Книга - Иж буенда кала эзләрем / Иж – моя колыбель

Иж буенда кала эзләрем / Иж – моя колыбель
Чингиз Мулламухаметович Мусин


Әлеге китапка Чыңгыз Мусинның төрле елларда иҗат ителгән иң яхшы шигырьләре туплап бирелде.





Чыңгыз Мусин

Иж буенда кала эзләрем











Данлы Казан


Казаныма инде мең яшь тулды, –
Ун гасыр ел гомер арасы.
Картаерга әле иртә аңа,
Яшәрә тик яшьлек каласы.

Чал каланың изге туфрагына
Кемнәр генә аяк басмаган?!
Бу туфракта күпме даһи затлар
Гүзәл гомерләрен башлаган.

Калалар күп җирдә, тик шулай да
Мин бернигә сине тиңләмәм.
Чал тарихлы гүзәл кала бит син,
Кем бар җирдә сине белмәгән?!

Зилзиләле, канлы дәверләргә
Шаһит синең урам ташларың.
Син яшь әле, яшьлек гомереңне
Бүген гүя яши башладың.

Кунакларың сиңа килгән чакта,
Каршы ала Сәйдәш моңнары.
Урамнарың буйлап күпме йөрдем,
Сагышланган чагым булмады.

Әле дә, шөкер, тиңсез бу тантана
Туры килде безнең гомергә.
Бу тарихи гүзәл мизгелләрне
Насыйп булган икән күрергә.

Бәйрәмеңне зурлап каршылыйсың,
И мәһабәт, данлы башкалам.
Күпме әдип синең туфрагыңда
Тәүге иҗат юлын башлаган.

Ашкынулы гомер агышында
Сизелми дә еллар арасы.
Әле сиңа данлы юлың буйлап
Барасы да һаман барасы.




Сабантуйлар килде туган якка


Милләтемдә төрле бәйрәмнәр бар,
Иң күркәме – Сабан туйлары.
Халкым күпме газап кичерсә дә,
Күңеленнән аны җуймады.

Бу – халкымның гүзәл тантанасы,
Бу – халкымның рухи бәйгесе.
Битарафлык йоккан күңелләрне
Бар бит әле бергә бәйлисе.

Җан җылысы, күңел сафлыгының
Саф алтынга тора бәясе.
Милли хисләр, шөкер, кире кайта,
Тик бар әле канат җәясе.

И тарихи гүзәл бу мизгелләр,
Имин генә еллар узмаган,
Язлар белән кошлар кайткан кебек,
Үз асылыбыз кайтыр берзаман.

Тормыш – сәер нәрсә, замананың
Уңай ягы була, киресе.
Без кунакка килдек җиргә ләса,
Безгә тигән кайсы өлеше?

Әле дә, шөкер, җаннар тутыкмаган,
Тутыгырга сәбәп булса да.
Кунак көтә бүген авылларда
Һәр ихата, һәрбер бусага.

Талгын кичтә берәү гармун суза,
Җыр-моңнарсыз бәйрәм буламы?!
Калалардан кайткан кунаклардан
Гөрләп тора авыл урамы.

Мәйданнарда – моңлы, сихри аһәң,
Ишетелә азан тавышы.
Милли кыйблабызга йөзе белән
Ага инде заман агышы.

Болытларны җилләр куып киткән,
Һәр тарафта алсу төс кенә.
Мәрхәмәтле кояш, таңнан торып,
Нурын сибә мәйдан өстенә.

Сабантуйлар газиз халкым өчен
Миллилеге белән кыйммәтле.
Мәйданнарда узган бу мизгелләр
Берләштерә кебек милләтне.




Кунаклар кайта каладан


Кунаклар кайта каладан,
Кайталар атна саен.
Купшыланып, көязләнеп
Кайталар кайткан саен.

Суык чакта җылы эзләп
Киткәннәр кайта урап.
Һич исәбе юк кунакның,
Өй саен тулы кунак.

Туган туфрагын сагынып,
Талпынып кайта кеше.
Кояшның тарту көче күк
Авылның тарту көче.

И гүзәл туган ягымның
Кичләре, иртәләре,
Ягымлы, назлы җилләрнең
Битләрдән иркәләве.

Һәр тарафта аңкый гүя
Ислемайның ислесе,
Һәр чәчәктә төрле төсләр,
Барча гөлнең үз төсе.

Уйнап йөри йомшак җилләр,
Һавалар җылы тора.
Уяна дәртле тойгылар,
Кайгылар онытыла.

Тоя микән бу ләззәтне
Каладан кайткан кунак.
Күңелкәен юатмыймы,
Бары хәл-әхвәл сорап.

Онытылмыйдыр туган якның
Йолдызлы, айлы киче.
Алдагы көнен уйламый,
Үткәнен уйлый кеше.

Кунаклар кайта каладан
Җәйләрен дә, кышын да.
Кайтсыннар иде китмәскә,
Калырга дип шушында.




Шагыйрьләр килгән авылга


Шагыйрьләр килгән авылга,
Авылда бәйрәм киче.
Һәммәсен тарткан мәйданга
Шигырьнең сихри көче.

Туган җирләр, изге җирләр
Шигырьгә, җырга гашыйк.
Игенче күмә бөртекне,
Җыр белән бергә кушып.

Шагыйрьләр шигырь укыйлар,
Тулган ай йөзә көлеп,
Бу тылсымнан бөтен авыл
Тирбәлеп тора кебек.




Болын юлы


Болын юлы борылмалы,
Аңкып тора чәчәк исе.
Чык җемелди таңда, томан
Хушбуй бөркеп киткән төсле.

Болын юлы бигрәк матур,
Чәчәкләргә күмелгәнгә,
Эш кайнаган юл буйлары
Дәрт арттыра күңелләрдә.

Болын юлы борылмалы,
Борылып аккан елга кебек.
Һәр түмгәге таныш миңа,
Яшьтән шушы юлда йөреп.

Болын юлы борылмалы,
Карурманга алып бара.
Яшьлегеңне сагынганда,
Шул юлларны барып кара.




«Биеккә, биеккә дәшә…»


Биеккә, биеккә дәшә
Канатлы хыялларым.
Мин бу җиргә, ахры, бер дә
Сокланып туялмамын.

Челтер-челтер чишмә ага
Таш-таулар арасыннан.
Күңелдә сагыш кузгала,
Юксынган бала сыман.

Мин кичә генә гүя бер
Дөньяны белгән бала.
Нигәдер сизелми үткән
Үрләргә менгән ара.

Табындым үрмә гөлләргә,
Сокландым гүзәлләргә.
Яшьлегем үтте үрләрдә,
Язмышым – үзәннәрдә.




Яңа ел килә


Яңа ел килә, Яңа ел,
Төренеп бәсләр белән.
Сизелми дә үтә гомер
Мәшәкать, хәстәр белән.

Кыш бабай да юлга диеп
Чыккандыр куышыннан.
Күлләр туңды кышның хәтәр
Зәһәрле сулышыннан.

Яңа ел килә, Яңа ел,
Күңелләр нигә китек?
Каһәрле, шомлы заманда
Кайгыны уртак итик.

Рәнҗетү, җәберләүләргә
Калмасын иде урын.
Болай да хәтәр юл үтте
Безнең чор, безнең буын.

Нахакка үртәмик җанны,
Җаннар бит җәрәхәтле.
Шәфкатьлелектә генә бит
Тормышның бәрәкәте.

Шаулашып, гөрләшеп үтсен
Яңа ел кичәләре.
Рәтләнер дөнья, рәтләнер,
Рухыбыз исән әле.




Сугыш кайтавазы


Яу кырына киткән егетләрнең
Сыкрап калды нигез-ниргәсе.
Кавышуларны көткән яшь кызларның
Сандыгында калды бирнәсе.

Аяз көнне гүя күк күкрәде,
Күкне телеп яшен яшьнәде.
Газизләрен көткән аналарның
Күзләреннән акты яшьләре.

Сөйгәннәрен көткән бик күпләрнең
Язмышларын томан каплады.
Күпләр кайтты сыңар аяк белән,
Ә күпләре кире кайтмады.

Давыл кубып килгән ул көннәргә
Күпме гомер инде узылган?!
Еллар имин, әнә ал таңнарга
Сабыйларның кулы сузылган.




Исте җилләр


Үсте гөлләр, исте җилләр,
Туктамый исте генә.
Исте дә барып бәрелде
Тәмәй тау өслегенә.

Бәрелде дә җиргә төште,
Гөлләрне җилгәрергә.
Тик шулай да нәрсә җитә
Туган як җилләренә?

Туган яклар аралады
Җилләрдән, давыллардан.
Зыялы бәндәләр чыкты
Без үскән авыллардан.

Иссен җилләр, тик шулай да
Булмасын исе генә.
Күңелемдә саф җилләрне
Үз итү хисе генә.

Искән җилләр иссен, әйдә,
Юлларын бүлмә генә.
Талгын җилләр дәва минем
Тынгысыз йөрәгемә.




Гадәти серләр генә


Машиналар ашыгалар
Гүя куышкан кебек.
Асфальт юллар безгә табан
Үзе шуыша кебек.

Машиналар туктамыйлар,
Җилдереп оча гына.
Шофёр егет ашкынадыр
Сөйгәне кочагына.

Мин дә җилдердем яшьлектә,
Үрләдем үрләремне.
Тик онытмыйм сикәлтәле
Юлларда күргәнемне.

Юлда батып кала идем,
Юлларда куна идем.
Сөйгәнемә очып кына
Кайтырдай була идем.

Яшь чактагы яшел төсләр
Яшьлек буявы иде.
Юлларда түгел, күкләрдә
Очу хыялы иде.

Зәңгәр күккә меналмадым,
Җирдән аерылалмадым.
Туган җиремнең кадерен
Яши-яши аңладым.

Йөрәгемдә серләрем күп,
Гадәти серләр генә.
Инде шөкер имин генә
Гомерләр сөргәнемә.




Теләп алган язмыш


Аяз төндә йөзгән ялгыз айның
Тәрәзәгә төшә шәүләсе.
Агачлар да никтер шауламыйлар, –
Тынгылыкка чумган һәммәсе.

Кышкы юллар күренә тасма кебек,
Юлчылар да йөрми юлларда.
Ара-тирә этләр өргән тавыш
Ишетелеп куя урамда.

Авыл тынган. Тик бер-ике йортта
Ут пыскыган кебек учакта.
Сүлпән генә булып кызыл шәүлә
Күренгәләп китә кайчакта.

Авыл чите. Ялгыз калган бер йорт,
Тынгысызлык һәрбер төнендә.
Мескен ана, түгеп күз яшьләрен,
Ирен көтә монда бүген дә.

Кичен ата шактый кызып кайта,
Дусларына кергән, күрәсең.
Дусларгамы, әллә башкагамы,
Аның күңелен кайдан беләсең?

Ана аны көтә өзгәләнеп
(Балалары әле кечкенә).
Ә ул кайта төйнәп йодрыгын,
Җикеренеп алар өстенә.

Кимсетелгән тормыш иптәшенең
Күз карашын канлы яшь аша
Айнык килеш күрә иртә белән,
Ә кичендә инде башкача.

Үткәннәрен сөйләп, кайгы йөзе
Ай нурында күренә нурланып.
Тәрәзәдән кинәт күзен ала,
Ай нурыннан гүя хурланып.

Зөләйханың йөзе уйчанланды,
Улын төреп алды бишектән.
Олы кызын көйләп йоклатты да
Ашыгып чыгып китте ишектән.

Кечкенәсен кысып күкрәгенә
Көчсезләнде нечкә беләге.
Нечкә хисләр белән күңелендә
Әрнеп типте аның йөрәге.

Кимсенүдән йөрәк әрнегәнгә,
Курыкмыйча кышкы салкыннан,
Нарасые белән кара төндә
Эзләп китте аның артыннан.

Менә килеп җитте шикле йортка,
Тартылмыйча калган пәрдәләр.
Тезелешеп өстәл тирәсендә
Кыймылдыйлар исерек гәүдәләр.

Хатын-кызлар белән парлашканнар,
Искәндәре утыра арада.
Кайнар яше тамды Зөләйханың
Күкрәгенә кыскан балага.

Күз нурыдай күргән кечкенәсе
Төшеп китә язды кулыннан.
Нарасые кебек үкси-үкси,
Кире китте килгән юлыннан.

Бусагадан атлап алга узды,
Ай нурлары өйнең түрендә.
Өметсезлек баскан күзләренә
Ай да моңсу булып күренә.

Үткәннәре килде күңеленә,
Әрнеп куйды йөрәк ярасы.
Тынычлыкка чумган йорт эчендә
Мәет чыккан кебек ямансу.

Күз алдыннан чагылып китте аның
Ал чәчәктәй матур чаклары.
Ташкын кебек яшьлек көннәрендә
Алсуланып таңнар атканы.

Ана җаны тоя күңелендә
Нинди язмыш ишек какканын.
Ата кеше никтер яратмады
Зөләйханың малай тапканын.

Хак юлыннан язган бу бәдбәхет
Кеше диеп үзен саныймы?
Мендәр каплап томаларга куша
Бишектәге яткан сабыйны.

Шәфкать нуры булган аналарның
Кыргыйлыкка кулы барамы?
Ничек итеп буып үтерсен ул
Үзе тапкан газиз баланы?

Араларда инде өмет сүнгән,
Тәүге хисләр сүнеп суынган.
Балаларга ата булган кеше
Өйгә кайтмас булды соңыннан.

Көн артыннан көннәр агыла,
Үз ишеңә ишләр табыла.
Бер сөйрәлчек азгын хатын белән
Китеп барган үзбәк ягына.

Күпме еллар үтте, күз яшьләре кипте,
Ап-ак карлар яуды ишелеп.
Ата кеше шактый читтә йөреп
Кайтып какты болар ишеген.

Кышкы салкын иде, җилле иде,
Шауладылар агач башлары.
Өйалдында күпме таптанса да,
Аңа беркем ишек ачмады.

Соңгы гомерен ничек уздыргандыр,
Бу турыда беркем белмәде.
Малаена ядкяр булып килде
Киеп йөргән керле күлмәге.




Гөлдем тавы


Карлар эри, ташу басар,
Гөлдем тавы алалана.
Сизелми дә ага гомер
Бу тынгысыз заманада.

Гөлдем тавы күпне күргән,
Гөлдем ягы – изге урын.
Яшь наратлар тып-тын калып
Тыңлый кебек гасыр җырын.

Заманында бу якларга
Ябырылган дошман явы.
Дәверләрнең язмышына
Шаһит булган Гөлдем тавы.

Килер көннәр – кара пәрдә,
Тынамы соң заман шавы?
Манараны кискәндә дә
Сыкрагандыр Гөлдем тавы.

Гөлдем ягы яшел үзән,
Гасыр эзе үрләрендә.
Буыннарның фаҗигасе
Якташларның йөрәгендә.




«Төннәрендә уянам…»


Төннәрендә уянам,
Көннәр буе уйланам.
Бик тиз генә китмәм әле
Ошбу якты дөньядан.

Аласым юк инде югын,
Тик бераз бирәсем бар.
Бурычлардан азат булган
Көннәрне күрәсем бар.

Яланнарга барасым бар,
Печәннәр чабасым бар.
Гамәлдә сарыф кылырлык
Саулыкның чамасы бар.

Хислеләргә шигъри җептән
Келәмнәр тукыйсы бар.
Басмада нәшер ителгән
Юлларны укыйсы бар.

Кимсетелгән инсаннарны
Назлап иркәлисе бар.
Мәкерле, залим затларның
Юлын киртәлисе бар.

Ерак бабамнар таптаган
Юлларны үтәсе бар.
Тарих серләрен саклаган
Йомгакны сүтәсе бар.

Чәчкәннәрне урасы бар,
Әвеннәр корасы бар.
Булганына шөкер кылып,
Шатланып торасы бар.

Төшләргә кереп йөдәтә
Яшьлекнең яшел мәле.
Башкарасы эшләрем күп,
Димәк, мин яшим әле!




Туфан дуска


Син милләтнең иҗат дәрьясында
Туфан суы булып калыктың.
Телен җуйган маңкорт арасында
Бер терәге булдың халыкның.

Остазым да булдың кирәк чакта,
Күп вакытта булдың киңәшчем.
Күңелеңдәге рухи байлыгыңны
Һәркемгә дә тигез өләштең.

Замандаш та, якын дус та идең,
Йолдыз булдың милләт күгендә.
Миңа булган изге хисләреңне
Әле дә саклыйм күңел түрендә.

Мөнбәрләргә мендең, киңәш бирдең,
Ялгышлардан сабак алырга.
Болгавырлы шушы заманада
Кешелекле булып калырга.

Безгәме соң сиңа тиңләшергә?
Син бит безнең алтын багана.
Милләтенең синдәй улы булган
Милләт кенә бөек санала.




Хатирәләр


Бик еракта калган хатирәләр
Әле дә искә төшә.
Күңел моңсулана, үткәннәргә
Һаман күчә-күчә.

Бүгенгенең үткән көнгә кадәр
Ерак аралары.
Яшь гомерен сагынып яшидер ул
Адәм балалары.

Күңелемне һаман сихерли күк
Тәүге гармун моңы.
Бик озын да, бик кыска да кебек,
И син гомер юлы.

Тойгыларны чикләп булмыйдыр ул,
Һаман кабатлана.
Сизелмәде гомер, бу тормышны
Шашып яратканга.

Тормыш баскычлары биек икән,
Биек, катлы-катлы.
Хатирәләр һаман кабатлана
Никтер бер-бер артлы.

Балачакның бармы соң әле ул
Сагынып сөйләрлеге.
Хатирәләр булып истә калган
Яшьлек юләрлеге.




Изге бурыч


Шагыйрегез булып калыйм,
Тик шагыйрь булып кына.
Кошлар булып сайрар идем
Талларга кунып кына.

Илһамланып яшим әле
Сезнең арада гына.
Шигырьләрем дәва булсын
Йөрәк яраларына.

Рухи дәва бүләк итү
Минем изге бурычым.
Өметләрне акламасам,
Шагыйрьлегем корысын.




Хәлләремне сорамагыз


Хәлләремне сорамагыз,
Барыбер бит алдалыйм.
Әллә әйбәт, әллә начар,
Үз-үземне аңламыйм.

Төннәр буе җырлар язам,
Әллә нинди бәндә мин.
Аңламассыз бу мизгелдә,
Сез аңламас хәлдә мин.

Әле җанда сүтелмәгән
Билгесезлек йомгагы,
Йөрәгемне авырттыра
Татлы газап тулгагы.

Хәлләремне сорамагыз,
Минем хәлләр караңгы.
Менә тибәр, менә тибәр
Серле шигъри яралгы.




Киңәш


Шагыйрь булам дигән теләк
Теләк кенә.
Бу тылсымны тоя фәкать
Йөрәк кенә.
Теләк кенә җитми аңа,
Сәләт кирәк.
Бу икәүне кавыштырган
Сәгать кирәк.
Сәләт бит ул шагыйрь белән
Бергә туа.
Гомер буе аның белән
Бергә була.
Шагыйрь халкы яза шигырен
Төнлә белән.
Чын шигырьләр туа йөрәк
Түрләреннән.
Шигырь туа төн ешлыгы,
Таң алдыннан.
Йөрәкләрдә бөреләнгән
Яралгыдан.
Сандугач та басып сайрый
Талларына,
Илһамланып җәйнең алсу
Таңнарында.
Барча кошның үз авазы
Тумышыннан –
Шуңа күрә сандугачның
Моңы шуннан.
Янмаса йөрәгем шигырь
Утында,
И каләмем, бу гамәлгә
Тотынма!




Этләр холкы


Авыл йоклый, баганада – утлар,
Караңгылык ындыр артында.
Ара-тирә этләр өргән тавыш
Ишетелеп куя якында.

Караңгы һәм нурсыз авылларның
Борынгысы булган, үткәне.
Һәр заманда шушы авылларны
Саклаганнар авыл этләре.

Авыл халкы өйдә эт асрамый,
Авыл эте бәйдә – урамда.
Һаулап өрә алар урамнарда,
Ят бәндәләр пәйда булганда.

Авыл агайлары эт асраган,
Эт ияртеп йөргән сунарга.
Ул заманда урман ешлыгының
Саф һавасы булган суларга.

Урманнар юк хәзер, заман йотты,
Калды аның фәкать тышлыгы.
Урманчылар аны сатып эчте,
Таладылар, каһәр төшкере.

Явыз этләр калаларда яши,
Каладагы купшы өйләрдә.
Хуҗа белән бер табактан ашый,
Ятып йоклый хәтфә келәмдә.

Ул өйләрне берүк әйләнеп уз,
Керә күрмә, эшең төшмәсә.
Күңелеңдә бетмәс җөе калыр,
Өйдә яткан этләр тешләсә.

Намус белән яшәп ятам кебек,
Шигырь язып гомер үткәрәм.
Этләрдән дә яман этлекләрне
Тоеп яшим инде күптәннән.

Берәр көчек капкастыннан чыгып
Өреп калса үтеп киткәндә,
Нишлисең бит, этләр холкы шундый,
Үпкәләмик әле этләргә.




«Иж буенда күптән йөргәнем юк…»


Иж буенда күптән йөргәнем юк,
Анда гүя юллар өзелгән.
Бүген менә чыгып киттем әле
Төнлә йөргән болан эзеннән.

Без кичергән еллар кайтавазын
Гел кабатлап булмый тоташтан.
Тойгыларым шушы эзләр буйлап
Иж буена барып тоташкан.

Бездә генә кебек алсу таңнар,
Күксел томан, матур иртәләр
Күңел кылларымны чиртәләр дә
Балачакка алып китәләр.

Туган якта туып канатланган
Балачакны онытып буламы?
Замандашлар китте еракларга,
Бушап калды авыл урамы.

Төнлә йөргән җәнлек эзләреннән
Яр буйларын күпме айкадым,
Үткәндәге авыр тойгыларны
Йөгерек дулкыннарда чайкадым.
Яшьлегемә кире кайткан кебек,
Иж буйларын урап кайтамын.




Мин зур хаким булсам


Туган җирдә эшләр беткән, имеш,
Табыннарда бары да җиткән, имеш.
Без бу җирдә көнне төнгә ялгап,
Бер мәгънәсез гомер иткән, имеш.

Бу замана бигрәк гаҗәп инде,
Кеше хәле кемгә хаҗәт инде.
Җир кешесе җирдә эшсез калу
Сәер инде, бигрәк мәзәк инде.

Агымсулар агар юлын табар,
Кеше гомере агымсудай агар.
Без китәрбез, безнең оныкларның
Тәрәзәсен нинди җилләр кагар?

Мин зур хаким булсам ил башында,
Ни кылырга үзем белер идем.
Дөньялыкта булган бар хөрмәтне
Иген игүчегә бирер идем.

Үгез җигеп, җирләр сөрдердек без,
Изге җиргә дога иңдердек без.
Үзгәрәбез, тизләнәбез, диеп,
Җир йөзендә кеше көлдердек без.
Заманалар әле үзгәргәнче,
Пенсиягә чыгып өлгердек без.

Икмәк булса, җыр да була, диләр,
Сәхнәләрдә кемнәр моңлана соң?
Кем уйлаган милли моңнарыбыз
Ят авазлар белән болганасын.

Торгынлыктан соңра күпме ара…
Тормыш гүя үз эзеннән бара.
Яраланып беткән замананың
Яралары балаларга кала.




«Чит илләрнең комнарында кызыналар…»


Чит илләрнең комнарында кызыналар,
Кемдер корган оҗмахларга кызыгалар.
Байлар йөри, без алардан киммени, дип,
Эшләп тапкан тиеннәрен туздыралар.

Гомеркәйләр сизелми дә үтә китә,
Үз ягыңның һавасына ниләр җитә?
Бездән алда бабакайлар йөз яшәгән,
Үз җирендә язмышларын көтә-көтә.

Эшләп арыган буыннарга дәва кирәк,
Күп вакытта без үзебез сәеррәк.
Кемдер корган оҗмахларга табынганчы,
Үз ягыңны оҗмах итү хәерлерәк.




Үрләр


Үрләр, үрләр, үлән баскан үрләр,
Итәге сез биек тауларның.
Үткәннәрнең телсез шаһитлары
Ил өстенә килгән яуларның.

Туфрагыңа яулар ябырылган,
Күпме кеше синдә кырылган.
Ил сагына киткән ир-егетләр
Кайталмаган сугыш кырыннан.

Минем җирем таулар иле түгел,
Язмышыбыз безнең үрләрдә.
Күкләр күкрәп, яшен камчылавы
Сискәндерә кара төннәрдә.

Ә үрләрнең гүя бер гаме юк –
Алар инде күпне кичергән.
Тыныч кына йокымсырый кебек,
Агуланып дары исеннән.

Ил өстенә килгән гарасатның
Гасырларда кала ярасы.
Үрләр тыныч, ләкин безгә кала
Үткәннәрдән гыйбрәт аласы.




Җилләр


Исә җилләр сискәндереп,
Исә авыл өсләрендә.
Морҗалардан кереп сайрый
Иртәләре-кичләрендә.

Җилгә каршы юлга чыксам,
Рухи азык биштәремдә.
Һәр сәфәрем – изге сәфәр,
Күңелемне хисләндерә.

Гомер өркеп үтә, димә,
Җилләр алып китә, димә.
Ул төннәрдә ятып йоклый
Тәмәй тауның итәгендә.

Исә җилләр, исә генә,
Җилле көннәр исәбенә.
Уйландыра, шомландыра,
Тынгысызлык шуннан гына.

Иж ярлары гүя упкын,
Иж сулары дулкын-дулкын.
Җәйләрендә кәккүк саный
Без яшисе гомер чутын.

Агымсудай агып китте
Михнәт белән узган гомер.
Замананың үзгәрүе,
Билләһи, дим, бездән түгел.

Авыл киче әүвәлгедәй
Җырлы-моңлы кичләр түгел.
Яшь буынның күңелендә
Без кичергән хисләр түгел.

Тик шулай да үткәннәрнең
Кайтавазы күңелләрдә.
Нинди бәхет тәүге моңнар
Күңелләрдән түгелгәндә!

Иж буйлары язны көтә,
Әле җиргә ак кар яткан.
Кыр казлары алып кайтыр
Җир җылысын җылы яктан.

Җилләр, җилләр җилләр инде,
Җилгә форсат килгән инде.
Җилдән җитез чаклар узды,
Без кемнәргә тиңнәр инде?
Без хәзер тик кемнәр инде?




«Шыбыр-шыбыр яңгыр ява…»


Шыбыр-шыбыр яңгыр ява,
Шыбырдый калай түбә.
Күк йөзе елый шикелле,
Күз яшен түгә-түгә.
Шыгырдый сөяк-буыннар,
Һава дымлыга күрә.

Башкалар нәрсә диярләр,
Ә мин үзгә фикерле.
Җир өстенә яңгыр түгел,
Бәхет ява шикелле.

Көтеп алган яңгыр ява,
Җир дәвасы – тамчыда.
Тамчыларда чыгып йөрсәң,
Өс киемең манчыла.

Җырчы кошлар тынып калган,
Күренми түбәләрдә.
Канатларын капшый-капшый
Яталар күләгәдә.

Мин бер карт авыл агае,
Яшем сиксәнгә табан.
Җылы яңгырлар яуганда,
Шатлыгым арта һаман.

Шыбыр-шыбыр яңгыр ява,
Шыбырдасын, тынмасын.
Җылы җилләр иссә иссен,
Тик давыллар булмасын.




«Сандугач талда тирбәлә…»


Сандугач талда тирбәлә,
Тал төбендә күләгә.
Безнең өчен генә гүя
Сайрый безнең тирәдә.

Мин дә тирбәлдем бишектә,
Бишегем талдан иде.
Колагымда сандугачның
Моңнары калган иде.

Тик моңнарга уралмадым,
Сандугач булалмадым.
Моңнарга уралмасам да,
Язмышта югалмадым.

Талбишекләрдә үссәм дә,
Гамәлем башка минем.
Тик шулай да таң кошының
Моңнары башта минем.

Һәр кешенең үз гамәле,
Һәммә кошның үз моңы.
Талда карга каркылдаса,
Булмас иде кызыгы.




Рәнҗетә торганмындыр


Кабереңә баралмадым,
Никтер вакыт тапмадым.
Җәйләр узды, кышка кердек,
Җирне карлар каплады.

Исән чакта минем өчен
Догада булгансыңдыр.
Яныңа килә алмыйча
Рәнҗетә торганмындыр.

Тик рәнҗемә, синең күңел
Иң изге күңел иде.
Керсез, гөнаһсыз җаннарга
Битараф түгел иде.

Минем дә гомерем кояшы
Төшлеккә төшеп бара.
Синең изге туфрагыңа
Якынаядыр ара.

Кабереңә баралмадым,
Әллә инде ирендем.
Әҗәл җитәр, яннарыңа
Мәңгелеккә килермен.




Фаҗига


Яшьлегемдә бик күп шигырь яздым,
Бар кеше дә мине аңлады.
Минем гади, хисле шигырьләрне
Аңламаган кеше калмады.

Хәзер инде мин башкача язам,
Мин тормышта үзгә фикерле.
Шигырьләрем белән җитәкләшеп,
Күккә ашып барам шикелле.

Бер-бер артлы поэмалар туа,
Яңа җырлар тора өстәлеп.
Тик беркөнне сездән аерылсам,
Калсын димен миннән истәлек.

Мин хыялда күккә күтәреләм,
Биеклектән җирне күзлимен.
Аякларым җирдән аерылган,
Йолдызлардан серләр эзлимен.

Мин бик гади идем, тыйнак идем,
Хәзер мине күпләр санламый.
Шигырьләрне инде укымыйлар,
Чөнки мине беркем аңламый.

Үрелсәң дә шөһрәт таҗына,
Шигырьләр бит җирдә языла.
Аякларым җирдән аерылса,
Иҗатта бу бик зур фаҗига.




Бик сөйлисе килә


Ходай насыйп иткән гомеркәйнең
Уздым инде шактый өлешен.
Тәүге тойгыларны ялгый-ялгый,
Иж буеннан кайтып килешем.

Тирә-якта хәтфә болыннарым,
Күкрәп үскән иген кырларым.
Монда үтте минем балачагым,
Монда уза гомер юлларым.

Мин бурычлы саныйм нигеземдә
Бабам васыятьләрен үтәргә.
Ярый әле, Ходай насыйп иткән
Шул нигездә гомер итәргә.

Кырыс көзләрне дә каршыладым,
Көзләр булмый язлар шикелле.
Шыксыз көздә мәхәббәтем килде,
Көзләр гүя язлар китерде.

Табигатькә ихлас сокланулар
Миңа гына әллә язганмы?
Җәйләр узса, кышны юксынамын,
Кышлар җитсә, сагынам язларны.

Бездә генә гүя таң кояшы
Нурын ялгый җиргә, үрелеп.
Бездә генә гөлләр үсә кебек,
Асыл чәчәкләргә төренеп.

Бездә генә яңгыр болытлары
Җирне назлап ага түбәннән.
Бездә генә Тәмәй урманнары
Күк катына барып терәлгән.

Абзагызга инде сиксән тулды,
Каршыладым тәки сиксәнне.
Сикәлтәле гомер кичерсәм дә,
Җанда саклыйм тәүге хисләрне.

Еллар узган инде, һәр мизгелне
Хәтерендә кемнәр саклаган?
Тик шулай да бераз истә калган
Гомер сәхифәсен актарам.

Үзем күрдем кояш яктысында
Түрәләрнең кыргый эшләрен.
Үзем күрдем изге манараның
Сыкранып авып төшкәнен.

Үзем күрдем азгын түрәләрнең
Бер-бер артлы хатын алганын.
Төп йортында туган сабыйларның
Ач хәлендә ятим калганын.

Ятимлектә үткән заманалар
Беркемне дә аяп тормады.
Үземдә дә шул ук язмыш иде,
Үзем дә бит язмыш корбаны.

Күреп тордым авылым өсләрендә
Моңсу, шомлы таңнар атканын.
Изгеләрне конвой ялчылары
Зинданнарга илтеп япканын.

Белеп тордым ялкау бәндәләрнең
Усал эттәй өреп ятканын.
Белеп тордым тырыш, уңганнарга
«Кулак» диеп тамга такканын.

Кырык бердә басу капкасыннан
Кузгалдылар колхоз атлары.
Ир-егетләр китте яу кырына…
Килде башта сәлам хатлары,
Өчпочмаклы солдат хатлары.

Өчпочмаклы хатлар килеп торды
Сагышланган йөрәк хисеннән.
Хатлар килде салкын окоплардан,
Дөрләп янган ялкын эченнән.

Хат ташучы ләкин сирәк килде,
Сирәгәйде сагыну хатлары.
Чит туфракта күпләр ятып калды,
Туган илгә кире кайтмады.

Бик сөйлисе килә истәлекле
Сигез дистә гомер үткәнен.
Белмибез бит әле килер көндә
Нинди язмыш безне көткәнен.

Бик сөйлисем килә, тыңласалар
Күңелем булыр иде азга да.
Барысын ничек сөйләп бетерим соң
Бу кечкенә генә язмада?!




Хәтер сәхифәсе


Тагын бер ел үтеп артта калды,
Бик тиз узган кебек сизелде.
Тормыш бусагасын бер мизгелдә
Үткән кебек тойдым үземне.

Быелгы ел – Атлар елы, диләр,
Елгыр атлар утлар болында.
Ат дигәндә, алар затлы җаннар,
Җырлар туа алар турында.

Безнең инде малай чаклар узган,
Йөрмәсәк тә атка атланып.
Еллар кайтавазы сискәндерә,
Хәтер сәхифәсен актарып.

Болыннарда йөрим берьялгызым,
Үзем белән үзем сөйләшәм.
Оныкларым миңа ышанырмы,
Безнең язмышларны сөйләсәм?

Газиз башта уйлар беткәнмени?
Бүгенгене уйлыйм, үткәнне.
Сөйләмичә ничек түзмәк кирәк
Атлар белән гомер иткәнне?

Кыш айлары карга төренгәндә,
Төрле уйлар туа күңелдә.
Күтәрәмгә калган арык атлар
Күз алдымнан китми бүген дә.

Илдә давыл купкан чакларда бит
Бөтен терәк булды атларда.
(Яу кырыннан «кара хәбәр» яуды
Өчпочмаклы конверт-хатларда.)

Авыл саклый изге йолаларны,
Сабантуйлар атсыз буламы?
Мәйданнарда узган бәйгеләрдә
Бахбайларның даны югары.

Ат язмышы – безнең уртак язмыш,
Саклана ул һәрчак йөрәктә.
Бәрәкәтле булсын Атлар елы –
Калыйк шушы изге теләктә.




«Бәхетне читтән эзләмә…»


Бәхетне читтән эзләмә,
Тик туган яктан эзлә.
Һәр таңда бәхет кояшы
Нурланып калка бездә.

Бәхетне читтән таптым, дип
Юату сүздә генә.
Барыбер сагыш басадыр
Гомерең көзләрендә.

Туган якны сагыну хисе
Олыгайгач артадыр ул.
Балачакта уйнап үскән
Нигезең тартадыр ул.




Каз өмәсе


Яшь кызлар мамык йолкыйлар
Елмаеп, көлеп кенә.
Аларның шат авазыннан
Нурлана якын-тирә.

Каз мамыгын йолкый кызлар,
Бармакларын талдырып.
Егетләр җырлап узалар,
Йөрәкләрне яндырып.

«Каз канатларын санарга
Төштем су буйларына.
Су буйларында йөргәндә,
Син генә уйларымда».

Кышкы айларга күчкәндә,
Озын-озын кичләрдә
Кызлар йолыккан казлардан
Бәлеш пешә мичләрдә.

Башта уйлар гел кузгала,
Каз мамыгы тузгандай.
Каз мамыклары тузганда,
Нәрсә уйлый кыз бала?

Киек казлар оча җилдә,
Мамыгын коя-коя.
Юксынып кала камышлык –
Бәбкә үстергән оя.

Монда тудык, монда үстек,
Монда гомер ителде.
Илне ташлап күпләр китте,
Кыр казлары шикелле.

Сәкеләрдә симез казлар,
Канатлары йолкынган.
Кыр казыдай очар кызлар
Туып үскән йортыннан.

Сөйгәнен җуя берәүләр,
Каерыла канатлары.
Бу тормышта кемнәр генә
Канатын канатмады.

Киләчәк гомер язмышы
Бәхеттән аермасын.
Замананың кырыс җиле
Канатын каермасын.

Кыйгак-кыйгак каз кычкыра,
Ана каз тавышыдыр.
Нәселен җуйган ананың
Кайгысы, сагышыдыр.




«Сукмаклар кисешкән чатларда…»


Сукмаклар кисешкән чатларда
Табышкан, кавышкан чакларда,
Яз нуры балкыды йөзләрдә,
Яңгырлы, караңгы көзләрдә.

Мәхәббәт хисләрне яңартты,
Сукмаклар тармаклы-тармаклы.
Заманның рәхимсез тукмагы
Ничә кат борынны канатты.

Сукмаклар кисешкән урында
Гөлләргә күмелгән уйсулык.
Гомерләр сизелми актылар,
Язмышлар иркенә буйсынып.

Михнәтләр кичергән гомерләр
Чайкалды сукмаклар тарлыктан.
Нигәдер рәхимсез язмышлар
Гөнаһсыз җаннарга каныккан.

Язмышлар түрендә гөлчәчәк,
Нигә соң гөлләргә орындым?
Гөлләрем саргайды, коелды,
Бер яме калмады болынның.

Чәчәкле җәй белән хушлаштым,
Сукмаклар чатында көз инде.
Әрнемә, йөрәгем, ярсыма,
Җәйләргә кадәрле түз инде.




Пәнҗәрдә


Сырхауланып ятам Пәнҗәрдә,
Бирешмәскә телим әҗәлгә.
Шәфкать туташлары бер елмайса,
Күңелләрем була әздән дә.

Монда эшли руслар, марилар,
Татарлар да мине таныйлар.
Телгәләнеп беткән йөрәкләрнең
Яраларын монда ямыйлар.

Нурлар уйный Пәнҗәр күгендә,
Тәрәзәдән үрләр күренә.
Күгәрченнәр миңа гомер теләп
Килеп куна тәрәз төбенә.

Карлыгачлар оча һавада,
Зинһар, Пәнҗәр, мине дәвала.
Дәваларың шифа булыр микән
Йөрәктәге тирән ярага?

Дөньясында эшләп карадык,
Күндәм идек, кемгә ярадык?
Ертык күлмәк, ертык ыштаннарны
Ямаулыклар белән ямадык.

Хәлләр, димен, бер үк чамада,
Зинһар, духтыр, мине дәвала.
Муртаеп ла беткән йөрәгемнең
Яралары юкса яңара.

Заманында эшләп карадык,
Ямау салу кемгә яңалык?
Йөрәк бит ул күлмәк-ыштан түгел,
Күпме түзәр микән ямалып?

Нурлар алдык гомер языннан,
Шифаландык дөнья назыннан.
Адәм баласының киләчәге
Язмыш дәфтәренә язылган.




Еллар кайтавазы


Бу тормышны аңлап булмый хәзер,
Һай, үзгәрде заман, үзгәрде.
Үзгәрде дә сәер бер дөньяга
Алып кереп китте безләрне.

Иж ярына барып утырдым да
Күзәтәмен якын-тирәне.
Агымсуга башын игәннәр дә
Чәчен чайкый тал-тирәге.
Кыр казлары юлга җыенадыр,
Борын төрткән бәбкә үләне.

Иж суының йөгерек агымнары
Күпме гасыр ярсып аккандыр.
Замананың кат-кат үзгәрүе
Ярлы ишекләрне каккандыр,
Кемдер шуннан кызык тапкандыр.

Дилбегәсез бозык җәмгыятьтән
Әллә ниләр була көтәргә.





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=68279813) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.