Книга - Болмаған балалық шақ

Болма?ан балалы? ша?
Акберен Елгезек


«Болма?ан балалы? ша?» – ?аза? интернет ке?iстiгiнде бестселлерге айнал?ан бiрегей шы?арма. Кiтап балалар мен ?алыптас?ан о?ырман ?ауым?а арнал?ан.





Акберен Елгезек

Болма?ан балалы? ша?





КІРІСПЕ ОРНЫНА




Б?л шы?армамды бала кезiмнен с?йiп о?ы?ан

?аза?ты? ?айталанбас хас жазушысы

Бердiбек Со?па?баевты? рухына ба?ыштаймын



?адiрлi о?ырман!

Сiз о?ы?алы отыр?ан хи?аят – менi? балалы? ша?ым туралы баян.

Б?нда?ы о?и?алар ?иялымнан ту?ан ?анат?а?ты д?ниелер емес, осы жердi? бетiнде, осы елде менi? ша?шадай ?ана басымнан ?ткен шырылда? та?дыр.

Б?л шы?арманы жазуда?ы ма?сатым – екеу.

Бiрiншiсi – мына ?лан?айыр Отанымызды? бiр т?кпiрiнде менiмен та?дырлас бала болса, осы хи?аятты о?ысын. Балалы? ша?ыны? ?р к?нi ауыр ?тiп жатса, б?л к?йзелiске толы к?ндердi? ?тетiнiн бiлсiн. Алда оны тек с?улелi, шуа?ты к?ндер к?тетiнiн ??ынсын. Ол болаша?та же?iмпаз болатынына, ?з та?дырыны? ?ожасы болатынына ш?б?сi болмасын деп жаздым.

Екiншiден, б?л хи?аятты жетiм баланы бауырына басып, т?рбиелеп отыр?ан ?лкендерге арнадым: бала?а мейiрiмдi болы?ыздар, а?айын! Жылы с?здерi?iздi аямай, жылы ?аба? таныты?ыздар жаута?к?з та?дырлар?а!

?л?исса, б?л туындыда аты атал?ан кейiпкерлер – ?мiрде бол?ан ж?не д?л ?азiр сау-саламат ??мыр кешiп жат?ан жа?сы адамдар. Мен осы шы?арманы жазу барысында бiр кейiпкерiмдi жа?сы жа?ынан к?рсетiп, екiншiсiн ?жуалап жамандауды ма?сат еткем жо?. Керiсiнше, басымнан кешкен о?и?аларды, б?лдiршiн кезiмнен жадымда са?тал?ан ?зiк-?зiк естелiктердi ?мiрс?йер ??м ?дебиетс?йер ?ауым?а жеткiзгiм келдi.

?г?р?ки, осы хи?аятта аты атал?ан кейiпкерлердi? ту?ан-туыстарыны?, ??да-жекжаттарыны?, жора-жолдастарыны?, бала-ша?аларыны? намысына тиiп кетсем, ол о?ырмандарымнан алдын-ала кешiрiм с?раймын.

Сонымен, ба?ида?ы кейiпкерлерiме д??а ба?ыштап, тiрiлерiне ?за? ??мыр тiлей отырып, сiздi, ??рметтi о?ырман, менi? балалы? ша?ыма сапар




Бiрiншi б?лiм


?ржарда?ы сары ?рпек

?кем жары? д?ниеден ?тiсiмен, бiз ?ржар?а к?штiк. Алматыда?ы ?йiмiзден ал?анымыз – бар бол?аны екi-?ш шамадан киiм-кешек екен. Соны автобус?а артып алып, шешемнi? т?ркiнiне тартыппыз. ?кемiзден ?шеу ?ал?ан ек. ?лкенiмiз Маржан, а?ам Данышпан ж?не мен.

Б?л ?ай?ылы ??м к?рделi к?ндер менi? есiмде ?лбетте жо?. Жасым бар бол?аны т?ртте ?ана. ?кемнi? т?р-сипаты, кескiн-келбетi, мiнез-??л?ы, ж?рiс-т?рысы туралы жадымда еште?е са?талмапты. Жо?, т?ра т?ры?ыз, ауылда болу керек, ?кем менi к?терiп ап, ат?а мiнгiзiп жат?ан едi. Эверестке шы??ан альпинистей ал?ымыма т?сiнiксiз бiр шатты? сезiмi кептелгенi есiмде. Тек менi к?терген ?уатты ?ол иесiнi? i?iрде к?шкен к?ле?кедей ба?и?а сi?iп, т?р-т?сiнi? к?зiмнен б?л-б?л ?ш?аны жаныма ?атты батады ?азiр. Болды, осы естелiктен ?зге санамда дым жо?. Ба?ытты балалы? ша?ты? барлы? ?мiрдерегi осылай с?ртiлiп ?ал?ан. Бал?ын жанарымыз бен ??ла?ымыз естiп-к?рген ?зге жа?дайлар да ?штi-к?йлi буланып кеткен. Жадымды ?анша ж?лмалап, ?алтарыс-б?лтарыстарын сiлкiлеп к?ргенмен, тас та табылмады. ?кiнiштiсi – осы.

***

Сонымен бiз ?ржар?а к?штiк. Айтпа?шы, Алматыдан ?уелi Ш?бартау?а барып, бауырларын жо?тап, ?ай?ы ж?т?ан к?ллi туыс-ту?андармен ?кемiздi а?ты? сапар?а шы?арып салыппыз. Сол к?ннi? бiрде-бiр мезетi де есте жо? ?ой!

Кейiн Ас?ар (жаны ж?ннатта шал?ы?ыр!) а?ам айтатын: «Данышпан екеуi?дi бейiт басына мен апар?ам. Сен тыныш т?рмай, басы?ды м?шиненi? есiгiне о?дырмай со?ып алды? да, ба?ырып жылады?. Ж?батсам, к?нбейсi? ?ой, к?нбейсi?! Бiр уа?ытта есi?дi жинады? да, к?кемнi? бейiтiне тесiле ?арап т?рып: «Ей, а?алар, неге менi? ?кемдi к?мiп тастады?дар?!» – деп ай?айлап жiбердi?! Ж?ртты? б?рi са?ан ?арай ошарыла ?арап, ж?зiн тайдырып ?кеткен едi. ?лгi с?зден кейiн жасы?ды бiрден тыйды?, бет-ауызы? ендi еште?еге мыз?ымастай сазарды да, ?зi? с?п-суы? боп ?атып ?алды?…» – деп едi. Соны Ас?ар а?ам кейiн мен ержеткенде басын шай?ап отырып бiр-екi рет айт?ан-ды. Бозарып кеттi? ?ой, бiрде?е бiлетiндей деген едi, жары?ты?.

Кiм бiледi, сол кезде менi? бай??с бала ж?регiм бiрде?енi сезген де шы?ар…

?кемiздi? жетiсiнен кейiн шешемнi? т?ркiнiне к?штiк.

Б?рын?ы Семей облысына ?арасты ?ржар – ?зiне аттас ауданны? орталы?ы. ?ысы ?а?а?ан аязды, к?ктемi с?лу, жазы к?ннi? мейiрiмдi н?рына малын?ан, к?зi жемiс-жидекке бай, таби?аты тамаша жер. Бiр барып ?айты?ыздар, ?кiнбейсiздер.

?ржар – ?алы? найман мен керейдi? байыр?ы ??тты мекенi. Шы?ысында Тарба?атайды? т?каппар шы?дары осы бiр с?лу ?лкеге ерекше бiр ас?а?ты? берiп т?ратын. ?ржарда адам баласыны? к??iлдi ?мiр с?руiне Т??iрiм барлы? жа?дайды жасап ?ой?ан.

Бiз осында т?ратын болды?.

«?лкен ?й» деп аталатын ?й – на?ашы ?жем, анамны? ?ш iнiсi, бiр сi?лiсi т?ратын ?араша?ыра?. ?ш на?ашы а?амны? да ендi-ендi ша?ыра? к?терiп жат?ан кезi екен, ?жем зейнет жасына шы??ан кiсi, анамны? сi?лiсi бойжеткен ?ыз едi. Ортасынан кiретiн есiгi, бiрiнен бiрiне кедергiсiз ?те беретiн ?ш б?лмесi бар, ескi, ?зынша ?й. Алдында ?лкен ауласы бар, картоп, с?бiз та?ы бас?а к?к?нiс егiлген ба?шасыны? сыртында жылтылдап ?зен а?ып жатыр. ?зеннi? жа?асы кiшiгiрiм то?ай. Осындай ?о?ыр тiршiлiк кешiп жат?ан а?айынны? ?стiне т?рт кiсi боп бiз кiрдiк.

Б?л ?йдегi ал?аш?ы кезе? т?рт жаста?ы менi? есiмде ?алма?ан екен. Тек кiшкене ес кiре баста?ан ша?та бiлетiнiм: к?ршi-?ола?, туыс-жекжат менi «?ияли бала» деп атайтын. Оны? ?зiндiк себебi де бар едi. ?лкендердi? айтуына ?ара?анда, мен ма?айда?ы т?мам ж?ртты жинап алып, «?зiм бастан кешкен» та??ажайып о?и?аларды баяндайды екем.

Мысалы былай. Бiздей па?ыр?а бас?а планеталар?а шеккен сапарлар жайлы та?ды та??а ?рып, елдi еш шаршатпай ??гiмелеп беру аса ?иын?а со?пайтын. Немесе, сол кездегi КСРО-ны? та?бама?дай басшысы Михаил Горбачевпен ?ткен неше д?ркiн кездесулерiмнi? н?тижелерiнен хабардар ?ылып ж?ру ма?ан б?йым емес едi. Ол ол ма, менi? ??гiмемдi ?ызы?та?ан ?ауым?а ?йдi? ?асында?ы то?айдан кинодан атын жиi еститiн Гитлермен кездесiп, ??гiме со??анымды паш етемiн!

Ж?рт ду к?лiсiп, «айт, айта т?с, айт!» дегендей, менi? «естелiктерiмдi» ты?дау ?шiн ?йiнен арнайы ала шы??ан к?мпит пен пiр?ндiктi жейдемнi? етегiне уыстап т?гедi. ?лгiлердi ауызымды б?лты?датып жеп ал?ан со? (мен де адаммын ?ой!), ш?лдей бастаймын. «??гiмемдi ерте? жал?аймын» деп мiндетсiне тама?ымды кенеп ишара бiлдiруiм м??, жа?ын ма?айда?ы д?кендерден лимонад ?келiнедi. Б?л кезде па?ыры?ызды? ?иялына жары?ты? ?зi жете алмай шексiз ке?iстiкте жыландай иреле?деп алас?ратын ?ой! «Тархун» ?келiнсе (сол кезде ол лимонадтан ?ымбатыра? т?ратын), мен, с?зсiз, жа?а, ты? «естелiктерiме» к?шем.

«Тархунны?» т?ттi д?мiнен хабар берген жасыл шиша ма?ан к?дiмгiдей шабыт сыйлайтын. К?к шишаны? «пышшш!» етiп ашыл?ан дыбысы бiздi? сана?а «анабiр ??гiменi баста» деп белгi беретiндей.

«Та?ы не айтар екен?» деп ауызы а??иып ?арап т?р?ан а? ж?рек а?айын?а сол с?тте к?зiммен к?рiп, ?з тiлiнде тiлдескен ?ар адамы туралы ?ызы?ты ертегiмдi бастап кеп жiберем! Мен сонда, б?лкiм, ?ар адамыны? Тарба?атайда, адам ая?ы жетпеген шы?ырау, шат?алдарда, т?мса таби?атты? ??ша?ында с?рiп жат?ан ?ажайып ?мiрi туралы, оны к?рген адамдарды? айт?ан ??гiмелерiн там-т?мдап естiген болуым керек. Ары ?арай ?иялды? шаруасы едi…

О?о, ?ар адамы туралы «естелiктерiм» бастал?анда ауылда?ы е? ??гiмешiл деген ?арияны? ?зiн дуылда?ан ж?ртты? ма?айына ерiксiз келтiрiп, ке?кiлдете к?лдiрушi едiм! Тау-тасты кезiп ж?рген жыл?ышысы бар, а?шысы бар, менi арнайы ша?ырып ап, «?лгi албасты туралы айтып бершi», – деп жалынатын. Тiптi дерсiз, менi? ?ияли ??гiмелерiме ?здерi к?дiмгiдей сенетiн де едi! ?й, баладан бетер а??ылда?ан, б?лдiршiннi? с?зiне сенген, ?аза?ым-ай!

Менi? нем кеттi, ?ойын-?онышымды т?ттi мен д?мдiге толтырып ап, ?з есебiм ?зiмде, м?з боп ?йге келе жататынмын.

Балм?зда? деген бiр си?ырлы д?м келгенде ше?! Ой, п?лi, десе?шi! Онда кез келген фантаст жазушы ?ыз?анатындай а?ыз-?фсаналарды дереу ойдан шы?арып жiберiп, елдi бiр риза ?ылатын едiм-ау, шiркiн. Балм?зда? ол кезде ?ат. ?ат бол?ан со?, б?л ?ат д?ниенi? ?теуiн бiздi? бал?ын миымыз аса ыжда?аттылы?пен, аса бiр е?бек?орлы?пен орындайтын. Балм?зда? жер бетiне, ?ржарды? шетiндегi ?уежай?а б?где?аламшарлы?тар таба?шасыны? ?он?аны, бiзбен м?слихат ??р?аны туралы ?иялымызды ?штайтын. Олар б?рын осы жа?тан ?шып кеткен ?аза?тар екенiн мен «?п, б?рекелдеее!» – деп т?р?ан тындармандарымды сендiре баяндайтынмын.

– ?й, ол таба?ша?а тарбиып мiнгендердi? руы кiм екен-ей? – деп с?ра? ?ояды бiр кезде тая?ына с?йенiп т?р?ан ?лгi ке?кiлдек, ?уа?ы шал.

– Найман екен!

– ?ой-ей!

– Рас, ?здерi айтты ?ой, ата!

– ?й, олары? ?зiнi? атамекенiнде ??мыр кешпей, не?ып ?а??ып ж?рген наймандар, ?? – деп кейiгендей басын шай?айтын ?ария.

– Ата, сiз ?зi?iз найман емессiз бе?

– Найманмын, балам!

– Онда сiз де бас?а планетадан келген екенсiз!

– Не дейдi, ??дайым-ау?!

– Сiздi олар с?ра?ан ?ткенде. ?лгi бiздi? Ш??iрей шал ?айда ж?р деп.

– Ех-ех-ехе! ?й, иттi? ?ана к?шiгi! ?й, иттi? ?ана к?шiгi! ?й, иттi? ?ана баласы! М?, апа?ны? жай?ан ??ртын ала ?ой. Хе-хе-хе-хе, иттi? ?ана баласы, айтып т?р?анын ?арашы-ей! «Ш??iрей шал» дедi ме-ей?!

– И?, ата!

– Хе-хе хе, олар найман дейсi? ?ой?!.

– На?ыз найман екен! Т?рлерi сiзден айнымайды!

– ?й, бар бол, иттi? баласы, таппайтыны? жо?…

Мiне, к?рдi?iз бе?! Мен жеген к?мпит я пiр?ндiк, iшкен лимонад пен балм?зда? ма?ан ?здiгiнен ?зенмен а?ып, жа?быр боп аспаннан ??ламайтын, тегiн келмейтiн.

Б?л «мiнезiмдi» бiлiп ал?ан а?айын к?н ара менi? ??гiмелерiмдi ты?дау?а ?жепт?уiр дайындалып келетiн. Мен де оларды? к??iлдерiн ?алдырмау?а тырысам. ?й?ы?а кетерде, жа?а хи?аяларды ерте?гi к?нге дайындап жатамын. Ол ?шiн, менi? бала миым ?дайы ж?мыс iстеп т?ратын. Жа?а «?ыры? ?тiрiктi» ойлап табу о?ай деймiсiз?! Ол бiр бес минутта айта салу?а келмейтiн к?рделi ж?не маша?атты ж?мыс. Елдi мезi етпеу ?шiн айтыл?ан ??гiме ?айталанбауы тиiс. Оны? ?стiне, айтылып отыр?ан о?и?аларда ?исын болу керек. Бiр жерден сондай д?ниелердi о?ып алып, со?ан ?з жанынан бiрде?елердi ?осып, ш?быртып айта беретiндей, мен б?л уа?ытта ?лi хат тани ?ой?ам жо?. Естiген-бiлгенiмнен ??растырам да, о?ан ?з ойымнан адамны? а?ылы жетпейтiн «деректердi» ?осып, ?демiлеп т?зды?тап, д?мдеп беремiн. Сонды?тан мен т?ттi-м?ттi мен сусындарды ма?дай тер, адал е?бегiммен алатынмын.

***

?иял-?ажайып ??гiмелер мен ?зiм ойдан ?иыстыр?ан ертегiлерiмдi айтып тап?ан н?па?амны? те? жартысын мiндеттi т?рде нау?ас а?ама ?келiп берем. Ол ?з кезегiнде ма?ан сал?ан суреттерiн сыйлайтын.

А?амны? аты – Данышпан.

Менен екi жас ?лкендiгi бар. На?ашыларым оны «?аршадай боп алып ?лкен кiсiлердi? ??гiмесiн айтатын», – деушi едi. Ту?анынан м?гедек боп ?ал?ан Даныш, к?н?за? отырып сурет салатын. ?немi ?аба?ы т?йiлiп, ?лденелердi ойлап отыратын. Мен оны? сал?ан суреттерiне с?йсiнушi едiм. Бiрде ол ма?ан д?птердi? бетiне салын?ан г?лдi? суретiн сыйлады. Шетiне «Бауырым А?беренге а?асы Даныштан», – деп жазып ?ойыпты. Оны мен хат таны?ан кезде о?ыдым. Мектеп т?гiлi, балаба?шаны? табалдыры?ынан аттама?ан а?ам сол кезде ?здiгiмен ?ара танып, о?уды ?йренiп ал?ан. ?лгi суреттегi г?л тап бiр тiрi г?л сия?ты едi-ау. ?лi есiмде, жататын кереуетiмнi? басына iлiп ?оятынмын. Та?ерте? оян?ан кезде а?ама: «Д?кай, ?арашы, сен сал?ан г?л жел ?тiнде т?р?андай ыр?ала билеп т?р!» – деп та??алатынмын. Ол со?ан м?з болушы едi… Ал, мен болсам, ол суреттi жо?алтып алдым. ?лi к?нге дейiн суреттi са?тай алма?аным есiме т?ссе, ?зiмдi ж?ндей т?темiн.

Данышпанны? дертi – ?ар?ыс ат?ыр КСРО-ны? басшылы?ы жаса?ан Семей полигоныны? зардабынан пайда бол?ан ауру. ?кемiз Ш?бартау ауданыны? тумасы бол?анды?тан, сына? полигонына жа?ын жерде туып-?стi. Тiптi, оны? ?мiрден ерте кетуi де осы ядролы? сына?тарды? салдарынан болды деп ойлаймын. Атам (ол кiсi жайлы алды??ы б?лiмдерде баяндайтын боламыз) айтып отыратын: бала кезiмiзде Шы??ыстау жа?тан алып са?ырау??ла? секiлдi жалын к?терiлгенiн талай к?ргенбiз. Сосын ?ораны? т?бесiне шы?ып алып жарылысты ?ызы?таймыз деп, бiрнеше бала жалбырап к?тiп т?ратынбыз. П?ленбай ша?ырым жерде ?лгi к?л мен оттан жарал?ан ажда?а к?кке к?терiлгенде дем арасында бiз т?р?ан ?ораны? т?бесiне бiр ?уатты тол?ын жетiп келетiн. Жетiп келетiн де, дауыл со??андай екпiнмен бiздi ?ораны? т?бесiнен домалата ??лататын. Бiз со?ан м?з боп к?лiп жатушы едiк. Кейiн зардабын ?бден тартты? ?ой, – дейтiн.

Есiмде, жаз шы?са, атамны? бет-ауызы ?ып-?ызыл боп б?ртiп, к?зi жабылып, ж?зi к?п боп iсiп, т?рi ??быжы??а ??сап кететiн. Атамны? бiз ?шiн ?йреншiктi б?л бейнесi к?зге дейiн жал?асып, бiртiндеп ?айтатын. Ядролы? сына?тарды? зардабы т??ым ?уалайды деп о?ы?ам. Сол апайым екеумiздi айналып ?тiп, Данышпан?а келгенде аяушылы? танытпапты. Кейiн естiдiк, ?кем к?зi тiрiсiнде Данышпанды М?скеуге апарып емдетем деп бiраз ?рекеттенiптi. ?кiнiшке ?арай, ?лгермедi. Ол ?шiн сал?ар кезекке т?рып, ?ол жетпес квоталар алу керек екен, ?ыс?асы, маша?аты к?п шаруа дейдi. ?лде сол кездi? ?ан??йлы саясатыны? ?станымы бойынша д?рiгерлер полигонны? ?серiнен м?гедек боп ?ал?ан балаларды эксперимент ретiнде зерттеп, ?дейi емдеуге асы?па?ан шы?ар. Ол жа?ы ма?ан бейм?лiм. Бiра? ж?рек ??р?ыр соны сезедi. ?кемiздi де ?кiмет жыл сайын шипажай?а жiберiп, ?немi анализ алып отыратын деп айтатын шешемiз… ?кей кеткен со?, Данышпан кiмге керек?! Шешемнi? т?рi болса – мынау. Мынандай жа?дайда ауру баланы емдетпек т?гiлi, арты? ?имыл жасау?а жа?дайы жо?, туыстарын паналап отыр.

***

А?ам екеумiз дос едiк.

Жазды? бiр ысты? к?нiнде Данышпан екеумiз су?а шомылайы? деп ?йдi? iргесiнде а?ып жат?ан ?зенге барды?. Сол к?н есiмнен еш кетпейдi. Адам боп е? ал?аш?ы рет ?зенге шомылу?а келiп т?рмыз. Суда ж?зудi бiлмесем де, ?зенге ?деттегiдей бiрiншi боп мен ?ойып кеттiм. ?ойып кеттiм… ал ая?ым жерге тимей ?алды. ?зенi бар болсын, м?ндайда малтуды бiлу керек екен ?ой! Оны кiм ойла?ан? Адам тере? су болса батады екен, бат?ан со?, т?ншы?ады екен, оны бiзге кiм айтты дейсiз. Ал т?ншы?! Ал тыпырла! Ал жанталас! Д?ние шырк?белек айналып бара жатты. А?ам менi? батып жат?анымды ??ты ?ой деймiн, «?й, ?й» деуге ?ана шамасы жеттi.

Суды? т?бiне бiр кетiп, бiр шы?ып ?алыт?ыдай ?алтылда?ан мен жа?ада шырылдап ж?рген а?амды к?рем. Бiр кезде Данышпан су?а дiр-дiр етiп, киiмше? т?стi, ?йтеуiр. ?олымды берiп ?лгердiм, ?зiне ?арай тарта бастады… Жаным ?алды. Жа?а?а ?алай шы??анымызды бiлмеймiн, су ??сып жатыр екем.

А?амны? ал?аш?ы ж?не со??ы ?рыс?аны сол болды. Бiрде?енi б?лдiрiп ?ойса?, на?ашы апамны? айтатыны бар: «?азiр iшi?нен iшегi? шы?ады, б?лем!» деген. Данышпанны? да еститiнi сол ?ой, ма?ан ыза боп т?рып, «су?а неге секiресi?? Жа?а?а жа?ын жерге т?спейсi? бе! ?не, т?ншы?ып едi?, iшегi? шы?айын деп т?р, ?ара ?не, iшi?е!» – деп ай?айлады. Ішек туралы ??гiме естiлiсiмен мен ба?ырып ?оя бердiм. А?ам ?зi ?кiнiп ?алды ?ой деймiн, ж?гiрiп келiп, менi ??ша?тай алды. Ж?рек дегендi ?ойсайшы, туыс ??ша?тан ерiп кете жаздады ?ой сол кезде.

Онсыз да ?кемiз ?айт?алы iштей ?амы?ып ж?рген екеумiздi б?л о?и?а ерекше тол?ытты ж?не ?атты жа?ындастырып жiбердi. Бiрге жылады?. Данышпан менi ерекше мейiрiммен ??ша?тап алып, а?а болып ж?батты. Жа?ада ??ша?тасып, ?за? отыр?анымыз есiмде. Ой, Алла-ай, десе?шi, сол кезде Данышпан бар-жо?ы жетi жаста?ы бала екен ?ой…

***

Данышпан к?бiнесе ?йде отырады. Сурет салады, ежiктеп кiтап о?иды. Одан ?алса, теледидарды? алдында шо?иып, ?лкен адамдар к?ретiн фильмдердi тамашалайды. Мультфильм дегендi к?рiп отыр?анын бай?амаппын. Данышпанды ту?ан-туыс жа?сы к?ретiн. ?лкен кiсiлермен шай iшiп отырып, ойлы жанарын арлы-берлi аударып, ?лкендердi? ??гiмесiн м??ият ты?дап отыратыны ?лi к?з алдымда. Бiздiкi не? Бiздiкi сол нан?а майды жа?ып жiберiп, ?стiне ?антты сеуiп жiберiп, о?ыра тиген б?заудай дала?а атып шы?ып, жын со??андай шап?ылай беру, шап?ылай беру.

Денсаулы?ы жа?сы, зырылдап т?р?ан бала?а даладан бас?а не керек?! Ал а?амны? дертi о?ан ондай м?мкiндiк бермейтiн. Соны т?сiнетiн мен бе, ойын баласымыз, к?н?за? айдалада ?а??ып, кешке к?шенi? ша?ын к?терiп кеп, сiлейiп жатамыз. Ой?а еште?е кiрiп-шы?пайды. Ма?айда?ы сары домала?, ?ара домала?тармен алысу, доп тебу, ?йдi? ма?ында?ы то?айдан Робин Гудты iздеу, к?шiктi? т?мсы?ын жалау, ??мырс?а т?белестiру – бар ж?мысым осы. Сол кезде деймiн ?ой, а?амны? ?асында болып, ??гiмелесiп, сырласу керек-ау дегендi мен ?айдан бiлейiн? Жан а?амны? да ?кемнi? артынан к?п ?замай м??гiлiкке сапар шегетiнiн мен а?ыма? бiлгем жо? ?ой…

***

Сол с?р?айы к?здi есiме алсам, денемдi ?лi к?нге дейiн бiр отты шер ?ариды. ?азанны? с?рекей с?йкiмсiз к?ндерiнi? бiрi едi. Семей жа??а к?з ерте келiп, артынан к?п ?замай аспаннан салбырап ?ыс т?се ?алатын. Сондай бiр жауынды-шашынды, ыз?арлы к?ндердi? бiрiнде мен аяулы а?амнан айырылып ?алдым.

Данышпан екеумiз ?уы?тай б?лмедегi жиналмалы тар т?секте ?атар жататынбыз. Бiр к?нi кешке ?арай мазасы болмай т?р?ан а?ам менен су с?рады. Ойын баласымын, шаршап, сiлiкпем шы?ып келiп ??ла?ан мен оны? к??iлiн ?имай ожаумен су ?кеп бердiм. Ол оны iшпей, «мынауы? жылы екен, суы?ын ?кел», – деп ?айта ж?мсайды. Та?ы ?келем. Ол «??ды?тан тартып ?кел», – деп та?ы жiбередi. Мен бару?а ерiнiп, «?зi? т?р да ал», – деп жатып кеп ?ырсы?танам. С?йтiп, сал?ыласып жатып ?йы?тап ?аппын. Кейiн ойлап отырсам, Данышпан а?ам б? ф?ни жал?аннан кететiнiн бiлiп, ?лгенiмдi к?рмесiн деп дала?а шы?ара берген екен ?ой…

Т?н iшiнде бiреу менi к?терiп ап, бас?а б?лмеге ауыстырып жат?ызып жат?аны есiмде. Та?ерте? оянсам, сыртта ж?рт жиналып ?ал?ан, у да шу, бiреулер е?iреп жылап, бiреулер басу айтып ж?р. Т?сiнбеймiн. Бас?а б?лмеде жат?аным да т?сiнiксiз.

Бiз Данышпан екеуiмiз ?йдi? ?асында?ы ?зен арнасында на?ашы апамызды? ?азын ба?атынбыз. К?нделiктi ?дет бойынша, атып т?рып, Данышпан жат?ан орта? б?лмемiзге беттедiм. Бiздi? т?сек жиналып, б?лмеге бас?а к?рпеше т?селiптi. Соны? ?стiнде бетiне а? мата жабыл?ан бiреу жатыр. Ашып ?алсам, а?ам! Оятам деп ж?л?ылайын кеп. «Т?р, т?р, Д?кай! ?азды шы?ару керек, апам ?рсады ?ой!» – деп ?оям. А?ам ?оз?алмайды. К?здерiн тарс ж?мып ал?ан. Бала санам оны? ойлы жанары жары? д?ниенi ендi еш?ашан к?ре алмайтынын т?сiнбеген едi. Дала?а атып шы?ып, жылап отыр?ан шешеме келiп: «Д?кай т?рмайды, мен ?аз?а жал?ыз бармаймын!» – деп ?и?ылы? сала бастадым. Бiр жа?ынан жинал?ан ж?ртты? жылауы ма?ан бiр с?мды?ты сездiргендей шошытып, дауысым б?се? шы?ып, ая?тарым дiрiлдей баста?анын да сезiп т?рмын.

Шешем:

– Д?кай ?атты ?йы?тап ?алды. Ол ендi оянбайды… – дедi. Мен ?лi де еле?-ала? ?алпымдамын. Бiр кезде санамны? т?кпiрiне «а?ам ?айтыс болды» деген суы? хабар жеттi. Осылайша мен ал?аш рет ажал деген с?мны? бар екендiгiн бiлдiм. ?азалы ж?ртты? бiр шетiнде, «ендi ма?ан кiм сурет салып бередi, кiм менi ?ор?айды ендi?» – деп е?iреп жылап т?р?аным к?з алдымда. Сол кездегi ащы ?кiнiш сезiмi ?лi к?нге дейiн кеудемдi тоза? отындай к?йдiрiп, ?мытылмай жа??ырып т?р.

Ержеткен со?, а?амны? рухына ба?ыштап, ?ле? жаздым.




ЕЛЕС


А?ам Данышпанны? рухына

Бiр к?рiнiс келгенде к?з алдыма кештетiп,

Опынумен отырам, к??iл ?шiп, ес кетiп.

??тыла алман одан мен…

Дым?ылданса жанарым,

?ле? жазу тек ?ана – ??тылатын амалым.

К??iлiме к?п сурет жабыс?анда баттасып,

Мен к?ремiн к?нде осы к?рiнiстi, ?ыс?асы:

Са?алынан i?iрдi? шашыраса ?ызыл н?р,

Аппа? ?йдi к?ремiн,

Ш?лмектерiн тiзiлтiп,

Т?р?ындары той жасап жатады ыл?и м?з болып,

Жымиысып алады, м??дану?а аз ?алып.

Шатырына сол ?йдi? жетiм ??стар ?она?тап,

?нсiз ?ана отырар, жан-жа?ына ала?тап.

?ткеншектi? зарлы ?нi ж?батады тек менi,

К?лкiсiндей с?бидi? н?р кернейдi ?кпенi…



Сол бiр елес, бiлемiн – ?? мен т?стi? арасы,

Аула iшiнде бiр с?би былдырлайды, адасып.

Былдыр-былдыр с?йлеуi ж?регiме тым жа?ын,

Жаз?ым келер сонда?ы ?ызылсары ??м?а атын.

Былдырлайды ма?ан ол, екi д?ниеде ?ымбаттым,

?лiмнен де тым ?иын о?ан бiра? тiл ?ату.



Сол бейненi (т?р-т?сi – ?з ?кемнен аума?ан)

Іздейт??ын боп алдым т?ман бас?ан ауладан.

А?ам едi ол менi?, елес iшi ?амал?ан,

М?лде б?тен ке?iстiк жолатпайды менi о?ан.



?айран менi? аулада, ??мда ойна?ан жолдасым,

?олын б?л?ап т?рады, а?ыл?анда к?з жасым.

…Аппа? ?йдi? алдында иiскеп алып басынан,

Ертiп кетер оны ?кем, ж?лдыз а?ып шашынан…




??дайды? баласы


Шешем бiр жылдан кейiн к?йеуге шы?атын болды. Б?л мен ?шiн м?лде к?тпеген жайсыз хабар едi. Мар??м на?ашы апамны?: «Мама?ды бiр жа?сы а?а ?йiне ?кетедi, сол сенi? папа? болады», – деп жат?аны жадымда.

?ке болудан ?дiрам ?ал?ыр ?лгi «жа?сы а?амыз», елу жасына дейiн жыл?ы ба?ып, дала кезген, адамдармен араласпа?асын т?з та?ысына айнал?ан, ?арабайыр ??м ?атал адам екен. Елу жасына дейiн ?йел мен бала дегендi бiлмеген д?лейге менi? шешемдi зорлап ?ос?ан сия?ты. Шешемнi? ?алы?малы ретiнде на?ашы апамны? боса?асына бiр ?ара бие байланды. Сол ?арыны ?ампай?ан ?ара биенi с?мды? жек к?ретiнмiн. Ешкiм жо?та ?орада т?р?ан бай??с жыл?ы?а алыстан тас атамын. С?йтiп, менi? шешеме айырбастал?ан жануардан ?ш ал?андай боламын.

Шынымен бiр к?нi шешем а?ыры ?йден кетiп тынды. Есiмде ?ал?аны той болатын к?нi менi ?йге ?амап тастады. Т?нi бойы я ?ор?ыныштан, я ?орлан?аннан, я шешемдi ?има?аннан ба, ?за? жыладым. Ерте?гi к?нi тойдан ?келген бауырса?ты жеп, ?ксiгi басылмай отыр?ан менi Маржан ?пкем ж?бат?ансыды: «мамамыз бар?ан ?й ?лкен екен, болаша? папамыз бай екен, б?рiмiздi жарыл?ап тастайды екен», – деген с?здердi айтып, ?зi де ?ысты??ан жасын жасыра алмай жылап жiбердi.

К?ннен к?н, аптадан апта озып жатты. Мен болсам, к?зiм бозарып на?ашыларымны? ?йiнде ?лi ж?рмiн. Шешем анда-санда келiп т?ратын. Кейiн онысы сирей бастады. Со?ан ?ара?анда, ?ара ?айыстай к?йеуi жiбермейтiн болуы керек деп ойладым.

Бестен асып алты?а бет ал?ан кезiм. К?нде бiр ермек тауып алып, а?ам мен анамды ?мыту?а тырысып ж?рмiн. Т?к етпейдi деп ?оям, ?скесiн мамамды анабiр сорай?ан с?мырайдан ??т?арып алам деп ?з-?зiммен серттесемiн. Сол ?лы жоры??а аттану ?шiн, а?аштан ?ылыш жасап, сада? иемiн. К?нде кешке ?арай ?ыс?а к?шенi? ана басынан мына басына дейiн ж?гiрiп жатты?амын. Мен бiр к?нi анамды ??т?арамын!

Шешем кеткеннен кейiн, б?ры??ы менi? ??гiмемдi асы?а к?тiп ж?рген тындармандарым ендi е?бексiз к?мпит-с?мпиттерiн беретiндi шы?арды. Бiреу ?олыма ??рт немесе пiшiн? бере ?алса, бiр ??гiме бастай ?алсам, «рахмет, айтпай-?ой», – деп, басымнан сипап, к?рсiнiп кете беретiн. Мен о?ан не боп ?алды-ей деп, артынан ?уып барам. Жетiп ал?ан со?, «бiр ??гiме айтып берейiншi», – деп жалынам. Ол: «Жо?, к?мпиттi былай-а? ала ?ой», – дейдi. Мен т?сiнбей далмын. Оларды? менi аяп ж?ргендерiн ?айдан ?ана бiлейiн? Осындай екi-?ш жа?дайдан кейiн, жыным ?стап, тегiн келетiн т?ттiден бас тарттым. Содан берi т?ттiге жаным ?ас, м?лде жемеймiн, осы к?нге дейiн.

***

Шешем т?рмыс?а шы??алы, а?ам ?айтыс бол?алы к??iлсiз к?ндердi? тiзбегi еш толаста?ан емес. Бiр к?нiм бiр к?нiмнен аумай, а?ырын жылжып ?тiп жатты. Сыртта?ы жылды? ?ай мезгiлi де еш ?згермейтiн секiлдi боп к?рiнетiн. К?шедегi ойын?а да, ?стелдегi к?мпитке де зау?ым жо?.

Бiреудi барып, жабысып ??ша?та?ым келетiн сия?ты. Бiреу менi ??ша?тап, еркелетсе деп армандаймын. На?ашы а?аларым ?з балаларын айналып-тол?анып жат?анда, ма?ан да бiр жылы с?здi? ?ш?ыны тиiп ?алар деп ж?уте?деп т?р?аным.

?зi?iз ойла?ыз: мен ?кемнi? жан еркесi, шолжа?байды? на? ?зi бол?ан баламын. Ж?мыстан келе сала ?кейдi? мойнына мiнiп алып, «анау тиiстi, мынау тиiстi!», «ананы ?пер, мынаны ?пер!» деп ырбиып жылай беретiн балпана?тай баланы арада екi жыл ?тпей-а? сира?тары сыри?ан, к?зi м??лы, жан-жа?ына ?рейлене ?арайтын, ?зi са?, бетiнде ?ан-с?лi жо? бала?а айналады деп кiм ойла?ан! ?ке-шешесiнi? ?асында пысылдап ?йы?тап, к?зiн былшы?тан тазарта сала, еркелеп ойна?та?ан баланы? алдында ?андай та?дыр к?тiп т?р?анын кiм бiлдi дейсiз?!

Т??iрi салса, б?рiн к?ресi?. Ая?-астынан б?рi ?згерiп шы?а келгенде, не iстерi?дi бiлмей абдырап, жан-жа?ы?а жаута?дайсы? да ?аласы?. Жып-жылы ?йден далада?ы ?а?а?ан аяз?а лыпасыз ла?тырып жiбергендегiдей к?й. ?ор?ансызды?. ??м осы х?л ?дiлетсiздiк секiлдi. Немесе бiреудi? ?ылы?-к?н?ларыны? ?теуi сия?ты. Бiра? неге мен? ?аршадайымнан ж?регiмдi ?ары?ан осындай с?ра?тар?а мен ?аншама рет кездестiм екен?..

Дегенмен бала жанымды шыр?ырат?ан, азап?а сал?ан осынау шиеленiстi к?ндерде менi? ?азiргi к?рделi болмысым ?алыптасып жатты. Мен ?мiрдi? бояуларын ?зiмше к?руге ?йрендiм.

***

Шешем бас?а ?йге к?шкен жылы, Маржан Талды?ор?анда?ы училищеге о?у?а т?скен едi. Одан да к?п болды, хабар жо?. Жал?ызсыра?анны? к?кесiн к?рген екi бала болса, оны? бiрi – менмiн. Жал?ыз болса, та?ы – менмiн. Жаратылысымнан ж?регiм н?зiк екенiн сезетiнмiн, бала кезiмнен ?зге балалардан ж?рiсiм де, т?рысым да ?згеше болатын. Д?ниенi ?абылдауым да. Б?дан кiшкентай кезiмде ?андай ?ияли бол?анымды жо?арыда сiзге баяндап бергем. ?азiр де жетiсiп т?р?аным шамалы. ?рненi ?иялдап, жо?тан бар жасап, жан-сарайымда ?зiме ?найтын ?лемiмдi сомдап ал?ам. Ол ?лемде б?рi м?мкiн.

Кейiнгi уа?ытта, б?л жал?анда ?арасы к?рiнбейтiн ?кенi са?ыну сезiмi пайда бола бастады. Сол кiсiнi? рухынан медет тауып, iштей сырласатын едiм. ?р к?нiм мен ?шiн ?асырдан да ?за? болатын. ?сiресе, кеш ?арай?ан кезде ?зiмдi ?ояр?а жер таппай, ?аламат алас?ратын болдым. Тезiрек ?йы?тау?а асы?сам да, маза бермейтiн сансыз ойлар мен жанымды жегiдей жеген са?ыныш, та?дырды? жаса?ан ?дiлетсiздiгiне деген ыза бойымды билеп, ?й?ымды ?ашыратын. Т?нiмнен г?рi, санамны? тез есейiп келе жат?анын мен сол ?за?-?за? кештерде ?те жа?сы т?йсiнгем. Аулада?ы балаларды? с?здерi с?бидi? былдырындай ?сер ететiн болды. Еш менсiбеймiн. С?йлескiм де келмейдi. Ойындары да ?ызы? емес. М?ны? б?рi жал?ызды?ты одан ?рмен ?деткенiн сiзден несiне жасырайын, ?адiрмендi о?ырманым.

Адам ?андай жа?дай?а т?ссе де к?недi екен ?ой. Егер ол ?уанышты жа?дай болса, оны тудыр?ан уа?ыт лезде жо?алады. ?иын жа?дай болса, созыла бередi. Менi? балалы? ша?ым да созылмалы дерттей бiтпей ?ойды, ?тпей ?ойды.

?зiм де ержетпей ?ор болдым. Кiлет ?йдегi (бiздi? елде арты?-ауыс заттар т?ратын ?ойманы «кiлет ?й» деп атайды) ба?ана?а сызып ?ой?ан межеге бойым ?лi жетер емес. Турникке тартылып, с?бiз жесем де, бойым сол ?алпы. Ал ойым бойымнан ?лде?айда ?сiп кеткен. Сыртым – бала, iшiм ?лкен адам боп ?а? жарылдым.

Ертерек ержетсем, мына адамдардан, мына ?йден, мына ауылдан ?арамды батырамын деп ойлайтынмын. Алматыда д?ниеге келсем де, ол кезде менде ?ала туралы т?сiнiк м?лде жо? ?ой. Барлы? ойым: ?йтеуiр ?лкен адамдар сия?ты б?лек т?ру, ыз?арлы жанарлар ?арасынан ??тылу болатын.

Алайда ол к?ндер ?лi тым алыс едi. Ол к?ндерге жеткенше ?лi талай ?ызы? пен теперiш к?руiм керек екенiн мен ол кезде ?рине бiлген жо?пын.

Дегенмен б?л д?ниеде мейiрiм бар, достар! М?селен, на?ашы апам менi керемет жа?сы к?ретiн. Менi? ?кем жайлы ?ызы?ты ??гiмелердi де сол кiсi айтатын. Т???ыш к?йеу баласын ?з ?лындай к?ргендiгiн жиi айтып отыратыны жадымда. Есiмде ?ал?аны, на?ашы апам зауытта?ы станок?а ?ыр?ып ал?ан шола? сауса?тарымен к?н?за??а картоп аршып отыратын. Ыр?а?ы ?демi бiр ?ндi ы?ылдап отырушы едi, жары?ты?.

С?йтiп ж?ргенiмiзде, кейiнгi к?ндерi на?ашы апам менi «??дайды? баласы» деп атайтынды шы?арды. Бала бол?ан со?, ойнап ж?рiп бiрде?енi б?лдiрiп ?оясы?. Онсыз да ж?регi? езiлiп ж?ргенде, ?ырсы?ып, айт?анды ты?дамайсы?. Сондай кездерде на?ашыларымны? бiрi ?аба?ын шытып ?рысса, апам: «?й, тиме о?ан, ол ??дайды? баласы емес пе!» – деп бетiн ?айтарып отыратын. Бiр емес, екi-?ш рет естiдiм. Бетi ж?п-ж?мса?, ?ызылшырайлы ?желер келiп, шай iшiп отыр?анда: «Еее, ??дайым-ай, аман болсыншы ?йтеуiр! Ендi б?л ??дайды? баласы ?ой…» – дегендi та?ы да естiгем. Сонда мен «неге ??дайды? баласы? Ол кiм ??дай деген?» деп ойлайтынмын. Апамнан осыны с?райыншы деп ж?ргенде, ?зi бiр к?нi менi айналып-тол?ана ?алды.

– Апа, менi? папам ??дай ма?

– Не дейт, п?тша?ар! ?ке? ??дай болса, неге ?лiп ?алды? ?й, ж?гiрмек, ?айда?ыны айтпа!

– Апа, айтшы ендi! Менi? папам ??дай ма?

– Жо?, сенi? папа? ??дай емес!

– Ендi сен ыл?и менi «??дайды? баласы» деп айтасы? ?ой, сонда ?алай? ?лде мамам ??дай ма?

– ?й, баламысы? деген…Мама? ?айда?ы ??дай, ??дай болса, та?дыры анадай бола ма? – деп ауыр-ауыр к?рсiндi.

– Туу, апа, айта салшы, ??дай кiм?

– Анау т?бедегi К?ндi к?рiп т?рсы? ?ой, анау талды ше? Соны сенi? ?ке-шеше? туды ма?! Ой, шiркiн-ай деген! Менi де, сенi де жарат?ан ??дай бар. Ол б?рiнен к?штi, б?рiнен мейiрiмдi, балапаным.

– Ол ?айда сонда?

– Анау жа?та! – деп апам шола? сауса?тарымен аспан жа?ты н?с?айтын.

– Ол неге т?спейдi бiзге, апа?

– Ол т?ссе, жер к?тере алмай ?алады Оны…

– Рас па не? Не, Ол соншалы? алып па? – деп менi? ауызым ашылып ?алатын…

– Ол – д?у, Ол – ?те к?штi ж?не ??дiреттi!

– Мен сонда к?дiмгiдей сол ??дайды? баласымын ба?

– И?, ??лыным! Бар ойнай ?ой, бара ?ой…Ииии, сары сапала?ым, ?айтейiн…

М?сса?ан, мынау ?ызы? болды ?ой! М?ны, б?лем, ана Татарков Женя бiлсе, шалбарын дымдап ?оятын шы?ар, ?! Анау тракторист Ж?ке?нi? ?араб?жыр баласына айтпасам осыны! Жа?сы болды-ей! Ендi ма?ан к?шедегi бо?м?рындар «папа? да жо?, мама? да жо?, кiм сенi ?ор?айды?!» – деп к?рсiн осыдан!

К?шеге атып шы?ып, жан-жа?ыма ?арасам, Ж?ке?нi? ?араб?жыры ??мырс?а т?белестiрiп отыр екен. Шал?ая басып ?асына бардым.

– Ей, ?ара ма??а, берi ?ара!

– Немене деп т?рсы?-ей?! Кiм ?ара ма??а? К?рсетейiн ?азiр мен са?ан, ?ара ма??аны.

– Т?ра т?р, т?ра т?р-ей, ?рса?, п?леге ?аласы?! Сен менi? кiмнi? баласы екенiмдi бiлесi? бе?

– И?, кiмнi? баласы екенсi?? Ана бай?а тиiп кеткен шеше?нi? баласысы? да, бас?а кiмнi? баласы едi??! ?лде, ?ке? тiрiлiп келдi ме?

– Сен бiлмейдi екенсi? ?ой, ма?ау-ей! Мен – ??дайды? баласымын!

– ??дайды? баласы? Хахахахахаха! ?айда?ы ??дай? ??дай жо? ?ой! Не тантып т?рсы??

– ?алай жо?, бар?! Апам айт?ан! – деп а?тарылып ?алдым к?дiмгiдей.

– Апа? оттай бередi, Ленин: «??дай жо?» деген.

– Кiм ол Ленин деген? Ол менi? апамнан арты? бiле ме, не?

– Ой, а?ыма?, анау автобазды? ма?дайшасында кiмнi? суретi т?р? Сол Ленин деген атамыз. Сол айт?ан «??дай жо?» деп. Хахахаха, ??дайды? баласымын дейдi ?ой! Берi кел, с?зi?е жауап бересi? ?азiр.

Зытып бердiм. ?аш?ан бойда, ж?гiрiп кеп ?ой ?ораны? артында?ы к??нi? ?стiне отыра кеттiм. Апам «??дай бар» дейдi, ?араб?жыр «жо?» дейдi. Апам «бар» дейдi, Ленин «жо?» дейдi. ?араб?жырды? Ленинi бар. Менi? апам бар. Апамны? с?зi ма?ан ?анша жерден жа?ын боп т?рса да, ?лгi Ленин дегенi? бiр п?ленi бiлетiн сия?ты. Т?ра т?р, сонда апам ?тiрiк айт?ан ба? Жо-жо?, апам еш?ашан ?тiрiк айтпайды. Ленин апамнан а?ылды болса, а?ылды шы?ар, бiра? апам ?тiрiк айтпайды. Ол на?ты. Онда неге Лениннi? суретiн автобазды? ма?дайшасына жапсыр?ан? Егер апам а?ылды болса, автобазды? ма?дайшасына апамны? суретiн iлер едi. ?ап-ай! ??дай бар ма, сонымен жо? па? ?лде ана К?ндi, талды ж?не апамды Ленин жаратты ма екен? Миым ашып кеттi, ??рысын. Татарков Женя?а айтпаймын деп шештiм. Та?ы да к?лкiге ?алып ж?рермiн.

??дай бар болса, Оны? ?зi аспанда. ?мiрдегi е? жа?ын адамдарымны? барлы?ы алыста. Екеуi – о д?ниеде, екеуi мен бара алмайтын айма?та. Жарайды, бiрде?есi болар. Солай да солай боп ж?ргенде ?ыс ?тiп, жайна?ан к?ктем жеттi.

К?ктеммен бiрге Талды?ор?аннан бойжетiп, б?дендi ??i ажарлана баста?ан Маржан келдi бiр к?нi. Мереке к?ндерi болу керек, демалыс?а келiптi. «Урррааааааа!!!» ?кейден ?ал?ан екеумiз ?ана. К?рiсiп, к?зайым боп, м?ре-с?ре болды? та ?алды?.

Мен апайымны? жанынан ?алмаймын. ?айда барса да, ерiп алам. ??ша?ына ты?ылам, айт?ан ?р с?зiне ??ны?ып, тоймаймын. ?р ?имылын жiтi ба?ылаймын. Т?рiне ?арай бергiм келедi. Менi? апайым! Бiрде?елердi былдырлап айтып жатырмын, айтып жатырмын. Менен назарын алып кетпесе екен деп с?йлей беремiн, с?йлей беремiн, бiрде?елердi с?рай беремiн, с?рай беремiн. Бар ?нерiмдi к?рсетiп ?лекпiн. «Мiне, мен бiр ая?пен к?п уа?ыт т?ра аламын!» «Мiне, мен т?белескенде былай ?рамын!» «Мiне, мен демалмай осыншама уа?ыт шыдай алам!» «?арашы ма?ан! Менi? бойым кiшкене ?стi!» «?арашы ма?ан, Маржан! Мiне, мен ?н айта аламын! ?ндi ?нi! Ты?дашы, Маржан!» «?стелдi? ?стiнен к?мпит ?рлап ?келейiн бе?» Жауап к?тпей, к?мпит ?келем. ?йтеуiр, апайымны? к??iлi мен жа?та болса екен деп тiлеймiн. Ба?ыттан басым айналып ж?р. Е? ?уанышты к?ндерiм сол к?ндер едi. Апайым мамама барып келiп, ма?ан к?йлек ?кеп кигiздi. Мамамызды? ?зiр келе алмайтынын айтты, ауруханада ма, бiр жа?та б?пелi боп жатыр екен. О?ан да аса назар аудар?ам жо?. Есiл-дертiм ?аладан келген апайымда.

Сол к?ндерi уа?ыт дари?аны? ?ш?ыр бол?аны-ай! Апайыммен ?ткен ?рбiр с?т – менi та?ы да жал?ызды?пен бетпе-бет ?алатын болаша??а ?атiгездiкпен с?йреп, жа?ындатып алып келе жатыр едi.

Жал?ыз туысы?мен са?ынысып ?ауыш?ан т?ттi мезеттер келмеске кеттi. К?здi? алдында ащы жасты? ал?аш?ы дым?ылы мен иектi алатын кемсе?нi? ал?аш?ы дiрiлi пайда бола бастайтын уа?ыт та жетiп келдi.

Мен ол кезде мы?ты психолог болып ал?ам. ?лкендердi? менi ?алай алда?ысы келiп т?р?анын, менен ненi жасыр?ысы келетiнiн, не ойлап, не ?ой?анын беске бiлiп, к?кейiм сайрап т?ратын ?ой!

?ыс?асы, апайым мен ?йы?тап жат?ан кезде, та??ы автобуспен о?уына тартып кетпек болды. Тап?ан екен, алданып ?ала салатын баланы! Т?нi бойы ?йы?тамадым. Апайымны? бауырына ты?ыла т?сiп, ?имасты?пен ??ша?тап шы?тым.

Та?ерте? апайым тез-тез жиналып, ?йден шы?ып кеттi. Б?рiн ап-аны? бiлiп жатырмын. Амалым жо?. ?лкендерге не деп айтасы?? Оларды? ?з шаруалары бар. Сенi? са?ынышы?, сенi? ?имасты?ы? олар?а керек пе едi?! Сен ерiккен баласы?, ал, оларды ?лкен шаруалар к?тiп т?р!

Есiк а?ырын жабылды. Аулада к?бiрлеген бiреу Маржанды шы?арып салып т?рды. Кеттi.

Мен к?рпенi? астында ал?аш?ы жасымды т?гiп алдым. Сосын…

Сосын мен ?зiм бар я жо?ына к?зiм аны? жетпеген ??дай?а жалбарындым. «??дай а?а, егер менi естiп т?рса?ыз, апайымды ?йге ?айтадан алып келi?iзшi! Ол кетсе, ма?ан ?те жаман болады. Ма?ан Маржансыз ?те ?иын! ?тiнемiн Сiзден, ??дай а?а!».

?ш са?аттан со? апайым мiнген автобус жол ортада б?зылып, Маржаным ?йге ?айтып келдi. ?араб?жырды? Ленинi ?ателескен екен! ?п, б?лем, кiм айтты ??дай жо? деп са?ан? Ей, ?араб?жыр, ??дай бар екен! Ала?ай! С?йтiп, апайым та?ы бiр к?н ?асымда болды.

Сол к?ннен бастап мен ??дайды? мейiрiмiне, Жарат?ан Ха? пендесiнi? д??асын ?абыл ететiнiне к?зiм де, ж?регiм де аны? жеткен едi. Содан берi мен анама да, апайыма да ?мiт артып, оларды тосуды до?ар?ан болатынмын.

Сол к?ннен бастап менi? жал?ыз ?ор?аным, жал?ыз панам – тек жарат?ан Аллам болды. Осы к?нге дейiн. Ерте? де солай болары ха?! Мен сол к?ннен бастап, кез келген пенде ??дiретi шексiз, мейiрiмi шексiз Жаратушыны? назарында болатынын ??ын?ам едiм. Шын тiлегенге Алланы? ж?рдемi тез келедi екен.

***

Б?л о?и?а 1986 жылды? мамырында бол?ан екен. Арада 26 жыл ?ткен. Б?рiмiз Маржанны? ту?ан к?нiнде ?йiнде жиналды?.

Содан ?ркiм ту?ан к?н иесiне а? тiлегiн а?тарып, ??тты?тап жатты дегендей… Кезек ма?ан келгенде, Маржаннан с?радым:

– Маржан, сен 86 жылы ?ржар?а к?ктемде демалыс?а келгенi? есi?де ме? – дедiм.

– Бiлмеймiн, бiрде?е емiс-емiс есiмде бар – деп жауап бердi.

– На?тыра? есi?е т?сiру ?шiн былай с?райын: сол демалыстан Талды?ор?ан?а ?айтып бара жат?аны?да автобус сынып, ?йге оралып едi? ?ой? Та?ы бiр к?н болып, ?айтты?. Солай ма?

– А, и?, и?! Тура солай бол?ан!

– Мхм…

– ?йбай, ол сенi? есi?де ?алай са?талып ?ап ж?р! – деп апайым а?-та? болды

– ?алай есiмде са?талмасын, сенi Талды?ор?ан?а о?у?а жiбермеген мен болатынмын…

– ?алай сонда?

– ??дайдан тiлегем.

Сосын жо?арыда?ы ??гiменi айтып бердiм. Сол?ылдап жыла?ан Маржанды сол к?нi ?ре? ж?батып ал?ан едiк…




Олешка


Талды?ор?ан демекшi, сол жа??а к?шiп кеткен бiр к?ршiмiз бар едi. Талды?ор?ан ма?ан ол кезде ж?ртты? б?рi к?шiп жат?ан Германияны? ма?ында сия?ты боп к?рiнетiн. Кейiн ер жеткенде ол ?ажап ша?арды талай басып ?ттiк.

Сол Талды?ор?ан?а жал?ыз бiр сырласым к?шiп кеттi. ?азiр бар ма, жо? па, ??дай бiледi.

Керемет ?демi бала болатын. Аты – Олешка. Заты грек болса да, ма?ан ерекше жанашырлы? танытып т?ратын едi. Данышпан ?айтыс бол?анда, ?лкендер сия?ты ма?ан к??iл айт?аны есiмде. Сол Олешка бар ?ой, ?кесi ?ала?а кетерде тапсырыс беретiн ойыншы?тарын екi дана ?ылып алдыратын. Бiр данасы – ма?ан. ?йтпесе, ма?ан ойыншы? ?перетiн адам к?не?!

Бiр к?нi Олешканы? ?кесi су жа?а велосипед сатып алып бердi баласына. Жал?ыз велосипед. Ол да бала емес пе, жар?ыратып к?шеге шы?а келдi. ?ймелеп ?асына бара ?алды?. Сипап ?стап, к?рiп жатырмыз. ?ызы?ып т?рмыз. Ма?ан велосипед жо? екенiн бiрден т?сiндiм. Ж?регiм шым ете ?алды.

Олешкада б?тен ой жо?, «темiр тайына» ?ар?ып мiнiп ап, к?ше бойымен зырылдай ж?нелдi. Ж?ртты? балалары к?бiрлесiп, ?ркiм ?з ойынымен тарап жатыр. Менi? к?кiрегiм ашып кеттi. Еш?андай ой жо?, состиып т?рып ?алдым. Состиып т?рып ?алдым да… кенет Олешканы? артынан ?уып бердiм. Ол жеткiзбей заулайды. Мен жанталасып со?ынан ж?гiрiп келем. Бiр заматта iштегi шер сырт?а жас боп ыршып шы?ты. К?зiмнен жас парлап, ж?гiрiп келем. Олешка менi к?рiп бара жат?ан жо?. Ол ба?ытты бала! Ол м?з. «Темiр тайыны?» ж?рiсi неткен ?сем! Д??гелектерi неткен жi?iшке едi, «темiр жануарды?!». Екеуi бiте ?айнасып, сондай ?йлесiмдi ?имылдайды. Шiркiн-ай, десе?шi!

Жылап ж?гiрiп келем, неге жылап келе жат?анымды ?зiм де ??паймын. ?азiр ?алып ?ойсам, м??гiге ?алып ?оятын сия?тымын. ?айда ?алып ?оям, неге ?алып ?оюым керек, ол да бейм?лiм. Дымымды шы?армай, жылап, ж?гiрiп келем. ?кпемнi? ?ше баста?анына м?н берер емеспiн. ?йтеуiр ?алмау керек.

Олешка автобазды? ?асынан керi б?рылды. Мен де жеттiм. Бетi-ауызым ай?ыз-ай?ыз боп кеткен болу керек, Олешка т?рiме бажырая ?арады. – Что с тобой? Что с тобой?

– Нет, нет, – дей берiппiн.

– На, хочешь покататься?! – деп ол велосипедiн ?сынды.

– Нет, нет, – деп, Олешканы? иы?ына басымды ?ойып жылап жатырмын, жылап жатырмын…

– Ну, не плачь, не плачь! Успокойся. Почему ты плачешь? – деп а?-та? боп ол т?р.

– Незнаю…

Бас?а не айтайын са?ан, Олешкам-ау!? Сен менi? шешем де емессi?, ?кем де емессi?. ?зi? де мен секiлдi б?лдiршiн бала ?анасы?. Не т?сiнесi? сен, Олешка! ?айда са?ан менi т?сiну, досым-ау… ?ке? ше? Ол мiндеттi емес ешкiмге. Ол тiптi ?аза? та емес ?ой, Олешка?!.

?йге ??р с?лдерiмдi с?йретiп ?айттым. Олешканы? «темiр тайына» мiнгем жо?. ?йткенi мен ол кезде велосипед тебе алмайтын едiм.

***

Жал?ызды? – адам?а ?уелi ?ор?ыныш сезiмiн сыйлайды екен. Жал?анда ?зi? ?ана секiлдiсi?. Тiршiлiк бiткеннi? барлы?ы са?ан жау, б?рi са?ан ?ауiп т?ндiретiн секiлдi. ?ор?ынышты же?ген адам ?ана б?л д?ниенi? т?рiне шы?а алады. Мен де с?йттiм. Абала?ан итке ?арсы ж?гiрдiм. Биiк боп к?рiнген жардан секiрдiм. Ж?дыры?ын тигiзген бала?а ?арсы атылдым. Ешкiмнен ?аймы?пайтын болдым. Жара?ат алсам, жыламайтынмын. К??iлiме тисе, iштей ?ана егiлетiнмiн. Іштегi жас?а к?бiрек малын?аннан ба, ?йтеуiр, ж?регiм еш?ашан ?атай?ан емес. Елжiрек болсам да, былжыра? бол?аным жо?.

Ш?птi де, талды да еркелетiп, ?ш?ан ??с?а с?лем жолдап, ж?ндiк бiткеннi? барлы?ына жаным ашып т?ратын. Тiптi, т?рт т?лiгi сай баланы? жыла?анына дейiн ж?регiме ауыр тиетiн. Сот?ар бол?аным рас. Бiра? менi? сот?арлы?ым – ?ор?аныс едi, арда?ты о?ырманым. ?ор?аныс едi.




?ала?


Бiр к?нi кезектi б?за?ылы?ымны? ар?асында же?гемнен к?штiлеп т?рып шапала? жедiм. Содан ойбай?а басып, на?ашы апамны? ?ойнына ты?ылдым. Еш?ашан дауыс к?термейтiн апамны? ай?ай?а бас?анын к?рсе?iз сол к?нi! Ма?ан емес, ?рине.

Мен шапала? жеген к?нi ?йдi? iшi сал?ын тартты. Ертесiнде шешем келдi. Апам ша?ырт?ан екен.

– ?й, Т?рлы?айша, бала?ды ?олы?а алып, ?зi? т?рбиеле, менi? ендi о?ан шамам жо?. Оны? ?стiне мына жа?та ж?рiп, же?гелерiне жекс?рын бол?анша, жейтiн тая?ты ?зi?нен жесiн.

Шешем ?нсiз менi ?олымнан жетектеп, к?лiкке отыр?ызды.

Бiз силикат кiрпiштен ?алан?ан, а? ?а?ылтырмен т?бесi ?аптал?ан, ауласы ат шаптырымдай ?йдi? алдына кеп то?тады?. Анамны? осы ?йде т?ратынын айтпай-а? т?сiндiм. ?лгiнi? ?йi шынымен ?лкен екен, ?зi ба?уатты т?ратын кiсi екенi анадайдан к?рiнiп т?р.

Аула?а имене кiрген мен, е? алдымен, сиыр сауып келе жат?ан бiр апаны к?рдiм. Апа ж?рген жердi? б?рi мейiрiмге толы болады деп ойлайтынмын. Оным бекер болып шы?ты. ?ора жа?тан шапша? ж?рiп жеткен кейуана с?йкiмсiз ?ап-?ара кемпiр екен. Менi к?ре сала кемпiрдi? к?зi ба?жа? ете ?алды. Мойнын сол иы?ына ?нтек б?рып, шырт т?кiрген ол жарты шелек с?тiн ?ою?а кiлет ?йге кiрiп кеттi. Мен б?рiсе т?сiп, шешемнi? бауырына ты?ылдым. Бiздi? жарыл?аушы ?кемiз малда ж?рген болып шы?ты. Онымен танысты?ым жо? ?зiрге. Сыртынан бiр к?ргенiм болмаса.

…Кешке жа?ын машинасын г?рiлдетiп «?кемiз» де ?йге жеттi. Бойы биiк, мойыны жуан. Бiлектерiнде б?лшы? еттерi ойна?шып, тамырлары бiлеуленiп т?р. ??ст?мсы?. ?не-бойынан ?ара к?штi? ?ор?ынышты ыз?ары еседi. ?аба?ы ?немi т?ксиi?кi ж?редi екен. Екi с?зiнi? бiрi «?ке?нi? ауызын б?лен ?ылайын…». Шашы бурыл тарт?ан. Атжа?ты, д???аба?. К?зi ?лкен, к?кшiл. Бiрде?е ?намай ?алса, тiсiн шы?ырлатып ?ояды. ?ыс?асы, мендей н?зiк бала?а м?ндай ?уатты, ?арадойыр адам ?на?ан жо?. ?атiгез екенiн бай??с ж?регiм бiрден сездi. Барар жер, басатын тау жо?, осы ызбарлы кiсiмен бiрге ?мiр с?ретiн болды?.

Менi шешем о?ан таныстырып, с?зi ?йлеспей кiбiртiктеп бiрде?е айтып жатыр: «На?ашы апасы осында жiберiп едi… Осында т?рса деп едiм… ?асымда болсыншы… Апаратын жерiм жо?… Туыстарым т?мам бала-ша?асымен ?уы?тай ?ана ?йде т?рады… Б?л ?зi к?п тама? та жемейдi…Киiм-кешегiн ?кiмет т?лейтiн зейнета?ыдан алып берем ?ой… Б?зы? емес… Тiлдi алады… Бiр жа?ынан ?ол?анат бала да керек дегендей…»

Анау ма?ан ызбарлана бiр ?арады да: «ой, ?ке?нi? ауызын…» – деп бiр сыбап ?ттi. К?шедегi балалар осы бiр с?мпайы бо?ты? с?здi ма?ан ?арата айта ?алса, жа?аласа кетушi едiм. ?азiр оны? iске асуы ?те ?иын екенiн т?сiнiп т?рмын. ?зiрге ?лiптi? артын ба?айын деп ?зiмдi ?зiм сабыр?а ша?ырдым. Кейiн оны? бо?ты?ына етiм ?йренiп кеттi. ?уелi iшiмнен «сенi? де ?ке?нi? ауызын ?райын», – деп к?лiмсiреп т?ратынды шы?ардым.





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=66473498) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.