Книга - Мавлоно Завқий

a
A

Мавлоно Зав?ий
Иброхимжон Сулаймонов

Хамидулла Абдуллаев


Х. Абдуллаевнинг Мавлоно Зав?ий асари нихоятда ?имматли тарихий во?еаларни yзига акс эттириш билан биргаликда ?ал?имизнинг оташин шоири Убайдулла Зав?ийнинг ?аёт йyли ва сер?ирра ижоди ?а?ида хикоя ?илади. Асарда ?y?он адабий мухити ва жуда кyплаб yша давр шоирлари Нисбат, Мухайир, Мухйи, Му?имий, Фур?ат, Хамза Хакимзодаларнинг ?ам ижоди ?а?ида ноёб маълумотлар келтирилган. Ўша даврнинг ижтимоий – и?тисодий ?аёти, ?ал?нинг аянчли ?исмати жуда ишонарли ?илиб ёритилган. Асарнинг ёш авлод учун тарбиявий а?амияти катта. Ушбу асарни нашр ?илдириш ма?садга мувофи?дир. М. Ю. Салямов Тарих фанлари доктори, профессор, Ўзбекистонда хизмат кyрсатган таълим ходими.




ТА?РИЗ

Мавлоно Зав?ий асари нихоятда ?имматли тарихий во?еаларни yзига акс эттириш билан биргаликда ?ал?имизнинг оташин шоири Убайдулла Зав?ийнинг ?аёт йyли ва сер?ирра ижоди ?а?ида хикоя ?илади. Асарда ?y?он адабий мухити ва жуда кyплаб yша давр шоирлари Нисбат, Мухайир, Мухйи, Му?имий, Фур?ат, Хамза Хакимзодаларнинг ?ам ижоди ?а?ида ноёб маълумотлар келтирилган. Ўша даврнинг ижтимоий – и?тисодий ?аёти, ?ал?нинг аянчли ?исмати жуда ишонарли ?илиб ёритилган. Асарнинг ёш авлод учун тарбиявий а?амияти катта. Ушбу асарни нашр ?илдириш ма?садга мувофи?дир.

М. Ю. Салямов

Тарих фанлари доктори, профессор,

Ўзбекистонда хизмат кyрсатган таълим ходими.

Адиб Х. Абдуллаев сер?ирра ижодкор, манти??а тyла асарлар муаллифи. Асардаги теран фикрлар, илмий ва фалсафий ?оялар адибнинг фикрлаш доираси на?адар кенглигидан далолат. Мавлоно Зав?ий асари хужжатли манбаларга асосланиб яратилган ва бадиийлаштирилган. Унда yша даврнинг тарихий жараёнлари, ?ал?нинг аянчли кунлари жуда асосли ?илиб яратилган. Асар кенг омма, хамда адабиёт ва тарихчи мутахасислар учун жуда ?имматлидир. Бизлардан узо?лашаётган Зав?ий ?а?ида ёзилган бу асар yз ва?тида яратилганлиги жуда ?увонарлидир.

М. ?а??оров

Фалсафа фанлари доктори, профессор.

Убайдулла ЗАВ?ИЙ

Ривоятларда айтишларича, Мажнун Лайлининг ?уснига тикилганича бир ?анча фурсат ма?лиё бyлиб туриб ?олган. Унинг бошига бир лайлак уя ?уриб битиргунича ?ам yзига келолмай тураверган. Бу мубола?а бyлса ?ам севгига мубтало бyлган кимсанинг а?волини тy?ри таърифлай олган. Биз одамларда бе?исоб хусусиятлар ?атори севги ва му?аббат куртаги ?ам мавжуддир. Севги кишини эзгу ишларга мубтало ?илиши билан биргаликда узлуксиз зав? шуъласи билан ёритиб туради.

Мени мафтун этмиш тав?и бор киши,

Гарданида иш?нинг шав?и бор киши.

Сен ?айдан биласан иш? лаззатини,

Бул бодани ичгай зав?и бор киши.

?офиз Шерозий бу мисраларни шоирлар ва оши?лар учун ёзган бyлса ажаб эрмас. Убайдуллада шеъриятга бyлган зав? ва шав? жуда эрта бошланган эди. Шу сабабдан шоирнинг я?ин дyстлари унга Зав?ий деган тахаллус бердилар. Чиндан ?ам Убайдулла yз тахаллусига монанд зав?ли киши эди. У умр бyйи ана шу ?обилият ва ма?орат таъсирида тинмай ?алам тебратди, лирик ?азаллар, ?ажвий шеърлар ва му?аммаслар яратди. Ўз касбини жонидан севган ва ?урмат ?илган шоирнинг ушбу мисралари ана шундан гуво?лик бериб турибди.

А?ли дил бyлма, замоннинг бойи бyл, баззози бyл!

А?чадан лангар чyп ушлаб растанинг дорбози бyл!

Шеър эшитмайди биров, даврон ?уло?и анча кар,

Бир ?овуч олтин, кумушнинг хуш жаранг овози бyл!

Тегмагай ?аргиз нишонга отган y? юз ?ажв ила,

Хо? замоннинг шоири бyл, хо?и тийрандози бyл!

Истамас бyлса замоно Зав?ий ёзган шеърини,

Ким эшитсин арзининг хо? рози, хо? норози бyл!

?ар бир шоир ва?ти келиб yз миллатининг ?урурига айланиб ?олади. Хy?анди латиф ша?рини ижодкорлар ва шоирларнинг зиёратго?и деб бежиз айтишмаган. Бу се?рли маконда бир аср давомида уч юзга я?ин шоирлар етишиб чи??ан, бу анъана ?ануз давом этмо?да. Ша?римизнинг ана шундай мyътабар шоирларидан бири шуб?асиз Убайдулла Зав?ийдир.

МУАЛЛИФ.

ЗАВ?ИЙ

Юртнинг, миллатнинг ?увончи ва ?ай?уси билан шахсий ?увонч-?ай?умиз yртасида ?андай улкан фар? борлигини ?али унчалик англаганимиз ?ам, yрганганимиз ?ам йy?.

Кyп суронли йиллар эди. Жа?олат эскирганини, яро?сиз бyлиб ?олганини билмайди, тан ?ам олмайди, аксинча жон-жа?ди билан yзини ?имоя ?илади. Я?ин-я?инда дунёни ларзага солган Мовароунна?р учта хонликка бyлиниб олиб заифлашгандан заифлашиб борар эди. Эскириб ?олган хонлик дастго?ига миниб олган жо?ил хонлар миллат ?а?ида ?ай?уришни унутиб бир-бирлари билан ?ирпичо?ликдан бyшамас эдилар. Бу ?ам етмаганидек, шахсий халоватлари, ?ирсий хо?ишларини ?ондириш учун ишратбозлик, баччавозлик ?илишар, зиёфатлар уюштиришар, шикорларга чи?ишар, харамларига юзлаб канизакларни тyплаб, кеча-ю кундуз хотинвозлик ?илишиб, мол-дунё тyплаш билан оввора эдилар. Фидоий кишиларнинг салмо?и, адолатнинг шуъласи оддий фу?аронинг уйини ёритиши билан yлчанишини бу жо?ил ?укмронлар билишмас, . Табиати гyзал, тупро?и унумдор, фойдали ?азилмаларга бой бу yлкага кyз олайтирганлар кyп эди. Айни?са Англия ва Россия жон-жа?ди билан бу юртни забт ?илиш учун тинмай тайёрланари. Уч юз йилдан буён тинмай бос?инчилик урушлари билан маш?ул бyлган Россия давлати инглизлардан жадалро? ?аракат ?илиб 1853 йилдаё? Ўрта Осиё yлкаларини забт ?илиш учун ?арбий юришни бошлаб юбордилар. Ўша йилнинг yзидаё? Амир Умархон даврида ?урилган О? мачит ?аъласини забт ?илдилар. ?илич ва ?ал?он, пилта милти? билан ?уролланган, ?арбий ма?орати йy? Турон заминининг алп ?омат, соддадил йигитлари, замонавий ?урол билан ?уролланган сон-сано?сиз русларга бардош беролмай тутдек тyкилишар, ?он ари? бyлиб о?арди, ?анча-?анча гуно?сиз йигитлар бекорга ша?ид бyлдилар. Бу фожеадан хабар топган, yзларини «Искандари замон» деб аташадиган ?y?он хонлигининг юртбошилари кyргиликка ?атто эътибор ?ам беришмади. Бухоро амирлиги ?увонган бyлса, Хива хонлиги билмагандек муносабат билдирди холос. ?ора вабодек ёпирилиб келаётган балонинг олдини олишга ?еч ким бирорта чора изламади ?ам. ?ар доим иймон-эъти?одини йy?отмайдиган, ?удратли ва андишали хал? ?еч нарсадан бехабар, yз маромини йy?отмай ме?нат ?илар, яшашда давом этарди, чунки яшашнинг ягона усули шу. Хонлар ва амирлардан мурувват кутиш бефойда, улар зулм ?илиш ва хиёнатдан бош?а иш ?илмайдилар. Тинимсиз yзгаришдаги оламнинг бир ?исми бyлган Ўрта Осиё хонликлари, эскириб ?олганларига ?арамай, янгиланишга киришмас эди. Яхшиям табиат ?аммага бир хил дид, хо?иш, ниго? бермаган, акс ?олда барча бирдек лаззатланиб бир хил нафратланган ёки лаззатланиш ва ?азабланишни умуман билмаган бyлар эди.

***

Дунёни муштумзyрлар бош?аради дейишади, чиндан шундай бyлса, бунга ?yр?о? донишмандлар айбдор.

Олам эскириб бориб янгиланиш тараддудига тушади, янгиланиш йyлининг ?ай бири ихчам, ё?имли ва фойдали эканлиги мав?ум бyлади. Ана шу йyлни ?идириб топиш асосий муаммодир, лекин одамлар муаммоларни бир чеккага йи?иштириб ?yйиб, бир-бирлари билан узо? ё?алашадилар, кyп азобу у?убатга гирифтор бyладилар. Талашаверадилар, яна талашаверадилар. ?афлат уй?усидан уй?онолмай, энг му?им муаммони ани?лай олмайдилар. Энг исти?болли йyлни кyра билмайдилар. Кyрган-билган, фа?млаган доно фидоийларга жа?олат асло ?уло? осмайди, аксинча уларни ?улатади, ма?в ?илади. Хиёнат, худбинлик, очкyзлик ?айсар кучга айланади. Фидоийлик, эзгулик, а?иллик эса хyрланади, азоб чекади.

Ўз юртини чинакам севиш учун унинг ?анимларини шунчалик ёмон кyриш лозим. Лекин юртнинг кyкрак кериб кариллаган мулкдорлари бойлик орттириш йyлида ?ар ?андай ?аним билан иттифо? тузишга тайёр эдилар.

***

Тара??иётнинг одимлари бизнинг адолатимизга эмас, yз адолатига эга, у го?о шаф?атсизлик билан кyпгина мyъжизаларни ?ам йy? ?илиб юборади, яна алла?анчасини хотирамиз заифлиги учун унутиб юборади.

Хонликнинг маркази бyлган ?y?он ша?ри yзининг кyпгина афзалликларига эга эди. Умархон даврида экилган маънавият уру?и ул?айиб унумли ?осил бера бошлаган, ?анча-?анча олим, шоир, санъаткорлар етишиб чи??ан. Ижод ва санъат yз эгаларини топа олган. Ана шу сабабларга кyра а?ли ?y?он санъатсевар, серзав?, хушча?ча?, шоиртабиат кишилар бyлиб фаолиятли ?аёт кечиришар эди. Ша?ар yша даврларда yн икки маъмурий бирликка – аминликка бyлинган бyлиб, ?ар бир аминликда yртача 7-8 тадан ма?алла мавжуд бyлган. Кyчалар туташган жойларнинг марказини – гузар деб аташар, ?ар бир гузарда масжид, мактаб, бозорча, нонвойхона, ?ассобхона, чойхона ва ба??оллик дyконлари, йирик гузарларда ме?монхона, китобхона, ?аммом, карвонсарой бyлар эди. Гузарлар yзига хослиги билан «Исфара гузари», «?аймо?ли гузар», «Нонвойлик гузар» деб номланар, ?ар бир ма?алла ва гузар бир-биридан нимаси биландир фар? ?иларди.Ша?арда ?унармандчилик, жумладан косибчилик, тикувчилик, заргарлик кабилар жуда ривожланган. Бозорлар гавжум, савдо-соти? гавжум, теварак-атрофдан келди-кетди ва савдогарлар о?ими тyхтамас, ози?-ов?ат ма?сулотлари бозорларда сотилса, ?унармандчилик ма?сулотлари расталарда сотилар, товарларнинг турига ?араб пойафзал, кийим-бош, газлама расталарига бyлинар эди. Ша?ар а?олиси асосан ?унармандчилик, устачилик, савдо-соти? билан шу?улланса теварак-атрофдагилар де??ончилик билан шу?улланади. Шу сабабларга кyра кyпгина ма?аллалар а?олининг маш?улотига ?араб – «Мисгарлик», «Дегрезлик», «Калвак», «Парпашабоф», «Галаба??оллик» деб аталар. Тарихий ёзувларга кyра ?y?онга кyпгина узо? yлкалардан ?ар хил гуру?лар кyчиб келиб, yрнашиб ?олишган. Шу сабабга кyра баъзи ма?аллалар атамаси yша во?еа ва уру?лар номи билан юритилади. Масалан: «Урганжибо?», «Аф?онбо?», «Хyжанд» ва ?оказо. Ша?ри ?y?он атамасига келсак бу ?а?даги фикрлар турлича «Хува?анд», «Хавоканд», «Хyк канд», «Хy?анд», яъни – шамол ша?ри, yйдим-чу?урлик, латиф ша?ар, то?ли жой ва бош?алар. Манбалардаги латиф сyзига кyпро? ур?у берилишига кyра – и?лими мyътадил, ?авоси тоза, суви чучук ва а?олиси одобли, хушмуомала, нозиктаъб, шеърият ва мутоибага дидли, ?озиржавоб ва ме?мондyст.

***

Бу заминда келажак авлодларимизга юз йил ёки минг йил эмас, бир неча миллион йиллар, э?тимол миллиард йиллар яшамо? насиб ?илар, ?ар бир мавжуд авлод шу ?а?да yйлаб ?ай?уриб яшамо?и лозим.

Табиий жараёнлар ?ар доим кайфиятингга ажиб бир таъсир yтказувчи мyъжиза. У го? ?увонтириб, го? шодлантириб, маъюслантириб ?атто кyзингдан ёш о?изишга ?одир. Шамол муси?а чалса, ём?ир ра?сга тушади, офтоб кулса шабада табассум ?илади. ?ор ё?иши айни?са, улу?вор, юрагинг юмшаб, кайфиятинг илкис yзгаради, ча?мо? а?лни уй?отади, ?аракат уни ?аракатга келтиради, момо?алдиро? ?yр?ув солади, шамол аллалайди, ём?ир шодлантиради, ?ор зав? беради, осмонга тикилиб бор товушинг билан ба?иргинг келади. «Эй одамлар ?аранглар, осмондан ?увончлар ё?илмо?да, табиат бутун оламни оппо? ?илиб безамо?да». Бу се?рли жараёндан нафа?ат одамлар ?атто паррандалар, бутун ма?лу?от ?увончга тyлади, азал-азалдан табиат шyхликлари, фикрларингни бойитиб, ме?р ?yз?аб ижодга ундайди, киши ру?ига самодан узлуксиз се?рли садо келиб пичирлаб туради, уни ихлос билан тинглай олсангиз тилга киради. Табиат ?аъридан о?иб келадиган товушлар, тинимсиз товланадиган ранглар барча мавжуд гyзалликларнинг манбаидир, унинг масла?атига ?уло? солган, ундан андоза ола билган одам, гyзал одамдир.

Умр омонат, yлим ?а? деган гапларни кyп эшитамиз, лекин умрнинг омонатлигини ?ар доим ёдда са?лаб яхши ном, яхши хотира ?олдириш учун бутун ?аётини эзгу ишларга сарфлаб, одамийлик мулкига yз ?иссасини ?yшиб кетган кишилар унчалик кyп эмас, афсуски шундай. Деярли ?ар ?андай одам ?аётини шарафли яшаб гyзал бир хотира ?олдириб кетиш имкониятига эга, фа?ат бу ишга холис ва покиза ният билан ёндошмо? лозим. Бу йyлда жуда кyп чал?итувчи истаклар борки, улар билан курашмо? даркор.?ар ?андай инсон ?айсидир макон ва замонда яшаб ул?аяди, ниманидир яратиб yтишида муайян кишиларнинг за?матли ме?нати ётади. Биз yтмиш ва замондошларимиздан яратган ва амалга оширган эзгу ишларимиз учун ?арздормиз. Буюк одамлар yз зиммасидаги ?арзни узиб, келажакни ?арздор ?илиб кетадилар.

***

?ижрий 1270 (1853 милодий) йили Россия жангчилари ?y?он хонлигига ?арашли О? мачит ?аъласини забт этадилар. Ўша даврда хонликни 14 яшарлигида тахтга yтирган Худоёрхон бош?арар эди. Шералихонни yлдириб тахтни эгаллаган Муродхон атиги 7 кун хон бyла олди холос. Бу хабарни Ўш ша?рида исённи бостириш учун келган Мусулмон?ул эшитган замони ?y?онга юриш ?илиб Муродхонни асир ?илади ва yша куннинг yзида ?атл ?илдиради. Тахтга Шералихоннинг y?ли Худоёрхонни yтиргизиб уни yзига куёв ?илиб олади, амалда хонликни yзи бош?аради. Мана 8 йилдан буён хонлик тахтига yтирган Худоёрхон ?укмрон сифатида мамлакатни бош?ариб келмо?да. Бухоро амирлигидан ажралиб чи??ан муста?ил ?y?он хонлиги айни чо?да энг катта майдон ва энг кyп а?олига эга. Хива хонлиги билан Бухоро, Бухоро хонлиги билан ?y?он yртасидаги зиддият ва тинимсиз давом этган урушлар хал?нинг тинкасини ?уритар, тара??иёт ривожланишига йyл ?yймас, кетмон ва омоч билан ер ?айдаб иш юритадиган де??он, ?yл кучи билан ме?нат ?иладиган ?унарманд зyр?а-зyр?а тирикчилик ?илар, бу ?ам етмагандек, беклар ва амалдорларнинг зулми янада аянчли а?волга солиб ?yйган эди.

***

Махсидyз косиб Му?аммад Соли?нинг шодликдан кyзлари ча?наб кетди. Бугун унинг оиласида учинчи y?ил фарзанд дунёга келди, ча?ало?нинг исмини Убайдулло ?yйишди. Ча?ало? тетик, аёлининг саломатлиги ?ам яхши. Энди режалаштирган ишларини амалга оширса бyлаверади. У жадаллаб бозор томон юра бошлади. Ма?алланинг болаларига «чочала» ?илиб бериш учун ширинликлар сотиб олиши, ма?алланинг момоси ва аёллари учун дастурхон ёзиши лозим. Барчасига суюнчи бериши керак. Улфатларини тyплаб албатта зиёфат уюштиришади. «Ў?илларимни y?итиб саводхон ?иламан» деди у кyнглидан yтказиб, yзи муста?кам илм ололмади, отасининг ?yли юп?алиги, турмуш э?тиёжлари, яна алла?анча сабабларга кyра кyпгина ма?садларига эришолмади. Ана шундай фикрлар о?ушида керакли нарсаларни харид ?илиб уйига ?айтди. ?увончли хабар тез тар?алади, дейишгани тy?ри шекилли, йyл-йyлакай учраган таниш-билишлар тилаклар билдира бошлашди.

– Соли? ака, янги фарзанд муборак бyлсин.

– ?уллу?, ра?мат.

– Умри билан, риз?и билан бергани чин бyлсин.

– Ило?о илованда айтганингиз бyлсин.

– Ошни ?ачон еймиз?

– ?ачон десалар биз тайёр, биродар.

– Кичик чилласини чи?ариб олсинлар.

– Ма?бул.

– Бу дейман адашмасам учинчи фарзандлари бyлса керак?

– Шуна?а та?сир.

– Кyз тегмасин, давлатингизга давлат ?yшилибди.

– Ўзим ?ам шундай фикрдаман, бизлар етолмаган орзуларга фарзандларимиз эришса ажаб эмас.

– Яхши ният ярим мол, ?авасманд одамлар фарзандни хуш кyрадилар, болаларни албатта y?итинг, илмли одам барибир бош?ача бyлади-да.

– Ўзим ?ам шундай фикрдаман, бизки яхши илм ололмадик. Энди фарзандларимиз бу орзуларга эришсинлар.

– Лекин ?унар беришни ?ам унутмасинлар.

– Албатта, косибчиликни ?ам yргатиш ниятим йy? эмас.

– Исмини нима ?yйдилар?

– Убайдулло.

– Бай-бай, чиройли исм ?yйибдилар, илойим бахтли бyлсин.

Му?аммад Соли?нинг ?увончи таърифга си?мас, агарда кишининг ?увончини ?ай даражада эканлигини yлчайдиган бирорта асбоб бyлганда эди, шуб?асиз унинг айни ?олатдаги кyрсаткичи юз фоиз бyлиши ани?. Бутун вужудини ё?имли бир кайфият эгаллаб олган, ширин хаёл о?ушида зав?ланар, ?аётининг энг бахтли онларини бошидан кечирар эди.

***

Кичкинагина ?овли, паст?ам икки уй, yртаси да?лиз, кираверишдаги айвон майда-чуйда са?лаш учун ёпин?ич вазифасини yтайди. Рyз?ор буюмлари ?ам одми ?амда сано?ли. Ошхона вазифасини yтайдиган бостирма уйчада идиш-тово?лар терилган бyлиб, бурчакдаги yчо?да ?озон ?ар доим оси?ли? туради, yчо? ичида олов тафтидан ?орайиб кетган ?ум?он, ёнида сув тyлдирилган челак ва каттагина хум ва шу каби нарсалардан иборат. Кишининг ди??атини жалб ?илдаиган бу оддий буюмлар уй эгасининг камтарона ва ночор эканлигидан далолат эди. ?оп-?ора со?оли yзига ярашган, yрта бyйли, ?ар доим кишига табассум билан тикилиб ?арайдиган Му?аммад Соли?нинг кийинишлари, хатти-?аракатлари, соддадиллиги атрофидаги му?ит билан ?амо?анг эди. У о?ир ?аёт йyлини босиб yтди. Тинмай ишлашига ?арамай топгани оила э?тиёжларини аранг ?оплар эди холос. Кун бyйи кичкинагина дyконида ме?нат ?илиб, кеч?урунлари чиро? ё?иб уйида ?ам анча фурсат ишлар эди. Ана шу кичкинагина ?овлида бутун умри yтди, ?анчалик тиришиб ме?нат ?илмасин асло бири икки бyлмади. Бутун умр тежамкорлик, борига ?аноат ?илиш, бекорчи ?аваслардан воз кечиш билан яшаб yтди. У ?алоллиги билан бирга ?амма ерда ажралиб турар, серзав?лилиги санъат ва шеъриятни севиши билан анчагина обрy-эътибор ?ам ?озонган. Тирикчилик ташвишлари билан бyлиб бирор-бир санъат йyлидан юра олмади, илм олишга ?ам имкон бyлмади. Бу унинг ?аётидаги армонларидан бири эди. Одамлар унинг хушмуомалалиги учун ?адрлашар, кимдир этикдyз уста деса, бош?аси косиб деб атар. У косиблик билан биргаликда ямо?чилик ?ам ?илаверар эди. Ўзи етиша олмаган ма?садларига энди фарзанди етишса ажаб эмас. ?андай бyлмасин y?лини y?итиб саводхон ?илади. Э?тимол мусибатда yтган умри йyлга тушиб кетар, орзуларининг бир ?исми рyёбга чи?иб ?олар.

***

Бу во?еа 1270 ?ижрий (1853 милодий) йилда содир бyлган эди. ?y?он ша?рининг ?ата?он да?аси Шайхон ма?алласида содир бyлган бу ?увончли во?еа тасодифми ёки ?онуниятми айнан Россия бос?инчиларининг О? мачит ?аъласини забт ?илиниши билан бир ва?тда бyлиши ажабланарли ?ол. ?еч нарсадан хабари йy?, соддадил хал? yз билганларича яшар эдилар. Чойхоналарда, ма?аллаларда тyй-томоша, хонадонларда «гап» ейиш, атроф-туманларда уло? чопиш каби жараёнлар асло тyхтамас, ?амманинг yз севимли маш?улоти бор. Кимдир ?имор yйнаса, кимдир бедана ёки хyроз уриштиради, яна аллаким каптарвоз бyлса, бош?аси ?yч?ор уриштиради. Хал?нинг бундай соддадил ва yйин?аро? бyлишига сабаб ?укмронларнинг ло?айдлиги ва бе?амлиги эди, улар тинимсиз ишрат ?илиш, yзаро низо, бойлик тyплаш, халоватларини бузмаслик эди. Барча бало-?азоларни ?ар доим даф ?ила оладиган хал?нинг ?амини ?еч ким yйламас, ?ай?урмас, чора изламас эди. Шундай да?шатли бало ватан бyса?асида турган бир чо?да бефаросат амалпарастлар бир-бирларининг ?онларига ташна бyлиб, жа?олат уловига ?амчи босардилар, зулм ва шаф?атсизлик ?илардилар.

Иймону инсофидан асло айрилмайдиган бечора оддий хал? тинмай ме?нат ?илар, тер тyкар, за?матли ме?нати билан бутун мамлакатни бо?ар эди. Бек-амирларнинг заррин ва кимхоб либослари, барча тантана-ю маросимлари, жамики маишатлари ана шу ?адо?ли ?yлларнинг ме?нати туфайли эди.

***

Юрак, ?алб, кyнгил яна нима деб аташ мумкин? Инсоннинг на?адар нафис, беба?о, буюк аъзоси, олам ичра мавжуд мyъжизаларнинг мyъжизаси. У тинимсиз ул?аяди, тинмай камолот томон етаклайди. Унинг буюклиги шундаки yзи хуш кyрган гyзалликни Сулаймон тахтига, Искандарнинг салтанатига алишмайди, бир ?умурс?а та?дири ?а?ида кyзидан ёш тyкиб, жа?он ?о?онининг зулмига ?арши чи?мо?и мумкин. Нафис бир чечакнинг тебранишидан зав?ланиб олам бойлигига беписанд бyлиши мумкин, у табиатнинг нола ва фи?онини бехато эшитиб ?албсиз кишиларга насиб ?илмайдиган энг яширин гyзалликларни ил?ай олади. Мумдай эриб, тинимсиз титраб турувчи бу жажжи мyъжиза асло енгилмайди, асло тобе бyлмайди. Ана шу мyъжиза ичида коинотнинг бе?исоб ?анча-?анча ?ислатлари, бутун оламнинг акси, шакли, хо?ишлари мавжуд.Бyлажак авлодларимиз биз орзу ?илганимиздек сифатли яшай олармиканлар, бизларнинг ?илган хатоларимизни такрорламасликнинг иложини топа олармиканлар? Албатта топадилар, албатта биздан ил?орро? бyладилар, бос?инчилик ?ам албатта бар?ам топади. Тарихни кузатсак эди, асоратга тушмаган миллат асло топилмайди, лекин йyл ?yйилган хатоликлардан тy?ри хулоса чи?ариб, уларни ?еч ?ачон такрорламаслик лозим.

***

Ишнинг “кyзи”ни яхши билган Му?аммад Соди?, аста-секин ?yли пул кyриб анчагина ер ва мулк эгасига айланиб олди. Сер?айрат бу йигит де??ончилик ишларини пухта билиши билан бош?алардан ажралиб турарди. Я?ингинада ёл?из ме?нат ?илиб эрта-ю кеч тер тyккан бyлса бугун унинг ихтиёрида бир неча таноб ер ва бир ?анча чоракорлари бор. Хyжалиги муста?кам, мабла?и ?ам етарли. У кишиларга ме?рибон бyлиш билан бирга, ?yли ?ам очи? ва мурувватли йигит. Поччаси Му?аммад Соли?га айни?са о?ибатли. Жиянларига yз укасидек ме?рибон, жонкуяр. Мана жиянларини яна биттага кyпайганини эшитиб ?увонганидан ша?арга опасининг ?овлиси томон жyнади. Аввал Каппон бозорига йyл олди, пулни аямай шойи ?ийи? тyлгунича хилма-хил ноз-неъматларни харид ?илди. У опасини хурсанд ?илишни жуда хуш кyради. Шунинг учун ширмон нон, хандон писта ва ?олваларни мyлро? харид ?илди. У шошилмай гавжум бозорни тарк этиб Янгу чорсу томонга бурилди. Муюлишдаги чойхонада нафасини ростлаб олиш учун бир чойнак чой ча?ирди, бир ?анча фурсат дам олиб бyлганидан сyнг Ходабозор кyчаси томон юра бошлади. У ?y?оннинг гавжум кyчаларини томоша ?илишни жуда хуш кyради, ?ар бир ?адамда ишта?ани очадиган таомларнинг хушбyй ?идлари димо??а урилади, ?олвапаз, сомсапаз ва кабобпазлар “Келиб ?олинг, гyшт куйди” деб ба?ир-ча?ир ?иладиган ошпазлар, ?ар ?адамда учрайдиган тиланчилар yзига хос бир олам. Сер?атнов кyчалардаги йyловчиларнинг ?олатига ?араб ?айси тоифага мансуб эканлигини билиб олса бyлади. Бойвачча йигитлар ?ирчан?и отларга миниб олиб, о?ори тyкилмаган кийим-кечакларини кyз-кyз ?илишса, бечорахолро? кишилар эшакларига миниб олиб йyр?алайдилар.

?илдираги каттакон ?y?он арава yтаётгандаги ?ижирлаш бир ?анча фурсат давом этади. Одамлар тyпланадиган ерларда чyнтакурар y?рилар ?ам йy? эмас. Баъзи бир хилват кyчаларнинг муюлишларида оши? тепадиган ?иморбозлар ?ам учраб туради. Чорсуга етмасдан yнг томонда тову? бозори бор, дакан, чипор ва шунга yхшаш паррандаларнинг хилма-хиллигидан кyз ?амашади. Му?аммад Соди? бир нарса эсига тушиб ?олгандек бозорчага бурилиб, этли бир тову?ни харид ?илди. Энди поччасининг ?овлисига борса бyлаверади, режалаган барча нарсаларни харид ?илганига ишонч ?осил ?илиб, жадаллаганича юриб кетди.

– Соди?бой, со?-саломат юрибсизми? – деди Му?аммад Соли? ?айно?аси билан ?учо?лашиб кyришар экан. – Бола-ча?алар тинчми?

– Шукур, бир амаллаб юрибмиз. Жижи катта бyляптими?

– Худога шукур, тетиккина.

– Опам яхшимилар?

– ?а, бечоранинг ?увончи ?еч ?аерга си?майди.

– Учта y?ил кyради-ю ?увонмайдими, ?ар ?анча ?увонса арзийди. Худо хо?ласа уларни оё??а тур?азиб олсангиз марра сизники.

– Айтганингиз келсин, тyйларини кyриш насиб этсин.

– Учта y?илга учта келин келса бу ?овли набиралар билан тyлади, ?али ?овлингиз торлик ?илиб ?олади.

– Тy?ри айтдингиз, янги бир ?овли ?уриш орзуим бор, лекин тирикчилик муаммолари билан овораман.

– Биламан, ?аммамизга ?ам ?ийин, тирикчилик ?илиш йилдан-йилга о?ирлашиб бормо?да. Айни?са соли?лар эзиб ташлаяпти.

– Шукур ?илаверайлик, яхши кунларга ?ам етиб борсак ажаб эмас.

– ?ани ичкарига кирайлик, – деди Соди?бой поччасининг елкасига о?истагина ?yлини ?yйиб. – Сизни со?иниб юрган эдим, озгина гурунглашиб yтирамиз.

– Сиз билан су?батлашиш маро?ли, лекин бироз шошиб турибман.

– Уна?аси йy?, ?ой аяси, – деди Му?аммад Соди? шошилиб. – Чой ?yйиб юбор, дарров дастурхон туза.

– Соди?жон, чойни бош?а сафар ичамиз.

– Почча ?ар сафар шошиб келиб, шошиб кетасиз. Келинг энди озгина су?батлашайлик. Келинингиз нон ёпган, эрталаб эринмай туриб янги «ширава» ?аймо? олиб келганман. Риз?ингиз ?yшилган экан, бирга ?аймо?лашамиз.

– ?аймо? танлашда сизга етадигани йy?, буни биламан.

– Атайлаб «?аймо?ли гузар»га бордим, у ернинг ?аймо?и бош?ача бyлади.

– Хоннинг yрдасидагилар ?ам yша ердан ?аймо? олар эканлар.

– Шуна?а, харидорлар ?ам, сотувчилар ?ам yша ерда жамланади, энг сифатли ?аймо?ни фа?ат yша ердан топасиз.

– Сизни ме?мондорчиликка айтгани келдим.

– Э, шуна?ами?

– ?а, янги ча?ало?нинг ту?илгани муносабати билан улфатларга биттазиёфат ?илиб беришга ваъда берган эдим.

– Жуда яхши, бизга нима хизмат бор, тортинмай айтаверинг.

– Фа?ат ташриф буюрсангиз етарли.

***

Адолат билан адолатсизликни, асл фарзандлари ким, ?анимлари ким фар?лай олмайдиган юрт ?улликка ма?кумдир.

?ар бир замоннинг ижобий юту?лари бyлиши табиий ?ол, илм-фан, санъат, адабиёт, маданият, фалсафа каби со?алар тинимсиз ривожланиб туради. Афсуски бу юту?лар ?атори алла?анча ну?сонлар ва иллатлар ?ам мавжуд бyлади.

Даврнинг чинакам yзгариши ана шу юту? ва ну?сонларга бyлган муносабатга бо?ли?. Кишилар ижобий yзгаришларни тy?ри фа?млаб, тара??иёт учун фойдали омилларни авайлаб, уларнинг яратувчиларини эъзозласа, ?урмат ?илиб ра?батлантирса бу жамият гуллаб-яшнаши шуб?асиз. Аксинча барча мyъжизакор со?аларни йи?иштириб ?yйиб хурофотга кетса, тара??иёт ожизланиб, маънавият касалланиб, адолат йy?олиб боради. Замонга бо? деганда, барчамиз энг ил?ор, энг замонавий yзгаришлар ?а?ида ?ай?уришимиз, гyзалликларни парвариш ?илишимиз тушунилади.

Аксинча нодонлик томонига yтиб, манфаатимиз йyлидаги юту?ларни нобуд ?илсак, бу замонга бо??анимиз эмас, замонга хиёнат ?илганимиз бyлади. ?аётга кyр-кyрона мослашиш, нима ?улай бyлса yшани ё?лаш, нодон кишиларнинг сафида бyлиш келажак олдидаги жиноятдир.

Замона зайли билан дейишади одамлар. Менимча ?ар бир замоннинг yз о?ими бор дейишмо?чи бyлса керак, ана шу о?имга ?араб, ?еч ?андай муло?аза ?илмай одимловчи кишилар аксарият кyзлаган ма?садларига тез эришадилар, яхшиямки бу ?улайликлардан барча бирдек фойдаланмайди, кимдир бу о?имга таъсир yтказади, яна кимдир унга ?арши ?аракатланмо?чи бyлади. Бундай жараён тара??иётнинг негизидир. Замонга мослашиш, ?аётга мослашиш демакдир, муло?аза ?илиб yтирмай ?аётга мослашиш худбинликнинг кенг тар?алган туридир, худбинлик эса yз манфаати ?а?ида ?ай?уришдан бош?а нарса эмас. Манфаат ?а?ида ?ай?уриш, нафс кyйида умр yтказиш деганидир, бу хо?иш бутун ?айвонот оламига хос хо?иш бyлиб, бизларни муло?азага тоъбелик бу ?ислатдан ажратиб туради. Демак икки хил одамлар мавжуд, ?алб амри билан фикрлаб яшовчи ёки бутун умр нафс хо?ишини ?ондириш билан оввора кишилар. Барча истак, орзу-?авасларимиз покиза одам бyлиш бyлса шунинг yзи гyзаллигимиз.

Менга не ёру не оши? ?авасдир,

Агар мен одам yлсам ушбу басдир.

А.Навоий

***

?еч ?ачон икки нусхада такрорланмайдиган инсон дунёга ёл?из келиб, ёл?из кетади. Унинг ниго?идаги олам, ?албидаги туй?улар, ?увончу ?ай?улар, хо?ишу орзулар, севги ва нафратлар, жамики кечинмалари бетакрор ва ягонадир. Барчамиз нималарнидир yрганиб умр yтказамиз, лекин ?еч бир кимса yзини мунтазам билмайди, тингламайди, yрганмайди, билганларимиз эса холис эмас, бироз ма?тов, ёл?он, худбинлик ?yшилган бyлади. Демак yз худбинлигини енга олган одам жуда кам ёки йy?. Нега шундай деб изланадиган одам ?ам жуда кам ёки йy?. ?ар бир дунёга келган одам борли?нинг ижоди ёки бетакрор кашфиёти, шуб?асиз у бир ?анча ну?сон ва бе?исоб фазилатлар билан яратилади, кимса yз ну?сонларини мутло? енгиб, фазилатларини тyла парваришлай олса эди, у бетакрор гyзаллик ва бетакрор кашфиёт со?иби бyлган бyлар эди, ?ар биримиз умр бyйи yта гyзал инсонни излаймиз, тинимсиз излаб, тинимсиз ?ай?уриб асло топа олмайдиган кимса yзимиз учун yзимиздир.

Бизларни кашф ?илишда на?адар са?ийлик ?илган ?одир куч ну?сонларимизни ани?лаб бермаган, биз уларни тинимсиз излаб, бе?исоб за?матлар чекиш ?исобига ани?лаймиз. Ўзини ани?лаган инсон мукаммал дейилади, ну?сонларини йy?ота олса комилдир. Унинг yз ?иёфаси, ниго?и, хул?и, товуши, yрни бyлиб, холис фикрлайди, холис муносабатда бyлади. Хушомаду очкyзлик, шу?ратпарастлик, энг му?ими худбинликдан холи кишига айланади.

Аччи? ?а?и?атни тан олиб, yзимиздан адолатли нафратланиб, тан?ид ?илиб, тинимсиз тергаб, зарарли хо?ишларимизни жиловлай олсак эди, чинакам гyзалликка эриша олардик. Афсуски, бундай ?ила олмаймиз, yзимизга тинимсиз сай?ал бериб, инсон деган асл номни о?лаб, ёру? юзли гyзал инсон бyлишга интилишни, барча фаолиятимизни инсоният мулкига мулк ?yшиш, кишиларга мал?ам яратишга ба?ишлашни ёдимиздан чи?ариб ?yямиз. Нималардан зав?ланиб, нималардан нафратланишни адолатли ?ал ?ила олсак янада гyзалро? бyлар эдик. Ноyрин нафратланиш, тара??иёт учун зарарлидир.

?айрат ва ?асрат тyла бу оламда, армонлар ?ам бисёр, иш?-му?аббат ёнида афсус ва надоматлар ?ам. Бирор ла?зага тиним билмайдиган инсон умр бyйи yз ?алби билан ?асратдош. У ?аётнинг барча ?ай?у ва ?асратларини биргаликда енгиб, барча ?увончлардан бирга ба?раманд бyлиб, севиб ?ам нафратланиб уни асло тарк этмайдиган ягона дyстдир. Шоирлар умр бyйи ана шу дyстлари билан ?асратдош бyладилар, бирга су?батлашиб, бирга куйлашиб, бирга ижод ?иладилар.

***

Аъзамхyжани улфатлари бекорга «?yли гул» деб атамайдилар. У чиндан ?ам пазанда бyлиб, ни?оятда дидли ва озода, дастурхон тузаш ва таом тайёрлашда тенги йy?. Шу сабабларга кyра ме?мондорчиликдан ?yли бyшамайди. Мана бугун ?ам Му?аммад Соли?нинг ме?монларини кутиб олиш унга юкланган. ?амма ишларни режалаб олган Аъзамхyжа уйни йи?иштириб тартибга солишдан бошлади, тахмондаги кyрпачаларни бир бошдан солиб, атрофга болиш ва ёсти?ларни териб ?yйди. То?орадаги сомса совиб ?олмаслиги учун кyрпача билан yраб ?yйди-да, сyнгра дастурхон солиб тузай бошлади. Ликопча ва пиёлаларни териб ?yйиб, бир бошдан ?уру? мева ва ширинликларни тузади. Энди шошилмай кyкатларни тy?раб, сузма ?ати? билан аралаштириш лозим ?амда кабобга ?yшиб ейиш учун «зирапиёз» ?ам тайёрлаш керак. У тухумсимон нyш пиёзларни тозалаб «?ил-?ил» ?илиб тy?рай бошлади, сyнгра уларни енгилгина эз?илаб, сирка ?уйди, устидан озгина мурч сепиб аралаштириб ?yйди. Энди пиёлаларга ?аймо? ва мурабболарни ?уйиб жойлаштириши керак. ?андолат печак, лабз, ?олвалар каби ?андларни чиройли ?илиб териб чи?ди. Хонага хушбyй ?ид тар?алсин деб дастурхон yртасига рай?он ?yйишни ?ам унутмади. ?алампир-туздан тортиб барча нарсаларни ?озирлаб бyлди-да, сихларни олиб гyшт бyлакчаларини тера бошлади. Энди бироз дам олиб ме?монларни кутиб олса бyлаверади. ?еч нарсани эсидан чи?ариб ?yймадимми деб yйлай бошлади. Йy? ?амма нарса жойида, дастурхоннинг тyрт бурчагига биттадан сочи? ?yйса бас. Обдастага сув тyлдириб, чилопчинни ?ам ?озирлаб ?yйган.

– Тайёргарлик бyляптими, Аъзамхyжа?

– ?амма йy? бисёр, дастурхонни айтганингиздек ?илиб тузаб ?yйдим.

– ?ана?а таомлар ?иламиз?

– Биринчисига ?обили шyрва, кейин паловхонтyрада.

– Шунинг yзи етадими?

– Албатта етади, дастурхонга анчагина нозу неъматлар тузадим. Орада иккитадан сомса ?ам берамиз.

– Сомса ?ам тайёрладингизми?

– Дyстингиз Ма?мудхyжа бир то?ора сомса ташлаб кетди, сов?а yрнига деди. Кyрпача билан yраб ?yйдим.

– Эй бечора, жуда ?yли очи?да.

– Менга ?аранг Му?аммад Соли?, машшо?чиларни ?ам айтдингизми?

– Айтдим, ?амбар ?офизни айтдим, шериклари билан ?али-замон кириб келади.

– Ундай бyлса…

– Нимадир демо?чимисиз?

– «?алиги»дан бyладими?

– Бир-иккита ?арилар ?ам келишади, но?улай бyлмасмикин?

– Шундай ?увончли кунда озгина-озгина ?илмасак бyлмайди-да.

– 

Сиз дyстларимиз хар?анча хурсандчилик ?илсаларинг мен ?ам хурсанд бyламан, лекин иймон – эъти?одли бyлатуриб бундай ишлар ?илиш менимча яхши иш бyлмайди.

– 

Акагинам, буна?а ишлар ими – жимида бyлади, бирорта кимса хидини хам билмайди.

– 

Сиз Аъзамхyжа нихоятда а?илли одамсиз, хар?андай ишни бандалардан яшириш мумкин, лекин Олло?дан яшириб бyлмайди. Шу сафарчалик мени манзур тутинг.

– 

Хyп ака, айтганимиздек ?иламиз.

– 

Барака топинг ука, ча?ало?нинг бахтли ва омадли бyлиши учун истак билдирсаларинг мен учун катта мурувват кyрсатган бyласизлар. ?арилар ?уръон тиловот ?иладилар, яхшигина сухбат ?иламиз.

– 

Яхши, мен бу томонини билмаган эканман.

– 

Ниятим катта, гyдаккина элимизни ардо?ли фарзанди бyлсин, илмли эътиборли бyлсин.

Истакларингизга барчамиз тилакдошмиз

Пешин намозидан кейин ме?монлар бирин-кетин кела бошладилар. Зиёфат жуда ?ую? бyлиб, кyтаринки ру?да yтди. ?амбар ?офиз айни?са yтиришга файз киритди. Гyдак Убайдуллохyжага барча яхши тилаклар билдирди. Баркамол инсон бyлишини, бахтли ?аёт кечиришини тилаб бир неча бор фоти?а ?илдилар.

Уч y?илнинг отаси Му?аммад Соли?нинг ?увончи чексиз эди. Унинг хонадони шундо??ина Шайхон ма?алласининг кираверишида жойлашган бyлиб, Хода бозор кyчаси билан туташиб кетган. ?y?он хонлигининг ?арорго?ига я?ин ма?аллалардан ?исоблангани учун а?оли зич, кyчалар обод ?амда гавжум. Атрофида бир неча чойхоналар жойлашган. Ана шу а?оли зичлиги туфайли барча ?атори Му?аммад Соли?нинг ?ам ?овли са?ни кичкина, бироз узунчо? эди. Кираверишда болохонали уйча бyлиб у ме?монлар учун мyлжалланган, яна бир хона таш?ари икки уй бир да?лиз бyлиб, у ёто?хона ва yтирадиган уй вазифасини yтар. ?овли тор бyлишига ?арамай тартибли, саранжом-саришта, ?амма нарса жой-жойида. Му?аммад Соли? ма?сидyзлик билан шу?улланар, унча-мунча савдо-соти??а ?ам аралашиб турарди. У бой-бадавлат бyлмасада, yзига яраша муста?ил киши бyлиб, жуда ме?мондyст, хушмуомала, кишиларнинг ме?рига кира олган одам эди.

Кyргилик кyпгина ?олатларда кутилмаган томондан келиб, кутилмаган натижа билан якунланади. ?ар ?андай ?ийинчилик билан бyлса ?ам yрнини тикласа бyладиган кyргиликнинг жаро?ати аста-секин битиб кетади. Лекин ?айта битмайдиганининг асорати умрбод са?ланиб ?олади, ?айта-?айта кyнгилни тирнайвериб охири битмас ярага айланади. Унга гирифтор бyлган кишининг афсус ва надомати бир умрликдир. Ор?ама-ор?а келган кyргиликлар Му?аммад Соли?ни ?ам ?аддини букиб ?yйди, фаолиятли ?аётини йy?отиб, ?ар нарсадан ?адиксирайдиган, y?тин-y?тин пана жой топиб кyз ёши тyкадиган бyлиб ?олди. Хул?идаги жyш?инлик, ?азил-мутоибаларга бyлган мойиллик, юзидаги табассум уни мутла?о тарк этди. Жисмонан тетик таш?и ?иёфаси йy?олиб, уларнинг yрнини о?ариб кетган соч-со?оллар, букилган гавда эгаллаб олди. Одамзотнинг та?дирга тан бермай иложи йy?.

***

Катта орзу-умидлар билан яшаётган бечора йигитнинг бошига тушган о?ир кyргилик уни хароб ?илиб ?yйди. Бирин-кетин касалга чалинган икки y?лидан ажрайди, узо? ва?т да?шатли кyргиликдан yзига келолмай юради. Энди барча орзу-умиди ягона y?ли Убайдуллодан. Олло? унинг умрини узо? ?илган бyлсин. Убайдулло ё?имтой болакай бyлиб yса бошлади. Уни ота ва она еру кyкка ишонишмасди, Олло?дан умр тилаб парвариш ?илишар, болани оила аъзолари билан бирдек то?аси Му?аммад Соди? ?ам жуда ё?тирар, тез-тез улардан хабар олиб, сов?а-саломлар билан йy?лаб турар эди.

***

Оламдаги энг гyзал неъмат покиза инсоннинг покиза дили бyлса керак.

Ёвузликни мутло? йy?отиб бyлмаганидек, гyзаллик бyлган ва ?ар доим бyлади.

Олижаноблик ?а?ида айрим олижаноб кишилар ?а?ида ?икоялар ?атто асарлар ёзамиз, та?синлар y?иймиз. Тарихга киритамиз, аслида жамиятнинг асосий ?исми олижаноб одамлардан иборат бyлмо?и лозим. Олижаноблик оддий ?ол бyлмо?и керак. ?ачонлардир келиб э?тимол шундай бyлар, оддий инсон энг камида олижаноб кишига айланар. Баркамол одам бyлиш учун оддий турмуш сабо?ларининг yзи етарли эмас. ?аётий э?тиёж жуда кyплаб йyлакларга етаклайди. Му?тожлик нима, оч ?олиш нима, ме?нат ва илм олиш нима барчасини билиш керак, билиш учун кyриш, yрганиш керак. Кyрмай, билмай yтиш яшамай yтиш билар баробар, одам боласи бyлиб ту?илиб, яшамай yтиш жуда ачинарли ?ол.

Тара??иёт тyхтаб ?олмайди. Тyхтатишнинг иложи ?ам йy?, уни тинимсиз одимлашидан барчамиз ба?рамандмиз. Шу боис инсоният тара??иёти учун, одамларнинг бахтли ?аёти учун яратилган ?ар ?андай янгилик учун ?увонишимиз шарт. Нодон буни тушунмайди, тушунишни хо?ламайди ?ам, ?ана?а-ки гyзал неъмат яратилса yша нарсага ?арши фаолият бошлайди, кишиларнинг омади унинг учун ё?имсиз во?еа, яратилган гyзал нарса унинг учун фожеа.

***

Афсуски ?анча-?анча истеъдодларимиз ожизликларимиз исканжасида нобуд бyлган. Бахт нима эканлигини билиш учун аввал бахтсизлик нима эканини билмо? лозим.

Убайдулло оиланинг ёл?из фарзанди бyлиб ?олди. Отаси Му?аммад Соли? yзининг барча орзу-умидларини y?лига ба?ишлаб унинг тарбиясига астойдил киришди. Болани даставвал эски усулдаги ма?алланинг мактабига y?ишга беришди. Убайдулло зе?ни тез, зукко, ча??он бола бyлиб ул?ая бошлади. Унинг энг я?ин кишиси отаси ва то?аси Му?аммад Соди? эди. Ота-она ва ?ариндошларнинг ме?рига ?ониб yсган бола бош?аларга нисбатан yзи ?ам ме?рибон, одобли ва ростгyй эди, шyх бyлишига ?арамай тез сабо? олар, yргатилган нарсаларни оши?и билан yзлаштириб оларди.

– Дада, – деди бола ?увончдан кyзлари ча?наб, – ?афтиякни тамомладик.

– Э баракалло y?лим, y?ишни яхши тамомласангиз олим одам бyласиз, барча одамлар сизни ?урмат ?илишади.

– Дада ?ачон менга тойчо? олиб берасиз?

– Бироз катта бyлсангиз, албатта тойчо? олиб бераман.

– ?ачон катта бyламан?

– Яхши бола бyлиб, айтганларимизни ?илаверсангиз тез кунда катта йигитча бyласиз.

– Кейин нима ?иламан?

– Кейин мадрасада y?иб, илм оласиз. Жуда кyп y?ишингиз керак. Мен сизга жуда ?изи?арли китоблар олиб бераман.

– Уларда нималар ёзилган бyлади?

– ?ар хил ?изи?арли эртаклар, ?икоялар бyлади.

– «Уч о?айни ботирлар» ?ам борми?

– Албатта бор, сиз бу эртакни ?аердан биласиз?

– Домламиз айтиб берганлар.

– Баракалла, домлангиз yргатган нарсаларни эслаб ?олишга yрганинг.

– Ўрто?ларим билан yйнаб келсам майлими?

– Майли болам, yйнаб келинг, фа?ат от аравалардан э?тиёт бyлинг.

Болаларга бyлган муносабат, ?ар бир даврнинг ?иёфаси ва yша давр кишиларининг ме?р-му?аббатининг yлчовидир. ?ар ?андай шароит имкониятдан келиб чи?ади. Ўша даврнинг имконияти yзига хос бyлиб баъзи бир со?алар ?ашшо? ва ночор эди. Ана шу сабабларга кyра ?урилиш ва ободончилик ишлари суст ривожланган, кyчалар тор, ёзда тупро?, ?ишда лой билан ?опланган эди. Болаларнинг yйнаб ?орди? чи?аришлари учун ?еч ?андай шароит йy?. Бечора болакайлар шундай бyлишига ?арамай yзларига yзлари шароит яратиб неча хил yйинларни кашф ?илишиб ?увонишар, шyхлик ?илиб яйрашар эди. Ўйинлар асосан ?увлаш, яшин тyпало?, эшак минди, о? терагу-кyк терак каби бyлиб, yйинчо?ларсиз бyларди, мавсумларнинг yзгаришига ?араб уларнинг турлари yзгариб борарди. Ба?ор палласида даста-чикалдак, камалак отиш, дyндирак yйнаш, варрак учириш бyлса, куз чо?ига бориб ён?о? yйини, лаппак отиш кабилар авж олади, ?иш палласида ланка тепиш, бир-бирларига эртак сyзлаб беришдан иборат бyлади. Убайдулла жуда хушча?ча?, соддадил бола бyлиб ул?ая бошлади. Лекин кyпгина yйинларни та?и?лаб ?yйишгани учун фа?ат томоша ?илишдан нарига yтолмасди. Отаси йи?илиб тушишидан ?yр?иб томларга ва дарахтларга чи?ишга рухсат бермайди, шунинг учун у ?yйнига ?yра тyлдириб дарахтдан тушаётган, томда маза ?илиб варрак учираётган болаларга ?араб фа?ат ?авас ?иларди холос. Бош?а yйинларга ?ар ?олда ?атнаша олади. Унинг ёшлиги паст?ам уйлардан иборат унча кенг бyлмаган кyчаларда терлаб-пишиб yйин?аро?лик ?илиш билан yтди. Аста-секин yйинларни тарк этиб, мутолаа ва отасининг касби ма?сидyзлик билан шу?уллана бошлади.

***

Инсоният тарихига назар солсак, узо? йиллар давомида диний низолар, дахшатли жанжаллар бyлганини гуво?и бyламиз. Хyш нега шундай бyлган? Бунинг сабаби шундаки кyпгина одамлар чинакам эъти?од, чинакам гyзаллик нима эканини билмай, эъти?однинг чин мохиятини тушунмай, yрганмай yзини диндор деб тушунади, яна бир тур кишилар динни yз манфаатларига мослаш ?ай?уси билан ёки уни даромад манбаи деб тушунувчилар ?ам йy? эмас. Бундай кишиларнинг аксарият кyпчилиги динга ёнгил – елпи ?араган, саёз фикрли ва илмсиз одамлардир. Билимсизлик хардоим салбий хохишларнинг авж олишига етаклайди, айни?са очкyзлик, шухратпараслик, нафсни тиябилмаслик, худбинлик, хирсга берилиш каби ?усурларни йyлини тyсишга ожизлик ?илиб ?олади. Чинакам эъти?од эгаси умр бyйи ме?нат ?илади, тер тyкади, илм олади, ана шу йyл билан, тинимсиз yз ички оламини бойитиб, маънавиятини юксалтириб, yз дилини поклаб боради, бундай одам худбинликдан холи, кишиларга ме?рибон, хаммага омад тилагувчи бyлиб энг ё?имсиз ?усурлар хасад бахиллик, бойликка ружу ?yйишларидан фори? бyлади, Парвардигорга чин дилдан ишонган бундай эъти?од эгалари, хурофот, мутаассиблик, бефаросатликдан холи бyладилар. Бундай гyзал кишиларнинг кyпайиши бахтли ?аётга, мамлакатнинг тара??ий ?илишига, мазмунли ?аёт томон етаклайди, бундай юртининг ?удрати бе?иёс ошади, фидоийлик ва фаоллик тинмай ривожланаберади. Хурофотдан холи бyлган бундай мамлакатни хеч кандай ёв ма?луб ?илаолмайди. Бунинг акси бyлган юртда матаассиблик авж олади, ба?иро? мутаассиблар пайдо бyлади, илмсизлик, порахyрлик, дилозорилик авж олади. Фу?ароларнинг асосий ?исми оломонга айланиб, диний низолар кучаяди, жахолат хукмрон кучга айланади, кишилар учун зарарли бyлган фикрлашлар, кераксиз а?идалар ?ам хукмрон кучга айланади. Ўтмиш шуни юз ?арра исбот ?илди, ?айсики юртда муттассиблик кучайса yша юрт ин?ирозга юз тутиб, душманга ем бyлган, муста?иллигини йy?отган, донишманд ва хос одамлар изтиробларга мубтало бyлган. Хар бир юртнинг билимдонлари бундай муаммолар устида бош ?отирмо?лари, хушёр бyлишлари жуда мухим.





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/ibrohimzhon-sulaymonov/mavlono-zav-iy/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Х. Абдуллаевнинг Мавлоно Завқий асари нихоятда қимматли тарихий воқеаларни ўзига акс эттириш билан биргаликда ҳалқимизнинг оташин шоири Убайдулла Завқийнинг ҳаёт йўли ва серқирра ижоди ҳақида хикоя қилади. Асарда Қўқон адабий мухити ва жуда кўплаб ўша давр шоирлари Нисбат, Мухайир, Мухйи, Муқимий, Фурқат, Хамза Хакимзодаларнинг ҳам ижоди ҳақида ноёб маълумотлар келтирилган. Ўша даврнинг ижтимоий – иқтисодий ҳаёти, ҳалқнинг аянчли қисмати жуда ишонарли қилиб ёритилган. Асарнинг ёш авлод учун тарбиявий аҳамияти катта. Ушбу асарни нашр қилдириш мақсадга мувофиқдир. М. Ю. Салямов Тарих фанлари доктори, профессор, Ўзбекистонда хизмат кўрсат

Как скачать книгу - "Мавлоно Завқий" в fb2, ePub, txt и других форматах?

  1. Нажмите на кнопку "полная версия" справа от обложки книги на версии сайта для ПК или под обложкой на мобюильной версии сайта
    Полная версия книги
  2. Купите книгу на литресе по кнопке со скриншота
    Пример кнопки для покупки книги
    Если книга "Мавлоно Завқий" доступна в бесплатно то будет вот такая кнопка
    Пример кнопки, если книга бесплатная
  3. Выполните вход в личный кабинет на сайте ЛитРес с вашим логином и паролем.
  4. В правом верхнем углу сайта нажмите «Мои книги» и перейдите в подраздел «Мои».
  5. Нажмите на обложку книги -"Мавлоно Завқий", чтобы скачать книгу для телефона или на ПК.
    Аудиокнига - «Мавлоно Завқий»
  6. В разделе «Скачать в виде файла» нажмите на нужный вам формат файла:

    Для чтения на телефоне подойдут следующие форматы (при клике на формат вы можете сразу скачать бесплатно фрагмент книги "Мавлоно Завқий" для ознакомления):

    • FB2 - Для телефонов, планшетов на Android, электронных книг (кроме Kindle) и других программ
    • EPUB - подходит для устройств на ios (iPhone, iPad, Mac) и большинства приложений для чтения

    Для чтения на компьютере подходят форматы:

    • TXT - можно открыть на любом компьютере в текстовом редакторе
    • RTF - также можно открыть на любом ПК
    • A4 PDF - открывается в программе Adobe Reader

    Другие форматы:

    • MOBI - подходит для электронных книг Kindle и Android-приложений
    • IOS.EPUB - идеально подойдет для iPhone и iPad
    • A6 PDF - оптимизирован и подойдет для смартфонов
    • FB3 - более развитый формат FB2

  7. Сохраните файл на свой компьютер или телефоне.

Видео по теме - Халқпарвар шоир Убайдуллоҳ Завқий қолдирган адабий мерос | Tarix va yangi talqin

Рекомендуем

Последние отзывы
Оставьте отзыв к любой книге и его увидят десятки тысяч людей!
  • константин александрович обрезанов:
    3★
    21.08.2023
  • константин александрович обрезанов:
    3.1★
    11.08.2023
  • Добавить комментарий

    Ваш e-mail не будет опубликован. Обязательные поля помечены *