Книга - СОҒАДЫ ТУЛАП ЖҮРЕГІ. ӨЛЕҢДЕР

a
A

СО?АДЫ ТУЛАП Ж?РЕГІ. ?ЛЕ?ДЕР
М?рат ?бдiрахманов


Б?л кiтапта белгiлi ?о?ам ?айраткерi, КСРО Журналистер ода?ыны? м?шесi, к?рделi кезе?де Павлодар облысты? телевизиясын бас?ар?ан М?рат М?сайбек?лы ?бдiрахмановты? (1938—2015 жж.) ?ле?дерi мен аудармалары жина?тал?ан. Ту?ан жер мен сол ?лкенi? танымал т?л?аларына арна?ан ?ле?дерi мен ата?ты татар а?ыны М?са Ж?лелдi? «Моабит д?птерi» туындысыны? аудармасынан М?рат ?бдiрахманов (?йгiлi ?мбетей жырауды? тiкелей ?рпа?ы) дарыныны? ?арымын а??ару?а болады.





СО?АДЫ ТУЛАП Ж?РЕГІ

?ЛЕ?ДЕР



М?рат ?бдiрахманов



Редактор Надия Ахметзияевна Абдрахманова

Верстка, дизайн, публикация Мухтар Муратович Абдрахманов

Корректор Данияр Муратович Абдрахманов



© М?рат ?бдiрахманов, 2020



ISBN 978-5-0051-6264-9

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero




СА?ЫНЫШ САЗЫ





Болат Бодаубай. АЛ?Ы С?З


Хал?ымызды? тарихында есiмдерi елге м?лiм, кейiнгi ?рпа?тар ?лкен ал?ыспен, сый-??рметпен еске алатын белгiлi т?л?алар аз емес. Соларды? бiрi 1706 жылы д?ниеге келiп, 1778 жылы ?азiргi А?мола облысыны? Ерейментау ??iрiнде ?мiрден оз?ан (?СЭ, 11 том, 1977 ж.), ?аза? ?дебиетiнi? жыраулар поэзиясында ?зiндiк орны бар ?мбетей Тiлеу?лы дер едiк. Оны? ?мiр с?рген уа?ыты – сол кездегi бабаларымыз елi мен жерiнi? азатты?ын, бостанды?ын са?тап ?алу ?шiн жан аямай к?рескен, егеулi найза ?ол?а ал?ан азаматтары к?н-т?н ?атып ат ?стiнен т?спеген, ?ауiп-?атерлi, аумалы-т?кпелi, сын-сына??а толы заман едi. Хал?ымызды? ?ас батыры ?анжы?алы Б?генбайды? жоры?тарда?ы, сан шай?астарда?ы сенiмдi серiгi, жалынды жыршысы бол?ан ?мбетей жырауды ел-ж?рты «Жоры? жырау» деп те атандыр?ан. Осы кiтапша?а ?зiнi?, ?мiрдегi жора жолдастарыны?, ?ызметтес-?рiптестерiнi? арнау ?ле?дерi кiрген М?рат М?сайбек?лы ?бдiрахманов (1938—2015) сол ?мбетей жырауды? тiкелей алтыншы ?рпа?ы.

?мбетейдi? ата?ы он сегiзiншi ?асырда ?аза? хал?ына ке?iнен жайыл?ан-ды. Ол ?зiнi? жалынды жырларымен ел-ж?ртымызды ата-бабадан ?ал?ан асыл м?ра – ?лан байта? жерiмiздi ешбiр жау?а бермеуге, к?зiмiздi? ?арашы?ындай са?тау?а, бас?ыншылардан тазарту?а, кейiнгi ?рпа??а сол ?алпында, аман-есен аманаттау?а ?ндедi. ?кiнiшке орай ол заманда?ы Б??ар, А?тамбердi, та?ы бас?а жырауларды? шы?армалары сия?ты ?мбетейдi? жырлары да бiзге толы? са?талып жеткен жо?. Бiздерге жеткен «Б?кеге», «Жау?ашар?а», «Б??ар?а», «Бекболат биге» сия?ты ?ле?дерiнде ?дiлеттiлiк, адамгершiлiк, ?мiрдi? м?нi сия?ты адам бойында?ы ?астерлi ?асиеттерге м?н берiлсе, «Б?генбай ?лiмiне», «Б?генбай ?лiмiн Абылай хан?а естiрту» сия?ты жырларында Б?генбай батырды? ?мiрдегi ерлiк iстерi туралы баяндалады, «Жантай батыр» дастаны мен Абылай хан туралы тол?ауында хал?ымызды? ?алма? бас?ыншыларына ?арсы ?а?арманды? к?ресi бейнеленедi.

Осындай тектi атаны? ?рпа?ы болуды? ер азаматты? мойнына артатын ж?гiнi?, сама?ыны? да аз болмайтыны т?сiнiктi. Ол ?зiнi? тiршiлiгiмен, iсiмен сол ата-бабаларыны? есiмiне лайы? ?мiр с?ре алса – зор ?анибет, ?мiрдегi парызын адал орында?аны. М?рат ?бдiрахманов сондай биiктен к?рiнiп, сондай сенiмнен табыл?ан елге сыйлы, абыройлы азамат едi. Б??ан оны? ?мiр жолын ?ыс?аша шолып ?тсек те к?з жетедi. ?ара?анды педагогикалы? институтын ?здiк бiтiргеннен кейiнгi оны? е?бек сапары Павлодар педагогикалы? институтында?ы ?стазды? ?ызметпен жал?асты. «Асыл кездiк ?ап т?бiнде жатпайды» дегендей, жас жiгiттi? бiлiмдiлiгi, iзденгiштiгi, ой-?рiсiнi? ке?дiгi бай?алмай ?алмады. Ол облысты? партия комитетiне лекторлы? ?ызметке ша?ырылды. Кешiкпей лекторлар тобыны? жетекшiсi болды. Одан со? облысты? партия комитетiнi? ?гiт ж?не насихат б?лiмi басшысыны? орынбасары ?ызметiне жо?арылатылды. Б?дан кейiнгi жылдарда Павлодар облысты? телерадио комитетiнi? т?ра?асы, облысты? м?дениет бас?армасыны? басты?ы сия?ты жауапты ?ызметтердi абыроймен ат?арды. Осы жылдарды? б?рiнде к?пшiлiкке сыйлы болды. ?рдайым ?инал?андар?а к?мек к?рсетуге, адамдар?а ?ол ?шын берiп, жа?сылы? жасау?а дайын т?рды. Жастарымызды елiмiздi? патриоты, хал?ымызды? тарихын, тiлiн, ?нерiн, салт-д?ст?рiн жа?сы бiлетiн, ?адiрлейтiн отанс?йгiш азаматтар етiп т?рбиелеуге барынша к?ш салды, елеулi ?лес ?осты. Зейнетке шы?ар алдында, шы??аннан кейiн де бiраз жыл Павлодар облысты? «?аза? тiлi» ?о?амын бас?арды. Кейiнiрек Астана?а ?оныс аудар?ан со? ?алалы? «?аза? тiлi» ?о?амыны? жауапты хатшысы болып ?ызметiн жал?астырды. ?аза? тiлiнi? беделi, мерейi ?суiне елеулi ?лес ?осты.

М?рат ?зiнi? ?мiрiнде ?ле? жазуды, оны газет-журналдарда жариялап, а?ын болуды ма?сат етпеген. ?ле?дi ол ?мiрдегi шиыршы? ат?ан сындарлы с?ттерде, ?атты ?апа бол?анда немесе ?уан?анда, кейбiр мерекелер мен достарыны? м?шел тойларына ?ана арнап жаз?ан. Осы ша?ын жина?тан М?ратты? шынайы жан сыры, рухани ?лемiнi? байлы?ы, мейiрбанды?ы, азаматты?ы ай?ын к?рiнедi. Осыдан к?птеген жылдар б?рын ?аза?станда жердi шетелдiктерге сату-сатпау туралы м?селе к?терiлiп, халы?ты? ашу-ызасын тудыр?ан кездегi М?ратты? к?йiнiп отырып жаз?ан ?кiнiшке толы ?ле?iн осы к?нi де тебiренбей о?у м?мкiн емес.

Жер сату – Отаны?ды сат?анмен те?,

Алтын ай, К?мiс к?нi? бат?анмен те?.

Айрылып Жер Анадан аяла?ан,

Бая?ы ??лды?ы?а ?айт?анмен те?.

Жер сату – ?з ана?ды сат?анмен те?,

?ар?ысы ?ас д?шпанны? ат?анмен те?.

Жерi?дi ал?ан алпауыт байсыма?ты?

Боса?асын к?зетiп жат?анмен те?… – деп басталатын ?ле?i б?гiн де ?зiнi? ?зектiлiгiн жой?ан жо?. Немесе М?ратты? осы жина??а кiрiп отыр?ан «Жа?а?зен тол?ауын» алайы?. М?нда да ?зектi ?ртеген ?кiнiш, к?йiнiш. Жа?а?зенде ?здерiнi? азаматты? ???ы?ын ?ор?ап, наразылы? акциясына шы??ан ж?мысшылар?а о? атып ?лiм ??штыр?ан ?атыгездiктi, билiктi айыптайды. «Не с?мды? – азаматты атып тастау, ???ы?ы ?шiн к?рескен ?ндiрiсте» деп назаланады. Б?л ?ле?дерден М?ратты? аса биiк азаматты? болмысы ай?ын к?рiнедi. ?зiнi? ?мiрлiк жары Н?дия?а арнал?ан ?ле?i де сезiмi?дi селт еткiзбей ?оймайды.








Болат БОДАУБАЙ, жазушы, ?аза?станны? е?бек сi?iрген ?айраткерi, Халы?аралы? «Алаш» ?деби сыйлы?ыны? лауреаты.




?Р ТА?ЫРЫП?А АРНА?АН ?ЛЕ?ДЕР











ЖЕР САТУ ТУРАЛЫ


Жер сату – Отаны?ды сат?анмен те?,
Алтын ай, К?мiс к?нi? бат?анмен те?.
Айырылып Жер Анадан аяла?ан,
Бая?ы ??лды?ы?а ?айт?анмен те?.

Жер сату – ?з ана?ды сат?анмен те?,
?ар?ысы ?ас д?шпанны? ат?анмен те?.
Жерi?дi ал?ан алпауыт байсыма?ты?,
Боса?асын к?зетiп жат?анмен те?.

Жер сату – ?з ?йi?дi сат?анмен те?,
Д?ние – пайдасы не, бол?анмен ке?.
«Жер?йы?» – Асан бабам ?ой?ан атын,
?алар болып бiр с?тте-а? б?тен мекен.

Жер сату – ?з ?лы?ды сат?анмен те?,
К?шiгiн аш б?рiше ?ап?анмен те?!
?спей жатып, ?шiрiп бар ?мiтiн
Келешегiн балтамен шап?анмен те?.

Жер сату – жан-жары?ды сат?анмен те?,
(Боларын ол да осылай сезген бе екен?)
Ел-Ана, Ару-Ана, ?лди ?ызы?,
О да?ы «жез?зекше» боп кетер ерте?.
Жер сату – жан-жары?ды сат?анмен те?.
Махаббатын ая??а бас?анмен те?.
Намыс, кек, ар-?яттан ада болып,
К?йiгiн ?кiнiштi? тат?анмен те?.

Жердi сату – досы?ды сат?анмен те?,
Асыл жанды ?зi?е пейiлi ке?.
Бар асылды сат?андай не к?рiндi,
М?ремiз бе б?гiнде осы жеткен.

    Кереку.2003ж








О ЗЕМЛЕ


Торговать родной землею – значит Родину предать,
Золотистый месяц ночи, дня сиянье потерять!
Потеряв родную землю, что взлелеяли отцы,
Будем нищими рабами, прятать взгляд как беглецы!

Торговать родной землею – все-равно, что мать продать,
Все-равно, что все проклятья своего врага принять.
Где вчера ты мог так гордо по земле своей шагать,
Завтра будешь у порога чьи-то крошки подбирать.

Торговать родной землею – это как продать свой дом,
Не смотри, что мир огромный, для чужих нет места в нем!
Жеруйык, – назвал когда-то край родной Асан Баба,
Но нигде не будет рая для изгоя и раба!

Смотрит сын с улыбкой в небо и не ведает пока,
Что голодный волк вонзает зубы в своего щенка,
Что уже топор заточен чьей-то жадностью слепой,
Чтоб срубить росток надежды равнодушною рукой!

Кто своей землей торгует – продает сестру родную,
Ту, что к сердцу прижимала, берегла и согревала.
И не думала святая, нас качая на руках,
Что продать ее готовы на утеху чужакам!

Торговать своей землею – как жену свою продать,
Что детей твоих растила и всегда тебя ждала.
Растоптать любовь, на деньги честь и совесть променять.
Сердце деньги не заполнят, боль с годами не унять!

Торговать землей сравнимо с тем, что друга ты продал,
Кто делил с тобой невзгоды и предательства не ждал!
Сотни лет хранили предки землю словом и мечом,
Кто же мы, чего достойны? – степь родную продаем!

    (перевод на русский язык Марата Муратовича Абдрахманова, 2003 г.)













?МБЕТЕЙ БАБАМА АРНАУ


(28 08 2010 жылы Ерейментау ?аласында ?мбетей жырауды? м?сiнiн орнату р?сiмi ?ткiзiлдi. Сол ма?ызды к?нге «?мбетей бабама арнау» деген ?ле?iн М?рат (мар??м) халы? алдында о?ып бердi.)

?мбетей баба болды-ау ж?рген ?шып…,
?ону?а келе жат?ан жерiн ??шып,
Б?ке? ердi к?ргенде т?лпар мiнген,
Жай?ас?ан т??ырына к?ктен т?сiп.

Сол мезетте К?рiтау жат?ан м?лгiп,
Селт еткендей к?рiндi «?мбетейлеп».
А?дiн таудан ?ол жайып Асан ?ай?ы,
Т?р?андай «Ереймен ел жасай бер» деп.

Бар тiршiлiк б?лар?а мойын б?рып,
Ты?да?андай д?бiрдi ??ла? т?рiп.
А? мен ??с ойна? салып ма?айда?ы,
Толы?сиды ?зен, к?л т?р?ан т?нып.

Таби?ат сол мезетте бiр ??лпырып,
?уаныш?а ?осылып т?рды к?лiп.
«А?табан-ш?бырынды» ??рбандары,
«Т?уба» дестi игi iске д?р сiлкiнiп.

?мбетей Б?генбаймен тiзе ?осып,
Со??ы берген жауына жолын тосып.
Атан?ан «жоры? жырау» ел iшiнде
Абылайды? алдында мерейi ?сiп.

Намыс отын ерлердi? кекке жанып,
Жасын жырмен ж?рекке берген жары?.
Ерлiгiн Б?генбайды? дастан ?ылып,
?алдыр?ан шежiреде жырмен жазып.

Жантай?а келер ?рпа? масаттанып,
Жыр?а ?осты ж?рсiн деп ?лгi алып.
Бес ж?з ?олмен он мын?а ойран сал?ан,
Артынан ?аш?ан жауды? ?уып барып.

Кейде азамат iсiне ?айран ?алып,
Келе?сiз мiнезiне ж?рдi налып.
Тере? ойлы, уытты жырларымен,
Тыюшы едi тентектi тезге салып.

Ел-ж?рты Ерейменнi? риза болып,
Мереке жасап жатыр к??iлi толып.
Бабаны? ?лы тойын ?лы?тау?а,
Сауын айт?ан ма?ай?а т?гел шолып.

Хас-батыр – ердi? ерi ту?ан асып.
?анды к?йлек досымен т?р жарасып.
?руа?ын ?ос алыпты? аспандат?ан,
?рпа?ы жасай берсiн н?ры тасып!

Киелi б?л ?лкемдi,
Тарихы тере? бойла?ан.
Б?ке? жаудан ?ор?а?ан,
?мбетей ?осып жырына,
Ерлердi ерен ?олда?ан.

    Кереку-Ерейментау, 28.08.2010 жыл.



ПОСВЯЩЕНИЕ УМБЕТЕЙ ЖЫРАУ


Умбетей, с небес спускаясь,

Чтоб земли родной коснуться,

Вдруг увидел Богембая

На тулпаре иноходце.



Умбетей-батыра имя

Каритау пробуждает,

И Асан баба с Агдына

Край родной благословляет!



И встречая двух героев

Обернулось все живое,

Забурлило, заиграло

Полноводною рекою!



Как красавица весною

Степь рассыпала цветы.

Спите, павшие герои

В Актабан Шубырынды.



Два батыра, став преградой,

Бились, жизни не жалея,

Встал с тех пор достойно рядом

С Аблай-ханом Умбетей!

Чтоб сражались и любили —

Петь, сердца воспламеняя!

Чтобы с годами не забыли

Светлый подвиг Богембая!



Чтоб в веках жила поэма,

Как всего пятьсот аргынов

Десять вражеских туменов

В бегство обратить сумели!



Честь батыра защищая

Пал Жантай, но стал преданьем!

Умбетей словами песни

Уберечь не смог Жантая!



И сегодня два героя

Стремя к стремени стоят,

Как всегда, готовы к бою,

Как и 300 лет назад!



Пышный праздник сквозь столетья

Возвращает нас к истокам,

Уваженье к славным предкам

Открывает путь потомкам!



    (перевод на русский язык Марата Муратовича Абдрахманова)









ЖА?А?ЗЕН ТОЛ?АУЫ


(«Жоры? жырау» ?мбетей баба ма?амымен)


(Теледидардан Жа?а?зе?де бол?ан уа?и?аны к?рсеткенде, М?ратты? ж?регi ?ан жылап, ?з-?зiн ?айда ?оярын бiлмей, компьютерге отырып, осы ?ле?дi жаз?ан едi…)

Ж?регiм ?ан жылайды Жа?а?зен деп,
Іште жалын, ?кiнiш барады ?деп.
Желто?сан ?аза?ыма ауыр болды-ау,
?айта со??ан с?рапыл дауылдай боп.

Зарлайды жетiм-жесiр: «Б?л несi? – деп, —
?ыр?аны ?з ?андасын ?ару кезеп».
Б?йыр?ан – атындар! – деп бозда?тарын…,
Жендеттi к?к со?сын деп, ыза кернеп.

Жал?ан хабар жеткiзген Елбасы?а,
?кiмет те б?рын?ы б?з ?алпында.
О? ат?ыз?ан халы??а министрлер,
Тобырды? билiктегi ны? сапында.

Арманда кеткендердi? орны толмас,
Аза ж?рек жарасы еш жазылмас.
Не с?мды? – жазы?сызды жер ??штыру,
М?ндай к?н? еш?ашан ?мытылмас.

Алапат к?ш, тойымсыз – ?лiм тажал.
Бейбiт к?нде, ?апыда сепкен ажал.
Не с?мды? – аруларды маза? етiп,
Т?нiн, жанын ?орла?ан неткен амал.

Сайлауда одан кейiн «бiз же?дiк» деп,
Шенеунiктер секiрiп ж?рдi билеп.
Масайрасып баршасы ?нге басты,
«Же?iсiнi?» ?ол жеткен к?йiн к?йлеп.

М?жiлiске кiм келдi депутат боп,
?ндiрiс пен шаруадан бiр адам жо?.
Ж?н айтарлы? iшiнде жан шамалы —
Ел ?адiрiн бiлмеген бая?ы топ.

Т?сiнбедiм, шынында б?л же?iс пе?
Д?шпан кiм, кiмдi же?дiк осы iсте?
Не с?мды? – азаматты атып тастау,
???ы?ы ?шiн к?рескен ?ндiрiсте.

Асылдар?а iзгi жан болар жолдас,
А?та?ан жазалыны пенде о?бас.
Еске т?ссе арыстар ?ыршын кеткен,
?ос жанардан ерiксiз парлайды жас.

Елбасы, жiтi ?ара, жан-жа?ы?а,
Ж?гi? ауыр, м?лшерле, салма?ына.
Кешiрер ме халы?ы?, кек са?тамас,
Тындырса? игiлiктi iс ел ба?ына.

Ауызды?та ма?да?ы жем?орларды,
?айтарып бер халы??а жер-?орларды.
Байыса ел – болаша? жар?ын болма?,
Тентектi тый, аласта ?ор?ауларды.

Ауыл отыр б?гiнде тиын санап,
Д?ние-м?лкiн кезiнде ал?ан талап.
Болаша?тан ?мiтiн ?збе оны?,
Ж?ргенде о? iстердi Сiзге балап.

Жастар?а жаса т?гел жа?сылы?ты,
Жел ?тiнде ?р кезде ол т?рыпты.
Жа?а?зеннi? сауалын с?райды ма?
Ереуiлдеп ала?да сап ??рыпты.

Банктi тый халы?ты тонап жат?ан,
ЖОО-лар к?п ш?кiртке бiлiм сат?ан.
?ыс?арт, азайт б?рiн де тез арада,
??т?ар елдi б?леден толып жат?ан.

Орнына ?ой келiмсек байсыма?ты,
Олары? бар ?азынаны басып апты.
«Иесi жаман болса ?она? билер», —
деген с?здi бабалар несiне айтты.

Ж?мыс к?п ?ой ерте?гi ат?аратын,
Елi? аман алды?да бас?аратын.
Десек те, уа?ыт сынап, ??мыр ?ыс?а,
Мезгiл бар ма кейiнде ойланатын.

Балта шап, т?бiрiне кландарды?,
Санасын уландыр?ан ?ландарды?.
?ш Ж?здi? басын ?осса? бiр ?ядай,
Есiмi? есте ?алар ?рпа?тарды?.

    М?рат ?мбетейтегi. Астана ?. 2012 жыл








САМ?РЫ? ?АНАТЫ ТАЛМАСЫН


Былтыр?ы жылы шiлде айыны? басында К?кшетауда?ы Шучье («Жер?йы?») санаториында зайыбымызбен демалып, емделген едiк. Жалпы жайлы демалыс орны бiр-ер келе?сiз к?рiнiстерiмен к??iлге к?ле?ке т?сiргендей болды. Б?рiнен де онда?ы Шортанды (Щучье) к?лiнi? ластанып, демалып, су?а шомылу?а жарамсыз болып ?алуы жан?а батады. К?лдi? де жа?ажайды? да иесiз, ?араусыз к?й кешiп, м?лде антисанитария жа?дайында ?ал?аны к?зге ?рып т?р. «Шiркiн-ай, мынаны ?кiмет д?рыстап ?ол?а алып, шет елге бара алмайтын ?олы ?ыс?а б??ара халы?ты? демалып, сауы?у орнына айналдырса ?ой» деп, ?иялдап, ?ынжылады бар?андар. ?рине, ?кiнiштi-а?. Осы к?нi мемлекетте ?аражат жеткiлiктi, байлар да к?бейген ша?. Жа?а?ы ж?мыстар?а В. Храпунов т?рiздi алпауытты? Швейцариядан сатып ал?ан з?улiм сарайыны? жарты ??ны да жетiп артылар ма едi деген ой келедi. ?аза? ?шiн К?кшенi? одан несi кем? Ол да арман жердi? бiрi. Бiрi ?ана емес, бiрегейi деуге т?рарлы?.

Кезiнде бiреулер б?л ма?айды игерiп, жа?арту ж?мыстарын бастамай жатып, тастап кетсе керек. Содан берi де 10—15 жылды? ж?зi болыпты. К?л, жа?ажай д?рыс пайдаланылма?анды?тан, ?аладан да к?й кеткенге ??сайды. Жергiлiктi халы?ты? наразыл?ы шексiз, бiра? ?кпе-назын кiмге айтады? Б?рi сатылып, жеке меншiктi? иелiгiне ?ткен. Алайда Мемлекет тарапынан бiр ы?пал етудi? кезi келген сия?ты. Екiншi м?селе – санаторий аума?ында?ы ?ара?айлы орман iшi де ?о?ыс?а толы, к?птен д?рыстап тазартылма?аны бай?алады. Б?рiнен де Шипажай т??iрегiндегi ескерткiштердi? келе?сiз кейiптерiн, ?сiресе, ?аза?ты? «а??ан ж?лдызы» Шо?анны? бейнесiн к?ргенде ерiксiз к??iл ж?деп, мына бiр шума?тар ой?а орал?ан едi. Соларды осы бiр ?ыс?а ой-т?рткiмiзге ?оса берiп отырмыз:

?рпа?ы хан Абылай ?лы Шо?ан,
Елiнi? ж?лдызы боп ерек ту?ан.
«Жер?йы?ты?» ?алыпты ?о?ысында,
Ешкiм жо? б?л жа?дай?а мойын б?р?ан.

?н бойы жары?-сызы?, ?олы сыны?,
?стi – басын ша? бас?ан, ма?ы былы?.
«?алайша менi ?мытты?, азат елiм?» —
Деген ой мазалай ма, ж?зi суы?.

Кезiнде бол?ан ?сем б?л ескерткiш,
Бай?алады бойынан бiр тылсым к?ш.
Б?гiнде с?нi кетiп, т?р м??айып,
?ияннан ??ла?андай Сам?ры? ??с.

Омбыда кадетте о?ып, ойы тол?ан,
?скери бiлiм алып, сардар бол?ан.
Намысы ?шiн елiнi? жас ??мырын
?ткiздi к?респенен таймай жолдан.

?л туар ма ?аза?та одан ас?ан,
Ерекше зерек бол?ан бала жастан.
Зиялысын ?лемнi? селт еткiздi,
Соны iлiмi Шо?анны? кезiнде аш?ан.

Е?бегi бостанды??а бол?ан себеп,
Арылды? боданды?тан Т??iр жебеп.
Азатты??а жол аш?ан асыл ерге
Бас иелiк, халайы?, етiп медет.

А?айын, уа?ыт бар ма ойланатын,
Ала? болып ?рнеге тол?анатын.
Игiлiктi iстердi алда т?р?ан
Кез емес пе б?гiнде ?ол?а алатын.

Жарат?ан жомартты?пен бере сал?ан
Тазартып к?лiн, жерiн сол айма?ты?,
Щучьенi Шо?ан?а ауыстырып,
Ескерткiшiн жа?артып ?семдесек.








Таби?аты с?лу боп жаратыл?ан
Шо?анны? мекенi б?л дара ту?ан.
Шучье с?зiн Шо?ан?а ауыстырса?,
Б?гiнгi жас ?рпа?пен ?ауыштырса?,
Баянды iс болмай ма, ?уанарлы?.

А?айын, осыны бiз ойланайы?,
Жа?ажайды ж?ндеудi ?ол?а алайы?.
Шипажайды? к?тiмi, емi жа?сы,
Атауы да ?зiне болсын лайы?!

?лы ?алым, «а??ан ж?лдыз» Шо?анны?,
Есiмi берiлсе Щучьеге,
?уанар едi о?ан бар халайы?.

    2011 ж.



ДАЛАНЫ? ЕРКЕСІ – ЕЛІНІ? СЕРКЕСІ


(То?ма?анбет Дома?лы – То?ан Хазiрет (1851—1916г г) Ереймен ??iрiнде есiмi а?ыз?а айнал?ан ерек т?л?а. ?мiрден ?ткенiне бiр ?асыр толса да, есiмi ел жадынан ?шкен жо?.

2015 жылы То?ан Хазреттi? ш?бересi ?йiмiзге келiп М?рат?а ?сыныс жасады: ?уелi ма?ала, кейiн кiтап жазса?ыз деп. Соларды жазу ?стiнде М?рат осы ?ле?дi шы?арды)








Ерейментау – сенде келген ?мiрге,
Б?ке?, Жантай ?алды ?ялап к??iлде.
Есiргеп-Нияз iзiн бас?ан То?а?ны?
Бой к?тердi м?рм?р «?йi» ??iрде.

Керегетас, Т?мсы? дана мекенi,
К?нгей т?сы К?ншал?ан?а ?тедi.
О? ?апталы – Баянауыл ?лкесi,
?арсы бетi К?рiтау?а жетедi.

Дана ту?ан То?ма?анбет анадан,
Тылсым д?ние ж?мба?ына ой сал?ан.
Ел жадында ?ал?ан м??гi а?ыз боп,
?лы т?л?а М?ш??рмен ол дос бол?ан.

Бiлiм алып ?ызылжарда Хазiреттен,
К?зiн ашып, пенделерге н?р шаш?ан.
Ел iшiнде уа?ыз айтып, дау шешiп,
?асиетiн ?ару еткен о бастан.

?ажайып сыр жатыр ?рбiр iсiнде,
Ойлап к?рсе? зердеге сап iшi?де.
?з-?зiнен арба?а ерген асауды
К?рiп пе едi? ??i?де, ?лде т?сi?де?!

Шауып жеткен шайнама? боп бура да,
Т?рып ?апты бiр ?серден ?алт етiп.
?рыныпты ?ар?ысына бiр содыр,
Болмашы?а ел еркесiн ренжiтiп.

Б?л айтыл?ан бабамызды? бiр ?ыры,
Ел аузы?да са?талыпты сан сыры.
Деген екен д?лд?л а?ын Олжабай:
«То?ан Хазiрет тiрiлерден к?п iрi».

А?ажандай ?алпенi? де аты аян,
?ке жолын жас ша?ынан ?стан?ан.
Жат?анында т?рмесiнде Омбыны?,
Зы?дан кiлтi ?здiгiнен ашыл?ан.

Таби?атты? тылсымынан сеземiн,
К?п к?ткендей С?уегей де кезегiн.
Ендi б?гiн ?айта оралып ара?а,
Шаттанып т?р, ??шып-с?йiп – ?з елiн!

??т ?келсiн Кесене мол ?мiрге,
?уат берсiн т?у етуге келгенге.
Ел легi о?ан келген таусылмай,
К?рiк берiп т?рсын м??гi ??iрге.

    Астана, 2014 жыл. 30 тамыз








С?ДУА?АС ?ЫЛМАНИГЕ АРНАУ ?ЛЕ?


(Орта Азия мен ?аза?стан м?сылмандарыны? дiни бас?армасыны? басшысы (1943—1992), ?аза?станны? ?азиы (1951—1972), ?о?ам ж?не дiн ?айраткерi, а?ын, аудармашы)








Алла с?зiн ?мметiне н?р еткен,
М?хаммедтей б?л ф?ниден кiм ?ткен.
?дiл дiннi? д?нiн сеуiп жадына,
Жама?атты? ж?регiне мол еккен.

Заманалар жа?ыл?анда к?йiстен.
Арда?тарды? та?дырлары т?йiскен.
«Г?лдi ?мiрдi ауыр т?ман бас?анда».
?аск?йлермен дiндi ?ор?ап к?рескен.

Мал мен жанын пида етiп б?л жол?а,
Пай?амбарды? к?к байра?ын ту еткен.
Асылзада, ел еркесi, нар т?л?а —
Б?л ?мiрден С?ке? сынды ?л да ?ткен.

Ана тiлдi? м?ртебесiн жыр етiп,
?лт тiлiне бол?ан екен тым жетiк.
110 мы? с?з арабшадан аудар?ан,
«М?улiт» жырын ?аза?ыма ?ндетiп.








Б?гiнде бiз – ?рпа?тары С?ке?нi?,
Аруа?ына басымызды иемiз.
Арда?тарды? Алаш туын к?терген
?атарынан ?р т?л?асын к?ремiз.

    Астана ?., 2013 жыл, 3 наурыз.
Садуа?ас ?ылмани ж?не М?ратты? ?кесi М?сайбек ?бдiрахман?лы (о? жа?та) жа?ын жолдас бол?ан. М?раттан кейiнгi ту?ан iнi-?арындастары- ту?анда Садуа?ас ?ылмани ?зi азан ша?ырып Капия, ?амат, Алмазия есiмдерiн ?ой?ан.




??ТТЫ БОЛСЫН, ?УАНЫШ!







(2015 жылды? 25 маусымында М?рат?а Сарыар?а ?кiмшiлiгiнен ?о?ырау шалып, Мирзоян к?шесiнi? ?.И С?тпаевты? есiмiмен аталуына арнал?ан митингке ша?ырды ж?не сонда с?з с?йлеудi ?тiндi. Ол ?зiнi? ойын осы ?ле? жолдары ар?ылы жеткiздi)

Уа, халайы?, ??тты болсын, ?уаныш,
Ортамыз?а оралыпты нар ?аныш.
Есiмi оны? елорда?а жарасып,
?алар м??гi ел жадында ?лы арыс.

Азат елде еркiн ?скен жас ?рпа?,
Мирзоян?а ж?рушi едi та?ыр?ап.
?аныш ата iргетасын ?алас?ан,
Сезер ендi т?ттi д?мiн болаша?.

Баянауыл ?алымны? ту?ан жерi,
Зерттегенi ?лытау – жездi ??iрi.
Сарыар?аны? бойына арна сызып,
Суландыру ал?абын ?лшеп бердi.

Елорда?а с?н берiп т?р ?лы Абай,
Ел ?ор?аны – Б?генбай мен ?абанбай.
Кенесары ?ам Бауыржан т?л?асы —
Ашк?здерге сес к?рсетiп т?р?андай!
Бейнесiн де ?анышты? бойша?, алып,
К?терсе ?ой ?рпа?ы м?рм?р жанып.
?ашы?тар жолы?ысып сол ма?айда
Б?бектер ойнап ж?рсе асыр салып!

М??гiлiк Ел, Сам?ры? ??с, Б?йтерек —
Айшы?тары р?хты елдi? б?л сондай!
Тарихымыз тере?де ?ой, тере?де,
Соны бiлсiн ?л-?ыздарым айма?дай!

Шаттанамын, ту?ан ел, бiрге ?зi?мен,
Ж?рек сырын ашамын б?л с?зiммен.
?аныш-?лы, ?аныш-пiр, ?аныш-дана
Бас иелiк рухына п?к сезiммен!

    26 маусым 2015 жыл



АСПАНДАТ?АН ТУ?АН ТІЛДІ? ?РЕСІН


(2011 жылы «?аза? тiлi» ?о?амы басшыларыны? Республикалы? ??рылтайы ?ттi. Сол к?нге орай М?ратты? мынадай ?ле?i д?ниеге келдi)








Ту?ан тiлдi? туын тiгiп, аспандат?ан ?ресiн,
«?аза? тiлi» бiрлестiгi – ?аза?ыма н?рлы есiм.
Елмен бiрге ?айта т?леп болуы ?шiн тiл азат,
«Тiл майданы – ел майданы» деп ?лi де келесi?.

?оз?ау сал?ан к?ресiне зиялылар ?кiлi,
Арпалыспен к?ндер ?ттi – 23 жыл ?тiлi.
Тiлiм ?онды т??ырына, жемiстi боп к?ресi?,
Дер ем б?ны алда т?р?ан табыстарды? кепiлi.

Жаршысы деп азатты?ты? елi? сенi санайды,
Елбасы да ??рмет т?тып, игi iсi?дi ?алайды.
«Болаша?ы ?аза?стан – тiлiнде деп ?аза?ты?»,
Саясатта тiл туралы ай?ын еткен к?п жайды.

Сол ба?ытты ?о?ам берiк ?станады ?р iсте,
Ана тiлi? – т??ыры? деп ба?ыт бердi б?л iске.
А?ылшын мен орыс тiлiн бiлу еркi ?зi?де,
Ана тiлiн бiлу керек е? алдымен н?ресте.

Биiк т?р ?ой ?лi да?ы кириллица ?ресi.
Латын ?рпiн пайдалану болаша?ты? ?р iсi,
Ойластыру о?ан ?ту т?сiлi мен жолдарын,
Академик ?алымдарды? алда т?р?ан ?лесi.

Сын-сына?ты кезе?дерде бiрге бол?ан ?йымым,
Сен ар?ылы ?айта о?ып, ?з тiлiме ?йыдым.
Тiлi ?шiн жан аямай ?з ж?регiн ту еткен,
Ма?тан етем ер ж?ректi азаматтар ?йымын.

Бар ?лi де келелi iстер алда т?р?ан бiлемiн,
?о?ам сенi ?р?ашанда биiктерден к?ремiн.
Хал?ы? ?олдап т?р?ан ша?та ?айта ?рлеп,
Т??ыры?нан ?он?ан биiк т?спесi?е сенемiн.

    Астана, 2011 ж.



УСПЕН АУДАНЫ ОРТАЛЫ?ЫНДА АЛ?АШ?Ы ?АЗА? ОРТА МЕКТЕБІ АШЫЛУ ТОЙЫНА АРНАЛ?АН







Ауданы Керекудi? Успен деген,
Шы?ысын облысты? мекендеген.
Шектескен шекарасы ?н бойына
?лкесi Ресейдi? Алтайменен.

Жерi бай, суы шипа б?л ?лкенi?,
Азаматы к?п ойлар ел ерте?iн.
К?лдердi ?олдан жасап, ??с ?ондырып,
Болып отыр ордасы берекенi?.

?кiлi ?рбiр ?лтты? ?оныстан?ан,
Ертеден ?аза?, орыс бiрге ?он?ан.
Немiстер б?л ??iрге кейiн келiп,
Аянбай е?бек етiп, ба?ы жан?ан.

Са?ынып ата ж?ртын баба к?рген,
Алтайды? аржа?ынан туыс келген.
Орны?ты осы ??iрге олар да?ы
?ош айтып шет елiне ?сiп-?нген.

Бiрге ?ткiзген ?рдайым мерекенi,
Жарас?ан ынтыма?ы ел еселi.
?аза? тiлi мектебiн ал?аш ашып,
?рпа??а тарту еттi берекенi.

?имарат т?рды ?сем бой к?терiп,
Масаттанды халайы? б?ны к?рiп.
?кiмi облысты? ?айрат мырза
С?з алды сезiмiне ерiк берiп.

То?ыс?ан та?дырлары осы айма?та
?кiмi облысты? б??ан келген
Жыл б?рын ??рылыс?а ?аржы б?лген.

    Кереку-Успен ауданы 2006 ж



ТЕМIРЖОЛШЫ К?НІМЕН!


?аза?стан байта? елiмде,
Сарыар?а жазы? жерiмде.
Шуа?ты жайлы к?ндерде,
Т?манды нелер т?ндерде.
Арайлы та?мен жарысып,
Самалды кешпен ?ауышып,
??рыш жолмен Отарба,
Ж?йткидi талмай табаны.
Алып ?ой оны? ?адамы,
Т?лпардайын д?бiрi,
??ла??а жайлы б?л ?нi,
Желдей есiп даламда,
Желмаядай шабады.
Бiр айлы? жолды ?усырып,
Бiр – а? к?нде алады.
Ай?ыш-?йкыш iздерi
К?з ?шында калады.
Алыс-жа?ын елдерге,
К?корай шал?ын белдерге,
Айдыны шал?ар к?лдерге,
А?са?ан ту?ан жерлерге,
Апарып бiздi салады.
Мы? да бiр сiзге рахмет,
Темiржолшы бауырлар,
Денсаулы?ы? зор болсын,
?ыдыр ?онып ?асы?а,
Д?улетi?iз мол болсын.
Локомотив т?лпарды?,
Адымы болсын алымды,
Сапарлары? о? болсын,
?р?ашанда жол болсын!

    Тамыз 2005 жыл.



?ЛЫСТЫ? ?ЛЫ К?НІ ??ТТЫ БОЛСЫН!


«К?рi ??да» ыз?арлы ?ыс ы?ысып,
Келдi Наурыз киелi даламыз?а.
Жа?арып, ?семденiп, бойын т?зеп,
?алыпты к?рiктенiп ?аламыз да.








Н?рланып аруларды? ?сем ж?зi,
Еседi наурызды? самал желi.
А?са?ан арманына жетемiн деп,
Алаб?ртып, асы??ан к??iлдерi.

Отаны ж?з сан ?лыс – Т?ран елi,
«Абылай ?тпес» ар?аны? ас?ар белi.
Ынтыма?ы шай?алмай хал?ымызды?,
Жайнай берсiн г?лденiп ту?ан жерi.

?лысты? ?лы к?нi, ?рiптестер,
?уаныш?а, шатты??а толы болсын.
?ыдыр ?онып, Наурызда отбасына,
Дастархандар молынан ас?а толсын!

?лыс о? болсын,
А? мол болсын,
?айда ж?рсек жол болсын!

    Кереку. 2005 ж.



ДОСТАРЫНА АРНАЛ?АН ?ЛЕ?ДЕР











БЕСТ?БЕ СА?АН СА?ЫНЫШ ЖЫРЫН АРНАЙМЫН…


(Шамасы, институт т?лектерiмен бол?ан кездесуде керемет ?серге б?лене отырып, одан кейiн мектеп кезiн, сыныптастарын еске ал?ан с?тте М?ратты? ?аламынан осындай бiр керемет ?ле? жолдары туса керек)

Бест?бе десем – елес боп т?рар алыстан,
?мiт пен арман егiз ?ой бiрге жарыс?ан.
А?ша б?лт алып Кереку жа?тан барар ма?
Сезiмдi ысты? ж?ректе бiр кез табыс?ан.

Бест?бе десем – арда?тар т?сер есiме,
Бест?бе десем – ата-анам кiрер т?сiме.
Бест?бе сенi а?саймын ж?рiп шал?айда,
Амалым бар ма к?нбеске жаз?ан iсiне.

?йiлген тастар шо?ыры биiк ?абыс?ан,
Т?бесi тау боп к?рiнушi едi алыстан.
Сiлетi ?зен – кенiшке жа?ын айдында,
Достармен бiрге ?рiге ж?зiп жарыс?ан.

Кез едi албырт к?ш-?уат бойды билеген,
Арулар бар-ды «?аласа? менi с?й» деген.
Мектептен кейiн шахтада бастап е?бектi,
Ж?мысшы болып, к?сiбiн кеншi игергем.

Са?ымдай сыр?ып, алыстап кеттi армандар,
Т???иы? тере? сырлар?а толы сол ма?дар.
?опарып тасын, тере?нен ?азып кенiшiн,
Тауыса ал?ан алтынын бiр кез адамдар.





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=62865338) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Бұл кітапта белгілі қоғам қайраткері, КСРО Журналистер одағының мүшесі, күрделі кезеңде Павлодар облыстық телевизиясын басқарған Мұрат Мұсайбекұлы Әбдірахмановтың (1938—2015 жж.) өлеңдері мен аудармалары жинақталған. Туған жер мен сол өлкенің танымал тұлғаларына арнаған өлеңдері мен атақты татар ақыны Мұса Жәлелдің «Моабит дәптері» туындысының аудармасынан Мұрат Әбдірахманов (әйгілі Үмбетей жыраудың тікелей ұрпағы) дарынының қарымын аңғаруға болады.

Как скачать книгу - "СОҒАДЫ ТУЛАП ЖҮРЕГІ. ӨЛЕҢДЕР" в fb2, ePub, txt и других форматах?

  1. Нажмите на кнопку "полная версия" справа от обложки книги на версии сайта для ПК или под обложкой на мобюильной версии сайта
    Полная версия книги
  2. Купите книгу на литресе по кнопке со скриншота
    Пример кнопки для покупки книги
    Если книга "СОҒАДЫ ТУЛАП ЖҮРЕГІ. ӨЛЕҢДЕР" доступна в бесплатно то будет вот такая кнопка
    Пример кнопки, если книга бесплатная
  3. Выполните вход в личный кабинет на сайте ЛитРес с вашим логином и паролем.
  4. В правом верхнем углу сайта нажмите «Мои книги» и перейдите в подраздел «Мои».
  5. Нажмите на обложку книги -"СОҒАДЫ ТУЛАП ЖҮРЕГІ. ӨЛЕҢДЕР", чтобы скачать книгу для телефона или на ПК.
    Аудиокнига - «СОҒАДЫ ТУЛАП ЖҮРЕГІ. ӨЛЕҢДЕР»
  6. В разделе «Скачать в виде файла» нажмите на нужный вам формат файла:

    Для чтения на телефоне подойдут следующие форматы (при клике на формат вы можете сразу скачать бесплатно фрагмент книги "СОҒАДЫ ТУЛАП ЖҮРЕГІ. ӨЛЕҢДЕР" для ознакомления):

    • FB2 - Для телефонов, планшетов на Android, электронных книг (кроме Kindle) и других программ
    • EPUB - подходит для устройств на ios (iPhone, iPad, Mac) и большинства приложений для чтения

    Для чтения на компьютере подходят форматы:

    • TXT - можно открыть на любом компьютере в текстовом редакторе
    • RTF - также можно открыть на любом ПК
    • A4 PDF - открывается в программе Adobe Reader

    Другие форматы:

    • MOBI - подходит для электронных книг Kindle и Android-приложений
    • IOS.EPUB - идеально подойдет для iPhone и iPad
    • A6 PDF - оптимизирован и подойдет для смартфонов
    • FB3 - более развитый формат FB2

  7. Сохраните файл на свой компьютер или телефоне.

Рекомендуем

Последние отзывы
Оставьте отзыв к любой книге и его увидят десятки тысяч людей!
  • константин александрович обрезанов:
    3★
    21.08.2023
  • константин александрович обрезанов:
    3.1★
    11.08.2023
  • Добавить комментарий

    Ваш e-mail не будет опубликован. Обязательные поля помечены *