tuneli partlatdılar. İndi eşitdiyimə görə, tunelin 40 metrdən çoxu torpaqla örtülüb, texnikasız keçmək mümkün deyil. Bəs texnikanı haradan alacaqsan? 15 ildir, paslanıb qalıb!

Pyotr Andreyeviç susdu və gözlərini tonqala yönəltdi.

Artyom sakitcə öskürdü və etiraf etdi:

– Bəli. Gərək atəş açaydım. Mən nə axmaq adamam!

Stansiyanın cənub istiqamətindən birinin özlərinə tərəf səsləndiyini eşitdilər:

– Ey, 250-dəkilər! Sizdə hər şey qaydasındadırmı?”

Pyotr Andreyeviç şeypur çalırmış kimi əllərini ağzına qoyaraq səsləndi:

– Bir az yaxın gəlin! Bir məsələ var!

Tunelin içindən, stansiyaya tərəf olan yolu cib fənəriylə işıqlandıran üç kölgə onlara tərəf yaxınlaşdı; 150-ci metrdəki növbətçilərdi. Tonqalın yanına gəldiklərində fənərlərini söndü-rərək yanlarına oturdular.

– Pyotr, sənsən? Mən də bu gün kimi o biri dünyaya göndərdiniz deyə, öz-özümə soruşurdum, – üç nəfərdən ən yüksək rütbəlisi, adı Andrey olan dedi. Gülümsəyərək əlindəki paketi sıxıb siqaret çıxardı.

– Qulaq as, Andryuşa! Bizim oğlan burda birini gördü, amma vura bilmədi. Həmin məxluq qaçıb tunelin içində gizləndi. Bizimki deyir, o heç insana da oxşamırdı.

– İnsana oxşamırdı? Bəs nəyə oxşayırdı? – Andrey dərhal Artyoma sarı dönüb soruşdu.

– Nə olduğunu görmədim. Parolu soruşmaq istəyəndə, ani olaraq şimala tərəf uzaqlaşdı. Amma ayaq səsləri insanın ayaq səslərinə heç oxşamırdı, çox yüngül, sürətliydi, sanki iki yox, dörd ayağı varıydı.

Qorxmuş ifadəylə gözlərini qırpan Andrey:

– Və ya üç, – deyə, cavab verdi.

Artyomu birdən öskürək tutdu, çünki “Filyovskaya” xəttindəki


üçayaqlı insanların hekayələri yadına düşdü. Orada stansiyaların bir hissəsi torpağın üzərində, səthi hissəsində qalırdı. Tunel də orda daha dayazdı, demək olar, şüalara qarşı qorunmurdu. Bu xətdən, üç ayaqlı, ikibaşlı, buna oxşar bir yığın qəribə varlıqlar metro şəbəkəsinə daxil olurdu.

Andrey siqaretindən bir nəfəs çəkərək yanındakı adamlarına:

– Yaxşı uşaqlar hazır buraya gəlmişkən nə üçün bir neçə gün qalmayaq? Həm yenə üç ayaqlılar gəlsələr, bunlara kömək də edərik. Artyom, çaydanınız var? – dedi.

Pyotr Andreyeviç ayağa durdu, balondan paslanmış bir qaba su tökərək ocağın üstündən asdı. Bir neçə dəqiqədən sonra çaydan buxar çıxarmağa, su qaynamağa başladı, vərdiş etdiyi bu səs Artyomu az da olsa sakitləşdirdi. Ocağa toplaşan insanları bir-bir nəzərdən keçirdi. Hamısı da güclü, qüvvətli adamlardı, ağır həyat şərtlərinə öyrəşmişdilər. İnsan çox əminliklə özünü onlara tapşıra bilərdi. Onların stansiyası öz əmin-amanlığıyla məşhurdu. Çünki stansiyanın adamları da etibarlı, mehribandılar, bir-birlərilə, az qala qardaş kimi dərin, möhkəm dostluq əlaqələri qurmuşdular.

Artyomun yaşı iyirmini keçmişdi. Amma o, yuxarıda dünyaya gəlmişdi. Bu səbəbdən də metroda dünyaya gələn, sadəcə radiasiyadan deyil, yer altında nə qədər canlı varsa, hamısını yox edən günəşin yandırıcı gücündən qorxan insanlar kimi cılız, solğun bənizli deyildi. Onsuz da Artyom sadəcə bir dəfə o da bir dəqiqəyə qədər yuxarıda olmuşdu – arxa plandakı radiasiya o dərəcədə yüksəkdi ki, oranı görməyə çox maraqlı olanlar, yerüstü dünyanın möcüzələrini kifayət qədər seyretməyə imkan tapmadan, bir neçə saat içində yanıb kül olmuşdular.

Artyom atasını xatırlayırdı.

Anasını hələ “Timiryaşevskaya”da yaşadıqları zaman, beş yaşında itirmişdi. Vəziyyətləri yaxşıydı, xoşbəxt yaşayırdılar. Həyat bu şəkildə davam edirdi; ta ki, siçanların stansiyaya hücum etdikləri o günə qədər.

Bir gün hansısa xəbərdarlıq edilmədən, zil qaranlıqdakı yan tunellərdən birinin içindən boz rəngli, böyük siçovullar dalğalar şəklində gəlmişdilər. Bu tunel, şimala gedən əsas xəttin görünməyən bir hissəsindən aşağıya, dərinlərə enir, yüzlərcə dəhlizin dəhşətli, soyuq və iyrənc qoxulu labirintlərində itirdi. Tunel ən cəsur qəhrəmanların belə ayaq basmağa cəsarət edə bilmədikləri yerə, siçanların hökmdarlığına qədər uzanırdı. Tunel və yol xəritəsini səhv oxuyan sərnişin, yolunu itirib bu yeraltı dünyanın sərhədinə qədər gəldikdə, ordan sızan qara təhlükəni intuisiyasıyla hiss edir, girişə açılan dəlikdə vəba xəstəliyinə tutulmuş şəhərin qapısındaymış kimi dəhşətə gəlirdi.

Siçovulları heç kim ürkütməmişdi. Heç kim onların imperiyasına enməmişdi. Kimsə də onların sərhədlərini pozmağa cəsarət etməzdi.

Özləri gəlmişdi bura.

O günə qədər heç kimin görmədiyi böyüklükdə olan siçovullar sərhəddəki sədlərin üzərindən aşıb stansiyanı ələ keçirdikləri gün bir çox insan ölmüşdü. Siçanlar elə çoxuydu ki, insanlar altlarında qalmış, ölüm hay-küyləri siçan səslərindən boğulmuş, səsləri eşidilməz olmuşdu. Yollarına kim çıxır-çıxsın, ölü olsun, canlı olsun, bütün insanları, hətta ölü həmcinslərini belə gəmirmiş, ağlagəlməz gücün təsirində, qəddarlıqla irəliyə, daha irəliyə, yollarına davam etmişdilər.

Sadəcə bir neçə nəfər sağ qalmışdı. Onlar da belə hallarda ilk köməklik göstərilən qadınlar, yaşlılar və ya uşaqlar deyil, ölüm dalğası gəlməzdən əvvəl tədbirli hərəkət edən beş nəfər güclü sakindi.

Bu hadisədə onların sağ-salamat qalmaqlarının tək səbəbi onların cənub tunelində keşik çəkmələriydi. Stansiyadan gələn hay-küyləri eşitdikdən sonra içəridən bir şəxs nə baş verdiyini görmək üçün hadisə baş verən tərəfə qaçdı. Hadisə baş verən yerə çatanda, “Timiryaşevskaya” çoxdan ölüm-qalım müharibəsindəydi. Siçovulların dalğavari formada insanlara hücum çəkdiklərini gördü və nə baş verdiyini başa düşdü. Təcili geri qayıtmaq istədi. O, stansiyanı müdafiə edənlərə artıq kömək edə bilməyəcəyini hiss etmişdi. Bir nəfər onu birdən tutub saxladı. Başını çevirəndə formasının qolunu israrla dartan, sifəti qorxudan az qala tanınmaz vəziyyətə düşmüş ümidsiz qadın qışqıraraq:

– Əsgər ona kömək et, onu xilas et! Ona mərhəmət et!

Özünə tərəf uzadılmış bir uşaq əliylə, bir neçə şiş barmaq görmüşdü sadəcə. Bir insanın həyatını xilas etmək üçün yox , ona “əsgər” deyə, səslənildiyi, mərhəmət diləndiyi üçün o əli tutmuşdu. Sonra da uşağı qoltuğunun altında sıxıb saxlamış, gələn ilk siçanlarla mübarizəyə başlamışdı. Bu, ölüm-dirim mübarizəsiydi; tunelin içində, çox böyük çətinliklərlə mübarizə aparan ölüm yarışıydı. 50 metr uzaqdan onlara motoru işə salmağı tapşırdı. Hadisə yerindən təcili olaraq aralanıb stansiyanı tərk etdilər. Bu zaman qarşılarından keçən insanlara səslənərək:

– Qaçın! Siçanlar!

Amma onların hamısı xilas ola bilməyəcəklərini çox yaxşı anlayırdılar. Çox şükür ki, bir vaxtlar sülh içində yaşadıqları “Savyolovskaya”nın növbətçi hissəsinə yaxınlaşdıqda, onları təcavüzkar bilib atəş etməmələri üçün sürətlərini yavaşlatdı. Yaradana sığınıb keşik çəkənlərə var güclərilə qışqırdılar:

– Siçanlar! Siçanlar gəlir!

Bunların hamısı “Savyolovskaya”nı tərk edərək uzaqlara qaçmağa hazırdılar. “Serpuxovsko-Timiryaşevskaya” xəttini


başdan-başa keçib dayanmadan bir qaçış yolu tapmaq üçün dua edərək qorxulu siçovul lavasının bütün metro stansiyanı əhatə etmədən, bir hədəfə çatanadək, hara olur-olsun, qaça bildikləri qədər qaçmaq, bu qorxunc varlıqlardan uzaqlaşmaq istəyirdilər. Bütün istədikləri bu idi…

Amma xoşbəxtlikdən, “Savyolovskaya”da həm özlərinin, həm də bütün stansiyanın hətta bəlkə də bütün xəttin həyatını xilas edəcək bir şey varıydı. Növbətçi hissədəkiləri böyük həyəcanla onları gözləyən təhlükə haqqında xəbərdar etmişdilər ki, onlar təcili sürətdə möhtəşəm qurğunu ortaya çıxardılar. Bu qurğu alov püskürən aparatı. Peşəkar ustalar tərəfindən yığılmış avadanlıqdı, işlək və son dərəcə funksionaldı.

İlk siçan sürüsü uzaqdan görünməkdəydi, zülmət qaranlıqlardan minlərlə siçanın ayağından çıxan xışıltı, uğultu səsləri, get-gedə artmaqdaydı ki, keşikçilər alov püskürən aparatı işə salaraq yandırıcı maddəni siçovulların üstünə püskürtdü. Püskürtdükdən sonra təkrar bağladılar. Bu aparat vasitəsilə davamlı, fasiləsiz şəkildə 15-20 dəqiqəyə qədər tunelin içinə püskürdərək siçanları yandırıb kül etdilər. Tuneli yanmış ətdən ətrafa yayılan iyrənc üfunətlə, siçovulların vəhşi səsləri bürümüşdü. Həyatlarını xilas edən bu qurğu daha sonra onların qəhrəmalıqlarını metronun bütün xətlərində məşhurlaşdıracaq “Savyolovskaya” stansiyasındakı keşikçiləri hər an ola biləcək hücümlara qarşı hazır vəziyyətdə saxlanılmışdı.

“Timiryaşevskaya”dan qaçan beş qaçqınla xilas etdikləri bir azyaşlı uşaq vardı.

Bir uşaq: Yəni Artyom.

Siçovullar geri çəkilmişdilər. Müharibə sənətinin və insan əməyinin ən son məhsullarından biri olan bu silah, siçanların qəzəbini, sinirlərini sarsmışdı. İnsan övladı digər canlılardan hər zaman daha yaxşı qatildi.

Siçanlar dalğa şəklində ordan uzaqlaşaraq heç kimin bilmədiyi səltənətlərinə geri qayıtmışdılar. Ağlasığmaz qədər dərinlikdəki bütün bu labirintlər sirlərlə doluydu. Sanki bu labirintlərin metro üçün elə bir faydası yoxdu.

Köhnə metro işçiləri and içsələr belə, metronun insanlar tərəfindən tikilməsi inanılmaz gəlirdi.

Daha əvvəllər metroda işləmiş, bu sahədə profesionallaşmış insanlardan arxada az qala heç nə qalmamışdı. İnsanlar bu amilləri nəzərə alaraq köhnə metro işçilərini göz bəbəyi kimi qorumağa çalışırdılar.

Stansiyanın bütün sakinləri bu insanlara böyük hörmətlə yanaşmış, övladlarını bu tərbiyəylə böyütmüşdülər. Artyomun o günə qədər tanıdığı insanlar içində yalnız köhnə bir köməkçi vaqon işçisini xatırlaması bəlkə də bu səbəbdəndi: qarayanız, qısaboy adamdı. Uzun illər yer altında işləməkdən bükülmüş belində, sıxlığını çoxdan itirmiş, köhnəlmiş, cırılıb-yırtılmış, solmuş, amma bütün bunlara baxmayaraq admiralın rəsmi mərasimlərdə böyük qürurla geyindiyi metro işçisinin forması vardı. Hələ o vaxtlar yaramaz, dəcəl uşaq olan Artyom köməkçi metro işçisinin xəstə bədənində sanki möhtəşəm böyüklük və güc olduğunu hiss etmişdi.

Burda təəccüblü heç nə yoxdu. Stansiyanın digər sakinləri üçün metronun köhnə işçiləri onlar üçün yeni, az təhlükə daşımayan yeraltı həyatın bələdçiləriydilər.

Onlara həmişə bu gözlərlə baxır, sözlərinə qeyd-şərtsiz inanırdılar, çünki digərlərinin həyatda qalması onların elminə, bacarığına bağlıydı.

Vahid metro sistemi çökəndə atom bombasına qarşı təhlükəsiz yeraltı sığınacaq, mükəmməl mülki müdafiə obyekti olan Moskva Metropoliteni böyük qarışıqlıq və anarxiyaya qərq oldu. Bu zaman köhnə metro işçiləri stansiyaları idarə etməyə başladılar.

Zamanla stansiyalar bir-birindən asılı olmayan müstəqil müstəqil “dövlət”lərə çevrildilər. Öz ideyalarına uyğun, istədikləri kimi rejimlər yaratdılar, öz ordularını qurdular. Stansiyalar bir-birləriylə uzun müddət sürən müharibələr apardılar, öz aralarında federasiyalar, konfedarasiylar yaratdılar.

Bu gün belə, çox dövlətlər özlərini inkişaf etdirmək, daha da böyümək, söz sahibi olmaq üçün öz mənafeləri naminə bir çox layihələrə qoşulurlar. Belə ki, ortaq düşmənlərinə qarşı özlərinə yaxın bildikləri bir neçə dövlətlərlə qısamüddətli müqavilələr imzlayırlar. Ortaq düşmənlərini zərəsizləşdirdikdən, məqsədlərinə çatdıqdan sonra öz aralarında düşmənçilik edir, bir-birinin xirtdəyindən yapışırlar.

Onlar az qala hər şeyə görə didişirdi: Həyati məkan üçün, gün işığı tələb etməyən zülallı bitkilər, göbələklər, yeraltı göbələklərlə qidalanan donuzların yetişirildiyi fermalar uğrunda. Və bir də əlbəttə, suya – daha doğrusu filterlərə görə.

Öz stansiyalarında filtrasiya qurğusu olmayan, zəhərli, şüalanmış sudan ölməyə məhkum insanlar vəhşiləşərək generator olan, sutəmizləyən filtrasiya qurğularına sahib, göbələklərin yetişdirildiyi, donuz saxlanıldığı qonşu stansiyalara hücum edirdilər. Bu basqınçılara metroda “barbar” deyirdilər. Barbarları irəliyə həm özünü qorumaq instikti, həm də inqilabi “alıb-bölüşdürmək” prinsipi atırdı.

İnkişaf edən stansiyalardasa peşəkarlar tərəfindən keçmiş hərbi birləşmələr tipində müdafiə dəstələri yaradılırdı. Bu dəstələr son damla qana qədər döyüşür, əks-hücumlar təşkil edirdi. Beləliklə, stansiyalararası tunellərin hər metri döyüşlə verilir, döyüşlə də alınırdı. Stansiyalar qonuşlarını cəzalandırmaq, ya da qənimət ələ keçirmək üçün öz hərbi güclərini artırmağa çalışır, silah, patron ehtiyatının çoxluğuna önəm verirdilər.

Həmçinin, müxtəlif dəlmə-deşiklərdən yol tapıb tunellərdəki insanlara hücum edən eybəcər varlıqlara – mutantlara qarşı da mübarizə aparmaq lazım gəlirdi.

O pis, qəribə, görkəmsiz, təhlükəli varlıqlar, bəşəriyyət qaydalarına elə ziddiydilər ki, bunlardan bircə dənəsini Darvin görə bilsəydi, böyük ümidsizliyə qapılardı.

Çox güman, məhz radioaktiv şüalar heyvanlar ələminin zərərsiz nümayəndələrindən cəhənnəm varlıqları yaratmışdı. Bəlkə də bunlar həmişə o dəhlizlərdə yaşamışdılar, indi də insanlar onları narahat etmişdi. Bu qəribə varlıqlar mövcud heyvan növlərindən nə qədər fərqli olsalar da, yenə yer üzündəki həyatın bir parçasıydılar. Demək olar, formasız, qeyri-müəyyəndilər, amma hər nə olursa olsun, həyatın bir parçasıydılar. Bu planetdəki bütün orqanizmlər kimi, onlar da başlıca impulsa tabeydilər.

Həyatda qalmalıydılar. Həyatda qalmaq üçünsə çoxalmalı və döyüşməliydilər.

* * *

Artyom, içi çayla dolu ağ rəngli qutunu götürdü. Doğma çaydı bu, öz stansiyasının çayı. Əslində tərkibinə görə, əvvəlki çaydan çox fərqlənirdi: ağ göbələklərin qaynadılmasından əldə edilmiş bir şeydi, çünki əsl çayı tapmaq artıq qeyri-mümkündü. Göbələk suyundan çox bahalı olduğu üçün, sadəcə əhəmiyyətli bayram günlərində içirdilər. Gəl gör ki, stansiyadakılar yenə də o qarışıq, pis qoxulu içkiləri sevirdilər, bu səbəbdən də hətta böyük fəxrlə ona “çay” deyirdilər.

Başlanğıcda stansiyaya gələn xaricilər ağızlarına alan kimi iyrənərək geri qaytarmış, amma sonralar öyrəşmişdilər. Bu çayın adı qısa vaxtda məşhurlaşmışdı, səyyar satıcılar belə, yalnız çay üçün buraya gəlirdilər. Məhz bu çaya görə əvvəllər bir neçə nəfər özünü təhlükəyə də atmışdı. Amma VDNX çayı bütün stansiyalarda məşhurlaşandan sonra “Hanza” İttifaqı belə, çayla maraqlanmış, bu sehrli içkini satın almaq üçün böyük karvanlar VDNX stansiyasına axın etmişdilər.


Nəticədə böyük pul kütləsi axışmağa başlamışdı. Pul harda varsa, orda silah da vardı və təbii ki, odunla, vitaminlər də. Yaşamaq bu idi. Metro sakinlərinin “pul” olaraq dəyərləndirdiyi əsas vahidsə patrondu. Metroda bütün ticarət işləri patronlarla həyata keçirilirdi.

VDNX stansiyasında da çay istehsalıyla birgə stansiya inkişaf etməyə başlamışdı. Ətrafdakı stansiyalardan, “Koltsevaya” xəttindən işgüzar adamlar da bura köçmüş, bolluq və firavanlıq ayaq açmışdı.

VDNX stansiyası sakinləri donuzlarıyla da qürur duyurdular.

Sanki donuzlar ilk burdan metroya daxil olmuşdular.

İsti çayını diqqətlə, sakitcə, qurtumlarla içən Andrey:

– Bura bax, Artyom, Suxoyun işləri necə gedir? – deyə, soruşdu.

– Saşa əmini deyirsən? Hər şey qaydasındadır. Bizimkilərlə getdiyi eskpedisiyadan təzəcə qayıdıb. Yəqin siz də bilərsiz…

Andrey Artyomdan 15 yaş böyükdü. Əslində nəzarətçiydi. 250 metrdən əvvəlki bölgədə çox az görünürdü, o da sadəcə karton komandiri olaraq. Amma bu dəfə Andrey Petroviçi 150 metrədək olan bölgəyə qoymuşdular. Ona görə ki, bütün dəhlizlər onu çəkirdi, qaranlığın daha yaxınına getmək, sirli valıqlara bir az da yaxınlaşmaq üçün ən yaxşı bəhanələrdən istifadə edir, ən kiçik səhvi fürsət bilirdi. Tuneli sevirdi, tunelin bütün giriş-çıxışlarına yaxşı bələddi, amma stansiyada yaşayan şəhərlilər, işçilər, alverçilər, idarə işlərində çalışan rəhbərlər arasında özünü bədbin, narahat hiss edirdi. Bəlkə də orda özünə ehtiyac duyulmadığı üçün belə düşünürdü. Göbələk əkmək üçün kiçik ləklər qazmadan dura bilmirdi, nəfsinə hakim olmağı bacarmır, bu xüsusiyyətini də çox yaxşı bilirdi. Bundan başqa, dizinə qədər palçığa girib donuzlar üçün yem hazırlayırdı. Həmçinin, ticarət də ona uyğun iş deyildi uşaqlığından bəri satıcılarla yola getmirdi. Hər zaman döyüşçü, əsgər olaraq qalmışdı, kişiyə yaraşan, kişi üçün ən uyğun işin bu oldğunu düşünürdü. Üst-başları üfunət iyi verən qara camaatı, acgöz alverçiləri çox vaxt hərəkətlərinə tab gətirə bilmədikləri dövlət işçiləri, az yaşlı uşaqlarla qadınları qorumaqdan başqa işinin olmamasından dolayı hər zaman özüylə fəxr etmişdi. Andreyin özündən razılığı, kobud rəftarına baxmayaraq həmişə ətrafındakıları qoruması, vəziyyətlərilə maraqlanması hamı, xüsusən də qadınlar tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanırdı. Qadınlar ona qucaq açır, rahatlıq vəd edirdi. Andreyin rahatlığısa ancaq 50-ci metrdə, stansiyanın işıqları gözdən itəndən sonra başlayırdı.

Çay onu elə isitmişdi ki, beretini başından çıxardı, formasının qoluyla nəm bığlarını silərək Artyomdan atalığı Saşanın – Saşa əminin son tədqiqat gəzintisiylə bağlı danışdığı təzə xəbərlərdən, ətrafda dolanan söz-söhbətlərin nə olduğunu soruşdu.

Saşa əmi 19 il əvvəl “Timiryaşevskaya” stansiyasında körpə oğlan uşağını siçovullardan xilas edən, sonra atmağa vicdanı yol vermədiyi üçün Artyomu öz oğlu kimi böyüdən adamdı.

– Bunlar haqqında bildiklərim ola bilər, – Andrey dedi, – Amma ikinci dəfə dinləmək yenə də mənə xoşdur. Narahat etmirəm ki?

Andrey Artyomu yola gətirmək, danışdırmaqçün böyük əziyyət çəkdi. Artyom ögey atasının əhvalatlarından onsuz da böyük fəxrlə danışırdı, nəticədə hamı onu böyük maraqla dinləyəcəkdi.

– Yəqin hara getdiklərindən xəbəriniz var da… – Artyom dedi.

– Hə… Cənuba tərəf getdiyini bilirəm. Stansiya rəhbərliyi hər şeyi böyük sirr kimi gizlədir, – Andrey kinayəylə yanındakı adamlardan birinə göz vuraraq dedi, – Başa düşürük, rəhbərliyin verdiyi xüsusi tapşırıqlardır.

Artyom, etiraz əlaməti olaraq əlini qaldırdı.

– Yox, bu dəfə qətiyyətlə deyə bilərəm ki, ortada sirr olacaq nəsə yoxdur.

– Hər halda, səfərləri kəşfiyyat üçündür. Sadəcə bəzi şayiələr ətraflı şəkildə araşdırılacaq, məlumat toplanılacaq. Bu dediklərim dəqiq məlumatlardır. Bizim stansiyada boşboşuna danışan adi səyyar alverçinin sözlərinə aldanmayın. Bəzən bu alverçilər qəsdən səhv məlumatları yayan təxribatçılar olur. Alverçilərə bel bağlamaq olmaz, – Andrey dedi, – Onların hamısı acgözdür. İnsan necə əmin ola bilər ki? Bu gün sənin çayını Hanaslara, sabah səni bir başqasına satar, həm də nəyin var, nəyin yoxsa, hər şeyinlə birgə. Bəlkə də məqsədləri elə bildiyimiz məlumatları əldə etməkdir. Açıq danışsam, bizim alverçilərimizə belə tam güvənmirəm. Onlar hər xırda fürsətdə satılmağa hazırdırlar.

– Amma bu məsələdə səhv edirsiz, Andrey Arkadiç. Bizim alverçilərin hamısını şəxsən tanıyıram. Normal insanlardır. Bu işi kimsə görməlidir. Alverçilər sadəcə pulu çox sevirlər və başqalarından daha yaxşı yaşamaq istəyirlər.

– Mən də onu deyirəm. Pulu hər şeydən çox sevirlər. Başqalarından daha yaxşı yaşamaq istəyirlər. Bəs belədirsə, tunelin içində azdıqlarında nə edəcəklərini bilirsən? O biri stansiyada, hansısa agentin onları satın ala bilməyəcəyinə təminat verə bilərsənmi? Təminat verə bilərsən, yoxsa yox?

– Hansı agentlər? Bizimkilərdən elə şey görmüsən?

– Bax, Artyom! Hələ cavansan, çox şeyi də bilmirsən. Ən yaxşısı budur, yaşlıların dediklərinə diqqətlə qulaq as! O zaman daha çox yaşayarsan, buna əmin ol!

– Alverçilər olmasa, burada silahsız qalarıq. Köhnəlmiş “Berdan” tüfənglərilə


qaralara duz püskürdüb, sonra da oturub çayımızı içərdik.

– Yaxşı, yaxşı, iqtisadçı olub başımıza! Ən yaxşısı, Saşanın orada nə gördüyünü danış. Qonşu stansiyalarda nələr baş verib? “Alekseyevskaya”da, “Rijskaya”da…

– “Alekseyevskaya”damı? Yeni nəsə yoxdur. Göbələk yetişdirməyə davam edirlər. Sadəcə bir kənddir ora, başqa nəsə yoxdur. Demək istədiyim, – Artyom səsini alçatdı, – Sadəcə bizə qoşulmaq istəyirlər. Deyəsən, “Rijskaya” da əleyhinə deyil. Cənubdan təzyiqlər getdikcə artır. Hazırda vəziyyət yaxşı deyil. Davamlı olaraq bəzi həyati təhlükələrdən danışırlar, ortada söz-söhbətlər gəzir. Hamı nədənsə qorxur, amma nə səbəbdən və nə üçün qorxduğunu heç kim bilmir. Bəzən “Hanza” İttifaqından qorxurlar, bəzən də başqa şeylərdən. İndi bizimlə danışıqlara başlayıblar.

– Bəs nə istəyirlər?

– Onlarla federasiya qurmağımızı, ortaq müdafiə sistemi yaratmağımızı, hər iki tərəfdən sərhədləri gücləndirməyi, tunellərdə daimi işıqlandırma sisteminin qurulmasını, polis təşkilatının yaradılmasını, yan tunellərin, koridorların torpaqla örtülməsini, nəqliyyatda istifadə olunan qurğuların istifadəyə verilməsini, telefon kabellərinin döşənilməsi və boş ərazilərdə göbələk əkilməsini… Qısası, istəyirlər ki, yaranan çətinlikləri birlikdə dəf edək.

Andrey donquldandı:

– Bəs daha əvvəl haradaydılar? Bütün bu qorxunc varlıqlar “Botaniçeski Sad”dan, “Medvedkovo” stansiyasından bura gəldikləri zaman, haradaydılar? Qaralar bizə hücum edəndə nə düşünürdülər?

– Andrey, mənə bax! – Pyotr söhbətə qoşuldu, – Başına bəla açma. Xoşbəxtlikdən, hələ qaralar buraya gəlməyiblər! Əslində, biz heç onları məğlub da etmədik. Hər halda öz aralarında nəsə hadisə baş verib, məhz bunun üçün hələ səsləri çıxmır. Bilmək olmaz, bəlkə də qüvvə toplayırlar. Bütün hallarda, bu qonşularla əməkdaşlıq etmək bizim üçün xeyirlidir. Hətta deyərdim ki, digər qonşularımızla da… Belə əməkdaşlıqlar hər iki tərəfin xeyrinə olardı.

– Nəticədə hamımız müstəqil, bərabər və qardaş olarıq, – Andrey əsəbi şəkildə və ironiyayla bunları deyərkən, bir tərəfdən də əllərini ölçürdü.

Artyom incik səslə:

– Deyəsən, söhbətim daha sizi maraqlandırmır! – dedi.

– Yox, Artyom, sən davam et! – Andrey dedi, – Pyotrla mən daha sonra davam edərik. Bu ikimizin arasındakı əbədi davadır. Heç vaxt bitməyəcək.

– Yaxşı! Sözdə rəhbər qəbul etdiyimiz, sadəcə bu məsələlərin incəliklərini müzakirə etmək lazımdır. Bu yaxınlarda iclas olacaq. Sonra da referendum.

Andrey ağzını büzüşdürdü:

– Bəli, bəli! Referendum. Xalq “bəli” desə, hər şey qaydasındadır. Demək, əksinə, “yox” qərarı versə, xalq səhv qərar vermiş olacaq. Belə olduğu halda, bu məsələlər üzərində bir daha fikirləşmək lazımdır.

Pyotr Andreyeviç Andreyin fikirlərinə əhəmiyyət vermədən soruşdu:

– Bəs “Rijskaya” stansiyasında, orda nə hadisə baş vermişdi?

– Yaxşı! Bəs bu stansiyanın arxasınca nə gəlir? Prospekt Mira


, “Hanza” İttifaqıyla sərhəddimiz. Atalığım “Hanza” İttifaqında heç nəyin dəyişmədiyini dedi. “Qızıl Ordu” əsgərlərilə bağlanılan sülh hələ qüvvədədir. Müharibəyə artıq heç kim əhəmiyyət vermir.

“Hanza” İttifaqı əvvəllər “Koltsevaya” Xəttindəki Stansiyaların Birliyi adlanırdı. Lakin bu xətt başqa xəttlərin kəsişməsində yerləşdiyinə görə, bütün metronun kommersantları bura toplandı və “Koltsevaya” İttifaqına əhali arasında “Hanza”


deyilməyə başladı. Tədricən, hətta rəhbərlik tərəfindən də bu ittifaq “Hanza” adlandırılmağa başladı. Bu ad ittifaq üçün daha uğurlu hesab olundu.

İlk vaxtlar bu ittifaq “Koltsevaya” xəttindəki stansiyaların ancaq bir qismini əhatə edirdi. Birləşməsə tədricən həyata keçirilmişdi. Əvvəlcə “Kievskaya”dan “Prospekt Mira” ya qədər uzanan, “Kurskaya”, “Taqanskaya” və “Oktyabrskaya” stansiyalarını da əhatə edən “Şimal Qövsü” yaranmışdı. Daha sonra birliyə “Paveletskaya” və “Dobrınskaya” stansiyaları da əlavə edildi. Beləliklə, ikinci xətt – “Cənub Qövsü” yarandı. Lakin bu “qövs”lərin birləşməsi yolunda əngəl vardı və bu, “Sokolniki “xəttindəydi.

– Əslində, bütün məsələ bundan ibarətdir, – bir dəfə Artyomun atalığı demişdi, – “Sokolniki” xətti həmişə fərqlənib. Plana baxanda bunu birbaşa görmək mümkündü. Birincisi, bu xətt düzxətli oxa bənzəyirdi. Həmçinin, tünd qırmızı rənglə işarələnmiş, üstəlik bütün planlarda stansiya adları özlərinin nə olduqlarını bəlli edirdilər. Misal üçün: “Krasnoselskaya” adlı yerə, 1944-cü ildə faşistlərin işğalından azad edilmiş “Qırmızı kənd” adını vermişdilər. Sonra “Krasnıye vorota”, “Komsomolskaya” stansiyası, “Biblioteka imeni Lenina” və “Leninskiye qorı” olmuşdu.

Görkəmli sosialist keçmişimizə həsrət qalan bəzi insanlar bəlkə, bu adlara görə, yaxud başqa səbəbdən bu xətt üzərində birləşmişdilər. Sovet dövlətini yenidən qurmaq barədə bir-birindən fərqli planlar cızılmağa başlanmışdı.

İlk stansiya kommunizmin ideallarını, sosialist hökumət quruluşunu rəsmi şəkildə qəbul etdiyini elan edən kimi, çox keçmədən yanlarındakı stansiyalar ona qoşulmuşdu. Arxasınca tunelin o başındakı insanlar da onu izləmişdilər. İnqilabın həyəcanına qapılıb öz rəhbərlərini belə devirmişdilər. Artıq onları heç kim saxlaya bilməzdi; həyatda qalan son müharibə ve-teranları, köhnə komsomolçularla partiya işçiləri, təbii ki, bütün proletar, demək olar, hamı inqilabçı stansiyalara qoşulmuşdu.

Metroda yeni inqilabdan, kommunist ideologiyasından məsuliyyət daşıyan komitə yaradıb, adını da Lenini xatırlatması üçün “İnternasional” qoymuşdular.

Bu komitə təcrübəli inqilabçılardan, təbliğatçılardan ibarət qruplar yaratmış, düşmən düşərgələrinə göndərmişdi.

Bütün bunlar qan tökülmədən həyata keçirilimişdi, çünki əlavə istehsal olmadığı üçün “Sokolnitçeskaya Xətti”ndə yaşayan, aclıq çəkən insanlar, təkrar ədalətli quruluşa qovuşmağın həsrətindəydilər. Bunun da ancaq stansiyaları birləşdirilməsilə həyata keçirə biləcəklərinə inanırdılar. Bütün xətdə inqilabın qızıl tonqalları bir anda alovlanmağa başlamışdı. Nəticədə stansiyalar


əvvəlki adlarını aldılar: “Çistiye Prudı” təkrar “Kirovskaya”, “Lubyanka” yenidən “Dzerjnskaya” və “Oxotnıy Ryad” yolu təkrar “Ploşad Sverdlova” oldu. Neytral adları olan stansiyalara eynən ideoloji adlar verildi: “Sportivnaya” stansiyası “Kommunistiçeskaya” adını aldı, “Sokolniki” oldu “Stalinskaya”. Bütün bu mərəkənin başladığı “Preobrajenskaya ploşad” stansiyasısa “Znamya Revolyutsii”, “İnqilab Bayrağı” adını aldı. Bir vaxtlar “Sokolniçeskaya” adlandırılan, amma moskvalıların “Qızıl xətt” kimi xatırladıqları bu xətt rəsmi olaraq “Qızıl xətt” adlandırılmağa başladı.

Bütün bunlara baxmayaraq hər zaman bu belə olmuşdu. Çünki “Qızıl xətt” tamamlanan kimi digər xətlərə ilk tələblərini çatdırmağa başladı. Amma digər stansiyalar üçün sərhədlər asılı vəziyyətə düşürdü. Çünki “Sovet iqtidarı” sözünün nə mənaya gəldiyini hələ də bir çox insan yaxşı xatırlayırdı; “Təşkilatlar” Metronun hər yanına xəstəlik kimi yayılmışdı. “İnter-nasionalistlərin”nin təbliğatçıları yeraltı qatarlara elektrik gətirməyə söz vermişdilər. Və Sovet iqtidarıyla əməkdaşlıq etməklə, ideal kommunizmin qurulacağını iddia etmişdilər.


(Leninist şüarlar heç bu dərəcə utanmazcasına populist olmamışdı.) Lakin “Qızıl xətt”ə qoşulmayan stansiyalar bu yalançı vədlərə aldanmadılar. Məhz buna görə də harada “İnternasional” tərəfdarı görürdülər, tutub “Sovet İttifaqı”na geri qaytarırdılar.

Buna görə də “Qızıl Ordu” rəhbərliyi artıq hərəkətə keçmək vaxtının gəldiyinə qərar verdi: metronun digər stansiyalarından hansısa inqilabın şanlı tonqalını özü yandırmaq istəmirsə, “onda bir az köməklik göstərilməliydi”. Getdikcə güclənən kommunist təbliğatından və mitinqlərindən narahat olan digər qonşu stansiyalar da bənzər qərara gəldilər. Tarixdən öyrənilən dərslər açıq şəkildə özünü göstərmişdi: Kommunizm mik-robunun, ideyalarının ən yaxşı göstəricisi süngüydü, bundan daha yaxşı variant mümkün deyildi.

Fırtına başladı.

Onları geri oturtmağın yolu, kommunizmə qarşı olan stansiyalardan ibarət bir koalisiya yaratmaq və “Hanza”nın rəhbərliyi altında vuruşmaqda görüldü. Kommunizm düşmənləri təşkilatlı müqvimətlə qarşılaşacaqlarını nəzərə almamışdılar, öz güclərinə çox əmindilər. Lakin qələbə qazanmaqları gözlədikləri qədər asan olmayacaqdı. Həqiqətən də, uzunmüddətli, qanlı müharibə oldu. Metronun onsuz da çox olmayan sakinləri üçün, müharibə ölüm-qalım məsələsinə çevrilmişdi. Müharibə il yarım davam etdi. Daha çox qarşılıqlı döyüşlər, belə hallarda ənənəvi olan taktikalara üz tutuldu: partizan hücümları, aldatma taktikaları, tunellərin partladılması, müharibə əsirlərinin kütləvi şəkildə öldürülməsi və hər iki tərəfin bənzər vəhşi hərəkətlərilə davam etdi.

Bu müddət ərzində təşkilatda mitinqlər, təbliğat kampaniyası, hərbi çevrilişlər də əskik olmadı; ordu komandirləri, qəhrəmanlar və xainlər də oldu. Amma bu müharibədə ən çox diqqəti cəlb edən əsas məslələ bu idi: Tərəflərdən heç biri cəbhə xəttində üstünlüyü ələ ala bilməmişdi.

Bəzən tərəflərdən biri digər stansiyanı ələ keçirdib üstünlüyü təmin etdiyi halda, qarşı tərəf bu hücuma bütün gücüylə cavab verərək bu üstünlüyü öz xeyrinə çevirirdi. Amma mü-haribə artıq bitmək üzrəydi, çünki hər iki tərəf çoxlu itki vermişdi. Sağ qalanlar da müharibədən bezmişdilər. İnqilab rəhbərləri sakit şəkildə, heç kimə heç nə hiss etdirmədən başlanğıcda öhdələrinə götürdükləri vəzifələri kənara qoyub daha təvazökar işlərə yönəldilər. Əvvəl hədəfləri sosialist iqtidarı və kommunizmi bütün metro stansiyalarında təbliğ etməkdi, lakin indi “Qızıl Ordu” rəhbərliyi ən azından özləri üçün ən müqəddəs olan şeyi nəzarət altına almaq istəyirdi: “Ploşad Revolyutsii” stansiyasını.

Səbəblərindən biri “İnqilab Meydanı” mənası verən stansiyanın adıydı, amma bundan başqa stansiyanın qüllələrində hələ də qırmızı ulduzların parıldadığı (əgər baxmaq üçün yuxarıya dırmanmağa cəsarət edən olsa) “Qızıl Meydan” olması və Kremlə digər stansiyalardan daha yaxında yerləşməsiydi. Xüsusilə, orda, Kremlin düz yanında, Qızıl Meydanın ortasında Mavzoley


dayanırdı. Mavzoleydə hələ də Leninin cəsədinin olub-olmadığını heç kim bilmirdi, amma artıq bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdu. Uzun illərdir, davam edən Sovet hakimiyyəti vaxtında Movzoley vəzifə dəyişikliyi etmiş, çox xüsusi məzarlıqdan iqtidarın hakimiyyətinin əbədiliyinin müqəddəs simvoluna çevrilmişdi. Əvvəki dövrün böyük liderləri, Mavzoleyin eyvanından təntənəli rəsmi keçid mərasimini qarşılamışdı. Bu iqamətgahın indiki iqtidarda olanları da öz təsiri altına alması çox təbii qarşılanmalıydı. Deyilənlərə görə, “Ploşad Revolyutsii” stansiyasından Mavzoleyin gizli otaqlarına, oradan da Leninin məzar otağına gedən keçidlər vardı.

“Qızıl Ordu” əvvəlki adı “Teatralnaya” olan “Ploşad Sverdlovskaya” stansiyasını nəzarətdə saxlayırdı. Stansiya hər cəhətdən gücləndirilmiş, hər şeylə təchiz edilmiş, “Ploşad Revolyutsii” stansiyasına olunacaq hansısa hərbi müdaxilə zamanı sığınacaq yeri kimi seçilmişdi. İnqilabın öndə gedənləri, rəhbərləri eynilə Səlib yürüşlərində olduğu kimi, dini təbliğat apararaq insanları dayanmadan bu stansiyaya hücuma, Mavzoleyi azad etməyə çağırırdılar. Məhz bunun üçün müdafiə olunanlar stansiyanın “Qızıl Ordu” üçün nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu çox yaxşı bildiklərindən son adamları qalana qədər müqavimət göstərmişdilər. Ploşad Revolutsi alınmaz qalaya çevrilmişdi. Müharibənin ən qanlı, qəddar döyüşləri həmin stansiya ətrafında yaşanmış, ən çox əsgər itkisi də burada olmuşdu.

Bu meydan müharibələri məşhur Aleksandr Matrosov


kimi özünü güllə önünə atan, yaxud düşmən qüvvələrini məhv etmək üçün düşünmədən ölümə atılan qəhrəmanlar yaratmışdı. Hətta qadağan olunmasına baxmayaraq insanlara qarşı od püskürən silahlardan istifadə edilmiş, yenə də uğurlu nəticə əldə olunmamışdı.

Qızıl Ordu bir günlük stansiyanı ələ keçirsələr də, orda qalmağı bacarmır, sabahısı koalisiya qüvvələrinin hücümları nəticəsində böyük itki verərək geri çəkilirdi.

“Biblioteka imeni Lenina” üçün də eyni şəkildə döyüşlər gedirdi. Koalisiya qüvvələri “Qızıl Ordu”nu geri çəkilməyə vadar edərkən, kommunist rejimi “Biblioteka imeni Lenina” stansiyasını işğal etmişdi. Stansiya koalisiya üçün son dərəcə əhəmiyyətliydi, çünki uğurlu döyüş əməliyyatı nəticəsində “Qızıl xətt” iki hissəyə bölünəcəkdi. Xüsusilə, oradan digər üç xətdə uzanan üst keçidlər vardı, “Qızıl xətt” bu üç xətlə sadəcə orda birləşirdi. Nəticə etibarilə, bu stansiya bir növ limfa düyünüydü: “Qızıl vəba” bir dəfə ora düşdüsə, ordan da digər orqanlara yayılacaqdı. Bunun qarşısını almaq üçün koalisiya qüvvələri nəyin bahasına olursa olsun, stansiyanı ələ keçirməliydi.

“Qızıl Ordu” rəhbərliyi “Ploşad Revolutsi” idarəçiliyi altına almaq üçün necə nəticəsiz mübarizə aparırdısa, koalisiyanın da “Biblioteka imeni Lenina” stansiyasını işğal səyləri eyni şəkildə effekt vermirdi.

İnsanlar artıq təngə gəlmişdilər. Hərbi xidmətdən yayınma halları başlamışdı, tərəflər silahları buraxdıqları zaman bir-birlərini qardaş kimi qucaqlayırdılar. Belə vəziyyət Birinci Dünya müharibəsindəki kimi “Qızıl Ordu”nun xeyrinə olmamışdı. Koalisiyanın vəziyyəti də yaxşı deyildi. Həyatlarından davamlı narahatlıq duymaqlarının verdiyi sıxıntıyla bütün ailələr stansiyaların mərkəzindən kənar bölgələrə çəkilirdilər. “Hanza İttifaqı” haldan düşmüş, xeyli güc itirmişdi. Müharibə ən başlıcası ticarətə mənfi təsir göstərirdi. Alverçilər “Hanza”dan əllərini çəkmişdilər. Bir vaxtlar ən əhəmiyyətli ticarət yolları sükuta qərq olmuş, tərk edilmişdi.

Əsgərlər tərəfindən get-gedə daha da az dəstəkləndiklərini hiss edən siyasətçilər silahlar özlərinə qarşı çevrilmədən müharibəni qurtarmaq, bu çətin vəziyyətdən çıxış yolu tapmaq haqqında düşünməyə başladılar. Beləliklə, bu kimi hallarda adət edildiyi kimi böyük məxfilik içində, neytral stansiyada görüş təyin edildi: Sovet nümayəndəsi Moskvinlə “Hanza” İttifaqının rəhbəri Loqinov, koalisiya nümayəndəsi “Arbat” Konfederasiyası


Baş Komandanı Kolpakovdu.

Tərəflər arasında sülh bağlandı. Həmçinin, stansiyalarla bağlı müəyyən dəyişikliklər edildi. “Qızıl Ordu” yarısı uçulub dağıdılmış “Ploşad Revolutsii” tamamilə öz idarəçiliyinə götürdü, qarşılığında “Biblioteka imeni Lenina”


stansiyası “Arbat” Konfederasiyasına verdi. Bu razılaşma hər iki tərəf üçün asan qəbul edilən addım olmamışdı. Konfederasiya üzvlərindən birini, eyni zamanda, şimal-şərqdə əlində nə qədər mülk varsa hamısını itirmişdi.

“Qızıl Xətt” də artıq hər şeyin sahibi deyildi, bölgənin tam mərkəzində öz əmrində olmayan stansiya vardı və xətti iki hissəyə bölmüşdü.

Tərəflər daha əvvəllər sahib olduqları torpaqlardan qarşılıqlı sərbəst keçidə təminat verdikləri halda, nəticə etibarilə bu addım yenə də “Qızıl Ordu”nunun xeyrinə deyildi. Lakin koalisiyanın təklifilə razılaşmaq, bu vəziyyətdə ən düzgün qərardı.

Həqiqətən “Qızıl Xətt”ə mane olmadı. Bu vəziyyətdən daha qazanclı çıxan “Hanza” oldu, çünki bölgəsini bağlamaqla iqtisadi inkişafa gedən yoldakı son maneə də aradan qaldırılmış oldu. Nəticədə “status-kvo”nu qəbul edib köhnə düşmənlərinin bölgədəki təxribatçı və digər antidövlətçilik hərəkətlərindən birdəfəlik qurtuldu. Bütün bunlara baxmyaraq tərəflərin hər ikisi bu sülh barışığından razı qaldı. Bundan sonra silah, top səsləri yerini siyasətçilərə vermişdi, hər iki tərəfin siyasətçiləri bu sülh nəticəsində əldə edilmiş uğurları öz adına yazmaqla xalqının gözünə girməyə çalışacaqdı. Bundan sonra təbliğatçılara böyük iş düşürdü: müharibənin yaratdığı psixoloji sarsıntını aradan qaldırmaq lazımdı.

Sülh müqaviləsinin imzalandığı bu son dərəcə əhəmiyyətli gündən illər keçdi, tərəflər bu razılığa sadiq qaldılar: “Hanza” İttifaqı “Qızıl xətt”i özünə uyğun iqtisadi partnyor qəbul etdi. Onlar da təxribatçı və hücum planlarının üzərindən xətt çəkdilər, rütbəsi “Moskva V.İ.Lenin Metrosu Kommunist Partiyası Baş İdarə rəisi” olan Moskvin kommunist rejiminin bir xətt üzərində qurulmasının nəzəri olaraq mümkünlüyünü


sübut etmiş, tarixi qərar verərək hərbi əməliyyatları durdurmuş, köhnə düşmənlik unudulmuşdu.

Artyom atalığını həmişə diqqətlə dinləyərdi. Ən yaxın keçmişə aid bu ibrətamiz hadisə də, yaddaşına həkk olunmuşdu.

Pyotr Adreyeviç:

– Yaxşı ki, bu qırğınlar o vaxt bitdi, – dedi, – Təxminən il yarımdı ətraf xətlərinə addım ata bilmirdik. Bütün girişlər bağlanmışdı, məcburi passport qeydiyyatı, yoxlama keçirilirdi. O tarixlərdə işlə bağlı həmişə yollarda olurdum. “Hanza” kimi deyildi, buradan keçməyə imkan vermirdilər. Ona görə də bu yoldan istifadə edirdilər, bir dəfə “Prospekt Mira”nın girişində saxlanmışdım. Az qalırdılar, məni güllələsinlər.

– Həqiqətənmi? – Andrey maraqla soruşdu, – Bunu heç danışmamışdın. Bu hadisə necə olub?

Artyom başını aşağı əydi. Aydın məsələydi ki, həmsöhbətinin aktyorluq etməsi onu narahat edirdi. Amma yalan da olsa, danışdığı bu hekayə get-gedə maraqlı əhvalata oxşayırdı. Məhz buna görə də müdaxilə etmədi.

– Deməli, belə… Məni “Qızıl Ordu”nun agenti hesab etdilər. Tuneldən “Prospekt Mira” stansiyasına çatmağıma baxmyaraq hələ bizim xətt üzərindəydim, bir də nə görsəm, yaxşıdı: Stansiyanın bizim tərəfdə qalan hissəsi “Hanza” İttifaqının nəzarəti altında, bu hissə sanki onlara verilmişdi. Xoşbəxtlikdən, o qədər də ciddi nəzarət yoxdu. Balaca bir bazar vardı, bir də kiçik ticarət bölgəsi. “Hanza” İttifaqında necə olduğunu siz də yaxşı bilirsiz… Ətraf xətt üzərindəki stansiyaları evləri kimi istifadə edirdilər. Sərhədin hansısa yerində, ətraf stansiyaların üst keçidlərində ulduzlu xətlərə uzanan sərhəddə gömrük, pasport nəzarəti və digər işlər, demək olar, qaydasındaydı.

Andrey:

– Hamısını bilirik?– deyə, onun sözünü kəsdi, – Konfransdakı kimi çıxış etməyi dayandır, əsas mövzudan danış.

– Pasport qeydiyyatı və digər işlər… – Pyotr Andreyeviç üzünü turşudub, donquldanaraq təkrar etdi və hirsli şəkildə, – Ulduzlu xətlərin üzərindəki stansiyalarda da səyyar ticarət və bazarlar vardı, ora xarici vətəndaşlar da girə bilərdilər. Lakin sərhəddə hər şey tamamlanmışdı. Dediyim kimi, yanımda azı yarım kiloya qədər çayla, “Prospekt Mira”ya gəldim. Silahım üçün patrona ehtiyacım vardı, çayla dəyişəcəkdim. Amma ordakılar mü-haribə vəziyyətindəydilər, gəlmələrə silah-sursat satmırdılar. Bir nəfərdən soruşdum, sonra başqa birindən, amma hər dəfə soruşduqda başlarını sallayıb, sanki mənimlə işləri yoxmuş kimi üzr istədilər. Sadəcə biri mənə “Nə patronbazlıqdır, axmaq, tez burdan rədd ol, yoxsa səni bir dəqiqəyə məhv edərlər!” – dedi.

Təşəkkür etdim və sakitcə tunelə tərəf qayıtdım. Tunelin çıxışına çatmışdım ki, stansiyanın o tərəfindən fit səsi eşitdim, bir nəfərin mənə tərəf qaçaraq gəldiyini gördüm:

– Zəhmət olmasa, pasportunuzu tədqim edin! – Üzərində bizim stansiyanın simvolu olan pasportumu təqdim etdim. Diqqətlə baxdıqdan sonra məndən soruşdular: “Bəs keçmək üçün sənədləriniz, onlar hardadır? Mən də heyrətlə soruşdum: “Necə keçid sənədi?” daha sonra anladım ki, keçiş sənədi olmadan stansiyaya daxil olmaq olmaz. Tunelin sonunda kiçik bir stol qoyublar, keçmək üçün icazə sənədini ordan almaq lazımdır. Əvvəlcə ordan qeydiyyatdan keçirsən, əgər hər şey qaydasındadırsa və sənədlərlə bağlı problem yoxdursa, icazə sənədi verirlər.

Buna bürokratiyanın ən tipik göstəricisi də deyə bilərik…

Stolu necə olub ki, görməmişəm… Bu axmaqlar məni niyə həbs etmədilər, anlamadım! Amma məsələni necə izah edim, bilmirdim. Üzü səliqəylə qırxılmış, hərbi geyimli, qısa saçlı bu axmaq qarşımda durub danışır:

– Sakitcə sivişmisən, bura soxulmusan! – dedi. Sonra pasportumun səhifələrini çevirməyə davam etdi, ən axır səhifədə “Sokolniki” simvolunu gördü. Simvolu görən kimi gözləri bərəldi. Çiynindən “Kalaşnikov”u çıxarıb dəli dana kimi böyürdü: “Əllərini başının arxasına qoy, axmağın biri axmaq!”

Çox pis təhsil alması danışığından hiss olunurdu. Məni yaxamdan tutaraq stansiyanın üst keçid hissəsində olan növbə rəisinin yanındakı nəzarət otağına apardı. Sonra “Burda gözlə!” deyib növbə rəisinə şifrəli sözlərlə sakit tərzdə nəsə dedi: “Rəisin icazəsini alacam, sonra da gülləylə şəklini çəkəcəm, ay səni, sən guya agentlik edirsən, məlumat ötürürsən və elə bilirsən, cəzasız qalacaqsan?!”

Bu sözlərinə uyğun taktika seçdim: “Nə agent, nə məlumat ötürən? Mən biznesmenəm! Yanımda VDNX stansiyasından gətirdiyim çay var”. Bu sözüm qarşısında cavabı bir ovuc çayı ağzıma doldurmağı oldu, sonra da yerləşsin deyə, çayı qundaqla içəri soxdu ağzım az qalırdı ki, cırılsın. Özüm də bu sözlərimlə səhv etdiyimi hiss etdim və belə sözlərlə ona heç cür təsir edə bilməzdim; rəisi ona yaşıl işıq verən kimi məni 200-cü metrəyə aparıb başımdan iki deşik açacaqdı. Müharibə qaydalarına görə, buna hüququ çatırdı. Axmaqlıq etdiyimi düşündüm. Nə isə, nəzarət məntəqəsinə çatanda, mənimlə bağlı danışmaq üçün rəisinin yanına getdi. Rəisini görən kimi sanki üzərimə soyuq su tökdülər. Qarşımdakı həqiqətən də Paşka Fedetovdu, sinif yoldaşım! Məktəb illərindən sonra dostluğumuz uzun müddət da-vam etmişdi, sonra bir-birimizi itirmişdik.

– Ay səni qoca donuz! Məni həqiqətən qorxutdun! Mən də səni öldürəcəklərini düşünmüşdüm! – Andrey rişxəndlə sözə müdaxilə etdi, 450-ci metrdə ocağın ətrafında oturan hər kəs qəhqəhəylə güldü.

Pyotr Andreyeviç Andreyə əvvəlcə hirsli baxışlarla nəzər saldıqdan sonra o da özünü saxlaya bilməyib güldü. Gülüş səsləri tunel boyunca eşidilirdi. Birdən tunelin dərinliklərində bir yerdə qorxulu, nəyinsə səsinə oxşadılması çətin, qəribə səs eşidildi. Hamı susub qulaq kəsildi.

Tunelin dərinliklərindən, şimaldan, yenə eyni qorxulu, gurultular eşidildi; xışıltı və müəyyən edilə bilməyən ayaq səsləri.

Təbii ki, ilk müdaxiləni Andrey etdi, digərinə də susmağı işarə etdi. Sonra avtomatını götürüb səs gələn tərəfə hərəkət etdi. Sakit şəkildə silahını ayağa çəkdi, darağını doldurdu və ocağın başından uzaqlaşdı. Tunelin divarlarına kürəyini dayayaraq tunelin içinə tərəf yavaş-yavaş addım-addım irəlilədi.

Artyom da yerindən cəld ayağa qalxdı, bundan qabaq əlindən qaçırdığı şeyin nə olduğunu görmək üçün Andreyin arxasınca hərəkət etdi. Andrey arxasına dönüb sakit səslə nəsə dedi.

Silahı hədəfə tərəf nişan almış şəkildə, qaranlığın get-gedə artdığı nöqtədən durub silahını qarnının üzərinə yerləşdirib səsləndi:

– Buranı işıqlandırın!

Adamlardan biri stansiyadakı elektrik şitindən çəkdiyi, avtomobil fanarından quraşdırdığı aparatı işə saldı. Kəskin işıq qaranlığı bir anlıq yoxa çıxardı. Bir saniyədən sonra, qaranlığın içindən bir kölgə çıxdı. Ardından da kiçik görünməyən nəsə geriyə, şimala qaçdı.

Artyom artıq özünü saxlaya bilməyib var gücüylə qışqıraraq:

– Niyə atəş açmırsan? Görmürsən qaçır?!

Nə üçünsə Andrey silahını heç tərpətmədi! Andreyin silahının atəşə hazır vəziyyətə gətirilməsinə baxmayaraq Pyotr cəld yerindən tərpənərək səsləndi:

– Andryuşa, hələ sağsan?

Ocağın ətrafındakı insanlar həyəcanla öz aralarında pıçıldaşdılar, hamısının silahı ayağa çəkilmişdi.

Andrey, nəhayət, fanarın işığında göründü, pencəyini silkələdi.

– Əlbəttə, hələ yaşayıram! – gülərək cavab verdi.

– Ortada güləcək nəsə var – deyə, Pyotr Andreyeviç kinayəylə soruşdu.

– Üç ayaqlı, iki başlı mutantlar! Qaralar gəlib, hamınızı kəsib yeyəcəklər. Atəş aç, yoxsa qaçar. Burada durub boş-boşuna gülürsünüz, nə baş verib heç nə başa düşmədim.

Andrey ocağa yaxınlaşanda, Andreyeviç qəzəblə soruşdu:

– Nə üçün atəş açmadın? Yanımdakı oğlanı başa düşürəm, hələ çox cavandır, əvvəl o da tətiyi çəkə bilmədi. Amma sən niyə tətiyi çəkmədin, nə üçün atəş açmadın? “Poleşayevskaya”da nələr baş verib, bilirsən?

– Eh, bu Poleşayevskaya hekayəsini ən az on dəfə dinlədim. Maraqlanmayın sadəcə bir it haqqındadır. Yaşı kiçik, balaca it, ocağın yanına yaxınlaşır, həm isinmək həm də işıqçün… “Sizsə onu tikə-tikə doğrayacaqdınız, siz heyvan düşmənlərisiz!”

Özünü təhqir edilmiş hiss edən Artyom soruşdu:

– İt olduğunu hardan biləcəkdim? Elə maraqlı, qəribə səslər çıxardı ki, xüsusilə, burdakıların təxminən bir həftə bundan qabaq siçovul gördüyünü eşitmişdim, donuz böyüklükdə bir siçovul.

Bu sözləri Artyom danışarkən yerində titrəyirdi.

– Bütün darağı üstünə boşaltdıqları halda belə dipdiriydi və ölməmişdi.

– Bütün bu nağıllara inanın, görək axırı necə olacaq! Gözlə! Sənin danışdığın o donuz böyüklüyündəki siçovulu indi gətirəcəm, – deyib Andrey cavab verdi, silahını çiyninə asaraq təkrar qaranlığa yönəldi.

Bir dəqiqədən sonra uzaqdan yüngül fit səsi eşidildi. Ardından da yumşaq, qışqırıq səsi eşidildi:

– Gəl bura… Durma, gəl bura kiçik varlıq, qorxma!

Uzun müddət, bəlkə də on dəqiqə qədər Andrey öz-özünə danışdı, fit çaldı. Axırda yarı qaranlığın içində kölgə göründü. Təkrar ocağın yanına gələndə qələbə qazanmış kimi güldü, pencəyini açdı. İçərisindən titrəyən yazıq şəklində, islanmış, qorxunc pis, keçələşmiş dərisindən rəngi bilinməyən, gözləri qorxudan bərəlmiş, balaca qulaqları bir-birinə bitişik kiçik it çıxardı. Yerə qoyan kimi qaçmaq istədi, amma Andreyin güclü əli onu ənsəsindən yapışdı. Balaca itin başını oxşadı, pencəyini çıxarıb üzərinə örtdü.

– Bu balaca it əvvəlcə bir az isinsin, – dedi.

– Bəsdir, Andryuşa, hər halda yaxşıca bitlənib, Pyotr Andreyeviç dedi, – Bəlkə də qurdlanıb. Sənə də bulaşacaq, sonra da bütün stansiyaya yayacaqsan.

– Zırıldamağı burax, Pyotr. Bir buna bax!

Andrey pencəyini açaraq Pyotr Andreyeviçə qorxudan, soyuqdan titrəməkdə olan itin burnunu göstərdi:

– Hələ bunun gözlərinə bax! Bu gözlər əsla yalan deməz.

Pyotr Andreyeviç şübhəylə iti təhlil etdi. Heyvanın gözləri hərçənd ki, qorxuyla baxırdı amma heç şübhə yox ki, məsum və yazıqdı. Pyotr Andreyeviçin qəlbi bir az yumşalmışdı.

– Yaxşı! Eh, siz təbiət elmlərini bilənlərsiniz! Bir az gözlə, ona gəmirməsi üçün nəsə verim, – donquldanaraq əlini bel çantasına soxdu.

– Al, görək! Bəlkə bunu yesə bir az özünə gələr və hansı heyvana oxşadığı bilinər. Misal üçün: bir alman çoban itinə, – Andrey pencəyini balaca itlə birlikdə ocağa yaxınlaşdırdı.

Adamlardan biri soruşdu:

– Bu birdən birə hardan çıxdı? Orada arxa tərəflərdə artıq insan qalmayıb ki… Sadəcə qaralar var. Onlar nə vaxtdan it saxlayırlar?

Danışan, qarayanız, arıq adamdı. O ana qədər susmuş, ancaq danışanları dinləmişdi. İndi sizə istinin təsirindən yatmağa başlayan heyvana şübhəli gözlərlə baxırdı.

– Düz deyirsən, Kirill, – Andrey ciddi şəkildə cavab verdi, – Bildiyim qədər, qaralar heç it saxlamırlar.

– Bəs nə ilə yaşayırlar? Nə yeyirlər? – yenə Andreylə birlikdə gələnlərdən biri soruşdu, bir tərəfdən də çənəsini qaşıyırdı. Sualı soruşan, ucaboy, enlikürək, keçəl, güclü-qüvvətli adamdı. Kürəyində, buralarda çox nadir rastlanan uzun, rəsmi dəri palto vardı.

– Nə yeyirlər? Deyilənə görə, nə olsa. Yosun, siçan, insan. Onlara fərqi yoxdur, nə rastlarına çıxsa, nə tapsalar yeyərlər, – Andrey iyrənərək sifətini turşutdu.

– Onlar adamyeyəndirlər? – Andreyin yoldaşı soruşdu. Sanki daha əvvəllər adamyeyənlər haqqında nəsə bilirmiş kimi təəcübləndi.

– Bəli, adamyeyəndirlər! İnsan deyillər. Bir növ “insandan dönmə” deyə bilərik. Nə olduqlarını Tanrı bilir! Yaxşı ki, silahları yoxdur, bizə hücum edəndə silahlarla onları qova bilirik. Pyotr, sən bilirsən, altı ay bundan əvvəl onlardan birini necə ələ keçirmişdik?

– Bəli, düz deyirsən! – Pyotr Andreyeviç dedi, – İki həftə yanımızda hərəkətsiz vəziyyətdə qaldı, suyumuzdan içmədi, yeməyimizə də əlini vurmadı…

Yenə soruşdu:

– Onu dindirdiniz?

– Danışdıqlarımızın bir kəlməsini də başa düşmürdü. Onunla son dərəcə normal danışdığın halda həmişə sakit dayanırdı. Davamlı olaraq susdu. Sanki dilini udmuşdu. Hətta döyüləndə danışmadı. Qabağına yemək də qoydular, amma bir kəlmə danışmadı. Sadəcə bəzən donquldandı, vəssalam. Ölməmişdən əvvəl də elə qışqırdı, bütün stansiya ayağa qalxdı.

Kirill yenidən sözə müdaxilə etdi:

– Bəs, indi bu it haradan gəlir?

– Kərkəz quşu bilər! – Andrey cavab verdi, – Kərkəz quşlarından qaçıb gizlənmiş ola bilər. Bəlkə də iti parçalamaq istəyiblər. Bura sadəcə iki kilometr uzaqlıqdadır. Bəlkə də ancaq bir it buraya qədər gəlməyi bacara bilərdi, elə deyilmi? Ya da şimaldan buraya gəlməküçün yola çıxan, sonra da yolda qaralarla qarşılaşan birinə məxsusdur. İt vaxtında qaçmağı bacarıb. Hardan gəlir gəlsin mənim üçün maraqlı deyil. Ona bir diqqətlə bax; mutanta bənzəyir? Bir mutanta? Balaca, yazıq itdir, həmçinin, insanların yanına gəlməsi insanlara inamının göstəricisidir. Yoxsa nə üçün yanımıza gəlsin, burda üç saat yatsın?

Kirill susmuşdu. Andreyin danışdığı fikirləri bir-bir beynində təhlil edirdi. Hamı sakit dayanıb qulaq asırdı. Pyotr Andeyeviç bardaqdan çaydana su tökdü və soruşdu:

– Çay istəyən varmı? Bu axırıncıdır, bundan sonra keşikçi növbəsini dəyişəcəyik.

– Yaxşı fikirdir, mən varam, – Andrey sevinclə dedi, digərləri də yenidən canlanmışdılar.

Çaydandakı su qaynadı. Pyotr Andreyeviç, hamıya çay süzdükdən sonra:

– Qulaq asın! – dedi, – Xahiş edirəm, daha qaralardan danışmağı saxlayın. Yenə bir gün burada sonuncu dəfə oturduğumuzda, heç kim onlar haqqında danışmamışdı, o vaxt da yenə sürünərək bura gəlmişdilər. Digərləri də mənə eyni şeyləri danışdılar. Bəlkə də təsadüfdü, batil inancım yoxdur, yenə də nə demək olar? Bəlkə bunları hiss edirlər? Növbəmiz, demək olar ki, bitmək üzrədir, hələ də bu şeytan uşaqlarıyla nə maraqlanırsınız?

– Düzgün fikirdir! Onlar haqqında bu qədər düşünməyə dəyməz – Artyom da təsdiq etdi.

– Bəsdirin, daha dostum… Qorxutma bizi! – Andrey dedi, – Necə olsa, həll edərik.

Niyyəti Artyomu az da olsa güldürməkdi, amma səsi özünə belə inandırıcı gəlmədi, nə qədər gizlətməyə cəhd göstərsə də, qaralar ağlına gəldikcə, kürəyini buz kəsirdi. İnsanlardan qətiyyən qorxusu yoxdu, nə quldurlardan, nə anarxist qatillərdən və ya “Qızıl Ordu” döyüşçülərindən. Amma tam qorxmasa da, bu qara varlıqlar ağlına hər gələndə qəribə narahatlıq keçirirdi; bu insanlardan gələ biləcək təhlükəni düşünməkdən çox fərqli narahatlıqdı.

Hamısı sakit dayanmışdı, ətrafı ağır, qorxulu sükut çuğlamışdı. Ocağa bir az da yaxınlaşdılar. Odun parçaları yandıqca tonqaldan çıxan səslərin ahəngilə tunelin dərinliklərindən və şimaldan gələn qəribə səslər onları qorxuya salmışdı. Moskva metrosu sanki bir mutantın böyük qarnıydı. Bu gurultu, havadakı dəhşəti daha da artırırdı.





2



Ovçu



Artyomun ağlını yenə sərsəm şeylər qarışdırırdı. Qaralar… Öz növbəsi zamanı bu adamaoxşamazlar sadəcə bir dəfə Artyomun növbəsinə çıxmışdılar, yamanca qorxmuşdu. Niyə də qorxmayaydı?

Keşik çəkirsən, ocağın yanına oturub isinirsən. Qəflətən tunelin hansısa yerindən, dərinlərdən qorxulu səslər eşidirsən. Əvvəlcə müəyyən uzaqlıqda yüngül, daha sonra yaxın məsafədən və qüvvətli. Birdən qorxunc bir inilti, sanki məzardan gələn fəryad səsi qulaq pərdəsini yırtacaq qədər yaxından eşidilir… Və mərəkə başlayır!

Hamı cəld qum torbalarını, sandıqları təcili üst-üstdə yığıb müdafiə səddi yaradır. Komandir yüksək səslə qışqırır:

– Həyəcan!

Stansiyadan kömək üçün əlavə qoşun dəstələri gəlirdi, 300 metr məsafədə olan keşikçilər avtomatlarını çıxarıb, hücumun başlandığı mövqedə müdafiəyə keçmək üçün insanlar yerə uzanıb, silahlarını tunelin giriş hissəsinə tərəf tutub və hücum, atəş əmrini gözləyirlər. Mutantlar lap yaxınlaşanda adamlardan biri projektoru yandırır, ətrafa yayılan işıqda onları görürsən. Ağızlarını açaraq bərəlmiş gözlərilə, çılpaq, parlaq dərili siluetlər eyni sırayla sipərlərə doğru, insanların qarşısına, ölümə tərəf irəliləyirlər. Əyilmədən, dik şəkildə, hər an bir az daha yaxınlaşaraq üç, beş, səkkiz qorxunc varlıq… Ən qabaqdakı başını geriyə ataraq yenə o əcaib səsi çıxarır…

Tüklərin biz-biz olur, sıçrayıb qaçmaq istəyirsən, silahını, dostunu, hamısını arxanda buraxaraq… Hər şeyi kənara atıb, sadəcə buradan qaç və canını qurtar… Kəskin işıq gözlərinə vursun deyə ,projektor bu qorxunc varlıqların üzərinə istiqamətlənib. Amma onlar gözlərini də qırpmır, əlləriylə üzlərini örtmürdülər. Əksinə bərəlmiş gözləriylə işığa baxır, dayanmadan böyük sürətlə, qorxulu səslər çıxararaq gözlərini geniş açıb irəliləyirlər.

Sonda 150-cidə keşik çəkənlər avtomat tüfənglərlə qaçaraq atəş xəttinə girirlər. Hər tərəfdən əmrlər yağırdı. Hər şey hazır vəziyyətdədir. Ardından səbirsizliklə gözlənilən komandirin əmri gəlir:

– Atəş!

Bütün pulemyot və avtomatlardan atəş eyni vaxtda açılır və döyüş başlayır. Amma qaralar dayanmırlar, hətta əyilmirlər ki, güllə onlardan yan keçsin. Yoldan kənara çəkilmədən ayaqüstə düz açılan güllələrə tərəf gəlirdilər. Projektorun işığında onlara dəyən güllələrin necə parçalandığını, güllələrin təsirindən necə daldalı səndələdiklərini, sonra isə təkrar heç nə olmamış kimi yenə irəlilədiklərini görmək mümkündür. Sonra yenə o qorxuducu fəryad, inilti eşidilir, güllə qırtlaqlarını dəlib deşdiyi üçün bu dəfə çıxarılan səs həm daha qorxulu, həm də qəribədir.

Dəmir mərmi yağışı bu qəribə varlıqları geri çəkilməyə vadar etdikdən sonra, bir anlıq süküt hökm sürür. Qaralar yerə yıxıldıqda, öldüklərinə əmin olmaq üçün yenidən atəş edilirdi. Hər şeyin bitməsinə, bu qorxunc varlıqları zərərsizləşdirdikdən sonra cəsədlərinin qazılmış çuxurlara atılmasına baxmayaraq baş verən qəribə hadisənin təsiri uzun müddət gözlərinin qabağından getmir. Güllələr qara bədənlərini deşsə də, yenə yıxılmadıqları, bərəlmiş gözlərinə projektor yönəldiyi halda hərəkət etmələri çox qorxulu və qəribəydi.

Bütün bunları bir anlıq xəyal etmək belə Artyomu həyəcanladırdı. Ən yaxşısı, haqlarında çox söhbət edilməməli olduğunu düşündü.

– Ey Adreyeviç! – deyə, bir nəfər cənub tərəfdən, qaranlığın içindən səsləndi, – Hazır olun! Bir azdan ordayıq. Sizin növbəniz bitdi!

Ocağın yanında əyləşənlər, bu sözləri eşitdikdən sonra növbə dəyişikliyi üçün hazırlıq gördülər. Andrey kiçik iti yerindən götürdü. Pyotr Andreyeviçlə Artyom stansiyaya, Andreylə adamları da 150 metrdəki növbətçi hissədəki yerlərinə qayıdacaqdılar, növbələri hələ bitməmişdi.

Yeni keşikçilər ocağa tərəf yaxınlaşdılar, əl sıxaraq salamlaşdılar, qeyri-adi nəyinsə olub-olmadığını soruşdular və qarşılıqlı “Yaxşı istirahətlər” dedilər.

Pyotr Andreyeviçlə Andrey, tunelin içindən cənuba gedən yola tərəf qızğın şəkildə mübahisə edə-edə istiqamətləndilər. Həmişə razılığa gələ bilmədikləri mövzu ətrafında mübahisə edirdilər. Qaraların qidalanmalarıyla bağlı suallar verən keçəl, əzələli adam öz qrupundan ayrılıb, geriyə tərəf qaçaraq Artyomun yanına qədər gəlmişdi.

– Sən Suxoyla tanışsan? – Artyoma baxmadan aşağı səslə soruşdu.

– Saşa əmini deyirsən? Əlbəttə, tanıyıram, ögey atamdır. Onunla birlikdə yaşayıram.

– Deməli belə, ögey ata. Heç bilmirdim!

– Bəs sizin adınız nədir? – qısa bir tərəddüddən sonra, Artyom soruşdu. Adam ondan qohumları haqqında soruşursa, ona sual vermək haqqı olduğunu düşünmüşdü.

– Adımı nə üçün bilmək istəyirsən?

– Yəni, Saşa əmiyə çatdırmaq üçün, yəni Suxoya. Sizin onu soruşduğunuzu demək üçün”.

– Hə, eləmi?.. Ona Hanter de, Hanter soruşurdu de. Yəni, ovçu. Məndən salam deyərsən

– Hantermi? Bu soyadınızdı? Yoxsa sizə belə deyirlər?

Hanter gülümsədi. “Soyadımı? Hmm, nə üçün olmasın? Qulağa heç də pis gəlmir. Xeyr, cavan oğlan, soyadım deyil. Necə izah edim, bilmirəm… Bir peşə adı da deyə bilərik. Bəs sənin adın nədir?”

– Artyom.

– Səni tanıdığıma şad oldum. Mənə elə gəlir, qısa zamanda yaxşı dost olacağıq. Salamat qal! – Artyoma göz vurdu, Andreylə birlikdə 150 metr getdikdən sonra arxada qaldı.

Artıq yaxınlaşmışdılar. Uzaqda, stansiyadan canlı görüntülər gəlirdi, Artyomun yanında hərəkət edən Pyotr Andreyeviç narahatlıqla soruşdu:

– Mənə bax, Artyom, bu nə tip insandı? Səndən nə soruşdu?

– Sanki bir az qəribə adama oxşayır, məndən Saşa haqqında soruşdu. Bəlkə tanışıdır. Onu tanıyırsız?

– Tanıyıram, amma elə də yaxından yox! Bəzi işlərə görə bir neçə günlüyünə buraya gəldi. Onu Andrey tanıyır. İsrarla onunla birgə keşik çəkməyə getmək istəyirdi. Nə üçün bunu istədiyinisə bir Allah bilir. Amma bu sifəti hardansa xatırlayıram.

– Belə tipli insanların sifətləri asan-asan yaddan çıxmaz.

– Bunu harda görmüşdüm, görəsən? Bəlkə adını bilirsən?

– Hanter. Ən azından, özü belə dedi. Adının nə məna ifadə etdiyini bilmirəm.

Pyotr Andreyeviç qaşlarını oynatdı:

– Hanter? Bu ad tam rus adı deyil.

Uzaqdan qırmızı işıq yanıb-sönürdü. Stansiyaların çoxusunda olduğu kimi VDNX stansiyasında adi işıqlandırma sistemi yoxdu. Artıq üçüncü oniliyyə keçirdi ki, stansiyalarda qəza işıqlarından istifadə olunurdu. Bəzi xüsusi otaqlar, xüsusi əhəmiyyət kəsb edən yerlərdə adi lampalar vardı. Bütün bunlara baxmayaraq parlaq elektrikdən, civəli lampalardan istifadə edən bir neçə zəngin stansiya vardı. Bu stansiyalarla bağlı çoxlu əfsanələr gəzirdi: bu səbəbdən də möcüzəyə öz gözlərilə şahid olmaq üçün oraya getməkdən daha böyük arzuları yoxdu.

Tunelin çıxışında silahları təhvil verdikdən sonra getdilər. Pyotr Andreyeviç, Artyoma əlini uzadaraq:

– Gəl bir az dincələk, ayaq üstə durmağa halım yoxdu, belə baxıram, sənin də taqətin qalmayıb, ayaq üstə yuxulayırsan. Məndən Saşaya bol salam de. Bizi yenə gəlib ziyarət etsin! – dedi.

Artyom digərləriylə vidalaşdı. Çox yorğundu, böyük çətinliklə qaldığı yerə gəlib çatdı.

VDNX stansiyasında təxminən 200 nəfər yaşayırdı. Çox azı növbətçi otaqlarında, böyük qismisə çadırlarda yaşayırdı. Əsgər çadırlarıydı. Köhnəlmiş, didilmiş olsalar da, dözümlüydülər. Onsuz da yerin altında külək, yağış yoxdu, çadırların içində rahat yaşaya bilmək üçün çox diqqətli baxırdılar. Nəm, işıq keçirmirdi, kənardan gələn səs-küyün də qarşısını alırdı. Başqa nə lazımdır ki?

Həm perronlar, həm də orta keçiddəki çadırlar divara söykənirdi. Ortada prospekt funksiyasını yerinə yetirən geniş bir keçid yolu buraxılmışdı. Böyük ailələrin çadırları tağlarda quruluşdu. Orta keçidin başı və sonunda, mərkəzdəki xeyli arka boş buraxılmışdı, perronun altında da otaqlar vardı, lakin tavan çox alçaq olduğundan, burda yaşamaq mümkün deyildi. VDNX stansiyasındakı bu otaqlar depo kimi istifadə edilirdi.

Şimaldakı iki tunelin arasına bir neçə metr uzunluğunda qısa rels döşənmişdi, qatarlar buradan geriyə dönüş edirdilər. İki tuneldən biri sadəcə o əlaqə nöqtəsinə qədər uzanırdı, arxasını divarla hörərək doldurmuşdular. Digər tunel şimala, “Botaniçeski Sad” və ta Mıtışiniskiyə


qədər uzanırdı. Bu tunel, fövqəladə hallarda geriyə dönüş yolu olaraq açıq tutulurdu, Artyomun keşik çəkdiyi yer də oradaydı. İkinci tunelin arxa hissəsiylə əlaqəli keçidi göbələk əkmək üçün ayırmışdılar. Burdakı relslər sökülmüş, torpaq bellənərək tullantıyla gübrələnmişdi. İndi hər tərəfdən sıra-sıra göbələklər çıxmışdı. Cənubdakı iki tuneldən biri də 300-cü metrədə yığışdırılmışdı. Orada, insanların yaşadıqları yerlərdən mümkün qədər uzaqda, tunelin ən sonunda donuz damları vardı.

Artyomun sığınacağı əsas prospekt üzərindəydi. Ordakı kiçik çadırlardan birində, ögey atasıyla bərabər yaşayırdı. Ögey atası idarə işində işləyirdi, digər stansiyalarla məlumat ötürülməsinə cavabdehdi. Məhz bunun üçün yaşadıqları çadıra özlərindən başqası yerləşdirilmirdi. Onların çadırı seçilən, yaxşı təmin olunan çadırlardandı. Saşa tez-tez 2-3 həftəlik yoxa çıxar, heç vaxt da Artyomu özüylə aparmazdı. İşləri çox təhlükəli olduğuyçün onu riskə atmaq istəmirdi. Həmişə zəifləmiş, saqqalı uzanmış, hətta bəzən yaralı qayıdırdı. Sonra da gecələri Artyoma yer altındakı həyatdan, buranın qəribə sakinlərinin belə inanmayacaqları şeylər haqqında danışardı.

Təbii ki, Artyom onunla birgə gəzməyə çıxmağı təkid edirdi, amma metroda necə gəldi gəzmək elə də asan və rahat deyildi, hər yer təhlükəliydi. Müstəqil stansiyalarda patrullar gələnlərə çox şübhəli yanaşırdılar. Çünki silahla keçməyə qoymurdular. Tuneldən silahsız keçməksə ölüm deməkdi. Nəticədə Artyom “Savyolovskaya”dan bura ögey atasıyla gəldiyi gündən bəri çox uzağa getməyə cəsarət edə bilməmişdi. Bir dəfə onu iş üçün Alekseyevskayaya göndərmişdilər; təbii ki, tək yox, qrupla. Onlar hətta “Rijskaya”ya gedib çıxmışdılar. Sonra bir səyahət də olmuşdu, lakin o, bu barədə kimsəyə danışa bilmirdi. Əslində istəmirdi.

Hələ çoxdan, hələ “Botaniçeski Sad” stansiyası bomboş olanda – onda orda qaralar-filan yoxdu, Artyomun da yeniyetmə vaxtlarıydı… Bir gün iki dostuyla risk edib ora getdilər. Növbə dəyişikliyi zamanı əllərində cib fənəri və cavanlardan birinin evdən oğurladığı qoşalüləylə ən kənardakı növbətçi hissənin önündən sürünərək keçmişdilər

Onlar “Botaniçeski Sad” ətrafında uzun müddət gəzmişdilər. Hərçənd ki, qarşıya çıxan mənzərə çox qorxulu və bir o qədər də maraqlıydı. Fənərlərindən yayılan işıq sayəsində insan sığınacaqlarından qalan söküntüləri görmüşdülər: yanmış və dağıdılmış döşəmələr, kömür vəziyyətinə gəlmiş kitablar, qırılmış oyuncaqlar, cırılmış-parçalanmış paltarlar… Ətrafda siçanlar gəzir, aradabir qəribə səslər eşidilirdi.

Qəflətən Artyomun dostlarından birinin – bu Jenya idi-içərilərində ən cəsur qorxmaz və maraqlı şeylərə meyilli olanın ağlına bir fikir gəldi: Sistemi işə salıb eskalatorlarla yuxarıya qalxsaq, nə baş verər? Görəsən, yuxarıda nə var, necədir?

Artyom işin lap əvvəlindən bəri buna qarşı çıxmışdı. Ögey atasının ən son danışdıqları hələ yaddaşına yenicə həkk olunmuşdu. Artyom, yuxarı çıxıb ağır xəstələnən insanlardan, gördükləri qorxulu şeylər haqqında danışanda digər iki dostu onu razı salmağa çalışıdlar. Əllərinə düşən bu bir dəfəlik şansdan istifadə etməliydilər, yanlarında böyüklərdən biri olmadan, bu atılmış stansiyaya bir də nə vaxt gəlməyə cəsarət edə biləcəkdilər? Üstəlik, öz gözlərilə görmək fürsətləri vardı – başların üstündə heç nə olmayan yeri görmək.

Dostları Artyomu razı sala bilmədiklərini gördükdən sonra qərara gəldilər ki, Artyom yuxarı çıxmağa qorxur. Belə olduğu təqdirdə Artyomsuz gedəcəkdilər. Tərk edilmiş stansiyada tək başına qalmaq, üstəlik, dostları tərəfindən təhqir edilmək Artyoma o qədər pis təsir etmişdi ki, nəticədə dişlərini qıcayaraq razılaşmışdı.

Platformayla eskalator arasındakı sistemi açan mexanizmi hərəkətə gətirməyi bacarmışdılar. Yarım saatlıq ümidsiz cəhd nəticəsində Artyom sistemi işə sala bilmişdi. Eskalatorun bir neçə pilləsi düşmüşdü, qalan paslı nərdivanların arasından fənərlə illərdir görmədikləri, eskalatoru hərəkətə gətirən böyük çarxların dişlərini görmüşdülər. Demək olar, hamısını pas basmış, üzəri qeyri-müəyyən hərəkət edən qəribə rənglə örtülmüşdü.

Üçünün yuxarıya dırmanmağı bacarması bir neçə dəqiqə davam etmişdi. Köhnəlmiş, paslanmış eskalator onların ağırlıqlarına tab gətirməyərək hər yuxarı qalxdıqca bir pillə qırılaraq aşağı düşürdü. Açılan deşiklərindən pilləkən işıqlarının köməyilə keçə bilərdilər. Yuxarıya çıxan yol uzun deyildi, amma ilk pillənin qırılıb düşməsindən sonar bayaqkı qərarlı, iradəli hərəkətlərindən əsər qalmamışdı. Yenidən cəsarətlərini toplamaq üçün əsl “stalker” olduqlarını xəyal etmişdilər.

Stalker… Bu söz qulağa hər nə qədər qəribə, yad gəlsə də rus diliyçün artıq doğmalaşıb. Əvvəllər bu söz mərmidən qalan artıqlar, hələ patlamamış bombaları quraşdırmaq, kapsulları metal toplayıcılarına təhvil verməkçün tərk edilmiş hərbi təlim mərkəzlərinə gözü bağlı girmək cəsarətini göstərən yoxsul insanlar, yaxud sülh vaxtı kanalizasiyalarda məskən salan və başqa işləri yerinə yetirən, ağla gələn hər növ bərbad işlərçün istifadə edilən ifadədir. Amma hamısının bir ortaq nöqtəsi vardı: Özlərini davamlı ən ucdakı təhlükələrə ataraq araşdırılmamış, qeyri-müəyyən, bilinməyən, uğursuz işlərə gözü bağlı girirdilər.

Radiasiyanın zəhərlədiyi tərk edilmiş təlim mərkəzlərində hansı hadisələrin baş verdiyini kim hardan biləcəkdi?

İnşaat ustaları dar, iyli, həmçinin, zil qaranlıq labirinti bir daha görməmək üçün birdəfəlik bağladıqdan sonra, bu böyük şəhərin kanalizasiyasında hansı qəribə, qeyri-adi hadisələrin baş verdiyi ancaq xəyal edilə bilərdi.

Metroda “stalker” adlandırdılan şəxslər də bu sirlə dolu qəribəlikləri meydana çıxarmağa cəhd edən şəxslərdi. Əyinlərində mühafizə geyimləri, mühafizə eynəkləri, qaz maskalarıyla, başdan-ayağa silahla təchiz edilmiş bu şəxslər belə, zəruri ehtiyaclar üçün yuxarıya çıxa bilmirdilər: silah anbarı, avadanlıqlar, ehtiyat hissələr, yanacaq kimi. İndiyə qədər yuxarıya çıxmağa çoxları cəhd etmiş, buna nail də olmuşdular. Lakin çox az qismi sağ-salamat geri qayıtmışdı. Bu insanlar qızıl kimi dəyərliydilər, hətta metronun ən köhnə işçilərindən daha çox maraq göstərilir, onlardan daha çox qorunurdular. Bilmirdilər ki, yuxarıda onları çox qəribə, qorxulu təhlükələr pusquda durub gözləyirdi, radiasiya şüalarından tutmuş, bu zərərli təsirdən meydana çıxan qorxulu varlıqlara qədər. Bəli, yuxarıda hələ həyat vardı, lakin ümumi olaraq hamının bildiyi həyata heç bənzəmirdi.

Hər stalker, yaşayan canlı əfsanəydi; cavanıyla qocasıyla hamının böyük rəğbətlə qarşıladığı ilahi varlıq kimiydilər. Üzərək, yaxud uçaraq gedilməsi mümkün olmayan, “pilot”, “dənizçi” sözlərininin unudulub zamanla mənalarını itirdiyi dünyada göz açmış uşaqlar stalker olmağa həvəslənirdilər. Özlərini dərin sevgi, rəğbətlə izləyən minlərlə insanın baxışlarının altında parıldayan silahlarıyla yuxarıya, tanrılara tərəf dırmanmaq… Vəhşilərlə vuruşmaq və geriyə qayıtdıqlarında yeraltında yaşayan insanlara yanacaq, silah-sursat, işıq və tonqal gətirmək, yəni yenidən həyat bəxş etmək.

Artyomla dostları, Jenya və Mızmız Vitali uşaqlıqlarından bəri stalker olmaq istəyirdilər. Böyük çətinliklə pillələri qırılıb dağıdılmış, pas basmış eskalatordan yuxarıya dırmanarkən, kürəklərindən mühafizə geyimləri, əllərində də eyniylə əsl stalkerlərdəki kimi güclü silahları olduqlarını xəyal edirdilər. Halbuki bunların heç biri yoxdu, əksinə, əllərində köhnə bir qoşa lülə silah vardı. o da işlək vəziyyətdə deyildi.

Bir az sonar artıq səthə yaxınlaşmışdılar. Xoşbəxtlikdən gecə düşmüşdü, yoxsa kor olacaqları qətiydi. İllərdir, yer altındakı qaranlığa, qırmızı qəza siqnalı işıqlarına, tonqallara uyğunlaşmış gözləri kəskin şüalara tab gətirməyəcək, çarəsiz, kor halda evin yolunu belə, tapa bilməyəcəkdilər.

“Botaniçeski Sad” stansiyasının platforması, demək olar, sıradan çıxmış, dam hissəsi uçulmuşdu. Açılan deşikdən tamamilə təmiz, ulduzlu göy üzünün nə məna ifadə etdiyini hardan biləcəkdilər ki?

Gözlərini yuxarı çevirəndə beton tavan, kabellərlə borulardan ibarət kiflənmiş labirint yerinə, tünd mavi bir zəmini görmək, necə duyğu ola bilərdi? Ulduzlar! Həyatında heç ulduz görməmiş insan sonsuzluq nədir xəyal edə bilərdimi? Axıb gedən milyonlarla alov topası, gümüş mismarlar sanki mavi məxmər parçadan ibarət günbəzə mıxlanmışdı.

Cavanlar təxminən beş-on dəqiqəyə yaxın heç nə danışmadılar, sükut içində bu qəribəlikləri həm qorxuyla, həm də qeyri-adi duyğuyla müşahidə edirdilər. Bir az da belə qalsaydılar, bəlkə də diri-diri yanardılar. Birdən düz yanlarında ruh titrədən qəribə fəryad eşitdilər. Bir anda yenidən özlərinə gəldilər, çox böyük çətinliklə hərəkət edən pilləkənlərə tərəf qaçıb təngənəfəs aşağı düşdülər. Sağa-sola diqqət etmədən enərkən bir neçə dəfə müvazinətlərini itirib az qala çarxların üzərinə düşəcəkdilər. Amma bir-birlərindən yapışıb özlərini içəri atmışdılar, tezcənə aradan çıxmışdılar.

Pilləkənlərin son on mərtəbəsini, az qala yıxıla-yıxıla, çətinliklə enərkən əllərindəki köhnə qoşa lüləni də itirmişdilər. Ani olaraq qapalı su anbarının idarəetmə kabinetinə hücum etmişdilər. İşin tərsliyindən dəmir qapı sanki mıxlanmış şəkildə dururdu, yerindən hec cür tərpənmirdi… Elə düşünürdülər ki, arxada mutantlar gəlir. Bu qorxuyla, oradan uzaqlaşıb şimaldakı növbətçi hissədə keşik çəkənlərin yanına qaçdılar.

Böyük qapını açıq buraxmaqla axmaqlıq etdiklərini yaxşı bilirdilər; beləliklə, bu qorxunc varlıqları metroya, insanlara gedən yola sərbəst şəkildə daxil olmaqları üçün qapını onların üzlərinə açmış oldular. Buna görə də ağızlarını möhkəm saxlamaq, harda olduqları haqqında böyüklərə bir kəlmə danışmamaq barədə söz verdilər. Burdakı keşik çəkənlərəsə yan tunellərdən birində siçanları qovmaq istəyərkən silahlarını itirdiklərini, sonra da qorxduqları üçün geri qayıtdıqlarını dedilər.

Artyom o zaman ögey atasından yumşaq yerinə qayış zərbələri də almışdı. Amma afərin Artyoma, dözmüşdü… Sanki əsirlərə verilən işgəncələr kimi, digər dostları da vaideynləri tərəfindən böyük cəzaya məruz qalmışdılar. Lakin hərbi sirri kimsəyə verməyən kəşfiyyatçılar kimi, Artyom və dostları da gördükləri, rastlaşdıqları hadisələr barəsində heç kimə kəlmə də demədilər.

Bu haqda danışmasalar da xəyalən geriyə qayıdıb, bir anlıq bu hadisəni düşünəndə çox narahat olurdu; görəsən, o qəhrəmanlıq hekayəsinin – xüsusilə, açdıqları su bəndinin kənar növbətçi hissələrinə son illərdə hücumlarını artıran qorxunc varlıqlarla əlaqəsi ola bi-lərdimi?

Artyom yolda gedərkən qarşılaşdığı insanlarla salamlaşmaq, ən yeni xəbərləri öyrənmək, bir tanışının əlini sıxaraq, sevgilisini öpərək, atalığı barədə soruşan böyüklərlə danışaraq orda-burda fasilə verdikdən sonra öz çadırına gəlib çatdı. Heç kim yoxdu. Saşanı gözləmədən yatıb dincəlməyə qərar verdi. Səkkiz saat növbə tutmaq asan iş deyildi. Çəkmələrini çıxarıb pencəyini yanına qoydu, üzünü yastıqda gizlətdi. Çox keçmədən yuxuya getdi.

Çadırın kənarı yuxarı çəkildi və üzü aydın sezilməyən, iri cüssəli siluet içəriyə daxil oldu. Keçəl bir adam lampanın qırmızı işığında göründü.

– Gördünmü, yenə qarşılaşdıq. Ögey atan burda deyil. Zərəri yoxdur. Necə olur-olsun, sonda onu ələ keçirdəcəyik. Bizdən qaçmaq mümkün deyil. O zamana qədərsə, sən mənimlə gəlməlisən. Səninlə danışacağım bəzi şeylər var. Həmçinin, “Botaniçeskiy Sad”dakı bəndlə bağlı…

Artyom donub qaldı, səsindən özünü Hanter kimi tanıdan adam olduğunu anlamışdı. Adam sakitcə yanına yaxınlaşdı, işıq da sanki qəribə əks olunurdu, üzü görünmürdü… Artyom kömək çağırmaq istədi, yekə bir əl ağzını tutdu. Meyit əli kimi soyuqdu. Sonunda böyük cəhddən sonra cib fənərini götürüb yandırdı bu adamın kim olduğunu görə bildi. Rastlaşdığı mənzərə bir anlıq nəfəsini kəsdi. İnsan sifəti əvəzinə qabağında göz bəbəkləri olmayan, tünd iri gözlərə sahib ağzı axıra qədər açıq, qapqara sifət dayanmışdı. Artyom artıq düşünmədən işığa hücum etdi. Adamyeyən çadırın içərisindən qaçaraq Artyomun arxasınca nərildədi:

– Olduğun yerdə dayan! Heç yerə gedə bilməzsən!

Artyom arxasına baxmadan qaçdı. Ardından çəkmələrin çıxardığı səslər gəlirdi, amma sürətli deyil, sakit, məsafəli şəkildə onu izləyən təqibçi Artyomu gec-tez ələ keçirəcəyinə əmin olduğu üçün tələsmirdi. Çiyinlərindən silkələyib kömək istəyəcəkdi ki, adam arxası üstə yerə yıxıldı. Artyom onun çoxdan öldüyünü düşündü; nəyə görəsə qırov bağlamışdı… Sonra bu donmuş adamın atalığı olduğunu gördü, Saşa idi…

– Ey Artyom, bu qədər yatdın, bəsdir. Dur artıq! Yeddi saatdır, uzandığın yerdə gərnəşirsən. Tənbəlin biri tənbəl! Dur görüm, qonağımız var!

Saşanın səsiydi.

Artyom cəld qalxıb həyəcanlı baxışlarla atalığının gözlərinə baxdı. Bir dəqiqəyə qədər baxdıqdan sonra soruşdu:

– Saşa əmi… Sən… Sənə bir şey olmayıb?

– Gördüyün kimi, heç nə olmayıb! – Saşa cavab verdi, – Dur, gəl! Bu qədər vaxtdır nə gözləyirsən? Səni bir dostumla tanış edəcəm.

Çöldən tanış səs eşidildi. Az əvvəl gördüyü qorxulu yuxu ağlına gələn Artyomun alnını soyuq tər basdı.

– Hə, deyəsən, siz artıq tanışsız, – Saşa təəccüblə gülümsədi, – Ay səni, diribaş oğlan!

Qonaq güc-bəlayla çadıra daxil oldu. Artyom çox qəribə vəziyyətdəydi. Qarşısındakı Hanterdi. Bir az bundan əvvəl gördüyü qorxulu yuxunu gözlərinin qabağına gətirdi. Çadıra daxil olan qorxunc varlıq, onu sıxan, arxasınca gələn, sonra da yerə yıxılan cəsəd.

– Bəli! Biz artıq tanışıq, – Artyom böyük çətinliklə qabağa gələrək könülsüz şəkildə əlini ona uzatdı.

Adamın əli isti və quruydu. Artyom gördüyünün sadəcə yuxu olduğunu anlamışdı, qarşısındakı pis adam deyildi. Səkkiz saat tuneldə keşik çəkdiyi zaman həm yuxusu, həm düşündükləri, həm də baş verənlər ona mənfi təsir göstərmişdi.

– Artyom, çay üçün bir az su qaynat, – Saşa qonağına sarı dönərək göz qırpdı, – Bizim çaydan heç dadmısan? Çox təsirli bitkidir!

Hanter başını tərpətdi.

– Bilirəm, çox yaxşı çaydır. “Kantemirovskaya”da da çay hazırlayırlar. Bulanıq sudan elə də fərqlənmir. Sizinkiylə heç müqayisə edilməz.

Artyom su gətirməyə, sonra da çaydanı qaynatmaq üçün ortaq istifadə edilən ocağa tərəf getdi. Yolda “Kantemirovskaya”nın metronun o biri tərəfində olduğu ağlına gəldi. Tanrı bilir, oraya nə qədər vaxta getmək olardı. Vuruşmaq, manevr etmək və ya əlaqə yaratmaq istədikdə, sadəcə keçid üçün bir çox xətt, üst keçid və stansiya varıydı. İndi biri də gəlib, laqeydcəsinə “Orada onlar da nəsə edirlər” deyirdi. Bəli, bir az qorxulu olsa da, şübhəsiz, maraqlı tipdi. Üstəlik, dəmir kimi pəncələri vardı. Qaldı ki, Artyom da elə zəif deyildi, gücünü müqayisə etməkçün qarşısındakıyla əl sıxmaq fürsətindən sevə-sevə istifadə edirdi.

Su qaynayan kimi, çaydanı götürüb çadıra geri qayıtdı. Hanter paltosunu çıxarmışdı, əynində çoxcibli əsgər şalvarı, səliqəylə şalvara salınmış, güclü boynu, əzələli bədənini sıx əhatə edən qara, uzunyaxalı sviter vardı. Qoltuğunun altındakı qobura kifayət qədər böyük tapança taxılmışdı. Artyom diqqətlə baxanda bunun lüləsinə susdurucu bağlanmış TT¹⁵ olduğunu gördü. Üzərinə mexanizmlə lazer tipli nişangah da yerləşdirilmişdi. Belə silah, hər halda sərvət dəyərindəydi. Çünki söhbət müdafiə üçün istifadə edilən bəsit silahdan getmirdi, bu, açıq şəkildə məlumdu. Artyomun birdən-birə ağlına gəldi, Hanter öz adını deyərkən bir əlavə də etmişdi: Ovçu.

– Gəl, Artyom, qonağımıza çay süz! – Saşa Suxoy səsləndi, – Otur, otur, danış! Gör, nə vaxtdır, görüşmürük.

– Özüm haqda sonra… Maraqlı bir şey yoxdur. Amma sizdə, eşitdim, qəribə şeylər baş verir. Şimaldan bəzi vəhşi varlıqlar soxulurlar. Sizinkilər keşik çəkən zaman bəzi hekayələr eşitdim. Nədir bu hekayə, Çinqaçquk? – Hanter nədənsə Saşaya köhnə uşaq nağıllarındakı hindu adıyla xitab etdi.

Saşanın sifəti birdən qaraldı:

– Bu ölümdür, Hanter. Hamımızın get-gedə yaxınlaşan ölümü. Sonumuz sakitcə yaxınlaşır. Baş verən elə budur, – boğuq səslə dedi.

– Necə yəni ölüm? Eşitdim, onları çox məharətlə sıxıb geriyə oturdursunuz. Onların ki, silahı yoxdur. Lakin hardan gəlirlər, nədir, kimdir bunlar? Digər stansiyalarda onlarla bağlı heç nə eşitmədim. Heç vaxt, Çinqaçquk! Bilmək istəyirəm, bu nədir. Böyük təhlükə hiss edirəm. Amma bu təhlükənin dərəcəsini, təbiətini də bilmək istəyirəm. Bunun üçün bura gəlmişəm. Başa düşürsən?

– Təhlükə varsa, aradan qalxmalıdır, eləmi, Hanter? Kovboy… Bu təhlükəni aradan qaldırmaq olarmı? Budur əsas məsələ… – Saşa üzgün, ümidsiz şəkildə gülümsəyərək sözünə davam etdi. – Əhvalat düşündüyündən də qəlizdir. Sadəcə filmlərdə gördüyümüz bir növ qorxunc varlıqlar, ətrafda gəzən yadplanetlilər olsaydı… Belə olduqda işlər bir az sadədir: Tapançanı gümüş patronlarla doldurursan, – əlini tapança kimi tutaraq havaya qaldırdı, – Part, part, şər qüvvələr yox oldu! Lakin burada baş verənlər çox fərqlidir. Dəhşətli şeylərdir. Hanter, sən özün də çox yaxşı bilirsən ki, elə də asan qorxanlardan deyiləm.

– Sən və qorxu? – Hanter təəccüblə soruşdu.

– Onların ən güclü silahları elə qorxudur. Keşikçilər mövqelərində güclə dayanırlar. Silahlarını hədəfə tərəf tutaraq gözləyirlər, sonra da bu varlıqlar əllərində bir silah da olmadan bizimkilərin üstünə gəlirlər. Hamısı da təchizat və say baxımından bu vəhşi varlıqlardan üstün olduqları halda, yenə də oradan qaçmaq istəyirlər. Qorxudan yerlərində əsirlər, aralarında bəziləri həqiqətən, dəlixanalıq olub, aramızda qalsın. İnan mənə, bu, bəsit, ciddi yanaşılmamalı qorxu deyil, Hanter.

Saşa bir anlıq dayandı, səsini alçaldıb yenidən davam etdi:

– Sənə bunu necə izah edim, heç bilmirəm. Onlar buna getdikcə daha çox güc verirlər. Necəsə, insanların beyninə işləyirlər. Mənə elə gəlir, bunu şüurlu şəkildə edirlər. Onları hətta uzaqdan, qulaqlarından, burun deşiklərindən hiss edirsən.. Onlar yaxınlaşanda dizlərin titrəməyə başlayır. Hətta səsləri gəlməyəndə belə, hiss edirsən ki, hardansa yaxınlaşırlar. Gəlirlər, gəlirlər.. Daha sonar qorxunc nərilti, fəryad səsləri gəlir; bax, o an, arxana baxmadan qaçmaq istəyirsən. Bədənində dəhşətli əsməcə başlayır. Hər şey bitdikdən sonra da bərəlmiş gözlərilə projektorların üzərinə necə gəldikləri uzun müddət ağlından getmir.

Artyom olduğu yerdə donub qaldı. Deməli, uzun zamandır, bu qorxular təkcə onu narahat etmirdi, onu qorxaq, satqın hesab edəcəklər deyə, bu günə qədər bu mövzular haqqında kiminləsə danışmaqdan çəkinmişdi.

– Zibillər psixikanı korlayırlar, – Saşa söhbətinə davam etdi, – Sanki damarını tutublar. Və növbəti dəfə, onları daha yaxşı hiss edirsən, daha çox qorxursan, – Saşa odlu-alovlu danışıq tərzilə sözünü bitirdi, – Bu, yalnız qorxu deyil… Bilirəm.

Hanter hərəkətsiz oturub, sakitcə Saşanın dediklərinə qulaq asırdı. Çox diqqətlə, eşitdikləri barədə düşünürdü. Sonra isti çaydan bir qurtum alaraq ağır-ağır, yavaş səslə danışmağa başladı:

– Təhlükə sadəcə sizin stansiyanı deyil, Saşa, bütünlüklə bu xarabaya qalmış metronu bürüyüb.

Saşa əvvəlcə cavab vermək istəmədi, bir neçə saniyə susduqdan sonra əsəbi şəkildə:

– Bütün metro dedin? Xeyr, təkcə metro yox, bütün sivilizasiya üçün təhlükədir. O sivilizasiya ki, inkişafın ağını çıxardı. Artıq ödəşmək zamanıdır. Bu, növlərin müharibəsidir. Qaralarsa heç də murdar varlıqlar, törtöküntülər deyil. Onlar “homo novus”dur, təkamülün yeni mərhələsi. Onlar ətrafa bizdən çox daha yaxşı uyğunlaşan kainatın son mərhələsidir. Onlar gələcəyi təmsil edirlər. Bəlkə də sapienslər daha bir neçə onillik bu dəlmədeşikdə yaşaya bilərlər. Amma bu, hələ bizim sivilizasiya hökmranlıq etdiyi zaman kasıbların zirzəmidə, varlıların yuxarıda yaşaması kimidir… “Zaman maşını”ndakı uelsli morloklar kimi, solğun, miskin varlıqlar olacağıq. Biz öz nəcisimizdə göbələk yetişdirəcəyik, donuzlarsa insanların ən yaxın dostu, hətta deyərdim ki, həyat tərəfdaşı olacaq.

Babalarımızın bir zamanlar uzaqgörənliklə anbarlara doldurduğu tonlarca multivitamini qəbul edirik, bir çəllək benzini, hansısa ehtiyac duyulan şeyləri gətirmək üçün ölümü gözə alıb yuxarı qalxırıq. Sonra da zirzəmidəki boğucu deşiklərimizə geri qayıtmaq üçün vaxt itirmədən sürünərək keçib gəlirik; heç kimin ora keçdiyimizi bilməməsi üçün hər an əlimiz tətik gözləyirik. Çünki artıq öz evimizdə, yuxarıda deyilik. Dünya artıq bizə aid deyil, Hanter! Dünya artıq bizə aid deyil!

Saşa susdu və çay fincanından qalxan buxarın çadırın qaranlığında əriməsini seyrə daldı.

Hanter cavab vermədi. Artyom birdən ögey atasını heç bu şəkildə danışarkən görmədiyini anladı. “Yaxşı yaxşı, qorxudan altını batıracaqsan, narahat olma, həll edəcəyik hamısını” göz qırpıb özünə cəsarət verərək hər şeyin qaydasında olacağını deyən ögey atasının əvvəlki halından əsər qalmamışdı. Yoxsa hər zaman rol oynayırdı?

– Niyə susursan, Hanter? Gəl mənimlə mübahisə edək. Müsbət düşüncələrin harda qaldı? Son söhbətimizdə, şüalanmanın azalacağını, insanların bir gün yuxarıya qayıdacaqlarını demişdin. Eh, Hanter!.. “Günəş meşənin üzərindən qalxır, lakin mənim üçün deyil”


. Bu həyata bağlanırıq, bütün gücümüzlə bərk-bərk sarılırıq, çünki filosoflar, sektaçılar nə desələr də, o biri dünyanın olub-olmadığına tam inana bilmirik. Birdən orda heç nə olmadı… Məgər belə deyil? Yenə də həyatı o qədər sevirik ki… Elə deyil, Hanter? İkimiz də ona var gücümüzlə sarılırıq. Bu iylənmiş labirintdə sürünəcəyik, donuzların yanına uzanacağıq, siçanları yeyəcəyik, lakin bütün bunlara baxmayaraq yaşamaq üçün mübarizə aparacağıq. Elə deyil? Oyan, Hanter! Heç kim səndən bəhs edən “Əsl insan dastanı”


yazmayacaq, heç kim yaşamaq istəklərinlə, həyatda qalmaq mübarizənlə bağlı şeirlər yazmayacaq. Göbələk, multivitamin və donuz əti yeməklə daha nə qədər səbir edəcəksən?

Əl çək bunlardan, Homo Sapines! Artıq təbiətin hakimi deyilsən. Xeyr, quyruğunu tərpətmə, biz belə olmaq istəmirik. Ölümlə mübarizə apararkən bir az daha ətrafda sürün və öz tökdüyün zibillərə bürün. Amma bir şeyə əmin olmalısan Sapines: Kifayət qədər yaşadın. Qaydalarını çox yaxşı bildiyin təbiət, çoxdan bir mərhələ yuxarı qalxdı. Artıq yaradılışın tacı sən deyilsən. Sən sanki dinozavrsan. Artıq yeni, daha mükəmməl varlıqlara yer açmağın zamanı gəldi. Eqoist olma, oyun bitdi, pərdə bağlandı, burax başqaları gəlsin. “Homo Sapienslər necə yoxa çıxdılar?” deyə, qoy gələcək nəsillər baş yorsunlar, onsuz da, bu heç kimi maraqlandırmayacaq.

Saşanın bu monoloqu zamanı Hanter böyük sükutla, dayanmadan dırnaqlarıyla oynamışdı. Sonda gözlərini qaldırıb Artyomun ögey atasına baxaraq ağır səs tonuyla:

– Səni son gördüyümdən bəri çox pis təslim olmusan. Mənə dediklərin hələ də yadımdadır. “Əgər mədəniyyətimizi qorusaq, cəsarətimizi itirməsək, rus dilini unutmasaq, uşaqlarımıza oxumaq-yazmaq öyrətsək, həyatımız çox da pis olmayacaq, bəlkə də o zaman yer altında yaşamağa dözə biləcəyik” demişdin. Bunu mənə dedin, yoxsa, demədin? İndisə birdən-birə “Əl çək, Sapiens” deyirsən. Bu nə deməkdir?

– Sadəcə bəzi şeyləri daha yaxşı başa düşdüm, Hanter. Bəlkə sənin də başa düşəcəyin bəzi şeyləri. Biz dinozavrlarıq və indi son günlərimizdir. İstər on il olsun, istərsə yüz, heç bir əhəmiyyəti yoxdur…

– Mübarizə aparmaq mənasızdır? – Hanter əsəbi səs tonuyla Saşanın sözünü kəsdi, – Bunun üçün yuxarıya qalxmaq istəyirsən?

Saşa baxışlarını yerə dikdi. O günə qədər vaxt heç kimə zəif xüsusiyyətlərini etiraf etməyən köhnə dostuna bütün bunları demək çətin gəlirdi, həm də Artyom yanındaykən. Bu, ona həqiqətən, əzab verirdi.

– Amma yox, Çinqaçquk! Sən gözləyə bilməzsən! – deyərək Hanter yerindən qalxdı, – ordakılar da. Yəni hansısa növdən danışırsan? Kainatmı? Qarşısını ala bilmədiyimiz bu çöküşmü? Bunlardan betərini yaşamışam. Buna görə də məni belə şeylər qorxutmur. Anlayırsan məni? Əl çəkməyəcəyəm. Həyatda qalmaq duyğularımı? Mən belə deyirəm. Bəli, bu yaşayışa dırnaqlarımla sarılacam, təkamülünə də… Digər növlər də növbəyə dayansınlar, görək. Mən heç olmasa, qəssablıq qoyun deyiləm. Buyur, hər şeydən əl çək, uyğun, mükəmməl yoldaşlarının yanına qaç, tarixdəki yerini onlara ver! “Kifayət qədər mübarizə apardım”, – deyə, duyğuya qapılmısansa, dayanma, qaç, səni bunlara görə ittiham etməyəcəm. Amma məni qorxutmağa əsla cəhd etmə! Əsla məni özünlə birlikdə sallaqxanaya sürükləmək cürətini göstərmə! Mənə nə üçün bunları deyirsən? Əgər özün tək təslim olmursan, başqalarını da qorxudub kollektiv şəkildə təslimiyyətə sürükləyirsənsə, beləcə, təklikdən qurtulursan? “Mənim mübarizəm ümidsizdir” deyirsən? Uçurumun kənarında durmuşam? Cəhhənəmə ki! Əgər ağlı başında olan insan, yaxşı yetişdirilmiş “Homo Sapiens” məğlubiyyəti seçibsə, mən də sevə-sevə bu şərəfli addan imtina edər, heyvan olmağı qəbullanar, eynilə heyvan kimi yaşamağa başlayar, sağ qalmaqçün də digərlərinin boğazından tutaram. Və həyatda qalmağı bacararam. Başa düşdünmü məni? Sağ qalacam!

Hanter təkrar oturub, çay xahiş etdi. Bu söhbətdən sonra Saşa su doldurub çaydanı yenidən ocağa qoymaq üçün sakit, sıxıntılı halda çölə çıxdı. Artyom Hanterlə çadırda yalnız qaldı. Hanterin son sözləri, sanki insanın başına vura-vura təhqir etmələri, aşıb-daşan ehtirasla həyatda qalmaq arzusu Artyomu alovlandırmışdı. Uzun müddət Hanterlə danışıb-danışmamaqda qərarsız qaldı. Amma Hanter onu gözləmədən özü sözə başladı.

– Bəs sən nə düşünürsən, oğlan? Rahat ol, amma lazımsız təvazökarlığı kənara burax. Sən də daha çox bit kimi olmaq istərdin? Ya da dinozavr? Onlar canını almağa gələnə qədər oturub gözləyəcəksən? Südün içinə düşən qurbağanın əhvalatını bilirsən? Bir gün iki qurbağa süd qabının içinə düşmüşdü. Qurbağalardan biri məntiqli düşünüb mübarizə aparmağın faydası olmayacağını, alın yazısına qarşı gələ bilməyəcəyini anlamışdı. Kim bilir, bəlkə ölümdən sonra da həyat var, niyə özünü çətinə salıb boş-boşuna ümidlərə qapılmalıdır ki? İkinci qurbağa, ya axmaqdı, ya da Tanrını qəbul etməyən ateist. Nə isə, bu qurbağa dəli kimi çırpınmağa başlamışdı. “Hər şey əvvəlcədən müəyyən edilibsə, niyə çırpınmayım ki?” – düşünmüşdü. Dayanmadan tullanıb-düşmüşdü. Ta ki, süd yağ olana qədər. Daha sonra da çölə dırmanmışdı. İndisə təkamül nəzəriyyəsi, rasional düşüncəyə əsasən, onun yaşamaqdan imtina edən dostu üçün bir dəqiqəlik sükut elan edək!

Artyom yüngülcə öskürdü.

– Siz kimsiz?

– Mən kiməm? Bilmirsən, ovçuyam?!

– Amma ovçu nə deməkdir? Nə edirsiz? Nə ovlayırsız?

– Sənə necə izah edim?! İnsan orqanizminin necə yarandığını bilirsən? Milyonlarla hüceyrədən meydana gəlib. Hüceyrələrdən bəziləri elektrik siqnalları axtarır, digərləri mə-lumat bazaları, başqlarısa qida maddələrini toplayır, yaxud oksigen çatdırır. Amma hamısı hətta içində ən əhəmiyyətliləri belə, immuniteti mühafizə edən hüceyrələr olmasaydı, bir gün içində məhv olardı, bütün orqanizm də gedərdi işinə. Bu tip hüceyrələrə “makrofaj” deyirik. Bunlar eynilə saat, ya da metronom kimi metodiki, düzgün işləyirlər. Bədənə bəzi refleks virusları gətirdiyi anda, harda gizlənir-gizlənsin, gec-tez ona çatırlar, – Hanter əlləriylə kiminsə xirtdəyindən tutub boğurmuş kimi, tükürpədici səs çıxararaq dedi, – … və zərərsizləşdirirlər.

– Amma bunun sizin peşənizlə nə əlaqəsi var?

– Bir anlıq bütün metronun insan orqanizmi olduğunu düşün. Qırx milyon hücüyrədən meydana gəlmiş qarışıq orqanizm. Mən də “makrofaj”am. Ovçu. İşim budur. Orqanizmə ciddi zərər verəcək hər növ təhdid yox edilməlidir. Mənim vəzifəm də bu təhdidləri yox etməkdir.

Saşa əlində çaydanla gələrək fincanlara təzə çay süzdü. Hiss olunurdu ki, bir az özünə gəlib. Hanterə dönərək soruşdu:

– Təhlükənin mərkəzini yox etmək üçün necə cəhd edəcəksən, kovboy? Ova çıxıb bütün qaraları qıracaqsan? Bunu heç cür bacara bilməzsən. Boş-boşuna cəhd göstərmə, Hanter! Başqa heç nə…

– Çıxış yolu həmişə var, Suxoy! Sizin bu şimal tunelini partlatmaq. Tamamilə yerlə-yeksan etmək. Beləcə, sənin yeni növünlə bütün telləri qoparmaq. Qoy yuxarıda istədikləri qədər çoxalsınlar, lakin biz köstəbəklərə dəyməsinlər. Yerin altı, indilik bizim yaşayış məskənimizdir. Və kim bizə qılıncla gələrsə…

– Eh, eləmi? Sənə burda çox az adamın bildiyi şey haqqında danışım. Bizim üstümüzdə yeraltı sular axır. İkinci şimal tunelini çoxdan havaya uçurmuşuq. Az qalmışdı ki, bizi sel aparsın. Partlayıcı maddə bir az da güclü olsaydı, VDNX də gedəcəkdi işinin dalınca. Bu o deməkdir ki, əgər ikinci şimal tunelini də partlatsaq, sadəcə su altında qalmarıq, radiaoaktiv sular bizi yuyub məhv edər. Və yalnız bizi yox, bütün metronu məhv edər, soyumuz tamamilə kəsilər. Biz uduzarıq, olar Şah!

– De görüm, onların axını son vaxtlar güclənibmi?

– Güclənib də sözdür? İnanılacaq kimi deyil, amma bir az əvvələ qədər onlardan xəbərimiz yoxdu. İndisə ən böyük təhlükəyə çevriliblər. İnan mənə, əlimizdə nə varsa, malımız, mülkümüzlə, projektorlarımız və avtomatlarımızla birgə hamımızı yerlə bir edəcəkləri gün yaxındadır. VDNX kimi kiçik stansiyanı mühafizə üçün bütün metronu ayağa qaldırıb əmr verə bilməzsən. Bəli, çox yaxşı çay hazırlayırıq, amma heç kim sırf bunun üçün həyatını təhlükəyə atmır. Xüsusilə, “Kantemirovskaya” stansiyasında bizə rəqib olan bərbad çay var. Buna da bir Şah!

Saşanın üzündə yenə kədərqarışıq kinayə göründü:

– Bizə heç kimin ehtiyacı yoxdur. Çox çəkməz ki, təkcə öz gücümüzlə hücumlara tab gətirəcək halımız da qalmaz. Onların yolunu kəsmək, tuneli çökdürməyəsə, məlum olan səbəblərə görə gücümüz çatmaz. Nə demək istədiyimi, hər halda, başa düşürsən, hamımız çox yaxında toplu şəkildə “mat” olacağıq!

– Görərik, – Hanter sərt səslə cavab verdi, – Görərik.

Bir müddət oturub ordan-burdan danışdılar. Tez-tez Atyomun tanımadığı adlardan, əhvalatlarının bəzi hissələrindən danışdılar. Bəzən də Artyomun çox da başa düşmədiyi, çox illər əvvələ söykənən və ayrıldıqları zaman mənasını itirib, qarşılaşdıqlarında təkrar alovlanan köhnə ixtilaflı mövzulara toxundular.

Sonda Hanter yerindən qalxdı, Artyom kimi növbədən sonra istirahət etmədiyini, artıq yatmaq istədiyini dedi. Saşayla vidalaşdı, lakin çadırdan çıxmazdan əvvəl Artyoma tərəf döndü və qulağına pıçıldadı:

– Mənimlə bir az çölə çıx, zəhmət olmasa.

Artyom atalığının qəribə baxışlarına fikir vermədən Hanterin arxasınca çadırdan çıxdı. Hanter çöldə gözləyirdi.

– Bir az gəzmək istəyirsən? – deyə, təklif etdi və arxayın şəkildə yerləşdiyi qonaq çadırına tərəf addımlamağa başladı.

Artyom qərarsız şəkildə onu izlədi. Bu adamın onunla nə danışacağını təxmin etməyə çalışırdı. Bu günə qədər, həqiqətən, əhəmiyyətli nəsə iş görməmişdi, hələ ağzından süd iyi gələn cavandı.

– Mənim məşğuliyyətim haqqında fikrin necədir? – Hanter soruşdu.

Artyom özünü itirərək:

– Son dərəcə vacib işdir, – deyə, cavab verdi, – Siz olmasaydınız… Yəni, sizin kimi başqaları da… Əgər belələri olmasaydı, biz çoxdan…

Özünü nə qədər bəsit ifadə etdiyini hiss edəndə, utandığından üzü qızardı. Belə bir adam ona nəsə demək istəyir, fikir soruşur, üstəlik baş-başa verib bir şey danışmaq üçün xahiş edir, Artyomsa qız kimi qızarır və qabağına baxaraq kəkələyirdi.

Hanter dodaqaltı gülümsədi:

– Deməli, təqdir edirsən? Bəli, əgər xalq da bunu təqdir edərsə, onda təslimiyyətçilərə qulaq asmağa ehtiyac qalmaz. Atalığını əsmə tutub, budur əsas məsələ. Amma əslində cəsur adamdır. Ən azından, bir vaxtlar beləydi. Sizdə bəzi pis şeylər baş vermişdi, Artyom. Davam etməməsi ehtiyac bir şeylər. Bu yeni məsələ ətrafa soyuq dalğalarını yayır. İki gündür burdayam və bu qorxunun məni necə içinə aldığını hiss edirəm. Bu varlıqlar haqqında nə qədər çox şey bilirsən, onları nə qədər çox araşdırsan, bu qorxunun o qədər də gücləndiyini görəcəksən. Mən belə düşünürəm. Məsələn, sən onları hələ çox görməmisən, elə deyil?

– Bu günə qədər bir dəfə görmüşəm. Şimal tunelində hələ təzəyəm, şimalda keşiyə hələ bu yaxınlarda çıxmağa başlamışam. Amma düzünü demək lazımdırsa, bu, bir dəfə belə mənə bəs etdi. Ondan sonra qorxulu yuxular görürəm. Elə bu gün də çox qorxulu yuxu gördüm. Halbuki, aradan xeyli vaxt keçib.

– “Qorxulu yuxular” dedin? Sən dəmi? – Hanter qaşlarını dartdı, – Bu, nəsə təsadüfə bənzəmir. Burada bir müddət yaşasaydım, nizamlı şəkildə sizinlə növbədə olsaydım, mən də cəsarətimi itirərdim; bu, acı da olsa, həqiqətdir və danılması mümkün deyil. Xeyr, cavan oğlan, sənin ögey atan bir məsələdə çox böyük səhv edir. Danışan, düşünən özü deyil. Onun yerinə onlar düşünürlər, onun ağzından danışanlar da onlardır. “Təslim olun” deyirlər, insanlara aşılayırlar ki, müqavimət göstərmək mənasızdır. Sənin atalığın da adi rupordur. Özüsə bunun heç fərqində də deyil. Sanki xarabadakı bu vəhşi varlıqlar ruhumuza da təsir ediblər. Danış, Artyom…

Hanter bu dəfə birbaşa Artyomun gözlərinin içinə baxaraq adıyla xitab etmişdi.

Artyom onun həqiqətən, əhəmiyyətli nəsə deyəcəyini anladı.

– Bir sirrin varmı? Burada stansiyalardakından heç birinə demədiyin, amma tanımadığın birinə açacağın sirrin?

– Yəni… – Artyom kəkələdi.

Ağlı başında olan istənilən adam başa düşərdi ki, Artyom hansısa sirri danışmağa hazırlaşır.

– Mənim də sirrim var. Gəl bu sirləri bir-birimizə deyək. Birinə sirrimi deməliyəm, amma o bir nəfərin gəvəzəlik etməyəcəyindən əmin olmalıyam. Onun üçün, əvvəlcə sən sirrini danış. Amma xahiş edirəm, qadın-qız söhbətləri olmasın, başqa heç kimin bilməməsi lazım olan sirr. Bu mənim üçün çox vacibdir. Çox vacibdir, başa düşürsən məni?

Artyom sirrini danışıb-danışmamaqda qərarsızdı. Az qalırdı ki, maraqdan partlasın, amma bu adama sirrini açmaqdan da qorxurdu. Hanter həyatı başdan-başa macəralardan ibarət adamdı, çox maraqlı həmsöhbətdi. Lakin eyni zamanda, yoluna çıxan bütün maneələri gözünü qırpmadan yox edən soyuqqanlı qatildi. Əgər qaraların hücumlarında Artyomun günahkar olduğu, həqiqətən, ortaya çıxsa, nə baş verərdi?

Hanter ona cəsarət vermək istərcəsinə dedi:

– Məndən qorxmağına ehtiyac yoxdur. Cəzalandırılmayacağına təminat verirəm.

Hanterin çadırına gəldilər. Amma içəri daxil olmadılar. Artyom son dəfə də götür-qoy edib qərarını verdi. Dərindən nəfəs aldı və tələm-tələsik şəkildə “Botaniçeskiy Sad”dakı sərgüzəşti danışmağa başladı.

Artyom sözünü bitirəndən sonra Hanter bir müddət susdu. Sonra yüksək səslə:

– Əslində səni buna görə öldürməliyəm, elə dostlarını da… – dedi, – Amma səfehlikdən sənə söz verdim. Yalnız, sözüm dostların üçün keçərli deyil.

Artyomun ürəyi sıxıldı. Qorxudan sanki donub yerində qaldı, lal kimi növbəti ittihamlara qulaq asdı.

– Amma yenə də hadisə vaxtı yaşınızın azlığını, düşünmədən davranmağınızı nəzərə alıb, sizi bağışlayacam. Xüsusilə, hadisədən uzun müddət keçib. Beləliklə, bağışlandınız. – Hanter, Artyomu bu söhbətin təsirindən uzaqlaşdırmaq üçün ona göz vurdu, – Lakin stansiyadakı yoldaşlarından əfv gözləmə, bunu hər halda bilməlisən. Beləliklə, öz azad iradənlə, sənə qarşı istifadə edə bilməyim üçün, əlimə silah vermiş oldun. İndi söz verdiyim kimi, sənə sirrimi danışım.

Artyom bu gəvəzəliyindən peşman olmuşdu ki, Hanter danışmağa balşadı.

– Bu stansiyaya çatmaq üçün metronu başdan-axıra boşuna gəzmədim. Təhlükələr yox edilməlidir və bu təhlükə də yox ediləcək. Bununla da mən maraqlanacam. Ögey atan qorxur. Ümid edirəm, zamanla düşüncələri dəyişər. Baş verən bu hadisələrə qarşı iradəli davranıb müqavimət göstərmədiyi halda, məni də özü kimi etmək istəyir. Əgər yer altındakı suyla bağlı deyilənlər doğrudursa, tunelin partladılması söhbəti cəfəngiyyatdır. Lakin danışdığın məsələyə əsasən, indi vəziyyəti daha yaxşı dərk edirəm. Əgər qaralar, həqiqətən, siz yuxarıdaykən ortaya çıxdılarsa, o zaman “Botaniçeskiy sad”dan gəlirdilər. Yəqin ki, onları ya Botanika bağında yetişdiriblər, ya da bu növ ordan törəyib. Hər halda, təməldəki suya toxunmadan onları yuxarıya yaxın yerdə bloka ala bilərik. Amma tunelin şimalında 300 metrdən o tərəfdə nələrin baş verdiyini kim bilir ki? Sizin gücünüz, qüdrətiniz orda bitir. Orda Moskva Metrosunun ən böyük hissəsinə hakim olan zil qaranlığın iqtidarı başlayır. Bax, mən ora gedəcəm. Amma bundan heç kimin xəbəri olmamalıdır. Saşaya burdakı vəziyyətlə bağlı səni sorğu-suala çəkdiyimi deyərsən ki, bu da çox duzgündür. Bəlkə də heç kimə nəsə izah etməyə məcbur qalmazsan. Hər şey yolunda getsə, insanlara mən başa salaram.

Hanter bir dəqiqə qədər susdu və maraqla Artyomun gözlərinin içinə baxdı.

– Geri qayıtmaya da bilərəm. Əgər sabah geri qayıtmasam, bununla da bir nəfər maraqlanmalıdır ki, dostlarım başıma nələr gəldiyini, sizin Şimal tunelində nə baş verdiyini öyrənsinlər. Bu gün burada, ögey atan da daxil olmaqla tanıdığım hər kəslə danışdım. Hiss edirəm ki, şübhə və dəhşət hər kəsin beynini qurd kimi yeyir. Bəli, bunları açıq şəkildə görürəm. Lakin hələ ağlı bulanmamış, sağlam insana ehtiyacım var. Sənə ehtiyacım var, Artyom, sənə!

– Mənə? Sizə necə kömək edə bilərəm? – Artyom həyəcanla soruşdu.

– Yaxşı qulaq as. Əgər geri qayıtmasam, nəyin bahasına olursa olsun, eşidirsən, nəyin bahasına olursa olsun, “Polis” stansiyasına getməlisən. Orada Melnik ləqəbli adamı tapa-caqsan. Bütün bu əhvalatları ona danışacaqsan.

Hanter girişdə asılı kilidi açdı və çadırın bir tərəfini geriyə yəni içəriyə tərəf itələdi.

– İçəriyə gəl. Səni mənim göndərdiyimi sübut etmək üçün, – çadırda demək olar ki, addım atacaq yer qalmamışdı. Artyom lampanın solğun işığında, açıq duran çantanın içində sanballı bir silahın parıltılı qundağını gördü. Bu silahın sökülmüş ordu pulemyotu olduğu görünürdü. Hanter silah-sursatın üstünü örtməyə çalışdısa da, Artyom silahın yanına düzülmüş pulemyot disklərilə yanaşı kiçik əl qumbaralarını da gördü.

Hanter bu silah anbarına bənzəyən çadırı haqqında nəsə danışmadan, çantasının yan ciblərindən birini açaraq patron gilizindən olan kiçik kapsul çıxardı. Gilizin mərmi olan tərəfi bağlıydı. Kapsulu Artyoma verdi.

– Budur, al! Geri qayıtmağımı iki gündən artıq gözləmə. Və əsla qorxma. Hər yerdə sənə köməklik göstərəcək insanlar tapacaqsan. Bunu mütləq özünlə “Polis” stansiyasına aparmalısan. Səndən nə gözlənildiyini bilirsən, təkrar etməyə lüzum yoxdur, elə deyil? Yaxşı, mənə uğurlar arzula. İndisə yatmalıyam.

Artyom özünü itirərək bir neçə dəfə “sağ ol” deyə mırıldandı. Hanterin güclü pəncəsini sıxıb tapşırılan vəzifənin ağırlığında əzilmiş halda çadırına qayıtdı.







3



ƏGƏR GERİ QAYIDA BİLMƏSƏM





Artyom evə qayıdanda atalığı tərəfindən lazımsız sorğu-sual atəşinə tutulacağından əmindi. Ögey atası Hanterlə nələr danışdığını soruşsa, Artyom nə olur-olsun, heç nə da-nışmamalıydı. Amma təəccüb etdi. Atalığı onu kötəklə hazır halda gözləməmişdi, xoruldayaraq yatmışdı. Əlbəttə, asan deyildi, 24 saatdan artıqdı ayaq üstəydi.

Artyom gecə keşik çəkir, gündüzlər yatırdı. İndi də onu çay fabrikində gecə növbəsi gözləyirdi.

Tək işıq mənbəyi kimi bulanıq qırmızı rəngli lampayla on illər boyu torpaq altında yaşamaq insanların gecə gündüz anlayışını yavaş-yavaş yox etmişdi. Gecə oldumu, eynilə vaqonlardakı kimi, insanlar yata bilsinlər deyə, stansiyadakı bütün işıqlar söndürülürdü. Lakin istisna olan yerlər də vardı – fövqəladə hallar zamanı söndürülmürdü. Hə nə qədər illərlə qaranlıqda qalmaqla insanların görmə qabilliyyəti inkişaf etsə də, tuneli və tərk edilmiş yuxarı keçidləri dolduran o vəhşi varlıqlarla müqayisə edilə bilməzdi.

“Gecə və gündüz” ifadəsi insanların vərdişlərinə, yaşayış qaydalarına əsasən seçilirdi. Bu səbəblə əksər stansiya sakinləriyçün “bir gecə”yə sahib olmaq, eyni saatda yata bilmək mənasındaydı.

Heyvanlar da o zaman istirahət edirdilər, işıqlar söndürüldüyü üçün, səs çıxarmaq da qadağan olunmuşdu. İnsanlar tunelin hər iki tərəfindəki girişlərin üzərinə yerləşdirilmiş stansiya saatlarından vaxtı öyrənə bilirdilər. Bu saatlar, strategiya baxımından əhəmiyyətli silah anbarları, su filterləri və genoratorlardan daha az əhəmiyyətli deyildi. Davamlı nəzarət altında saxlanılır, ən kiçik gecikmə, nasazlıq ləngimədən həll edilir, etiraz və ya sırf barbarlıq məqsədilə saatların işləməsinə təsir edə biləcək istənilən cəhd stansiyadan sürgün də daxil, ən ağır şəkildə cəzalandırılırdı.

Təqsirli şəxslərin VDNX rəhbərliyi tərəfindən qısa vaxtda mühakimə olunmasını təmin edən cəza qanunu da vardı. Stansiya davamlı olaraq fövqəladə hallara məruz qaldığından, bu qanunvericiliyinin tələbləri daim qüvvədəydi. Strateji qurumlara qarşı təkrarlanan cəhdlərin cəzası daha ağırdı. Öz ərazisindəki platformadan başqa, hansısa platformada siqaret çəkmək, tonqal qalamaq; eyni qaydada lazımsız yerə əlində silah, partlayıcılarla gəzmək ömürlük stansiyadan qovulmaq və bütün mülkünün müsadirəsilə cəzalandırılırdı.





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=68475016) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.