Книга - Dekameron

Dekameron
Covanni Bokkaçço


XIV əsr italyan yazıçısı Covanni Bokkaçço (1313-1375) tərəfindən yazılmış, Şahzadə Qalehaut (it. Prencipe Galeotto) altyazılı novellalar toplusudur. Roman bir-birindən fərqli 100 novelladan ibarətdir ki, həmin novellaları da Florensiyanı bürümüş Qara ölümdən qaçaraq şəhər kənarında bir villada məskunlaşmış, yeddisi qız, üçü oğlan olmaqla 10 gənc söyləyir.





Covanni Bokkaçço

Dekameron





Principe Galeotto deyilən Dekameron adlı kitab başlanır.




Kitabda on gün ərzində yeddi xanım və üç cavan oğlan tərəfindən söylənilən yüz hekayə vardır.





MÜQƏDDİMƏ


Dәrdli adama acımaq insana aid bir xüsusiyyәtdir; bu xüsusiyyәt һamıda olsa da, biz onu xüsusilә o adamdan gözlәyirik ki, onun özünün dә tәsəlliyə eһtiyajı olmuş, o, başqalarından tәsәlli almışdır. Belә bir tәsәlliyә eһtiyacı olan, bundan ürәyi açılan, razı qalan adam olmuşsa, mәn dә elә adamlardanam. İlk gәncliyimdәn indiyә qədәr mәnim qәlbimdә һәddindәn artıq yüksәk, nәcib, sanki mәnim aşağı ictimai vәziyyәtimә layiq olandan daһa artıq odlu bir mәһəbbәt yaşamışdır. Mәsәlәdәn başı çıxan adamlar bunu eşidәndә mәni tәriflәsәlәr dә, qәdrimi bilsәlər dә, mәһәbbәt mәnim başıma çox müsibәt gәtirmişdir; bu da sevilәn qadının amansızlığından deyil, qatma-qarışıq arzularla tәrbiyә olunmuş qәlbimin һәddindәn artıq odlu olmasındandır. Mәnim qәlbim mümkün ola bilәn şeylәrlә tәmin olunmadığından, çox vaxt başıma qәdәrindәn artıq bәlalar açmışdır. Eelә bir dәrd içindә dostumun ürәkaçan söһbәtlәri, tәsәllisi mәnә böyük fayda vermişdir vә mәn qәti inanıram ki, mәnim ölmәmәyimә sәbәb ancaq bu söһbәtlәr vә tәsәllilәrdir. Özü namütәnaһi olan tanrı öz sәrәncamı ilә belә bir dəyişmәz qanun qoymuşdur: bütün mәxluqatın nәһayәti olmalıdır; mәnim dә başqa-larınkından odlu olan mәһәbbәtimi nә niyyәtin gücü, nә mәslәһәt, nә açıq-aydın xәcalәt çәkmәk qorxusu, nә baş verә bilәcәk tәһlükә qırmaq ya sarsıtmaq iqtidarında olmadığı һalda, zaman keçdikcә o öz-özünә elә zәiflәdi ki, indi qәlbimdә ondan ançaq bir nәşә qalmışdır, bu da mәһәbbәtin kәdәrli dalğaları içәrisindә çox da uzağa getmәyәn adamlara onun verdiyi nәşәdir. Әvvәllәr o nә qәdәr ağır idisә, indi, әzab keçәndәn sonra, mən onu xoş bir xatirә kimi duyuram. Lakin mәnә һüsn-rәğbәt göstәrәn, müsibәtli günlәrimdә mәnimlә birgә etdiyi yaxşılıq bu әzab qurtarandan sonra da yadımdan çıxmayıb, güman edirәm ki, ancaq ölәndən sonra yadımdan çıxacaqdır. Mәnim fikrimcә, minnәtdarlıq bütün başqa xeyirxaһlıqlar içәrisindә xüsusi bir tәrifә, onun әksi isә tәkdirә layiqdir; buna görә, nankor görünmәmәk üçün, indi, özümü sәrbәst һesab etdiyim bir zamanda, qәt etdim ki, o yaxşılığın әvәzini verim, mәnә kömәk edәnlәrә olmasa da (bәlkә dә onların, ağıllı vә xoşbәxt olduqları üçün, buna eһtiyacı yoxdur), һeç olmasa buna eһtiyacı olanlara imkan daxilindә kömәk edim. Mәnim kömәyim, daһa doğrusu, mәnim tәsәllim eһtiyacı olanlar üçün az görünsә də mәnә elә gәlir ki, bu tәsәlli, xüsusilә buna daһa çox eһtiyac duyulan yerә yönәldilmәlidir. Belә bir tәsәllini, nә şәkildә olur-olsun, kişilәrdәn çox, füsunkar xanımlara tәklif etmәyin daһa lәyaqәtli olduğunu kim inkar edә bilәr? Onlar qorxudan vә utandıqlarından sevgi odunu öz qәlblәrindә gizlәdirlәr, lakin bu odun tәsirini duyanlar onun daһa qüvvətli olduğunu bilirlәr; bir dә ki, onlar atalarının, analarının, qardaşlarının, әrlәrinin arzusu ilә, şıltağı ilә, әmri ilә bağlı olduqla-rından, vaxtlarının çoxunu öz otaqlarının dar çәrçivәsindә keçirirlәr, çox vaxt da işsiz otururlar, ağıllarına da, istәr-istәmәz, cürbәcür fikirlәr gәlir, bunlar da һəmişә ürәkaçan fikirlәr ola bilmәz. Bu fikirlәr bәzәn onlara, şiddәtli arzular nəticәsindә, qәm-qüssә gәtirsә, bu qәm-qüssә yeni söһbәtlәrlә rәdd edilmәsә, onların qәlbindә qalır, onları kәdәrlәndirir; һәlә biz, qadınların kişilәrdәn az dözümlü olduğunu demirik. Sevәn kişilәr belә olmurlar, onlar bu һalı yüngül keçirirlәr. Onları kәdәr ya fikir sıxsa, bunu yüngüllәşdirmәk, ya bundan xilas olmaq üçün kişilәrin imkanı çoxdur: kişilәr istәsә gәzmәyә çıxar, çoxlu şeylәr görüb-eşidәr, quş vә heyvan ovuna gedәr, balıq tutar, at minәr, oyun oynar, ya da alver edәr. Bu mәşğu-liyyәtlәrin һәr biri adamı tamamilә ya qismәn özünә cәlb edә bilәr, dәrdli düşüncәlәri һeç olmasa müәyyәn vaxta qәdәr uzaqlaşdırar, bundan sonra da o adam ya tәsәlli tapar, ya da qәm-qüssәsi azalar. Buna görә mәn, kücü az olanlara kömәk etmәkdə fәlәyin xәsislik göstәrdiyini, biz bunu zәif qadınlarda gördük, – nәzәrә alıb, onun bu әdalәtsizliyini bir az düzәltmәk fikri ilә, sevәn qadınların (başqaları iynә ilә, iy ilә, cәһrә ilә kifayәtlәnirlәr) kömәyinә çatmaq, onları әylәndirmәk üçün on gün içәrisindә yeddi xanımla üç cavan oğlanın mәclisindә, keçmişdә baş verәn fәlakәtli taun xәstәliyi günlәrindә söylәnilәn yüz һekayәni, ya bizim dediyimiz kimi, tәmsili, ibrәtli һekayәni vә әһvalatı, һәm dә xanımların öz keflәri üçün oxuduğu bir neçә nәğmәni sevәnlәrә tәqdim edirәm. Bu һekayәlәrdә һәm indi, һәm dә qәdim zamanlarda baş verәn mәzәli vә kәdәrli sevgi macәralarına, başqa qәribә һadisәlәrә rast gәlmәk olar. Xanımlar bu һekayәlәri oxuyarkәn, onlarda nәql edilәn һadisә-lәrdәn hәm zövq, һәm dә faydalı mәslәһәtlәr alarlar, çünki onlar nәdәn çәkinmәyi vә nәyә meyl etmәyi başa düşәrlәr. Elә güman edirәm ki, bunların hәr ikisi onların ürәk sıxıntısını azalda bilәr. Әgәr allaһın kömәyi ilә belә olsa, qoy onlar eşq allaһına tәşәkkür etsinlәr, çünki o mәni öz buxovlarından azad edәrәk, xanımların zövqünә xidmәt etmәyimә imkan verdi.




BİRİNCİ GÜN





Dekameronun birinci günü başlanır; müəllif bu adamların nə məqsədlə bir yerə yığışıb söhbət etdiklərini söylədikdən sonra onlar, Pampineyanın başçılığı altında, nə danışacaqlarını bu gün müzakirə edirlər


Əziz xanımlar, mən hər dəfə sizin təbiətcə çox rəhmli olduğunuzu düşünəndə bu qərara gəlirəm ki, bu əsərin müqəddiməsi sizə ağır və iztirablı görünəcəkdir, çünki onun qismətinə düşən – keçmişdə baş verən, görənləri, eşidənləri kədərləndirən taun xəstəliyinin müsibətli xatirələridir. Mən bununla sizi əsəri oxumaqdan çəkindirmək istəmirəm, elə zənn etməyin ki, sonralar da siz iniltilər, göz yaşı içərisindən keçib gedəcəksiniz. Bu dəhşətli başlanğıc sizin üçün, səyyahların qarşısına çıxan sıldırım dağ kimi olacaqdır; dağın dalında füsunkar, gözəl bir tala vardır; dağa çıxmaq, dağdan enmək nə qədər çətin olsa, tala da onların bir o qədər xoşuna gələcəkdir. İfrat şadlığın ardınca kədər gəldiyi kimi, müsibət də sevincin gəlməsi ilə qurtarır, qısa qəmginlikdən (qısa deyirəm, çünki o az sözdə ifadə olunmuşdur) sonra həzz və nəşə başlanır, bunu mən sizə əvvəlcədən vəd etmişdim, belə bir müqəddimədən sonra, əgər xəbərdarlıq etmə-səydim, bunun ola biləcəyini heç kəs gözləməzdi. Düzünü deyim ki, sizi sıldırım cığırlar deyil, başqa yol ilə arzu etdiyim məqsədə layi-qincə gətirib çıxara bilsəydim, məmnuniyyətlə belə də edərdim; lakin o xatirələrə toxunmamaq, sonra oxuyacağınız hadisələrin niyə baş verdiyini, bunun səbəblərini izah etməmək mümkün deyildir, ancaq belə bir izahatdan sonra, sanki zərurət qarşısında qalaraq, yazmağa başlayıram.

Bəli, deməliyəm ki, allah oğlunun insan şəklini aldığı o fəzilətli gündən 1348 il keçəndən sonra, İtaliya şəhərlərinin ən qəşəngi olan şanlı Florensiyaya dəhşətli taun xəstəliyi düşdü. Ulduzların təsiri nəticəsindənmi, ya bizim günahlarımıza görə allahın öz bəndələrinə ədalətli qəzəbi tutduğundanmı, – bundan bir neçə il əvvəl bu xəstəlik şərq əyalətlərində baş vermişdi, o əyalətləri hədsiz-hesabsız adamdan məhrum etdikdən sonra, dayanmadan bir yerdən başqa yerə hərəkət etmiş, dəhşətli halda yayılaraq, gəlib qərbə də çatmışdır. Nə insanla-rın hikmətli tədbirləri, nə ehtiyat üçün görülən sərəncamlar onun qabağını ala bilməmişdir. Bunun üçün xüsusi olaraq təyin edilən adamlar şəhəri zir-zibildən, çirkabdan təmizləmiş, xəstələrin bir yerdən başqa yerə aparılması qadağan edilmiş, insanların səhhətini qorumaq üçün təlimatlar nəşr edilmişdi. Mömin adamların düzəltdiyi dini mərasimlərin və ya başqa yollarla bir neçə dəfə təkrar etdikləri duaların da köməyi olmadı. Təxminən həmin il yaz girəndə xəstəlik dəhşətli və əcaib bir şəkildə öz acınacaqlı təsirini göstərməyə başladı. Şərqdə belə idi ki, burundan qan açılmaq o adamın mütləq öləcəyini göstərirdi. Burada xəstəlik başlananda kişinin və qadının qasığında, ya qoltuğunun altında şiş əmələ gəlirdi; şiş artaraq, – bəzilərində bir az böyük, bəzilərində bir az kiçik olsa da, – alma ya yumurtadan böyük olmurdu; camaat ona gavoccioli (taun şişi) deyirdi. Az vaxtda bu ölüm şişi bədənin başqa yerlərində də görünürdü; sonra xəstəliyin əlaməti dəyişir, bədəndə qara, qara-qırmızı ləgələr əmələ gəlirdi; belə ləgələr çoxlarının qolunda, ombasında, bədəninin başqa yerində nəzərə çarpırdı; bunlar bəzilərində iri və az, bəzilərində xırda və çox olurdu. Şiş də, ləgələr də başlanğıc dövründə, sonra da adamın tez-liklə öləcəyini göstərirdi. Bu xəstəliyə qarşı nə həkimlərin məsləhəti, nə dərmanlar kömək edə bilir, nə də onların bir faydası olurdu, xəstəliyin xüsusiyyətimi belə idi, ya həkimlərmi nadandı (çünki oxumuş həkimlərdən başqa, tibb elmindən xəbəri olmayan, özünü həkim adlandıran çoxlu kişi və qadın meydana gəlmişdi), hər nədənsə, xəstəliyin səbəbi aydın olmadı, buna görə də lazımi dərman tapılmadı: xəstəliyə tutulanlardan çox az adam sağalırdı, qalanları söylədiyimiz nişanələr görünəndən iki gün sonra, bəziləri bir az tez, bəziləri də bir az gec ölürdü; çoxusu nə titrədirdi, nə də onlarda başqa bir əlamət nəzərə çarpırdı. Taun daha çox ona görə yayılırdı ki, sağlam, adamlar xəstələrlə ünsiyyət etdikdə – quru ya yağlı bir şeyi oda yaxın tutduqda alışan kimi, – xəstəlik də onlara keçirdi. Müsi-bətin dəhşəti daha çox burasında idi ki, xəstəlik sağlam adamlara ancaq söhbətlə, ya ünsiyyətlə keçməklə ölümün artmasına səbəb olmurdu; xəstənin toxunduğu ya istifadə etdiyi paltarına, ya başqa şeylərinə sağlam bir adam toxunsaydı, xəstəlik ona da yoluxurdu. Mən bir şey söyləyəcəyəm, bu çox qəribə görünəcəkdir: onu bir çoxları kimi mən də gözümlə görməsəydim, hətta mötəbər bir adamdan eşitsəydim belə o barədə bir şey yazmazdım. Ona heç inanmazdım da. Taunun yoluxması elə idi ki, bu, ancaq adamdan adama keçmirdi; çox vaxt belə şeylər də görmüşdülər; bu xəstəliyə tutulan, ya ondan elən adamın əşyasına insan cinsindən olmayan başqa canlılar toxunduqda, onlar da xəstələnir, az vaxtda ölürdülər. Bunu mən, yuxarıda dediyim kimi, öz gözümlə görüb yəqin etdim: taundan ölən bir yoxsulun cır-cındırı küçəyə atılmışdı; iki donuz təsadüfən ora gəldi, bu cır-cındırı, öz adətlərincə, əvvəl burunları ilə eşələməyə, sonra dişləri ilə didməyə, ağızlarına alıb silkələməyə başladılar; az sonra, zəhərli bir şey yemiş kimi, başları bir az gicəldi, elə oradaca o məşum cır-cındırın üstünə yıxılıb öldülər.

Belə və buna oxşar, bundan da dəhşətli hadisələr sağ qalanlarda qorxu və fantaziya əmələ gətirmişdi, Onlar amansız bir məqsədə doğru meyl edirdilər; xəstələrə yaxın durmurdular, onlarla ünsiyyət etmirdilər, əşyalarına toxunmurdular, bununla da xəstəlikdən qorunacaqlarını zənn edirdilər. Bəziləri elə güman edirdi ki, mötədil bir həyat keçirmək, israfçılıqdan çəkinmək bu fəlakətlə mübarizədə adama çox kömək edir; onlar dəstə-dəstə yığışaraq, xəstə olmayan evlərdə gizlənir, qapıları bağlayaraq, başqalarından kənarda yaşa-yırdılar, bu, onların özü üçün daha əlverişli idi. Onlar çox qənaətlə gözəl yeməklər ye-yir, çox qənaətlə də yaxşı şərab içirdilər, israfçılığa yol vermirdilər, heç kəsi özləri ilə danışmağa qoymur-dular, kənardan xəbər tutmaq, ölənlər ya xəstələnənlər haqqında heç bir şey bilmək istəmirdilər, vaxtlarını mümkün qədər musiqi ilə, zövq almaqla keçirirdilər. Bəziləri də tamam başqa fikirdə idi; onlar deyirdilər ki, çox içmək, çoxlu kef çəkmək, nəğmə oxuya-oxuya, zarafatlaşa-zarafatlaşa gəzmək, baş verən hər şeyi lağa qoyub gülmək bu xəstəliyin ən yaxşı dərmanıdır. Dediklərini də bacar-dıqları qədər yerinə yetirirdilər, gecə-gündüz bir meyxanadan başqasına gedir, hədsiz-hesabsız şərab içirdilər; eşitsəydilər ki, bir evdə onların zövqünə, kefinə uyğun şey var, çox vaxt içki məclis-lərini belə evlərdə keçirərdilər. Bunu etmək onlar üçün asan idi, çünki hamı özünü, həm do əmlakını başlı-başına buraxmışdı, sanki onlar daha yaşamayacaqdılar; buna görə də evlərin çoxu hamının malı olmuşdu, kənar bir adam bu evə girsəydi, ondan ev sahibi kimi istifadə edərdi heyvani meylli bu adamlar xəstələrə mümkün qədər yaxın durmurdular. Şəhərimizin bu acınacaqlı, müsibətli vaxtında həm din qanunları, həm də insanların qoyduğu qanunlar hörmətdən və nüfuzdan düşmüşdü, yox olmuşdu, çünki bu qanunlara xidmət edən, onları yerinə yetirən adamlar, başqaları kimi, ya ölmüşdülər, ya xəstə idilər, ya da onların elə az xidmətçisi qalmışdı ki, onlar öz vəzifələrini yerinə yetirə bilmirdilər; buna görə də kimin ağlına nə gəlirdisə, onu da edirdi.

Çoxları yuxarıda dediyim kimi hərəkət etmirdilər, orta bir yol tuturdular: nə birincilər kimi yeməklərini məhdudlaşdırır, nə də ikincilər kimi içkidə və başqa şeylərdə hüduddan kənara çıxırdılar, bu şeylərdən qaydasınca, ehtiyaclarına görə istifadə edirdilər, evlərə girib qapıları bağlamırdılar; bəziləri əlində çiçək, bəziləri xoş qoxulu ot, bəziləri də ətirli şey tutub gə-zirdilər, beyinlərini belə gözəl qoxularla təravətləndirməyi faydalı hesab edirdilər, çünki hava meyitlərin, xəstələrin, dərmanların qoxusundan zəhərlənmişdi, həm də üfunətli görünürdü. Bəziləri də daha amansız hərəkət edirdilər, deyirdilər ki, bu yoluxucu xəstəliyin qabağından qaçmaqdan yaxşı əlac yoxdur, Bəlkə də onlar daha düzgün düşünürdülər. Bir çox kişi və qadın bu fikrə əsaslanaraq, heç bir şeyin qeydinə qalmayaraq, öz şəhərini, evini, yurdunu, qohum-əqrəbasını, əmlakını atıb şəhərin kənarına, özgəsinin, ya da özünün mülkünə getdi, sanki o yerlərdə bu günahkar adamlara allahın qəzəbi tutmayacaqdı, onlar taundan xilas olacaqdı, allah öz qəzəbini şəhər divarları içərisində qalanların üzərinə yağdıracaqdı; onlar elə güman edirdilər ki, şəhərdə heç kəs sağ qalmayacaq, hamı məhv olub gedəcək…

Müxtəlif fikirlərə düşən bu adamların hamısı ölmürdü, sağ da qalmırdı: hər dəstədən hər yerdə çoxlu adam xəstələnirdi; onlar nə qədər ki xəstələnməmişdilər, öz vəziyyətləri ilə sağlam adamlara nümunə kimi görünürdülər, lakin xəstələnəndə hamı onlardan uzaqlaşırdı. hələ bunu demirik ki, bir şəhərli o biri şəhərliyə yaxın durmurdu, qonşu qonşunun qeydinə qalmırdı, qohumlar nadir halda bir-birinin yanına gedirdi, ya heç getmirdi, ya da uzaqdan-uzağa görüşürdü. Fəlakət kişilərin və qadınların qəlbində elə dəhşət əmələ gətirmişdi ki, qardaş qardaşı, əmi qardaş oğlunu, bacı qardaşı, çox vaxt da arvad ərini atırdı; ağlasığmayan şeylər də olurdu; ata-ana öz uşaqlarına dəyməyə getmirdi, onların dərdinə qalmırdı, sanki bu uşaqlar onlarınkı deyildi. Xəstələnən kişilərə və qadınlara, – bunların da sayı-hesabı yox idi, – ancaq dostları rəhm edib kömək göstərirdi (beləsi də çox az idi); ya da onlara, böyük maaşla cəlb edilmiş, öz xeyirlərini güdən xidmətçilər baxırdı; belələri də get-gedə azalırdı. Bu xidmətçilər xəstəyə baxmağa vərdiş etməmiş kobud adamlardı, özləri də ancaq onu bacarırdılar ki, tələb olunan şeyi xəstəyə ver-sinlər, bir də ki, xəstə ölürkən yanında olsunlar. Onlar bu xidməti yerinə yetirərkən çox vaxt maaşları ilə bərabər, həyatdan da məhrum olurdular. Xəstələrə qonşuları, qohum-əqrəbası, dostları yaxın durmadığından, xidmətçilər də az olduğundan, bu vaxta qədər heç görünməmiş bir adət əmələ gəlmişdi: əsli-nəcabəti olan gözəl xanımlar xəstələnəndə kişilərin qulluğundan çəkinmirdilər, belə qadınlar, xəstəliyin tələbinə görə, bədənlərinin hər yerini ancaq qadınların qarşısında açmaq mümkün olduğu halda, heç utanmadan, bu cavan ya qoca kişilərin qabağında da açırdılar, xəstəlikdən sağalan bu xanımlarda sonralar ismətin az olması da bəlkə bundandı. Bir çoxları da kömək görmədiyi üçün ölürdü, onlara baxan olsaydı, bəlkə də sağ qalardılar. Bu şeylərin nəticəsində, həm də xəstələrə kifayət qədər baxılmadığından, yoluxmanın şiddətindən şəhərdə gecə-gündüz ölənlərin sayı elə çox olurdu ki, bunu heç görmək deyil, elə bircə eşitmək adamı dəhşətə salırdı. Buna görə, sağ qalan şəhər camaatı arasında, sanki məcburiyyət üzündən, əvvəlki adətlərin ziddinə olaraq, bəzi adətlər meydana gəldi. Əvvəllər belə bir adət vardı, bunu indi də görürük: ölən adamın evinə onun qadın qohum-ları, qonşu qadınlar yığışar, mərhuma daha yaxın olan qadınlarla bərabər ağlardılar. Bir tərəfdən də mərhumun evinə onun kişi qohumları, kişi qonşuları, şəhər camaatı və ölən adamın vəziyyətinə görə, rühanilər gələrdi. Yaşıdları onun cənazəsini çiyinlərinə alıb, dəfn məra-simi ilə, dua oxuya-oxuya, şamla mərhumun sağlığında seçdiyi kilsəyə aparardılar. Taun artanda bu şeylərin hamısı, ya çoxusu unuduldu, bunun yerinə yeni qaydalar gəldi. İndi adam keçinəndə çoxlu qadın yığışmırdı, çox vaxt da adam şahidsiz ölürdü. Çox az adam üçün qohum-əqrəbası ürəkdən yanırdı, dərdli-dərdli göz yaşı tökürdü. Bunun əvəzində gülüş zarafat və ümumi şənlik rəvac tapmışdı: bunu sağlam qadınlar çox gözəl mənimsəmişdi; onların çoxu, qadınlara xas olan mərhəmət hissindən uzaqlaşmışdı. Çox az olurdu ki, cənazəni on-on iki qonşu kilsəyə qədər ötürürdü; bunlar da mötəbər və hörmətli vətəndaşlar deyil, qara camaatdan olan, özlərini bekkin adlandıran, göstərdikləri xidmət üçün muzd alan qəbirqazanlar nəsli idi; onlar cənazə götürüləndə gələr, əllərində bir neçə şam ya da şamsız, dörd-beş rühaninin müşaynəti ilə, cəna-zəni tələsə-tələsə, ölən adamın əvvəlcədən seçdiyi kil-sə deyil, çox vaxt yaxınlıqda olan başqa bir kilsəyə aparar, elə həmin bekkinlərin köməyi ilə rast gəldikləri boş qəbrə qoyardılar, rühanilər də özlərini çox uzun, ya təntənəli ölü duası oxumaqla narahat etməzdilər. Qara camaat, bəlkə də orta təbəqənin çox hissəsi daha acınacaqlı vəziy-yətdə idi: ümid ya yoxsulluq çox vaxt onları öz evlərini, qonşularını atıb getməyə qoymurdu; onlar hər gün minlərlə xəstələnirdi, onlara nə baxan, nə də kömək eləyən vardı, elə öz yerlərində ölüb qalırdılar, götürən də olmurdu. Çoxları da küçələrdə gündüz ya gecə ölürdülər. Bəziləri evdə ölsə də, bunu qonşular ancaq çürüyən bədənlərin üfunətindən bilirdilər. Hər yer bu cur ölənlərlə dolu idi. Qonşular ölənlərə acıdıqları kimi, xəstəliyin də yoluxmasından qorxaraq, çox vaxt belə hərəkət edirdilər: onlar ya özləri, ya da hambal tapa bilsələr, hambalların köməyi ilə, meyitləri evdən dartıb çıxarır, qapının qabağına qoyurdular, xüsusilə səhər çağı kim küçədən keçsəydi, hədsiz-hesabsız meyit görərdi. Sonra adamlar təsgörə tapmağa çalışardılar. Bəzən təsgörə çatışmadığından, meyitləri taxta üstünə qoyardı-lar. Çox vaxt bir təsgörədə iki-üç meyit aparardılar. Bəzən bir təsgörəyə ər ilə arvadı, iki-üç qardaşı, ata ilə oğlu qoyar-dılar. Bəzən də elə olurdu ki, iki keşiş, əlində xaç, bir cənazənin qabağında gedəndə, təsgörəçilər iki-üç təsgörəni də daldan gətirər, birinci təsgörəyə qo-şulardılar, bu qayda ilə bir meyiti dəfn etmək fikrində olan keşişlər altı, ya səkkiz, bəzən daha çox meyit basdırar-dılar. Bu zamana göz yaşı tökən, nə şam yandıran, nə də onları müşayiət edən olardı. İş o yerə çatmışdı ki, ölən keçilər haqqında nə qədər düşünürdülərsə, ölən adamlar haqqında da o qədər fikir çəkirdilər. Təcrübə aydın göstərdi ki, nadir halda baş verən xırda itkilər adi vəziyyətdə, hətta ağıllı şəxslərə səbr etməyi öyrədə bilmirsə, böyük müsibətlər dayaz adamları da düşüncəli və laqeyd edir. Yuxarıda dediyimiz kimi, hər gün, hər saat kilsələrə aparılan bu qədər meyit üçün təqdis edilmiş torpaq çatışmadığından, xüsusilə hər kəsin öz ölüsü üçün yer ayırması daha mümkün olmadığından, kilsə yanındakı qəbiristanlıqlar tamam dolduğundan, böyük çuxurlar qazıılır, gətirilən yüzlərlə meyiti, gəmiyə mal yığan kimi, ora yan-yana, üst-üstə qoyurdular, üstünə də, çuxurun qırağına qədər, azca torpaq tökürdülər.

Şəhərdə baş verən bəlanın daha artıq təfsilatına varmadan deməliyəm ki, bu müsibətli zaman bu şəhər üçün ağır olduğu halda, ətraf əyalətə də heç bir şeydə aman vermədi. Qəsrlər hesaba alınmasa (onlar da kiçik şəhərdir), ayrı-ayrı malikanələrdə, çöldə yazıq, zavallı kənd-lilər həkimsiz-davasız, ailələri ilə, gecə-gündüz yollarda, əkin yerlərində, evlərdə insan kimi deyil, heyvan kimi ölürdülər. Heç kəs onların qeydinə qalmırdı. Nəticədə onların da, şəhər camaatı kimi, əxlaqı pözuldu, onlar da daha mal-dövlətlərinin, işlərinin dərdinə qalmadılar; sanki onlar hər gün ölümü gözlədikləri üçün çalışırdılar ki, əllərində olan mal-qaradan, torpaqdan öz əməkləri ilə özlərinə heç bir şey hazırlamasınlar, əldə etdiklərini də hər vasitə ilə məhv etsin-lər. Buna görə də qapılardan qovulan eşşək, qoyun, keçi, toyuq, hətta insana ən sədaqətli heyvan olan it də zəmilərdə başlı-başına dola-şırdı. Zəmilər başlı-başına buraxılmışdı; taxıl yığılmamışdı, heç biçilməmişdi də heyvanlardan çoxunun sanki dərrakəsi vardı; onlar bütün günü doyunca otladıqdan sonra, axşam, qarınları tox, çobansız-naxırsız öz yiyələrinin evinə qayıdırdılar.

Şəhər ətrafındakı əyaləti buraxıb yenə də Florensiyaya qayıtsaq, bundan artıq nə demək olar? Tanrının amansızlığından, ya bəlkə də insanların daşqəlbli olmasından, – qismən taun xəstəliyinin şiddətin-dən, qismən də sağlam adamları bürüyən qorxudan, xəstələrə pis baxıldığından, onların ehtiyacı təmin olunmadığından, – güman edilir ki, Florensiya şəhərinin divarları içərisində mart ilə iyul arasında yüz minə qədər adam ölmüşdür, lakin bu müsibətdən əvvəl, yəqin ki, şəhərdə bu qədər adam yaşadığı heç təsəvvür edilmirdi. Vaxtilə ağalarla, xanımlarla, nökər-naiblə, qul-qaravaşla dolu olan o böyük saraylar, gözəl imarətlər, möhtəşəm binalar tamam boşaldı, içində bircə qulluqçu da qalmadı! Nə qədər adlı-sanlı nəsillər, zəngin miraslar, şanlı mülklər varissiz qaldı! Nə qədər sağlam kişilər, gözəl qadınlar, qəşəng cavanlar səhər öz ailələri ilə, yoldaşları, dostları ilə nahar edər, ertəsi gün də axirət dünyasında əcdadı ilə şam edərdi – bunlar elə adamlardı ki, Halen, Hippokrat, Eskulap onları ən sağlam adam hesab edərdi.

Bu müsibətdən belə uzun-uzadı bəhs etməkdən mən özüm əzab çəkirəm, buna, görə də bu barədə danışılası başqa şeyləri buraxıb, ayrı mətləbə keçirəm. Belə bir vəziyyətdə bizim şəhərimiz tamamilə boşalmaq- dərəcəsinə çatmışdı; bir gün (bunu sonra mən sədaqətli bir adamdan eşitdim), çərşənbə axşamı, səhərçağı, böyük hörmətə layiq olan Santa Mariya Novella məbədində, o vaxtkı müsibətə görə qara paltar geymiş yeddi xanım, allaha ibadət etdikdən sonra, bir yerə yığışdı, onlar bir-biri ilə ya dost, ya qonşu, ya da qohum idilər, heç birinin də yaşı on səkkizdən az deyildi; hamısı da əsli-nəcabəti olan dərrakəli, xoşxasiyyət, təmkinli, mehriban, gözəl xanımlardı. Mən onları öz adı ilə adlandırardım, lakin əlimdə kifayət qədər əsas olduğundan, bunu etmədim: mən istəmirəm ki, onlar, söylədiyi, ya qulaq asdığı hekayə üçün sonralar utanıb xəcalət çəksinlər, çünki icazə, verilən zövq-səfanın hüdud dairəsi indi o vaxta görə çox kiçikdir. Onda, göstərdiyimiz səbəblərə görə, zövq-səfa məsələsi ancaq o yaşlı qadınlar üçün deyil, daha yetkin qadınlar üçün çox sərbəst idi. Həm də mən istəmirəm ki, adamları həmişə yaxşı həyat keçirməsi üstündə məzəmmət edən pa-xıllar nalayiq danışıqları ilə abırlı qadınların təmiz adını ləkələsinlər. Sonralar onların nələr dediyini başa düşmək, sözlərini bir-birinə qarışdırmamaq üçün hər birinə ad vermək fikrindəyəm, bu ad tamamilə, ya qismən onların xasiyyətinə uyğun olacaqdır. Onlardan birincisinə, yaşca o birilərdən böyük olana – Pampineya, ikincisinə – Fyammetta, üçüncüsünə – Filomena, dördüncüsünə – Yemşşya, beşincisinə – Lauretta, altıncısına – Neifild, yeddincisinə – Yeliza deyəcəyik; sonuncuya Yeliza deməyimizin də bir səbəbi vardır. Onlar müəyyən bir məqsədlə deyil, təsadüfi olaraq kilsənin bir tərəfinə yığışıb, halaylama oturdular, bir neçə dəfə ah çəkdikdən sonra «ya ilahi» duasını ötürüb, hal-hazırda cəmiyyəti maraqlandıran müxtəlif məsələlərdən danışmağa başladılar. Bir qədərdən sonra Pampineya dedi:

– Mənim əziz xanımlarım, yəqin siz də mənim kimi, dəfələrlə eşitmisiniz ki, adamın öz hüququndan ləyaqətlə istifadə etməsi heç kəsə zərər yetirmir. Öz həyatını saxlamaq, qorumaq, mühafizə etmək – dünyaya gələn hər adamın təbii haqqıdır, bu elə həqiqətdir ki, bəzən adam öz həyatını qorumaq üçün təqsiri olmayan başqa bir adamı da öldürmüşdür. Bütün insanların rifahı üçün can yandıran qanunlar buna yol verirsə, onda hamıya, xüsusilə bizə layiq deyilmi ki, heç kəsə zərər yetirmədən ,öz həyatımızı qorumaq üçün əlverişli tədbirlər görək? Mən bizim bu gün səhərki hərəkətimizi, həm də bu günlərdə tutduğunuz işləri düşünəndə, nə barədə və necə söhbət etdi-yimizi fikirləşəndə yəqin edirəm, siz də mənim kimi yəqin edirsiniz ki, bizim hər birimiz özünə bir şey olacağından qorxur. Məni təəccübləndirən bu deyil; məni təəccübləndirən odur ki, biz bir qadın kimi tez mütəəssir olduğumuz halda, qorxduğumuz şeyə qarşı heç bir əks-tədbir axtarmırıq. Mənə elə gəlir ki, biz burada elə bil bir şey üçün yaşayırıq: sanki biz qəbiristanlığa nə qədər meyit aparıldığının şahidi olmaq, ya sayı heç dərəcəsinə enən buradakı rahiblərin müəyyən edilən vaxtda dua oxuyub-oxumadıqlarını eşitmək, öz paltarımızla bura gələn adamlara müsibətimizin keyfiyyətini və kəmiyyətini sübut etmək istəyirik və ya bunu etməyə borcluyuq. Biz buradan çıxanda, meyitlərin və xəstələrin necə aparıldığını, vaxtilə tutduqları pis iş üstündə ictimai qanunlar hakimiyyəti tərəfindən sürgün edilən adamların indi şəhərdə qəzəblə vurnuxduğunu görürük, onlar sanki qanunu ələ salmaq istəyirlər, çünki bu qanunları yerinə yetirən adamların öldüyünü, ya xəstələndiyini bilirlər; görürük ki, şəhərin bekkin deyilən, bizim qanımızı içən tör-töküntü hər yerdə miniklə, ya piyada avara-avara dolaşaraq, bizim əzabımızı artırır, oxuduğu həyasızcasına nəğmələrlə bizi bu müsibət içində məzəmmət edir. Biz ayrı bir şey deyil, ancaq bu sözləri: eşidirik: filankəslər öldülər, filankəslər də ölürlər; biz hər yerdə, – o yerdə ki, adam qalmışdır, – şikayətli ağlayış səsi eşidirik. Evə qayıdanda (bilmirəm sizinlə də belə bir şey olurmu) böyük bir ailədən öz qulluqçumdan başqa ayrı bir adam görmədikdə, bədənim tir-tir əsir, başımın tükləri biz-biz durur, hara getsəm, harada dayansam, onların xəyalı mənim tanıdığım simada deyil, məni vahiməyə salan qorxunc bir şəkildə gözümə görünür; onların nə üçün belə şəklə düşdüyü də məlum deyil. Buna görə mən burada da, başqa yerdə də, evdə də özümü pis hiss edirəm, xüsusilə mənə elə gəlir ki, burada bizdən başqa, bizim kimi, damarlarında qan axan, hazır sığınacaq yeri olan heç kəs qalmamışdır. Mən tez-tez adamlar haqqında (əgər hələ də adam qalıbsa) belə şeylər eşidirdim: onlar abırla abırsızlıq arasında olan fərqə əhəmiyyət verməyərək, ancaq öz ehtiraslarını əsas tutaraq, təklikdə ya cəmiyyət içində gecə-gündüz o şeyləri edirlər ki, bu, onlara daha çox ləzzət verir. Həm də, ancaq sərbəst adamlar deyil, monastırda yaşayanlar da bu fikrə gəlmişlər ki, başqalarının etdiyini onlar da edə bilər, ,bu, onlara da layiqdir, buna görə itaət etmək andını pözaraq, cismani kefə qurşanmışlar, pözğun və əxlaqsız olmuşlar, ümid edirlər ki, bu yol ilə canlarını ölümdən qurtara bilərlər. Əgər vəziyyət belə isə (belə olduğu da göz qabağındadır), onda biz burada nə edirik? Nə gözləyirik? Nəyin arzusundayıq? Niyə biz, şəhərin başqa adamlarına görə, canımıza belə etinasızlıq və laqeydlik göstəririk. Biz özümüzü daha qiymətsizmi hesab edirik, ya da bizim canımız bədənimizə başqalarının canından daha möhkəm zəncirlə bağlanmışdır, bizə zərər yetirə bilən şeylərdən özümüzü qorumağa bizim ehtiyacımız yoxdur? Biz yanılırıq, öz-özümüzü aldadırıq: əgər belə düşünürüksə, bu bizim ağılsız olduğumuzu göstərmirmi? Bunu sübut etmək üçün, o amansız yoluxucu xəstəliyin nə qədər və neçə cavan oğlanlar, qadınlar "apardığını yada salmaq kifayətdir. Biz qorxaqlıq ya qayğısızlıq üzündən düşə biləcəyimiz vəziyyətdən, əgər istəsək, müxtəlif yollarla uzaqlaşa bilərik, buna görə də mən bir şey düşünürəm və bunu yaxşı tədbir hesab edirəm (bilmirəm siz mənim fikrimə şərik olacaqsınızmı): gəlin biz, ölümdən də pis hallardan uzaqlaşmaq üçün necə varıqsa, elə də şəhəri buraxıb, abırla şəhər ətrafındakı malikanələrə gedək, – bizim hər birimizin çoxlu malikanəmiz vardır. Orada heç bir hərəkətlə ağıl dairəsindən kənara çıxmayıb mümkün edə biləcəyimiz əyləncəyə, kefə və şənliyə başlayaq, bunu bizdən əvvəl etmişlər, indi də bir çoxları edirlər. Orada quşlar nəğmə oxuyur, yaşıl dərələr və tənələr, dəniz kimi dalğalanan zəmilər, min cür ağac görünür, səma orada daha aydındır, onun bizə qəzəbi tutsa da, əbədi gözəlliyini bizdən gizlətmir, bunlar bizim şəhərin çılpaq divarlarından çox-çox gözəl-dir. Hava o yerlərdə daha sərindir, belə bir zamanda həyat üçün lazım olan şeylər orada boldur, pis şeylər azdır. Orada kəndlilər şəhər camaatı kimi ölsələr də, xoşa gəlməyən təsirlər az olur, ona görə az olur ki, evlər də, camaat da şəhərdəkinə nisbətən azdır. Bir də ki, biz, əgər yanılmıramsa, heç kəsi atıb getmirik, əksinə, biz özümüzü doğrudan da tərk edilmiş hesab edə bilərik, çünki qohum əqrəba-mızdan ölənlər olmuş, qalanları da ölümdən qorxaraq, bizi fəlakət içində qoyub getmişlər, elə bil ki, biz onlara yadıq. Bu qayda ilə, biz buradan getsək, heç kəs bizi məzəmmət edə bilməz, getməsək, başımıza pis işlər gələ bilər, müsibətə düşərik, bəlkə də lap ölərik. Buna görə siz bu fikri düzgün hesab etsəniz, güman edirəm ki, biz yaxşı və ləyaqətli bir iş tutarıq: qulluqçularımızı çağırarıq, onlara buyruq verərik ki, lazımi şeyləri götürüb, bizim ardımızca gəlsinlər. Şəhərdən gedərik, vaxtımızı bir gün bir yerdə, o biri gün başqa yerdə keçirərik, vaxta görə könlümüz istəyən kimi əylənərik, kef çəkərik; tanrının bu müsibətə necə əncam çəkəcəyini görənə kimi (ölüm bundan tez üstümüzü almasa), bu qayda ilə yaşayarıq. Yaddan çıxarmayın ki, bizim buradan abırla çıxıb getməyimiz, bir çoxlarının burada qalıb nalayiq şəkildə vaxt keçirməsindən çox yaxşıdır.

O biri xanımlar Pampineyanı dinlədikdən sonra onun məsləhətini bəyəndilər, həm də dediklərinə qüvvət vermək üçün necə gedəcəkləri haqqında öz aralarında danışmağa başladılar, elə bil ki, buradan çıxan kimi yola düşəcəkdilər. Lakin çox düşüncəli bir qadın olan Filomena dedi: – Pampineyanın söylədiyi çox yaxşı sözdür, ancaq siz çox tələsirsiniz, belə tələsmək olmaz. Unutmayın ki, biz qadın xeylağıyıq, aramızda elə bir qadın yoxdur ki, o, qadınların ancaq öz ağlı ilə yaşamasının, kişilərin nəzarəti olmadan öz işlərini yoluna qoymasının nə demək olduğunu bilməsin. Biz qadınlar dalaşqanıq, qorxağıq, hər şeyə şübhə edirik; buna görə də mən çox qorxuram ki, özümüzə başqa bir rəhbər götürməsək, bizim bu cəmiyyətimiz çox tez dağılar; bu da bizim şərəfimizə böyük xələl gətirər. Buna görə, işə başlamazdan əvvəl yaxşı fikirləşmək lazımdır.– Yeliza dedi ki, doğrudur, kişi qadının başçısıdır, kişilərin rəhbərliyi olmadan bizim, başladığımız işlər çox az halda yaxşı nəticə verir. Biz axı belə kişini haradan tapaq? Hamımız bilirik ki, bizim qohum-əqrəbanın çoxu ölmüşdür, sağ qalanlar da dəstə-dəstə yığışıb başqa yerlərə qaçırlar, onların harada olduğunu da bilmirik; onlar da bizim qaçdığımız şeydən qaçırlar. Kənar adamı dəvət etmək yaxşı olmaz, buna görə, əgər işimizin yaxşı getməsini istəyiriksə, elə bir yol tapmalıyıq ki, sonra şənlik və dinclik axtardıgımız yerdə biabır olub xəcalət çəkməyək.

Xanımlar bu qayda ilə söhbət edərkən, kilsəyə üç cavan oğlan girdi, bunlardan ən cavanının yaşı iyirmi beşdən az olmazdı; nə zamanın müsibəti, nə dostlarının, ata-analarının, qohumlarının ölümü, nə də ölüm qorxusu onların qəlbində sevgi odunu nəinki söndürməmişdi, bunu heç soyutmamışdı da. Onlardan birinin adı Pamfilo, ikincisinin adı Filostrato, üçüncüsünün də adı Dioneo idi. Onlar şən, güşad və oxumuş adamlardı. İndi isə, belə bir ümumi qarışıqlıq içində, ən böyük təsəlli olaraq, öz sevgililərini axtarırdılar, onları da təsadüfən bu yeddi xanımın içərisində tapdılar. O biri xanımların da bir neçəsi gənclərdən bəzisinin qohumu çıxdı. Xanımlar onları daha əvvəl gördülər, buna görə Pampineya gülümsəyərək dedi: – Tale bu ağıllı və ləyaqətli gəncləri bizim yanımıza göndərməklə, görünür, işimizdə bizə kömək etmək istəyir; onlar bizim rəhbərimiz və xidmətçimiz olar,– əgər biz onları bu vəzifəyə götürməkdən imtina etməsək. – Utandığından Neifilanın üzü qızardı, çünki o, cavanlardan birini sevirdi; dedi ki: – Aman allah, Pampineya, bir fikirləş gör nə deyirsən! Mən yəqin bilirəm ki, onlardan heç birinə yaxşı sözdən başqa ayrı söz demək olmaz, mən onları bundan da böyük işə yararlı hesab edirəm, elə düşünürəm ki, onların məclisi ancaq bizim üçün deyil, bizdən daha gözəl, daha ləyaqətli qızlar üçün xoş və hörmətli bir məclis olardı. Bu qızlardan bəzisini onlar sevirlər, bu, hamıya məlumdur. Qorxuram ki, onları özümüzlə götürsək, nə bizim, nə onların təqsiri olmadan, bizim haqqımızda pis-pis sözlər yayılsın, ya da bizi məzəmmət eləsinlər. – Onda Filomena dedi: – Bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur, biz namusla yaşayaq, heç bir vicdan əzabı çəkməyək, qoy nə deyirlər desinlər, tanrı və həqiqət bizi müdafiə edər. Onlar getməyə razılıq versə, biz doğurdan da, Pampineya kimi, deyə bilərik ki, tale bizə kömək etmək istəyir.

O biri qızlar bu sözləri eşitdikdən sonra sakit oldular. Hamının razılığı ilə bu qərara gəldilər ki, cavan oğlanları çağırıb, öz fikirlərini onlara desinlər, xahiş etsinlər ki, iltifat buyurub onlarla bərabər yola çıxmağa razı olsunlar. Qərardan sonra bircə kəlmə də söz söyləmə-dilər, Pampineya yerindən qalxıb, cavanlara sarı getdi. Cavanlar ayaq üstə durub, onlara baxırdılar. Pampineya oğlanlardan birinin qohumu idi. Cavanları açıq ürəklə salamlayaraq, öz fikrini söylədi, hamının adından xahiş etdi ki, təmiz və qardaşcasına bir niyyətlə onlarla getməkdən imtina etməsinlər. Cavanlar əvvəl elə bildilər ki, onları ələ salırlar, lakin Pampineyanın ciddi danışdığını yəqin etdikdən sonra razı olduqlarını həvəslə bildirdilər, işi ləngitməmək üçün, yola çıxmaqdan ötrü nə edəcəklərini danışıb müəyyən etdilər. Onlar bütün lazım olan şeyləri hazırlamaq buyruğunu verdilər, getmək istədikləri yerə xəbərdarlıq etmək üçün qabaqcadan adam göndərdilər, özləri də ertəsi gün səhər, çərşənbə günü, dan yeri ağaranda, xanımlar bir neçə qulluqçu ilə, üç cavan oğlan da üç xidmətçi ilə şəhərdən çıxıb, yola düşdülər; iki mildən çox yol getməmiş, əvvəlcə razılaşdıqları və ilk dəfə qalacaqları yerə gəlib çatdılar. Bu yer yoldan bir az kənarda, kiçik bir tənənin üstündə idi və ürəkaçan yaşıl kollarla, bitkilərlə dolu idi. Tənənin başında gözəl bir imarət yüksəlirdi. Onun qəşəng salonları, otaqları, açıq eyvanları, böyük və gözəl həyəti vardı, gözəl şəkillərlə zinətləndirilmiş bu salonlar və otaqlar həm ayrılıqda, həm də ümumilikdə çox qəşəngdi. Hər tərəfdə talalar, gözəl bağlar, sərin sulu quyular, yaxşı şərabla dolu zirzəmilər vardı. Şərablar mötədil va təvazökar həyat keçirən xanımlardan daha çox, şərabdan başı çıxan kişilərə yaraşırdı. Xanımlar və cavan oğlanlar gəlib hər yeri təmiz gördülər, bu onların çox xoşuna gəldi. Yataqlar hazırlanmışdı, hər tərəfə, ilin bu vaxtında bitən çiçək və qamış döşənmişdi. Hamı gəlib oturandan sonra, guşadlığı və məzəli danışığı ilə başqalarından fərqlənən Dioneo xanımlara dedi: – Bizim hamımızı bura biz kişi-lərin zirəkliyindən daha çox, sizin ağlınız gətirmişdir. Bilmirəm siz öz fikirlərinizdə nə edəcəkdiniz, mən isə öz fikirlərimi, bir qədər əvvəl sizinlə bərabər şəhərdən çıxanda, şəhər qapılarının o tərəfində qoydum. Buna görə ya mənimlə bərabər şənlik etməyə, qəhqəhə ilə gülməyə, nəğmə oxumağa hazırlaşın (əlbəttə, sizə layiq olan şəkildə), ya da məni buraxın, bədbəxtlik üz verən şəhərə, öz fikirlərimin yanına gedim. – Pampineya da gülə-gülə ona dedi, – sanki o da fikirlərini özündən rədd etmişdi: – Dioneo, sən çox gözəl dedin; biz günlərimizi şən keçirəcəyik, biz başqa səbəbə görə qəm-qüssədən qaçıb bura gəlməmişik. Mənim başladığım söhbət nəticəsində belə xoş bir məclis düzəldi, lakin hədd-hüdud bilməyən şeylərin ömrü az olduğundan, mən istərdim ki, bizim şənliyimiz uzun zaman davam etsin, buna görə, zənnimcə, biz mütləq bir şeylə razı-laşmalıyıq: aramızda bir nəfər başçı olmalıdır, biz ona, bir rəis kimi, hörmət etməliyik, onun sözünə qulaq asmalıyıq, onun da bütün fikri, ancaq bizim şən yaşamağımıza doğru yönəldilməlidir. Lakin bu işin həm yükünü, həm də hörmətin ləzzətini duymaq üçün, seçilən adama da heç kəsin həsəd aparmaması üçün, elə güman edirəm ki, bizim hər birimiz, növbə ilə, hər gün, bu yükü, həm də şərəfi öz üzərinə götür-məlidir. Birinci başçı qoy bizim hamımız tərəfindən seçilsin; o birilər, axşam yaxınlaşanda, o gün başçılıq edən adamın mülahizəsi ilə təyin edilməlidir. Təyin edilən adam hər şeyi düzəldib yoluna qoymalı, başçı olduğu gündə bizim qalacağımız yeri, dolanacağımızı özü istədiyi kimi müəyyənləşdirməlidir.

Pampineyanın bu sözü hamının son dərəcə xoşuna gəldi, o, bir səslə, ilk gün üçün sədr seçildi. Filomena söhbət zamanı bir neçə dəfə eşitmişdi ki, dəfnə ağacı yarpaqları hörmət əlamətidir, kim ona layiq görülsə, böyük şərəfdir; buna görə tez dəfnə ağacına sarı yüyürdü, bir neçə xırdaca budaq qoparıb, gözəl bir çələng hördü, gətirib Pampineyanın başına qoydu. O vaxtdan, bu on adamın məclisi davam edənə qədər bu çələng hər gün kral hakimiyyəti, başçılıq əlaməti oldu.

Pampineya kraliça olduqdan sonra hamının susmasını tələb etdi, üç cavan oğlanın xidmətçilərini, özünün də dörd qulluqçusunu çağırtdırdı, ümumi sakitlik içində dedi: – Bizim cəmiyyətin nizam-intizam və zövq-səfa məsələsində necə müvəffəqiyyət əldə edib abırla yaşaması, arzu etdiyimiz qədər davam etməsi üçün ilk dəfə, sizə nümunə olaraq, bu tədbiri görürəm: birinci, Dioneonun xidmət-çisi Parmenonu yavər təyin edirəm, nökər-naiblə, yemak işləri ilə o məşğul olmalıdır. Pamfilonun xidmətçisi Siris qoy bizim xərclə-rimizə baxsın, xəzinədarımız olsun, Parmenonun əmrini yerinə yetirsin. Tindaro da Filostratonun və o birisi iki oğlanın otaqlarına baxmalıdır, bu da o zaman olmalıdır ki, onun yoldaşları öz vəzifələ-rini yerinə yetirdiklərindən, bu işlə məşğul ola bilməyəcəklər. Mənim qulluqçum Miziya və Filomenanın qulluqçusu Liçiska həmişə mətbəx işi görəcək, Parmenonun tapşırdığı xörəkləri diqqətlə hazırlayacaqlar. Lauretta ilə Fyammettanın qulluqçuları Kimera və Stratiliya, mənim əmrimə əsasən, xanımların otaqlarını yığışdıracaq, harada olsaq, oranın təmizliyini gözləyəcək. Ümumiyyətlə, bizə hörmət bəsləyən adamlara bizim belə bir tələbimiz var, onlara öz arzumuzu bildiririk: kim hara getsə, haradan qayıtsa, nə eşitsə, nə görsə, bizə kənardan şad xəbərdən başqa ayrı bir xəbər gətirməsin. – Pampineyanın verdiyi bu qısa əmr hamının xoşuna gəldi. Sonra o ayağa, qalxıb, fərəhlə dedi: – Burada yaxşı bağlar, talalar, gözəl yerlər var; qoy hamı kefi istədiyi kimi gəzib-dolansın, ancaq saat üç olan kimi hər kəs qayıdıb öz yerinə gəlsin, elə olsun ki, sərinkən nahar edə bilək.

Yeni kraliça bu şən cəmiyyəti buraxdıqdan sonra cavanlar və gözəl xanımlar xoş şeylərdən danışa-danışa, qopardıqları budaq-lardan çələng hörə-hörə, ürəkaçan nəğmələr oxuya-oxuya bağda gəzdilər. Kraliçanın müəyyən etdiyi vaxtda evə qayıtdılar, əmin oldular ki, Parmeno doğrudan da öz vəzifəsini can-başla yerinə yetirmişdir, çünki aşağı mərtəbənin salonuna girəndə gördülər ki, stollara ağappaq süfrələr salınmışdır, qədəhlər gümüş kimi parılda-yır, hər yer meşə gavalısı çiçəkləri ilə doludur. Kraliçanın əmri ilə əl yumağa su verdilər, əllərini yuduqdan sonra hamı gedib Parmeno-nun təyin etdiyi yerdə oturdu. Yaxşı hazırlanmış xörəklər, əla şərab gətirdilər. Üç xidmətçi vaxt itirmədən, dinməz-söyləməz süfrə başındakı adamlara qulluq etməyə başladı. Hər şey yaxşı olduğun-dan, səliqə ilə düzəldiyindən, hamı daha artıq nəşələndi; xoş zarafatla, gülə-gülə nahar elədilər. Süfrəni yığışdırdıqdan sonra kraliça buyruq verdi ki, çalğı alətlərini gətirsinlər. Bütün xanımlar və gənclər oynaya bilirdi, bəziləri də çalmağı, oxumağı bacarırdı. Kraliçanın əmri ilə Dioneo rubabı, Fyammetta violanı götürdü, yaxşı bir oyun havası çaldılar. Kraliça qulluqçuları nahar eləməyə gön-dərdi, o biri xanımlar və iki cavan oğlanla dairə vurub, yavaş-yavaş dövrələmə rəqs etməyə başladı. Rəqsi qurtardıqdan sonra gözəl, şən nəğmələr oxudular. Bu qayda ilə vaxtlarını keçirdilər, kraliça öz mülahizəsinə görə, dincəlmək vaxtının gəldiyini görüb, hamını azad etdi. Cavanlar öz otaqlarına getdilər. Onların otağı xanımların otağın-dan kənarda idi. Gəlib gördülər ki, qəşəng yataqlar hazırlanmışdır, otaqlar, salon kimi, gül-çiçəklə doludur. Xanımlar da gedib paltar-larını çıxardılar, uzanıb dincəldilər.

Saat doqquz olan kimi kraliça yerindən qalxdı, o biri xanımları da, cavanları da oyatdı, dedi ki, gündüz çox yatmaq zərərdir. Sonra hamısı hündür, yaşıl otlu talaya getdi; buraya gün düşmüşdü. Xəfif, xoş külək əsirdi, hamı kraliçanın əmri ilə yaşıl ot üstündə dövrələmə oturduqdan sonra kraliça dedi: – Görürsünüz ki, gün hələ çox yuxarı-dadır, hava da bərk istidir, zeytun ağaclarından ancaq cırcıramaların səsi gəlir. Belə istidə bir yerə getmək, heç şübhəsiz, axmaqlıq olardı. Bura sərindir, yaxşıdır, şahmatımız, damamız var, kimin könlü hansını istəyirsə, oynayıb əylənə bilər. Lakin mənim fikrimə şərik olmaq istəsəydiniz, biz günün isti vaxtını şahmat ya dama oyunu ilə deyil, hekayə söyləməklə keçirərdik, çünki oynayanlardan bəzisinin istər-istəməz ovqatı təlx olacaq, o biriləri də, ya oyuna baxanlar da elə bir ləzzət almayacaqlar, amma bir nəfər hekayə söyləsə, hamını əyləndirə bilər. Sizin hər biriniz bir hekayə söyləyənə kimi gün qüruba enər, hava sərinləşər, biz də könlümüz istəyən yerə gedib əylənə bilərik. Mənim təklif etdiyim şey xoşunuza gəlsə (mən sizin arzunuzu yerinə yetirməyə hazıram), biz belə də edərik; gəlməsə, onda qoy axşama kimi hərə öz istədiyini eləsin. – Xanımlar da, kişilər də hekayə söyləməyin tərəfdarı oldular. Kraliça dedi: – Bu ki sizin xoşunuza gəldi, mən belə bir qərara gəlirəm: bu birinci gündə hər kəs nəyi münasib gördü, o barədə sərbəst danışa bilər. – Sonra sağ tərəfində oturan Pamfiloya sarı dönüb, hekayə söyləməyi ondan xahiş etdi. Pamfilo əmri eşidib, hamının diqqəti qarşısında sözə başladı.




BİRİNCİ HEKAYƏ




Ser Çappelletto yalan etirafı ilə mömin rahibi aldadıb ölür. Sağlığında alçaq olan bu adam öləndən sonra müqəddəs hesab edilir və San Ciap-pelletto adını alır.


Əziz xanımlar! İnsan hansı işə girişsə, o gərək bu işi bütün varlığı yaradanın ecazkar və müqəddəs adı ilə başlasın. Buna görə, birinci olaraq söhbətə başlamaq mənim üzərimə düşdüyündən, mən də yaradanın gözəl işlərindən birini nəzərə alıb, danışmaq istəyirəm; bunu eşitməklə, qoy bizim ona olan ümidimiz, sarsılmaz bir zəmin üzərində qərar tutmuş kimi, möhkəmlənsin, onun adı hər gün dilimizdə mədh olunsun. Məlumdur ki, bütün zaman daxilində yaşayanlar müvəqqəti və fanidir, onların başı öz-özünə, qəmə, müsibətə, zəhmətə qarışmışdır, onlar hədsiz-hesabsız təhlükəyə məruz qalırlar; tanrı öz xüsusi mərhəməti ilə bizə bu qədər qüvvət və tədbir verməsəydi, biz, bu varlıq içərisində yaşadığımız, onun bir hissəsi olduğumuz halda, bu təhlügələrə nə tab gətirər, nə də onlar-dan canımızı qurtara bilərdik. Elə düşünülməsin ki, tanrının bu mərhəməti bizə tutduğumuz yaxşı işlərə görə verilir və bizim aramızda bərqərar olur; xeyr, tanrının mərhəməti bizə onun şəfqətli olmasına görə, həm də həyatda bizim kimi fani olan, lakin tanrının hökmünü yerinə yetirən, öləndən sonra tanrı ilə bərabər əbədi və müqəddəs olan şəxslərin duasına görə verilir. Onlar öz təcrübə-lərindən bizim zəif olduğumuzu bilirlər; biz onlara bir müdafiəçi kimi müraciət edib yalvarır, dərdimizə əlac edilməsini xahiş edirik, çünki bəlkə də onlar cəsarət edib bizim dualarımızı tanrı kimi bir hakimə yetirə bilərlər. Allahın mərhəmətini biz bir şeydən daha artıq yəqin edirik. Onun nə niyyətdə olması sirrinə biz öz fani nəzərimizlə nüfuz edə bilmədiyimizdən, çox vaxt arada gəzən söz-söhbətə uyaraq, tanrının əzəməti qarşısında elə bir müdafiəçi seçirik ki, o özü tanrı tərəfindən həmişəlik pislənmişdir; buna baxmayaraq, allah, onun üçün sirr deyilən şey yoxdur, – dua edənin nadanlığından, ya pislənməsindən daha çox, onun təmiz ürəklə dua etməsinə diqqət yetirir, onu dinləyir, sanki bu adam onun qarşısında nicat tapmağa layiq görülmüşdür. İndi sizə söyləmək istədiyim hekayədə bu şeylər aydın olacaqdır: mən tanrı hikməti cəhətdən deyil, insan anlayışı nöqteyi-nəzərindən «aydın» deyirəm.

Deyirlər ki, varlı və adlı-sanlı tacir Muşyatto Fransezi kavaler olduqdan sonra, papa Bonifatsinin dəvəti və təhriki ilə fransız kralının qardaşı Torpaqsız Karl ilə bir yerdə Toskanaya getmək istəyəndə görür ki, işləri bəzi yerdə yaman dolaşmışdır, – tacirlərin işində belə hallar az olmur, – onları tezliklə düzəldib yoluna qoymaq asan olmayacaq, bu qərara gəlir ki, işlərini idarə etməyi bir neçə adama tapşırsın. O bütün işlərini sahmana salsa da, bir məsələdə şübhəli qalır: haradan elə adam tapsın ki. bir neçə burqundiyalıdan borcunu ala bilsin?! Bu şübhə əsassız deyildi. Muşyatto bilirdi ki, burqundiyalılar çox dalaşqan, yaramaz, sözlərinin üstündə durmayan adamlardır; o elə bir hiyləgər, xain adam təsəvvür edə bilmirdi ki, onu arxayınlıqla burqundiyalıların hiyləgərliyinə, xainliyinə qarşı qoya bilsin. Bu məsələ haqqında çox düşündü, axırda onun yadına pratolu ser Çepparello adlı bir adam düşdü. Çepparello Parisdə tez-tez onun yanına gələrdi. O balacaboy bir adamdı, təmiz geyinərdi. Fransızlar Çepparello sözünün mənasını bilmədiklərindən, elə zənn edirdilər ki, bu elə onların dilində olan chapel, yəni çələng deməkdir, buna görə ona capello deyil, Ciappelletto dedilər, çünki yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, onun boyu balaca idi. Hər yerdə onu Çappelletto adı ilə tanıyırdılar. Amma çox az adam onun Çepparello olduğunu bilirdi. Bu Çappelletto özü notarius idi; onun yazdığı əqdnamələrdən (belə, əqdnamələr az idi) bircəsi saxta olmasaydı, bunu o özü üçün böyük rüsvayçılıq hesab edərdi. O, yaxşı pul alıb doğru əqdnamə yazmaqdansa, pulsuz saxta əqdnamə yazmağı üstün tutar, bunu həvəslə yazardı. Xahiş edildi, edilmədi, yalandan məmnuniyyətlə şahid durardı. O zaman Fransada and içməyə çox inanardılar, Çappelletto üçün yalandan and içmək su içmə kimi şeydi. Hansı bir işdə onu çağırıb tələb etsəydilər ki: vicdanla düzünü de, o belə işlərin hamısını dələduzluqla udardı. Dostlar, qohumlar, tanışlar arasında nifaq, ədavət, qalmaqal salmağa çalışar, bundan həzz alardı; onun bu hərəkətləri nə qədər çox bədbəxtliyə səbəb olsaydı, bundan bir o qədər xoşlanardı. Onu adam öldürməyə, ya başqa pis bir işdə iştirak etməyə çağırsaydılar, məmnuniyyətlə gedərdi, bundan boyun qaçırmazdı, çox vaxt da özü adamları məm-nuniyyətlə vurub şikəst edər, öldürərdi, heç şeyin üstündə allahı, müqəddəs adamları yaman söyərdi, çünki çox acıqlı idi. Kilsəyə getməzdi, kilsə mərasimi və ayinlərini pis-pis sözlərlə ələ salardı, güya onların heç bir əhəmiyyəti yox imiş. Lakin meyxanalara və başqa nalayiq yerlərə həvəslə gedərdi. İt selbə xoşlamadığı kimi, onun da qadınlardan xoşu gəlməzdi; bunun əksini təşkil edən yaramazlıqdan, başqa əxlaqsız adamlardan daha çox həzz alardı. Mömin bir adam sakit vicdanla sədəqə verən kimi, o da belə sakit vicdanla oğurluq edər, adam söya bilərdi. Yaman qarınqulu idi, əyyaşdı, bu, çox vaxt onun özünə zərər yetirərdi, onu rüsvay edərdi; yaman da qumarbazdı, kartbasandı, aşıqatandı. Onun üçün daha niyə söz sərf edək? Ondan pis adam bəlkə heç dünyaya gəlməmişdi. Messer Muşyattonun tutduğu mövqeyi və nüfuzu uzun zaman bu adamın pis fırıldaqlarının üstünü örtmüşdü, buna görə Çappellet-tonun çox vaxt təhqir etdiyi adamlar da, təhqir etməkdə davam etdiyi məhkəmə də onu cəzasız buraxardı. Messer Muşyatto ser Çepparel-lonun həyatına yaxşı bələddi, buna görə Çepparello yadına düşəndə, xəyalına gəldi ki, dələduz burqundiyalıların qabağına çıxarmaq üçün elə belə adam lazımdır. Onu çağırtdırıb dedi: «Ser Çappelletto, sən bilirsən ki, mən buradan tamam gedirəm, ancaq mənim yalançı burqundiyalılarla həll olunmamış məsələm var: onlar mənə pul borcludurlar, bu borcu almaq üçün səndən münasib adam görmürəm. İndi sənin bir işin yoxdur, bunu boynuna götürsən, söz verirəm ki, məhkəmənin sənə olan münasibətini yaxşılaşdıraram, nisyədən yığdığın pulun da xeyli hissəsini sənə verərəm». Ser Çappellettonun doğrudan da işi yox idi, həm də bu dünyanın nemətlərindən çox da zəngin deyildi. Uzun zaman onun köməyi və sığınacağı olan adamın buradan gedəcəyini görüb, bəlkə də zərurət qarşısında qalaraq, o saat razı oldu, dedi ki, məmnuniyyətlə bu işi yerinə yetirər. Bununla da söhbəti qurtardılar. Ser Çappelletto messer Muşyattonun vəkalət-naməsini, həm də kral tövsiyənaməsini alıb, messer Muşyattodan sonra Burqundiyaya getdi. Burqundiyada onu tanıyan yox idi. O öz təbiətinin əksinə olaraq, yumşaqlıqla və dostcasına nisyəni yığmağa və başqa işlərini görməyə başladı, sanki axıra yaxın o öz xasiyyətini büruzə verməmək fikrində idi. Ser Çappelletto sələmçiliklə məşğul olan iki florensiyalı qardaşın evində qalırdı. Onlar messer Muşyat-toya görə ona hörmət edirdilər. Ser Çappelletto öz işi ilə məşğul ikən xəstələndi. Florensiyalı qardaşlar dərhal həkim dalınca adam göndərdilər, həm də ona baxmaq üçün adam çağırtdırdılar, onun sağalmasından ötrü lazım olan hər şeyi elədilər. Lakin bunun köməyi olmadı, çünki ser Çappelletto qocalmışdı, özü də pözğun həyat keçirmişdi; onun halı gündən-günə xarablaşırdı, həkimlər deyirdilər ki, ,bu xəstəlikdən o sağalmayacaq. Florensiyalı qardaşlar bundan çox qəmgin oldular. Bir gün onlar ser Çappellettonun yatdığı otağın yanında belə söhbət edirdilər: «Biz nə edək? Bu, əngəl işdir: xəstə adamı evdən qovmaq böyük biabırçılıq olardı, həm də bunu başqa cür başa düşərlər, biz onu yaxşı qəbul etdik, sonra da həkim gətirtdik, ona baxmaq üçün adam tutduq, – bunu hamı görmüşdü. İndi də birdən görəcəklər ki, ölüm halında olan bu adamı evdən qovuruq, axı bu vəziyyətdə o bizə heç bir pislik edə bilməzdi. Həm də o elə əclaf adamdır ki, günahlarını etiraf etməyəcək, dini ayini yerinə yetirmə-yəcək. Belə ölsə, heç bir kilsə onun cənazəsini. qəbul etməyəcək, onu it kimi çalaya atacaqlar. Günahlarını etiraf etsə də, onun o qədər dəhşətli günahı var ki, bu etirafın heç əhəmiyyəti olmayacaq, çünki elə bir rahib, ya keşiş tapılmaz ki, onun bu günahlarını bağışlat-mağa razı olsun. Günahları bağışlanmadığından, onu hər halda çalaya atacaqlar. Şəhər camaatı sələmçilik peşəsi üstündə həmişə bizi yamanlayır; bunu mürüvvətsiz bir iş hesab edirlər, əllərinə fürsət düşsə, bizim var yoxumuzu talan etməkdən də çəkinməzlər. Belə bir hadisə baş versə, onlar bizim üstümüzə qalxıb, çığıra-çığıra deyəcəklər: «Bu Lombardiya köpəklərinə aman. verməyin, onları kilsəyə də qoymayın!» Sonra evimizin üstünə cumacaqlar, bəlkə dövlətimizi qarət etdilər, bizi lap öldürə də bilərlər. Hər halda ser Çappelletto ölsə, bizim üçün pis olacaq».

Yuxarıda dediyim kimi, ser Çappelletto, onların söhbət etdiyi yerdən uzaqda deyildi, bir də ki, xəstələr çox vaxt yaxşı eşidirlər; ser Çappelletto deyilən sözlərin hamısını eşitdi, bu iki qardaşı yanına çağırtdırıb dedi: «Mən istəmirəm ki, siz mənim üçün narahat olasınız və mənim ucbatımdan zərər çəkəsiniz. Mən sizin söhbətinizi eşitdim. Əminəm ki, iş sizin güman etdiyiniz kimi olsa, elə sizin düşündü-yünüz şeylər də baş verəcək. Amma belə olmayacaq. Sağlığımda mən allahı o qədər təhqir etmişəm ki, ölüm ayağında, cəmisi bir saatın içində bunu eləsəm də, günahım bundan nə artacaq, nə də əskiləcək. Buna görə sərəncam verin, mənim yanıma müqəddəs, yaxşı, – əgər beləsi varsa, – bir rahib gətirsinlər. Qoyun mən bildiyimi eləyim: sizin də işinizi, öz işimi də elə düzəldərəm ki, razı qalarsınız». Florensiyalı qardaşlar buna böyük ümid bəsləməsələr də, bir monastıra gedib, evlərində xəstə yatan bir lombardiyalının günaһını bağışlatmaq üçün müqəddəs, ağıllı bir rahib istədilər, onlara, öz һəyatı ilə başqalarına nümunə ola bilən, Əһdi-ətiqi və Əһdi-cədidi yaxşı bilən, bütün şəһər əһlinin böyük və xüsusi һörmətini qazanmış müqəddəs, çox möһtərəm, qoca bir rahib verdilər. Florensiyalı qardaşlar rahibi evlərinə gətirdilər. Rahib, ser Çappellettonun yatdığı «otağa girib, xəstəyə yaxınlaşdı, açıq qəlblə ona təsəlli verdi, sonra onun son etirafından nə qədər keçdiyini soruşdu. Ser Çappelletto ömründə günahlarını etiraf etməmişdi. Dedi ki: «Ata, adətən mən һəftədə һeç olmasa bir dəfə, elə һəftə də olardı ki, bir neçə dəfə günaһımı etiraf edərdim, ancaq indi bir һəftədir xəstələnmişəm, keşişin yanına etirafa getməmişəm, xəstəlik mənim başıma belə müsibət gətiirib!» Rahib dedi: «Yaxşı eləmisən, oğlum, sonralar da belə edərsən: görürəm ki, mən səndən az söz soruşmalı olacağam, az şey də eşidəcəyəm, çünki sən tez-tez gedib günaһlarını etiraf etmisən». Ser Çappelletto dedi: «Elə söylə-məyin, müqəddəs ata, mən günahlarımı tez-tez etiraf etsəm də, anadan olan gündən ta indiyə kimi işlədiyim günaһların bağışlanmasını nəzərdə tutmuşam; buna görə, şərafətli ata, xaһiş edirəm, məndən һər barədə elə müfəssəl soruşun ki, elə bil mən ömrümdə günaһlarımı etiraf etməmişəm. Xəstə olduğuma baxmayın: mən, xilaskarımın öz qiymətli qanı ilə satın aldığı ruһumu məһv edə bilən bir iş tutmaqdansa, cismimə xətər yetirməyi üstün tuturam». Bu söz müqəddəs atanın çox xoşuna gəldi, onun mömin olmasına bir sübut kimi göründü. O, ser Çappellettonun belə adam olduğunu ürəkdən təqdir etdi, ömründə onun bir qadınla günaһ iş tutub-tutmadığını soruşdu. Ser Çappelletto aһ çəgörək dedi: «Bu barədə һəqiqəti açıb sizə söyləməyə utanıram, çünki şöһrətpərəstlik günaһına düşməkdən qorxuram». – Qorxma de, de, һələ һeç kəs günaһını etiraf edəndə, ya başqa bir vəziyyətdə һəqiqəti söyləyəndə günaһa batmamışdır». Ser Çappelletto bu sözü eşidəndə dedi: «Siz ki məni bu barədə əmin edirsiniz, onda qoy deyim: mən anamın bətnindən necə bakir çıxmı-şamsa, elə də bakir qalmışam». Rahib dedi: «Qoy allaһ səni öz pənaһında saxlasın! Sən bununla yaxşı iş tutmusan, xüsusilə sən ona görə təqdirəlayiqsən ki, əgər istəsəydin, bunun əksini bizdən və ümumiyyətlə müəyyən əһdlə bağlı olan adamlardan daһa böyük sərbəstliklə edə bilərdin». Sonra rahib ondan, acgözlük günaһı ilə allahı qəzəbləndirib-qəzəbləndirmədiyini soruşdu. Ser Çappelletto dərindən aһ çəkib, belə cavab verdi: «Bəli, qəzəbləndirmiıəm, özü də bir neçə dəfə. Çünki mən hər il, mömin adamlar kimi, bütün pəһrizləri saxlasam da; һəftədə heç olmasa üç dəfə ancaq çörək yeyib; su içməyə adət eləsəm də, suyu, şəraba böyük həvəs göstərən şəxslər kimi, xüsusilə ibadətə ya ziyarətə gedib yorulandan sonra, çox ləzzətlə və һəvəslə içərdim. Kənd arvadlarının çöldən yığib gətirdikləri yaşıl bitkilərdən һazırlanan salata da tez-tez iştaһım olardı; bəzən yeməklər mənə, öz möminliyinə görə mənim kimi pəһriz saxlayan adamların, mənim fikrimcə, duymalı olacağı ləzzətdən daһa artıq ləzzət verərdi». Rahib onun bu sözlərinə belə cavab verdi: «Oğlum, bunlar təbii şeydir, yüngül günaһdır, mən istəmirəm ki, sən bunlarla öz vicdanını naһaq yerə naraһat edəsən. Hər adama, o necə müqəddəs olsa da uzun zaman ac qaldıqdan sonra yemək; yorğunluqdan sonra da su ləzzətli görünər». Ser Çappelletto etiraz etdi: «Ata, bunu təsəlli üçün mənə söyləməyin; siz də, mən kimi, bilirsiniz ki, allaһ naminə görülən bütün işlər təmiz və nöqsan-sız olmalıdır; belə һərəkət etməyənlər günaһ iş tuturlar». Rahib bu sözdən mütəəssir oldu: «Sənin belə düşündüyünə çox sevinirəm; sənin təmizliyin; təmiz vicdanlı olmağın mənim çox xoşuma gəlir. De görüm, sən lazım olandan artıq çox pul arzusunda olmaqla, bir şeyə həddindən artıq һəvəs göstərməklə pulpərəstlik günaһına batmamısan ki?» Ser Çappelletto buna belə cavab verdi: «Ata, bu sələmçilər evində yaşamaqla, istəmirəm ki, siz mənim һaqqımda başqa fikirdə olasınız; mənim onlarla һeç bir əlaqəm yoxdur, hətta bura ona görə də gəlmişəm ki, onları utandırım, bu murdar peşədən uzaqlaşdırım, – allaһ məni bu һala salmasaydı, elə bəlkə də buna müvəffəq olardım. "Bilirsinizmi, atam mənə yaxşı var-dövlət qoyub gedib; bunun yarısından çoxunu o, öləndən sonra sədəqə verdim, sonra da dolanmaq üçün, һəm də tanrı dilənçilərinə kömək etmək üçün az-az alver eləməyə başladım; bir qədər pul qazanmaq istəyirdim, һəmişə də qazancımı allaһın bəndələri ilə bölüşdürürdüm: yarısını onlara verirdim, yarısını da öz eһ-tiyacıma sərf edirdim. Yaradan da buna görə mənə elə kömək elədi ki, işim yaxşıdan da yaxşı oldu». Rahib: «Yaxşı iş tutmusan, oğlum – dedi. – Sən tez-tez qəzəblənirdinmi?» Ser Çappelletto dedi: «Əfsus ki, bunu etiraf etməliyəm, tez-tez qəzəblənirdim. Axı, adamların hər gün yaramazlıq etdiyini, allaһın buyruğundan çıxdığını, allaһın cəzasından qorxmadığını görüb kim qəzəblənməz? Cavanların pis-pis işlər tutduğunu, and içib andlarını pözduğunu, meyxanalarda düşüb qaldığını, kilsəyə qədəm qoymadığını, allaһın yolundan çox dünya yolu ilə getdiyini görəndə, ürəyimdə belə arzu doğurdu: yaşamaqdan ölmək yaxşıdır». Rahib: «Oğlum, – dedi, – bu, müqəd-dəs qəzəbdir, bundan ötrü səni günahkar hesab etmərəm. Amma, bəlkə, qəzəb səni adam öldürməyə, birisini təhqir etməyə, bir başqa-sını incitməyə vadar etmişdir?» Ser Çappelletto buna etiraz etdi: «Aman allah, siz gərək ki, müqəddəs adamsınız, amma belə şeylər danışırsınız! Sizin adını çəkdiyiniz bu şeylərdən bircəsini eləmək heç mənim ağlıma da gəlməmişdir, belə olmasaydı, allah uzun zaman məni öz pənahında saxlardımı? Belə şeyləri ancaq quldurlar, xəbis adamlar eləyə bilər. Mən hər dəfə təsadüfən belə adamlardan birini görəndə deyərdim: «Çıx get, qoy allah səni düz yola gətirsin!» Rahib bunu eşidəndə dedi: «Oğlum, allah sənə nicat versin, de görüm, bir adamın üzünə yalandan şahid durmusanmı, qeybət eləmisənmi, özgənin malını zorla əlindən almısanmı?» – «Bəli, messere, mən özgəsinin qeybətini eləmişəm. Mənim bir qonşum vardı, heç nəyin üstündə tez-tez arvadını döyərdi. Bir gün mən arvadın qohumlarına bu adam haqqında qeybət elədim, arvada mənim çox yazığım gəlirdi: o adam hər dəfə içib sərxoş olanda arvadını allah bilir necə kötəklərdi». Rahib sözünə davam etdi: «Yaxşı, sən bayaq dedin ki, tacir olmusan, bir adamı aldadıb eləməmisən ki? – Axı tacirlər aldadırlar.» Ser Çappelletto ona belə cavab verdi: «Bu barədə təqsirkaram, ancaq bilmirəm kimi aldatmışam. Birisi satdığım mahudun pulunu gətirmişdi, mən də pulu saymamış daxıla qoydum. Bir aydan sonra gördüm ki, orada lazım olandan artıq dörd xırda pul vardı. O adamı görmədiyim üçün pulu bir il saxladım, onu sahibinə qaytarmaq istəyirdim. Sonra onun pulunu allah yolunda payladım». Rahib dedi ki: «Bunun elə bir əhəmiyyəti yoxdur, pulu paylamaqda sən yaxşı iş görmüsən». Müqəddəs ata ondan daha çox şeylər soruşdu, o da hamısına belə cavablar verdi. Rahib onunla işini qurtarmaq istəyirdi ki, ser Çappelletto dedi: «Messere, mənim bir günahım da var, bunu sizə söyləməmişəm». Rahib soruşdu ki: «Nədir?» O da cavab verdi ki: «Yadımdadır, bir gün mən, bazar gününə lazım olan hörməti yaddan çıxarıb, şənbə günü, saat doqquzdan sonra qulluqçuya dedim ki, evi süpürsün». Rahib dedi: «Oğlum, bunun elə bir əhəmiyyəti yoxdur». Ser Çappelletto dedi: «Yox, bunun elə bir əhəmiyyəti yoxdur deməyin, çünki bizim allahımız bu gün dirilmişdir». Onda rahib dedi: «Sən daha bir iş tutmamısan ki?» Ser Çappelletto: «Bəli, messere, tutmuşam, – deyə cavab verdi. – Bir gün fikrim özümdə olmayıb, allahın kilsəsinə tüpürmüşəm». Rahib gülümsədi: «Oğlum, bundan ötrü narahat olmaq lazım deyil, biz rahiblər hər gün ora tüpürürük». Ser Çappelletto: «Çox pis də iş tutursunuz, – dedi, – müqəddəs məbədi xüsusilə təmiz saxlamaq lazımdır, çünki orada allaha nəzir gətirirlər». Sözün qısası, belə şeylərdən rahibə çox danışdı, axırda da ah çəkməyə, dərdli-dərdli ağlamağa başladı, – o istədiyi vaxt bunu çox gözəl eləyə bilirdi. Müqəddəs ata soruşdu: «Oğlum, sənə nə oldu?» Ser Çappelletto belə cavab verdi: «Kül mənim başıma, messere, mənim bir günahım qalıb, bu barədə heç tövbə eləməmişəm, çünki bunu söyləməyə çox xəcalət çəkirəm, yadıma düşəndə həmişə ağlayıram, necə ki, özünüz görürsünüz. Mənə elə gəlir ki, bu günah üstündə allah mənə rəhm etməyəcək». Rahib dedi: «Oğlum, sən nə danışırsan? İnsanların bütün günahı, ya da qiyamət qopana qədər edəcəkləri bütün günahlar bir adamın simasında toplansaydı, o adam da sənin kimi peşman olub tövbə etsəydi, – allahın şəfqəti, mərhəməti o qədər böyükdür ki, – o adam bunları etiraf etsəydi, allah öz mərhəməti üzündən bu günahların hamısını bağışlardı. Buna görə də qorxma, de». Lakin ser Cappelletto hələ də hönkür-hönkür ağlayırdı: «Ata, əfsus ki, mənim günahım çox böyükdür, sizin duanız kömək etməsə, allahın bunu bağışlayacağına çətin inanıram». Rahib: «Qorxma, söylə, – dedi, – səndən ötrü allaha dua edəcəyimə söz verirəm». Ser Çappelletto elə hey ağlayırdı, heç bir şey demirdi, rahib da ona öyüd-nəsihət verirdi. Ser Çappelletto hönkür-hönkür çox ağladı, rahibi intizarda qoydu, axırda dərindən ah çəkib dedi: «Ata, siz ki məndən ötrü allaha dua edəcəyinizə söz verirsiniz, onda bu günahımı açıb sizə deyim: bilirsinizmi, mən balaca uşaq olanda bir gün anamı söymüşəm!» Bunu deyib, o yenə də hönkürtü ilə ağladı. Rahib: «Oğlum, – dedi, – belə günah sənə dəhşətli görünür? İnsanlar bütün günü küfrbazlıq edirlər, allah da öz küfrbazlığında tövbə edənləri məmnuniyyətlə bağışlayır, elə güman edirsən ki, o səni bağışlamayacaq? Ağlama, sakit ol; səni əmin edirəm: əgər allahı çarmıxa çəkənlərdən biri sən olsaydın, o səni bağışlardı, çünki, görürəm, tutduğun işdən sən nə qədər peşmansan». Ser Çappelletto dedi: «Ata, təəssüf ki, bunu siz deyirsiniz! Mənim əziz anam məni doqquz ay gecə-gündüz öz bətnində saxlamışdır, qucağında da yüz dəfədən artıq gəzdirmişdir. Anamı söyməklə pis iş tutmuşam, bu, çox böyük günahdır! Siz məndən ötrü allaha dua etməsəniz, o mənim günahımdan keçməyəcək». Rahib ser Çappellettonun deməyə daha sözü qalmadığını görüb, onu müqəddəs bir adam hesab edərək, xeyir-dua verdi, çünki o, ser Çappellettonun söylədiklərinin doğru olduğuna tamamilə inanırdı. Ölüm ayağında olan bir adamdan belə sözləri eşidəndə kim inanmazdı? Rahib axırda dedi: «Ser Çappelletto, allahın köməyi ilə siz tezliklə sağalacaqsınız, amma birdən, işdir, allah sizin xeyir-dua almış, hazırlanmış ruhunuzu öz yanına çağırsa, onda bizim monastırda dəfn olunmağınızı düzgün hesab etməzsinizmi?» Ser Çappelletto ona cavab verdi ki: Bəli, messere, mən də ayrı yerdə dəfn olunmağımı arzu etməzdim, siz də axı məndən ötrü dua edəcəyinizə söz vermisiniz, hələ burasını demirəm ki, mən həmişə sizin cəmiyyətə xüsusilə sədaqətli olmuşam, Buna görə də, sizdən xahiş edirəm, qayıdan kimi sərəncam verin, hər səhər mehrabdan təqdis etdiyiniz İnsanın öz vücudundan mənə təbərrük gətirsinlər. Mən buna layiq olmasam da, sizin icazənizlə arzu edirəm ki, mənim üzərimdə kilsə mərasimi icra edilsin, sonra da müqəddəs yağsürtmə ayininə layiq görülüm, qoy günah içində yaşadıqdan sonra heç olmasa bir xristian kimi ölüm». Müqəddəs rahib buna fərəhlə razı oldu, ser Çappelletto onu belə niyyətdə olmasına görə təriflədi, sonra da dedi ki, gedən kimi sərəncam verərəm, bunun hamısını edərlər. Belə də elədilər.

Florensiyata qardaşlar şübhələnmişdilər ki, birdən ser Çappelletto onları aldadar, buna görə xəstənin yatdığı otağın arakəsməsi dalında gizlicə qulaq asmağa başladılar: buradan ser Çappellettonun rahibə söylədiyi sözləri yaxşı eşitmək və anlamaq olardı. Onlar ser Çappel-lettonun öz günahlarını necə etiraf etdiyini eşidəndə az qalırdı qəhqəhə ilə gülsünlər. Bir-birinə deyirdilər: «Belə də adam olar? Nə qocalıq, nə xəstəlik, nə ölüm, nə allah qorxusu, heç bir şey onu öz günahlarından, yaşadığı kimi də ölmək istəməsindən ayıra bilmədi, axı o, vur-tut bir saatdan sonra allahın məhkəməsi qarşısında duracaqdı!» Monastırda basdırılacağını eşidəndə daha onun fikrini çəkmədilər. Bundan az sonra ser Çappelletto üçün kilsə mərasimi, sonra da, halı lap xarablaşanda, bədəninə müqəddəs yağsürtmə ayini icra edildi. O öz günahlarını nümunəvi surətdə etiraf etdiyi gündə, axşamdan bir az keçəndən sonra öldü. Florensiyalı qardaşlar mərhumun öz pulu ilə ona layiq dəfn hazırlığı gördülər, bütün lazım olan şeyləri düzəltdilər, adam göndərdilər ki, rahiblər, adət üzrə, axşam gəlsinlər, bütün gecəni yatmayıb, dua eləsinlər, səhər də dəfndə olsunlar. Ser Çappellettonun öz günahlarını etiraf etdiyi mömin rahib onun öldüyünü eşidib monastır başçısı ilə danışdı, zəngləri çaldırdı, monastırın bütün rahiblərinı yığdı, ser Çappel-lettonun, etdiyi etirafa görə, necə müqəddəs adam olduğunu onlara danışdı, ser Çappellettonun müqəddəsliyi naminə allahın çoxlu möcüzə göstərəcəyinə ümid etdiyini söylədi, onun cənazəsini lazımi şərəf və ixlaskarlıqla götürməyin vacibliyini rahiblərə başa saldı. Kilsə başçısı və sadəlövh rahiblər buna razı oldular. Axşam ser Çappellettonun meyiti olan yerə getdilər, bütün geçəni təntənəli ölü duası oxudular, səhər də, ayinlərində cübbə və hərmani, əllərində kitab və xaç, dua oxuya-oxuya cənazənin ardınca getdilər, böyük hörmət və təntənə ilə onu kilsəyə apardılar. Şəhər əhalisi də, – kişilər və qadınlar, – onların ardınca gedirdi. Cənazəni kilsəyə qoyanda, ser Çappellettonun öz günahlarını etiraf etdiyi müqəddəs ata mehrabın qabağında durub, ser Çappellettonun həyatından qəribə şeylər danışdı, onun pəhriz saxlamasından, bakirliyindən, sadəliyindən, məsumluğundan, müqəddəsliyindən vəz etməyə başladı, eyni zamanda dedi ki, ser Çappelletto tövbə edə-edə, göz yaşı tökə-tökə ən böyük günahının nədən ibarət olduğunu etiraf etdi, mən də güclə onu başa saldım ki, allah onun günahını bağışlar. Sonra müqəddəs ata onu dinləyənlərə müraciət edərək, məzəmmətlə dedi: «Amma siz allahın lənətinə gəlmişlər, allahı, onun anasını və bütün cənnət mələklərini heç nə üstündə pisləyirsiniz!» O, ser Çappellettonun yaxşı və təmizqəlbli bir adam olmasından daha çox şeylər danışdı. Kənd camaatı onun sözlərinə tamamilə inanırdı, o öz moizəsi ilə ora yığışan adamların başını elə ixlaskarlıq fikirləri ilə doldurdu ki, dua mərasimi qurtaran kimi hamı dəhşətli halda bir-birini basa-basa meyitin üstünə cumub, onun əllərini, ayaqlarını öpməyə başladı; əynindəki paltarını tikə-tikə eləyib götürdülər; kimin əlinə paltarın xırdaca bir parçası keçmişdisə, o özünü xoşbəxt sayırdı, hamının onu öz gözü ilə görməsi, ona baxması üçün cənazəni bütün günü elə o vəziyyətdə saxlamalı oldular. Qaranlıq düşəndən sonra onu təkiyələrdən birində, mərmər məqbərədə ehtişamla dəfn etdilər. Ertəsi gün camaat yavaş-yavaş ora gəlməyə, şam qoymağa, ibadət etməyə, nəzir deməyə, arzularının yerinə yetirilməsi üçün mumdan qayırılmış şeylər asmağa başladı. Onun müqəddəsliyi haqqında söz-söhbət hər yerə yayıldı, müsibətə düşən bir adam daha başqa müqəddəs şəxslərin deyil, onun üstünə gəlirdi. Ona San Ciappelletto adı verdilər. İddia edirdilər ki, allah onun xatiri üçün möcüzələr yaratmışdır, ixlaskarlıqla onun yanına gələnlər üçün də hər gün möcüzə göstərir.

Bax, pratolu ser Çappelletto belə yaşamış, belə də ölmüşdür, necə ki siz eşitdiniz, elə də müqəddəs olmuşdur. Mən onun allah qarşı-sında xoşbəxt ola bilməsi və buna layiq görülməsi imkanını inkar etmirəm, çünki o, cinayətkar və yaramaz bir həyat keçirmiş olsa da, axırda elə tövbə etmişdir ki, bəlkə allahın ona rəhmi gəlmiş, onu öz cənnətinə qəbul etmişdir. Ancaq bu bizim üçün sirdir. Gözümüzlə gördüklərimizi nəzərə alanda, mən iddia edirəm ki, o, gərək cənnətə getməyəydi, lənətə gəlib iblisin caynağına düşəydi. Bu məsələdə biz, allahın bizə olan böyük mərhəmətini dərk edə bilərik, çünki allah bizim səhvlərimizi deyil, etiqadımızın təmizliyini nəzərə alır, dost sandığımız düşmənini onun mərhəməti qarşısında vasitəçi etsək də, bizi gözdən qoymur, sanki bizim götürdüyümüz bu vasitəçi həqi-qətən müqəddəs adamdır. Buna görə, onun mərhəmətinin bizi bu şən cəmiyyətdə indiki müsibət içində sağ-salamat saxlaması üçün ona şükürlər edək, çünki onun naminə biz bura yığışmışıq; ona pərəstiş edək, öz ehtiyaclarımızı ona həvalə edək, möhkəm əmin olaq ki, o bizim sözümüzü eşidəcəkdir. – Pamfilo bunu deyib susdu.




İKİNCİ HEKAYƏ




Yəhudi Avraam, Cuannotto di Çivinyinin nəsihətindən sonra Roma sarayına gedir, orada kilsə xadimlərinin əxlaqsızlığını görüb, Parisə qayıdır, xristian olur


Pamfilonun hekayəsi, bəzən xanımları güldürsə də, ümumiyyətlə bəyənildi. Ona diqqətlə qulaq asdılar. Hekayə qurtardıqdan sonra kraliça, Pamfilonun yanında oturan Neifilaya dedi ki, müəyyən edilən əyləncə qaydalarına görə, öz hekayəni danış. Xoşrəftarlığı qədər də gözəlliyi ilə fərqlənən Neifila buna məmnuniyyətlə əməl edəcəyini həvəslə bildirib, sözə başladı:

– Pamfilo öz hekayəsində göstərdi ki, əgər bizim səhvlərimiz bizdən asılı olmayan səbəblərə görə meydana gəlirsə, allah öz mərhəməti üzündən bu səhvləri nəzərə almır. Amma mən öz hekayəmdə göstərmək istəyirəm ki, öz əməlləri və sözləri ilə bu mərhəmətin olduğunu sübut etmək əvəzinə, onun əksini edən adamların səhvlərinə allah, mərhəmətli olduğundan, səbirlə dözür, bununla da öz tədbiri ilə sübut edir ki, biz inandığımız şeyə daha möhkəm etiqad edək.

Sevimli xanımlar, mənə danışıblar ki, Parisdə Ciannotto di Çivinyi adlı dövlətli bir tacir və yaxşı adam yaşayırmış, özü də böyük mahud alveri edirmiş. O, Avraam adlı çox varlı, çox vicdanlı, açıqürəkli bir yəhudi tacirlə yaxın dost imiş. Ciannotto onun vic-danlı, açıqürəkli olduğunu bildiyindən, belə ləyaqətli, ağıllı, yaxşı adamın nöqsanlı bir dinə qulluq etdiyi üçün ruhunun əzab çəkəcəyini bilir, bundan yaman kədərlənirmiş. Buna görə, Ciannotto ondan yəhudi dininin yanlış yolundan çıxıb, həqiqi xristian dinini qəbul etməsini dostcasına xahiş edirdi. Deyirdi ki, özün görürsən, xristian dini müqəddəs və kamil bir din olduğundan, həmişə müvəffəqiyyət qazanır, xristianlar da artır, amma yəhudi dini, bunun əksinə olaraq, get-gedə tənəzzülə uğrayır, dağılır, bunu özün təsdiq edə bilərsən. Yəhudi də ona cavab verirdi: məncə yəhudi dinindən kamil, müqəddəs din yoxdur, mən bu dində doğulmuşam, bu dində də ölmək niyyətindəyəm, heç bir şey məni bu niyyətdən döndərə bilməz. Lakin Cian-notto ondan əl çəkmirdi. Bir neçə gündən sonra yenə də həmin sözlə ona müraciət etdi, xristian dininin yəhudi dinindən yaxşı olduğunu bir tacir dili ilə, sadəcə sübut etməyə başladı. Avraam, yəhudi dini qanunlarını çox gözəl bilsə də, – Ciannottoya bəslədiyi böyük dostluq hissindənmi, ya müqəddəs ruhun adi bir adamın dilinə verdiyi sözlərin təsirindənmi, – Ciannot-tonun dəlilləri onun çox xoşuna gəldi, lakin öz dinindən əl çəkmədi, xristianlığı qəbul etmədi. Yəhudi öz sözündə inad etdikcə, Ciannotto da ondan əl çəkmədi. Axırda yəhudi onun inadı qarşısında məğlub olaraq, dedi: «Yaxşı, Ciainotto, sən istəyirsən ki, mən xristian olum, razıyam, ancaq əvvəl gərək Romaya gedəm. Gedib orada, allahın yer üzündə canişini dediyin adamı, onun xasiyyətimi, həyat tərzini, həm də kardinal qardaşlarını görüm. Əgər onların hərəkətindən, həm də sənin sözlərindən əmin olsam ki, sənin dinin, sübut etməyə çalışdığın kimi, mənim dinimdən üstündür, onda dediyim kimi də edərəm; belə olmasa, onda necə vardımsa, elə də yəhudi olub qalaram».

Ciannotto bu sözləri eşidəndə çox qəmgin olub, öz-özünə dedi: «Zəhmətim boşa getdi, amma mən bu zəhmətimdən fayda götürmək istəyirdim, elə zənn edirdim ki, onu yolundan döndərib xristian eləmişəm. O, doğrudan da, Roma sarayına getsə, ruhanilərin yaramaz həyatına, dinə müğayir olan hərəkətlərinə diqqət yetirsə, daha yəhudilikdən dönüb xristian olmaz, xristianlığı qəbul etmiş olsa da, yəqin, təzədən yəhudiliyə qayıdar». Ciannotto Avraama dedi: «Dostum, niyə sən özünü belə əziyyətə salırsan, xərc çəkib Romaya getmək istəyirsən? Hələ burasını demirəm ki, sənin kimi dövlətli bir adamın dənizlə ya quru ilə səfərə çıxması təhlükəlidir. Yoxsa elə zənn edirsən ki, səni burada xaçlayan adam tapılmaz? Sənə izah etdiyim dinə şübhən varsa, bunu sənə istədiyin kimi başa salan, suallarına cavab verən buradakı kimi böyük alim və filosofu haradan tapa bilərsən? Buna görə də, mənim fik-rimcə, sənin bu səfərin artıqdır. Təsəvvür elə ki, oradakı yüksək rütbəli ruhanilər burada gördüyün yüksək rütbəli ruhanilər kimidir, hətta daha da yaxşıdır, çünki onlar ən yüksək ruhaniyə yaxındırlar. Mənim məsləhətim budur: bu zəhməti başqa bir vaxtda müqəddəs yerlərdən birinə get-mək üçün sərf etmək lazımdır; onda bəlkə mən özüm də sənə yol yoldaşı oldum». Yəhudi bunun qabağında dedi: «Ciannotto, bunların hamısı sən deyən kimidir, ancaq uzun sözün qısası, sənə deyim ki (əgər istəyirsənsə xahişini yerinə yetirim), ora getməyi qəti həll etmişəm. Getməsəm, heç bir şey eləməyəcəyəm», Ciannotto onun qəti qərara gəldiyini görüb dedi: «Yaxşı da, get». Eyni zamanda öz-özünə düşündü: «Roma sarayını görsə, xristian olmayacaq». Bununla da sakitləşdi, çünki o başqa bir şey edə bilməyəcəkdi.

Yəhudi ata minib, tez-tələsik yola düşdü. Romaya çatanda, oradakı yəhudilər onu hörmətlə qəbul etdilər. O nə üçün gəldiyini heç kəsə demədi, orada qalıb, papanın, kardinalların, başqa prelat-ların və bütün saray adamlarının həyat tərzini ehtiyatla müşahidə etməyə başladı. Onun yaxşı müşahidəçilik qabiliyyəti vardı; gördüklərindən, eşitdiklərindən belə bir nəticəyə gəldi: onlar, ümumiyyətlə şəhvət düşgünüdürlər, özü də vicdan əzabı çəkmədən, utanmadan bunun həm təbii, həm də qeyri-təbii şəklindən istifadə edirlər; buna görə onların mərhəmətini qazanmaq məsələsində yüngül əxlaqlı qadınların və uşaqların təsiri böyük qüvvədir. O eyni zamanda lap aydınca gördü ki, bu yüksək rütbəli ruhanilərin hamısı qarınquludur, özgənin hesabına içirlər, əyyaşdırlar, heyvan kimi ancaq şəhvətlərinə deyil, qarınlarına da qulluq edirlər. Yaxından diqqət edərək, bir şeyə əmin oldu: onlar elə tamahkardırlar, pula elə hərisdirlər ki, insanı, hətta xristian qanını, dinə aid olan müqəddəs şeyləri ya kilsə vəzifələrini də alıb-satırlar. Onlar bu şeylərlə daha çox alver edirdilər, bunların dəllalı Parisdəki mahud ya başqa şey-lərin dəllalından çox idi. Simoniyaya, yəni gəlir məqsədi ilə kilsə vəzifələrini açıqca alıb-satmağa onlar himayə etmək deyirdilər, qarınqululuğu qarnı bərkitmə adlandırırdılar, sanki allaha, sözün mənasını demirəm, pozğun adamların niyyəti məlum deyildi, guya allahı da, insanlar kimi, əşyaya verilən ad ilə aldatmaq olardı. Yəhudi mötədil və təvazökar adam olduğundan, bunlar və bir çox başqa şeylər (bu barədə susmaq lazımdır) onun heç xoşuna gəlmədi; gördüyü şeyləri də kifayət hesab edib, Parisə qayıtmaq qərarına gəldi; qayıtdı da.

Ciannotto yəhudinin qayıtdığını eşidən kimi yanına getdi: onun xristian olacağına indi o daha az inanırdı. Onlar bir-birini sevinclə salamladılar. Yəhudi bir neçə gün dincəldikdən sonra Çiannotto ondan müqəddəs ata, kardinallar və başqa saray adamları haqqında nə fikirdə olduğunu soruşdu. Yəhudi dərhal ona belə cavab verdi: «Pis fikirdəyəm, allah onlara bəla versin! Əgər mənim müşahidələ-rim doğru isə, orada mən heç bir kilsə ruhanisindən nə müqəddəslik, nə möminlik, nə xeyirxahlıq, nə həyat ya da başqa bir iş üçün nümunə ola biləcək şey görmədim; lakin şəhvətpərəstlik, qarınqu-luluq, pulpərəstlik, yalan, paxıllıq, xudpəsəndlik və bu kimi, bundan da pis (əgər bundan da pis şey varsa) şeylər o adamların elə xoşuna gələn şeylərdir ki, Roma mənə allaha aid işlərin başlanğıc yeri deyil, iblisanə əməllərin məskəni kimi göründü. Mənim anladığıma görə, sizin papa, eyni zamanda o biri ruhanilər, hər cür əməlləri ilə, uydur-maları ilə, hiylələri ilə xristianlıq dinini puça çıxartmaq və dünyadan rədd etmək istəyirlər. Əslində onlar bu dinin əsası və istinadgahı olmalıdırlar. Lakin mən görürəm ki, onların can atdığı məsələdən bu şey çıxmır, sizin dininiz getdikcə yayılır, daha çox ehtişam və şöhrət qazanır, mənə aydın olur ki, müqəddəs ruh – bütün dinlərdən daha həqiqi, daha müqəddəs olan bu dinin əsasını və dayağını təşkil edir. Əvvəllər sənin nəsihətlərinə müqavimət göstərib, xristian olmaq istə-mirdim, indi açıq deyirəm: xristianlığı qəbul etmək məsələsində heç bir şey mənə mane ola bilməz. Buna görə də kilsəyə gedək, sizin dininizin qayda-qanununa əsasən məni xaçla». Ciannotto bu işin başqa cür nəticələnəcəyini gözləyirdi, lakin yəhudinin sözlərini eşidib çox razı qaldı; o heç ömründə belə razılıq hissi duymamışdı. Yəhudi isə Notrdam kilsəsinə gedib, orada kilsə xadimlərindən Avraamı xaçlamağı xahiş etdi. Onlar xahişi eşidib, dərhal onu yerinə yetirdilər. Ciannotto onun kirvəsi oldu, yəhudiyə Covanni adı ver-dilər. Sonra Ciannotto xristian dinindən başı çıxan adamlara tapşırdı ki, Çovannini bizim din ilə yaxşı tanış etsinlər, Covanni də bunu tez bir zamanda mənimsədi, sonra da xeyirxah, ləyaqətli və müqəddəs bir adam oldu.




ÜÇÜNCÜ HEKAYƏ




Yəhudi Məlhisedek üç üzük haqqında söylədiyi hekayə ilə, Səlahəddin tərəfindən hazırlanmış böyük bir təhlükədən qurtarır


Neifila sözünü qurtarıb susdu, hamı onun hekayəsini təriflədi. Sonra Filomena kraliçanın ar-zusu üzrə sözə başladı: – Neifilanın hekayəsi bir yəhudinin başına gələn təhlükəli hadisəni mənim yadı-ma saldı. Allahdan və bizim dinimizin həqiqi bir din olmasından çox gözəl sözlər danışıldı. İndi də insanlar arasında baş verən hadisə-lərdən, insanların tutduğu işlərdən bəhs etmək ləyaqətsiz görünməz. İndi mən bir hekayə söyləyəcəyəm, bunu eşitdikdən sonra sizə veriləcək suallara cavab verirkən ehtiyatlı olacaqsınız. Əziz dostlar, bilməlisiniz ki, axmaqlıq çox vaxt insanları yaxşı vəziyyətdən çıxarıb, çox ağır müsibətə salır, ağıl da ağıllı adamları ən dəhşətli təhlükədən qurtarır, onlara böyük xatircəmlik verir. Ağılsız hərəkət insanın var-yoxunu əlindən, alır, onu fəlakətə sürükləyir, bu doğ-rudur, bir çox hadisələr bunu sübut edir, lakin indi biz elə şeylərdən danışmaq fikrində deyilik, çünki hər gün min-min belə hadisə olur. Lakin ağlın insana təskinlik gətirdiyini mən sizə, verdiyimiz vədə əsasən, qısa bir hekayədə təsvir edəcəyəm.

Səlahəddin kiçik adam ikən, öz igidliyi sayəsində Babilin sultanı oldu, həm də sarasin və xristian krallarına dəfələrlə qalib gəldi; ancaq müxtəlif müharibələr və böyük xərclər nəticəsində xəzinəsi boşaldı. Bu arada təsadüf elə gətirdi ki, ona çoxlu pul lazım oldu, bilmədi ki, bu pulu tez vaxtda haradan tapsın, birdən onun yadına, İsgəndəriyyədə müamilə ilə pul verən Məlhisedek adlı dövlətli bir yəhudi düşdü. Fikirləşdi ki, bu adam istəsə mənə kömək edə bilər. Ancaq o yəhudi xəsis idi, özxoşuna pul verməzdi, Səlahəddin də zor işlətmək istəmirdi. O, zərurət qarşısında qalaraq çox düşündü: necə bir yol tapsın ki, yəhudi ona kömək etsin. Nəhayət, ağıllı bir tədbir pərdəsi altında zorakılığa əl atmaq fikrinə gəldi. Yəhudini çağırtdırıb, dostcasına qəbul etdi, yanında oturdub dedi: «Hörmətli adam, mən bir çoxlarından eşitmişəm ki, sən çox ağıllı və dini məsələlərdə çox dərin adamsan, buna görə də bilmək istərdim ki, sən üç dindən – yəhudi, sarasin, ya xristian dinindən hansını həqiqi din hesab edirsən?..» Yəhudi doğrudan da ağıllı adamdı, başa düşdü ki, Səlahəddin onu sözdə tutmaq, kələyə salmaq üçün bəhanə axtarır, fikirləşdi ki, mən gərək bu üç dindən heç birini o birisindən üstün tutmayım, Səlahəddin də öz məqsədinə nail olmasın. O elə bir cavab verməli idi ki, əngələ düşməsin. Ağlını işə salıb götür-qoy elədi, nə cavab verəcəyini tez müəyyənləşdirdi, dedi ki: «Hökmdarım, sizin verdiyiniz sual çox gözəl sualdır; bu barədə mənim nə düşündüyümü izah etmək üçün sizə gərək kiçik bir hekayə söyləyim. Əgər yanıl-mıramsa (yadımdadır, bu barədə mən az eşitməmişəm), bir zamanlar adlı-sanlı, dövlətli bir adam yaşayırmış, onun xəzinəsində, başqa qiymətli şeylərlə bərabər, çox gözəl, çox qiymətli bir üzük də varmış. Üzüyü keyfiyyətinə və gözəlliyinə görə qiymətləndirmək, onu həmişəlik öz nəslində saxlamaq üçün o belə bir qərara gəlir, deyir ki: oğlanlarımdan hansına bu üzüyü versəm, o mənim varisim hesab edilsin, ona başqaları da hörmət etsinlər, onu bir başçı kimi tanı-sınlar. Sonra üzük kimə düşsə, o da öz nəsli haqqında bu qaydaya əməl edirdi, o da öz sələfi kimi edirdi. Az vaxtda bu üzük əldən-ələ keçib, ;bir çox varislərə qismət oldu, nəhayət, elə bir adamın əlinə düşdü ki, onun üç gözəl, şanlı, qətiyyən atasının sözündən çıxmayan oğlu vardı, o, oğlanlarının üçünü də eyni dərəcədə sevirdi. Uşaqlar bu üzüklə əlaqədar olan qaydanı bilirdilər, buna görə onlardan hər biri üstün tutulmaq üçün, qocalmış atasından xahiş edirdi ki, öləndə üzüyü ona versin. Oğlunun üçünü də eyni dərəcədə sevən bu hör-mətli adam özü də bilmirdi ki, onlardan hansını seçsin, hər üçünə vəd etdiyi üzüyü hansına versin. Nəhayət, üçünün də arzusunu yerinə yetirmək qərarına gəldi: gizlincə yaxşı bir ustaya tapşırdı ki, bu üzükdən iki dənəsini qayırsın; «Onlar gərək birinci üzüyə elə oxşasın ki, mən özüm də onlardan hansının əsil üzük olduğunu bilməyim». Öləndə oğlanlarının, hərəsinə gizlincə bir üzük verdi. Ataları öləndən sonra onlar varis və başçı olmaq iddiasına düşdülər. Biri o birisinin varislik haqqını inkar edəndə, hər biri bu haqqa malik olduğunu sübut etmək üçün öz üzüyünü göstərdi. Üzüklər bir-birinə elə oxşayırdı ki, hansının əsil üzük olduğunu aydınlaşdırmaq mümkün deyildi; buna görə onlardan hansının varis olduğu aydın olmadı, indi də aydın deyil, hökmdarım, sizin verdiyiniz suala cavab olaraq, mən də allahın üç xalqa verdiyi üç qanun haqqında bu sözləri deyərəm: hər xalq elə güman edir ki, varis odur, həqiqi qanun onun qanunudur, bu qanunun hökmünə tabe olur, onu yerinə yetirir. Lakin onların əməl etdiyi qanunun hansı həqiqi qanundur – bu da o üç üzük haqqında olan sual kimi bir sualdır». Səlahəddin gördü ki, yəhudi, qarşısında qurulan tələdən canını çox məharətlə qurtardı, buna görə öz fikrini açıb ona söyləmək qərarına gəldi görsün yəhudi ona kömək etmək istəyəcəkmi? Belə də elədi. Yəhudi suala belə ağıllı cavab verməsəydi ona qarşı nə fikirdə olduğunu da söylədi. Yəhudi tələb olunduğu qədər pul verib, Səlahəddinə məmnuniyyətlə öz xidmətini göstərdi, Səlahəddin do sonralar bu pulu tamam-kamal ona qaytardı, bundan başqa böyük hədiyyələr də verdi, öz yanında ona mühüm və hörmətli bir vəzifə tapşırdı, həmişə onunla dostluq elədi.




DÖRDÜNCÜ HEKAYƏ




Bir rahib ağır cəzaya layiq olan günah iş tutur, öz abbatını məharətlə belə bir günaha salaraq, cəzadan canını qurtarır


Filomena öz hekayəsini qurtarıb susduqdan sonra, onun yanında oturan Dioneo, qoyulmuş qaydanı bildiyindən, kraliçanın xüsusi əmrini gözləmədən sözə başladı: – Sevimli xanımlar, əkər mən sizin fikrinizi düzgün başa düşmüşəmsə, biz bura ona görə yığışmışıq ki, söylədiyimiz hekayə ilə bir-birimizi əyləndirək. Bunun üçün mən güman edirəm ki, qoyduğumuz qaydanın əleyhinə getməmək şərti ilə, bizə icazə verilmişdir, – bunu kraliça özü bizə dedi, – elə bir hekayə danışaq ki, bu, hekayə söyləyənin rəyincə, bizi daha çox əyləndirsin. Biz Ciannotto di Çivinyinin gözəl məsləhəti ilə Avra-amın öz ruhunu necə xilas etdiyini, Məlhisedekin özünü itirməyərək, dövlətini Səlahəddinin hiyləsindən qoruduğunu eşitdik. Mən də, məzəmmət ediləcəyimi gözləmədiyim üçün, bir rahibin bicliklə özünü ağır cəzadan necə qurtardığını sizə qısaca danışmaq istəyirəm.

Lunicyanda, buradan çox da uzaq olmayan bir vilayətdə, bir monastır vardı. Bu monastır müqəddəs şeyləri və rahiblərinin sayı ilə indikindən daha zəngin idi. Monastırda o biri rahiblərlə bərabər cavan bir rahib da yaşayırdı. Nə pəhrizlər, nə ibadətdə keçən yuxu-suz gecələr onun qüvvəsini azalda bilmirdi, təravətini soldurmurdu. Bir gün günorta vaxtı bütün rahiblər yatanda, o öz kilsəsinin ətrafında, tənha bir yerdə gəzirdi. Birdən çox gözəl bir qız gördü. Bəlkə də o, bir kəndlinin qızı idi, çölü gəzə-gəzə yemlik yığırdı. Elə o saat rahibi şiddətli ehtiras hissi bürüdü, yaxınlaşıb qızla söhbətə başladı. Oradan-buradan danışa-danışa axırda gizlincə razılığa gəl-dilər, rahib qızı öz hücrəsinə apardı, heç kəs də bunu, görmədi. O, şiddətli ehtirasa qapılaraq, çox da ehtiyat, göstərmədən qızla kef edirdi; bu zaman abbat yuxudan ayılıb, səssizcə hücrələrin qabağın-dan keçirdi, rahiblə qızın içəridən gələn səsini eşitdi. Səsi daha yaxşı eşitmək üçün yavaşca hüçrənin qapısına yanaşıb, qulaq asmağa başladı. İçəridə qadın olduğunu aydına başa düşdü. O da həvəsə gəldi, qapını açdırmaq istədi, sonra ağlına başqa şey gəldi, otağına qayıdıb, rahibin hücrədən çıxmasını gözlədi. Rahib da o qızla böyük kef və ləzzətə qapılsa da, ehtiyatını əldən qoymurdu; dəhlizdən gələn ayaq səsini eşidib, qapının deşiyindən baxdı, abbatın durub qulaq asdığını gördü, hiss elədi ki, hücrədə qız olduğunu o duya bilər. Rahib bu iş üstündə ona böyük cəza veriləcəyini başa düşdüyündən, çox qəmgin oldu, lakin dərdini qıza bildirmədi, bu işdən xilas olmaq üçün elə o saat düşünməyə başladı. Birdən onun ağlına qəribə bir biclik gəldi, bu da onu birbaş istədiyi məqsədə aparıb çıxartdı. Özünü qıza elə göstərdi ki, guya onunla kifayət qədər əylənmişdir. Ona dedi: «Gedim baxım görüm, sən buradan necə çıxasan ki, heç kəs görməsin; mən qayıdana kimi sakit otur». Rahib hücrədən çıxıb qapını bağladı, birbaş abbatın otağına getdi, bütün rahiblər kimi, açarı ona verib, sakitçə dedi: «Messere, mənim tapşırığımla doğranan odunların hamısını bu gün səhər macal tapıb daşıtdıra bilməmişəm, ona görə, sizin icazənizlə, meşəyə gedib odunu daşıtdırmaq istəyirəm». Abbat rahibin işindən düzgün xəbər tutmaq üçün hələ də onun hərəkətindən rahibin xəbəri olmadığını güman edərək, belə bir təsadüfə sevindi, açarı məmnuniyyətlə ondan alıb, getməsinə icazə verdi. Rahib gedəndən sonra fikirləşdi ki, necə hərəkət etsəm daha yaxşı olar: gedib bütün rahiblərin yanında hücrəni açıb, onu ifşa edimmi, – sonra elə olmasın ki, rahibi cəzalandıranda mənim tədbirimdən narazı qalsınlar, ya da əvvəlcə qızdan işin necə olduğunu öyrənimmi? O elə arvad, ya elə adamın qızı ola bilər ki, onu bütün rahiblərə göstərib utandırmaq yaxşı düşməz. O belə bir qərara gəldi: əvvəl gedib görüm o kimdir, sonra da müəyyən bir nəticəyə gəlim. Yavaş-yavaş hücrəyə sarı gedib qapını açdı, içəri girib yenə də qapını bağladı. Qız abbatı görüb yaman təşvişə düşdü, biabır olacağından qorxaraq, ağlamağa başladı. Abbat ata da onun cavan, gözəl bir qız olduğunu görüb, qocalığına baxmayaraq, cavan rahib kimi vəcdə gəldi, öz-özünə düşündü: «Niyə mən, əlimə fürsət düşdüyü halda, bu şeydən dadmayım? Adam istəsə, dilxorluq, qan-qaralığı həmişə onun üçün hazırdır. Bu, gözəl qızdır, dünyada heç kəs onun burada olduğunu bilmir; mənə kef vermək üçün onu yola gətirə bilsəm, başa düşmürəm, niyə axı bunu eləməyim? Bunu kim biləcək? heç kəs heç vaxt bunu bilməyəcək. Gizlin günahın da ki, yarısı bağışlanır. Belə fürsət bəlkə də bundan sonra heç əlimə düşməyəcək, allah ki bir adama nemət göndərdi, ondan istifadə etməkdə, mənim zənnimcə, böyük hikmət vardır». O öz-özünə belə deyib, bura nə niyyətlə gəldiyini tamam unudaraq, qıza yaxınlaşdı, yavaşca ona təsəlli verməyə başladı, xahiş etdi ki, ağlamasın. Danışa-danışa o yerə gəlib çatdı ki, öz arzusunu açıb qıza dedi; qız da dəmirdən, daşdan deyildi, çox asanlıqla abbatın təklifinə razı oldu. Abbat qızı qucaqlayıb çox-çox öpdükdən sonra rahibin yatağına qalxdı, öz mübarək vücudunun köklük məziyyətini, həm də qızın çox cavan olduğunu nəzərə alıb, ya bəlkə də çox ağır olduğundan qıza ziyan yetirə biləcəyindən qorxub, qızın üstündə uzanmadı, onu öz üstünə qoyub, xeyli vaxt onunla kefə baxdı.

Rahib meşəyə getməmişdi, dəhlizdə gizlənmişdi. Abbatın hüc-rəyə girdiyini görən kimi ürəyi sakit oldu, güman etdi ki, onun nəzərə aldığı məsələ baş tutacaqdır. Sonra abbatın içəridən qapını bağladığını görüb, qət etdi ki, iş onun düşündüyü kimi olacaqdır. Gizləndiyi yerdən çıxıb, yavaşca hücrəyə yaxınlaşdı, qapının deşiyindən baxaraq, abbatın bütün dediklərini eşitdi, nələr etdiyini gördü. Nəhayət, abbat qızla kifayət qədər əyləndiyini nəzərə alıb, hücrədən çıxdı, qızı içəridə qoyub, qapını bağladı, öz otağına getdi. Bir az keçəndən sonra rahibin ayaq səsini eşitdi, meşədən qayıt-dığını zənn edərək, qərara gəldi ki, onu bərk danlasın, dama saldırsın, ələ keçən ova ancaq özü sahib olsun. Rahibi çağırtdırıb, onu acıqlı-acıqlı bərk danladı, əmr etdi ki, onu aparıb dama salsınlar. Rahib elə o saat etiraz etdi, dedi ki: «Messere, mən müqəddəs Benedikt cəmiy-yətində hələ təzəyəm, onun bütün xüsusiyyətlərini öyrənə bilməmi-şəm, siz də hələ macal tapıb mənə anlada bilməmisiniz ki, rahib gərək arvada pəhriz kimi, gecə ibadəti kimi baxsın. İndi bunu mənə deyəndən sonra, sizə söz verirəm ki, bu dəfə məni bağışlasanız, daha belə günah iş tutmaram, həmişə sizin elədiyiniz kimi, necə ki görmü-şəm, elə də edərəm». Abbat arif adamdı, o saat başa düşdü ki, rahib məsələni duymuşdur, hətta onun etdiklərini də gözü ilə görmüşdür. Tutduğu işdən vicdan əzabı çəkərək, rahibə cəza verməyə utandı, çünki belə cəzaya rahib kimi, o özü də layiqdi. Onun günahından keçdi, özünə də bərk tapşırdı ki, gördüklərini heç kəsə deməsin. Rahiblə bərabər qızı ehtiyatla hücrədən çıxarıb, yola saldı. Sonra onların qızı dəfələrlə hücrəyə gətirdiyini də güman etmək olar.




BEŞİNCİ HEKAYƏ




Monferrat markizası toyuqdan hazırlanmış naharla və bir neçə nəzakətli sözlə fransız kralının ona qarşı dəlicəsinə ehtirasını yatırır


Dioneonun danışdığı hekayə əvvəl xanımların qəlbində bir balaca utancaqlıq hissi doğurdu, – onların üzündəki qızartı da bunu göstə-rirdi. Sonra onlar bir-birinə baxa-baxa, özlərini gülməkdən güclə saxlayaraq, pıqqıldaya-pıqqıldaya hekayəyə axıra qədər qulaq asdılar. Hekayə qurtarandan sonra xanımlar bir neçə nəzakətli sözlə Dioneonu məzəmmət elədilər, hiss etdirdilər ki, belə hekayələri xanımlara danışmaq lazım deyil, sonra kraliça, otun üstündə, yanında oturan Fyammettaya sarı dönərək, növbəsi çatdığı üçün, danışmağı ona əmr etdi. Fyammetta zərif və şux bir əda ilə sözə başladı:

– Bizim, öz hekayələrimizdə hazırcavablığın, tez söz tapmağın böyük bir qüvvəyə malik olduğunu sübut etməyə başlamağımız mənim xoşuma gəldi. Kişinin özündən nəcabətli bir qadını sevməsi çox ağıllı hərəkət olduğu kimi, qadının da bacarıb, öz mövqeyi etibarı ilə daha yüksəkdə duran bir kişiyə məhəbbət yetirməkdən çəkinməsi çox böyük ehtiyatkarlıqdır. Mənim gözəl xanımlarım, ağlıma belə bir şey gəldi: indi mən danışacağım bu hekayədə nəcib bir xanımın öz hərəkətləri və sözü ilə yuxarıda dediyim birinci vəziyyətdən necə çəkindiyini, ikinci vəziyyətdən də necə uzaqlaş-dığını göstərəcəyəm.

Çox igid kilsə qonfalonyeri olan Monferrat markizi xristianların ümumi hərbi səfərində çox-çox uzaqlara getmişdi. Bir gün kral taygöz Filippin sarayında (o da Fransadan həmin səfərə getməyə hazırlaşırdı) ondan söz düşəndə bir cəngavər deyir ki, dünyada markizlə arvadı kimi bir-birinə tay olan ikinci ər-arvad tapılmaz, çünki markiz cəngavərlər arasında öz igidliyi ilə məşhur olduğu kimi, arvadı da yer üzündəki bütün qadınların ən gözəli və ləyaqətlisidir. Bu sözlər fransız kralına elə təsir etdi ki, heç görmədiyi halda, o qadına bərk vuruldu; bu qərara gəldi ki, ancaq Genuyada hərbi səfərə hazırlaşan gəmiyə minsin, elə olsun ki, quru yol ilə oraya gedərkən markizanı görmək üçün əlinə yaxşı bir bəhanə düşsün, çünki markiz evdə olmadığından, o öz arzusunu yerinə yetirə bilərdi. Kral düşündüyü kimi də elədi. Hamını qabaqcadan yola salıb özü bir neçə zadəgan məiyyəti ilə yola düşdü, markizin malikanəsinə yaxınlaşırkən, bir gün əvvəl onun arvadına xəbər göndərdi ki, sabah naharı onlarda edəcəkdir. Markiza ağıllı və arif bir qadındı, ona çox nəzakətli cavab göndərərək bildirdi ki, bu, mənim üçün böyük şərəfdir, kral mənim ən əziz qonağım olacaqdır. Sonra fikirləşdi ki, bu nə deməkdir, ərim evdə olmadığı halda belə bir kral mənim yanıma gəlmək istəyir. Markiza öz mülahizələrində yanılmamışdı: onun gözəlliyi haqqın-dakı söz-söhbət kralı çəkib bura gətirirdi. Bununla belə, markiza məharətli bir qadın olduğundan, kralı şərəflə qəbul etmək qərarına gəldi; evdə qalan kübar adamları yanına çağırtdırdı, onlarla məsləhətləşərək, görüləsi işlər barəsində sərəncam verdi; lakin nahar və ərzaq haqqında özü tədbir görəcəyini bildirdi. Elə o saat ətrafda olan bütün toyuqların yığılmasını əmr etdi, kral süfrəsi üçün ancaq toyuqlardan xörək hazırlamağı aşpazlarına tapşırdı. Bəli, kral müəyyən edilən gündə gəldi, xanım onu böyük hörmət və təntənə ilə qəbul etdi. Kral onu, cəngavərin sözünə əsasən təsəvvür etdiyindən daha gözəl, daha mərifətli və nəzakətli gördü. Ona baxdıqca valeh olurdu, onu tərifləyirdi, markiza onun xəyalında yaratdığı qadından yüksək idi, bunu yəqin etdikcə, ona olan ehtirası daha da artırdı. Kral kimi bir adamı qəbul etmək üçün krala layiq bir otaq hazırlanmışdı; bu otaqda o bir az dincəldi, yemək vaxtı çatanda kral ilə markiza bir süfrə başında, o birilər də, rütbələrinə görə, ayrıca oturdular. Bir-birinin ardınca gətirilən dadlı xörəklər, qiymətli şərablar krala çox ləzzət verirdi, o, arabir gözəl markizaya da məmnuniyyətlə baxırdı. Lakin xörəklər gətirildikcə, kral bir şeyə təəccüb edirdi, görürdü ki, xörəklər başqa-başqa olsa da, hamısı ancaq toyuqdan hazırlanmışdır. Kral yaxşı bilirdi ki, bu yerlərdə ov quşları çox olur, bir də ki, gəlişini qabaqcadan markizaya bildirmişdi, bununla da ov üçün ona imkan vermişdi; amma xörəklərin ancaq toyuqdan hazırlanması onu çox təəccübləndirdi. Markiza ilə bu barədə danışmaq istədi; gülərüzlə ona müraciət edərək dedi: «Məgər bu ölkədə ancaq toyuq olur, xoruz olmur?» Markiza sualın mənasını çox gözəl başa düşdü. Ona elə gəldi ki, öz fikrini söyləmək üçün allah özü ona fürsət verdi, dedi ki: «Xeyr, mənim hökmdarım, buranın qadınları öz geyimləri və mərifətləri ilə başqa qadınlardan bir az fərqlənsələr də, başqa yerlərdə yaşayan qadınlar kimi yaranmışlar». Kral bu sözü eşidəndə, naharın ancaq toyuqdan hazırlanmasının səbəbini, deyilən sözün gizlin mənasını yaxşı başa düşdü, yəqin bildi ki, belə qadınla söz güləşdirməyin mənası yoxdur, zorakılıq etməyin də yeri deyil, o düşünmədən bu qadına qarşı odlu bir ehtirasa uymuşdur, bu, yaxşı nəticə verməz; öz şərəfini qorumaq üçün bu ehtiras odunu söndürmək ağıllı bir hərəkət olar. Kral markizanın cavabından qorxaraq, belə zarafatyana söhbəti davam etdirmədi, əvvəlki ümidindən əl çəkərək, naharını elədi. Sonra da bura pis niyyətlə gəldiyinin üstünü basdırmaq üçün markizaya, göstərdiyi hörmətə qarşı, təşəkkür etdi, onu allahın himayəsinə tapşıraraq, tez Genuyaya yola düşdü.




ALTINCI HEKAYƏ




Birisi tutarlı sözlə rahiblərin riyakarlığını ifşa edir


Hamı markizanın yaxşı əxlaq sahibi olduğunu, onun fransız kralına verdiyi gözəl ibrət dərsini təqdir etdikdən sonra, Fyammet-tanın yanında oturan Yemiliya, kraliçanın arzusu ilə, cəsarətlə sözə başladı: – Mən də susmayıb. sizə, hörmətli bir adamın, gülməli olduğu qədər də tərifəlayiq sözlə xəsis bir rahibi sancdığından danışacağam.

Sevimli qızlar, bir qədər bundan əvvəl bizim şəhərdə bir minorit, dinsizlik bidəti inkvizitoru yaşayırdı. O da özünü, bütün inkvizitorlar kimi, xristian dininin təəcübünü çəkən müqəddəs bir adam kimi gös-tərməyə çalışır, eyni zamanda cibi dolu olan adamları, dini gözdən salan adamlar kimi, çox diqqətlə istintaq edirdi. O öz təəssübkeşli-yində, ağlından çox pulu olan abırlı bir adama rast gəldi. Bir gün bu adam imanının azlığından deyil, yəqin ki, içdiyi şərabın təsirindən, kefinin çox kök olmasından öz yoldaşları arasında ağzından belə bir söz qaçırır: deyir, mənim elə yaxşı şərabım var ki, onu lap İsa özü də içə bilər. Bunu gedib inkvizitora, xəbər verirlər. İnkvizitor biləndə ki, onun böyük mülkləri və çoxlu pulu var, cum gladüs et fustibus ona qarşı tezliklə çox ciddi istintaqa başlayır: fikri də onu imanının azlığı üstündə müqəssir etmək deyil, öz cibini florinlə doldurmaq olur, iş elə bununla nəticələnir. O adamı çağırtdırıb soruşur ki, Deyilən söz doğrudurmu? O sadəlövh adam da cavab verir ki, Doğrudur; məsələ-nin necə olduğunu da açıb danışır. Müqəddəs İoann Zlatousta xüsusi pərəstiş göstərən bu cənabı əqdəs inkvizitor deyir: «Bu qayda ilə sən İsanı yaxşı şərabları xoşlayan bir əyyaş eləmisən, sanki o Çinçilyo-nedir, ya da sizin yoldaşlarımız kimi meyxanadan çıxmayan, həmişə sərxoş olan bir adamdır. İndi də başlayıb mülayim sözlər danışırsan, demək istəyirsən ki, bu, əhəmiyyətsiz bir şeydir. Amma bu sənin anladığın kimi deyil: əgər biz səninlə lazım olduğu kimi rəftar etmək istəsək, bunun üstündə sən tonqalda yandırılmağa layiqsən». İnkvizi-tor onu hədələyə-hədələyə bu cür və buna oxşar sözlər dedi, sanki o, ruhun əbədiliyini inkar edən Epikurun özü idi. Az vaxtda bu adamı elə qorxutdu ki, inkvizitorun mərhəmət göstərməsi üçün, bir başqa-sının vasitəsi ilə onun əllərinə çoxlu müqəddəs İoann Zlatoust yağı sürtdürdü (bu yağ kilsə xadimlərini, xüsusilə pula toxunmaları qadağan edilən minoritləri yoluxucu pulpərəstlik xəstəliyindən sağaltmağa çox kömək edirdi). Halen tibbi əsərlərində bu yağdan bəhs etməsə də, o sadəlövh adam, yaxşı təsir göstərən yağı elə çox işə saldı ki, tonqalda yandırılmaq məsələsi xaç şəklinə çevrildi, həm də bayrağın gözəl görünməsi üçün onun qara paltarına sarı xaç şəkli tikdilər, sanki tövbə edən adam səlib müharibəsinə gedirdi. Bundan başqa, inkvizitor pul aldıqdan sonra onu bir neçə gün öz yanında saxladı, həm də, cəza tədbiri kimi, hər səhər Santa Kroça ibadətə getməsini, sonra da nahar vaxtı onun yanına gəlməsini tapşırdı. Günün qalan vaxtını o hər nə istəsə edə bilərdi. Bunları o çox səylə yerinə yetirirdi. Bir gün də səhər ibadətində incildən oxunan bu sözləri eşitdi: «Sizə yüz qat əvəzi veriləcək və siz əbədi bir həyat kəsb edəcəksiniz». Bu sözü eynən yadında saxlayıb, əmrə görə, nahar vaxtı inkvizitorun hüzuruna gəldi, gördü ki, o, nahar edir. İnkvizitor ondan səhər ibadətində olub-olmadığını soruşdu. O tez cavab verdi: «Bəli, messere, olmuşam». İnkvizitor bunun qabağında dedi: «Sən orada səndə şübhə oyadan bir şey eşitdinmi və məndən nə soruşmaq istəyirsən?» Sadəlövh adam ona belə cavab verdi: «Doğrudan da, eşitdiyim şeylərdən heç birinə şübhə etmirəm, onun hamısının həqiqət olduğuna möhkəm inanıram. Hərçənd mən bəzi şeylər də eşitdim, onda sizin və sizin rahiblərin axirət dünyasında necə müsibətə düşəcəyinizi fikirləşdim, sizə də, rahiblərə da yaman yazığım gəldi». İnkvizitor soruşdu: «Bu necə sözdür ki, onu, eşidən-də sənin bizə yazığın gəldi?» Sadəlövh adam dedi: «Messere, bu, incildə yazılmış söz idi, deyirdi ki, sizə yüz qat əvəzi veriləcək». İnkvizitor: «Doğrudan da belədir, – dedi, – bu sözlər axı, niyə sənin qanını qaraltdı?» Sadəlövh adam cavab verdi: «Messere, bu saat deyim. Mən bura gələndən bəri görürəm ki, hər gün buradan yoxsul camaata bir çən, hərdən də iki böyük çən şorba verirlər, bu da bu monastırda sizdən və sizin rahiblərdən artıq qalan yeməkdir. Axirət dünyasında hər çənin yüz qat əvəzi verilsə, sizin o qədər şorbanız olacaq ki, hamınız onun içində batıb boğulacaqsınız». Süfrə başında oturub nahar edən başqa adamlar gülsələr də, inkvizitor hiss etdi ki, onların şorba riyakarlığı istehza olunur, yaman pərt oldu; sadəlövh adamın başına gətirdiyi işdən utanmasaydı, həm onu, həm də başqa müftəxorları gülməli sözlə ələ salan sadəlövh adamın başına ayrı iş açardı. Acığından ona icazə verdi ki, get, nəyi münasib görürsən elə, daha mənim yanıma gəlmə.




YEDDİNCİ HEKAYƏ




Primas və abbat Klunyi haqqında Berhaminonun söylədiyi sözlər Kane della Skalanın çox xəsis olduğunu ifşa edir


Emiliyanın məzəli sözləri və hekayəsi kraliçanı və bütün məclisdə olanları güldürdü, hamı o sadəlövh adamın qəribə hərəkətini təriflədi. Gülüş qurtardıqdan və hamı sakitləşdikdən sonra Filostrato, danışmaq növbəsi çatdığı üçün, sözə başladı: – Ləyaqətli xanımlar, tərpənmə-yən hədəfi vurmaq asandır, lakin qəribə bir şey qəfildən meydana çıxanda, atıcı da qəfildən onu vuranda, bu bir möcüzə kimi görünə bilər. Bir çox hallarda pozğunluğa misal ola bilən kilsə ruhanilərinin günahkar və çirkin həyatı hər kəsə bu barədə danışmağa, onu pisləməyə, məzəmmət etməyə asanlıqla imkan verir. Rahiblərin qabağından qalan, donuzlara töküləsi ya atılası olan şorbanı yoxsul-lara verməklə riyakarcasına mərhəmət göstərən inkvizitoru ifşa edən o insaflı adam yaxşı iş tutur, lakin mənim fikrimcə, tərifə o adam daha artıq layiqdir ki, indi mən onun barəsində öz hekayəmdə danı-şacağam. Bundan əvvəl söylənilən hekayə məni bu məsələ üstünə gətirdi; bu adam messer Kane della Skalanı, səxavətli hökmdarı, bir hekayə söyləməklə, özü haqqında və onun barəsində demək istədiyi şeyləri başqa bir simada təsvir etməklə, birdən, heç gözlənilmədiyi halda, varlığında yaranan xəsisliyin üstünü açır. Hekayə budur:

Messer Kane della Skalanın şan-şöhrəti bütün dünyaya yayılmışdı; bəxti həmişə ona yar olmuşdu. O, İtaliyada, imperator II Fridrixin vaxtından ta indiyə qədər adı çəkilən ən gözəl, ən səxavətli hökmdar-lardan biri idi. Messer Kane Veronada dəbdəbəli, gözəl bir şənlik düzəltmək fikrinə düşür. Bu şənliyə hər yerdən çoxlu camaat, xüsu-silə məzəli adamlar gəlməli imiş. Lakin nədənsə, birdən o, fikrindən dönür, gələnlərdən bəzilərinə ənam verib yola salır, yalnız Berqami-noya nə ənam verir, nə də onu yola salır. O da elə güman edir ki, bəlkə messer Kane onun xeyri üçün belə edir. Berqamino məşhur və hazırcavab bir nağılçı idi, ona qulaq asmayınca, onun necə nağılçı olduğunu təsəvvür etmək olmazdı. Lakin Kane bu fikirdə idi ki, ona bir şey vermək pulu oda atmaqdan da pisdir. Bu barədə özü ona bir söz demirdi, başqalarına da tapşırmırdı ki, desin. Bir neçə gün keçdi, Berqamino gördü ki, onu çağırmırlar, onun sənətindən bir şey tələb etmirlər. O öz xidmətçiləri ilə mehmanxanada yaşayırdı, atları da mehmanxana tövləsində idi. Onu fikir götürdü. Lakin o hələ də gözlə-yirdi, elə güman edirdi ki, çıxıb getsə, yaxşı olmaz. O, şənlikdə ləyaqətli görünmək üçün üç dəst gözəl, bahalı kostyum gətirmişdi; kostyumları ona başqa sinyorlar bağışlamışdı. Lakin mehmanxana sahibi kirayə pulunu tələb etdikdə, əvvəl kostyumunun birini, sonra da uzun zaman qaldığı üçün, ikincisini ona verdi. Daha sonra o biri kostyumunun hesabına yaşamağa başladı, bu qərara gəldi ki, üçüncü kostyumun pulu çatana kimi qalıb gözləsin, sonra çıxıb getsin. Üçün-cü kostyumun hesabına yaşamağa başlayanda, bir gün qəmgin halda messer Kanenin yanına gəldi. Kane nahar edirdi. Kane onun məzəli bir sözündən həzz almaq üçün deyil, onu incitmək üçün dedi: «Ber-qamino, sənə nə olub? Çox qəmginsən. Bizə bir şey danış görək». Berqamino çox düşünmədən, bu barədə çoxdan fikirləşmiş kimi, öz işini yoluna qoymaq üçün belə bir hekayə danışdı:

Hökmdarım, sizə məlumdur ki, Primas latın dilinin ustası idi, hər şeydən artıq, çox gözəl, hazırcavab şair idi. Bu keyfiyyətlər onu elə məşhur, elə adlı-sanlı adam etmişdi ki, hər yerdə onu şəxsən tanıma-salar da, Primasın kim olduğunu bilməyən, onun şan-şöhrətini, adını eşitməyən yox idi. Bir gün. elə olur ki, o, dilənçi paltarında Parisə gəlir, – çox vaxt o belə gəzərdi, çünki varlı adamlar onun şan-şöhrətinə az qiymət verirdilər; burada abbat Klunyi haqqında danı-şılan sözləri eşidir. Abbat Klunyi öz gəlirinə görə papadan başqa bütün kilsələrdə olan ruhanilərin ən dövlətlisi hesab olunurdu. Primas onun səxavəti haqqında qəribə şeylər eşidir; eşidir ki, abbatın sarayında həmişə şənlik olur, kim onun yaşadığı yerə gəlsə, yemək-içməyə söz yoxdur, ancaq abbat nahar edəndə gərək gəlib ondan xahiş etsin. Primas adlı-sanlı adamlarla, sinyorlarla durub-oturmağı xoşladığından, bu qərara gəlir ki, abbatın yanına getsin, onun səxavə-tini öz gözü ilə görsün. Abbatın Parisdən çoxmu uzaqda yaşadığını soruşur. Ona cavab verirlər ki, abbat Klünyi Parisdən altı mil kənar-da, öz malikanəsində yaşayır. Primas düşünür ki, səhər tezdən çıxsa, nahara kimi ora çatar. Abbatın malikanəsinə gedən yolu öyrənir, lakin ora gedən başqa bir adam tapmadığından, qorxur ki, birdən işi pis gətirər, yolu azar, elə yerə gedib çıxar ki, orada yeməyə şey tapmaz. Başına belə iş gəlsə, yemək sarıdan çətinlik çəkməmək üçün bu qərara gəlir ki, özü ilə üç çörək götürsün, suyu hər yerdə tapa bilər (əslində su onun çox da xoşuna gəlmirdi). Primas çörəkləri qoltuğuna vurub yola düşür, işi də elə yaxşı gətirir ki, nahar vaxtı abbat olan yerə gəlib çatır. İçəri girib ətrafına göz gəzdirir, süfrə salınmış stolları, mətbəxdəki böyük hazırlığı, nahar üçün lazım olan başqa şeyləri görüb, öz-özünə deyir: doğrudan da bu abbat səxavətli adamdır. O, ətrafını gözdən keçirəndə, abbatın yavəri buyruq verir ki, əl yumaq üçün su verilsin, çünki yemək vaxtı gəlib çatmışdı. Əllər yuyulduqdan sonra yavər hamıya stol arxasında yer göstərir. İş elə gətirir ki, Priması düz qapının qabağında oturdurlar, – abbat bu qapıdan yemək otağına gələcəkdi. Onun evində belə bir adət vardı: abbat özü gəlib oturmayınca, süfrəyə nə şərab, nə çörək, nə də xörək gətirərdilər. Yavər süfrələri salandan sonra adam göndərib abbata bildirir ki, sizin buyruğunuzu gözləyirəm, nahar hazırdır. Abbat otağın qapısını açdırır, – zala bu qapıdan gəlirmiş; içəri girəndə təsadüfən ilk gözünə dəyən adam – pis geyimli Primas olur; o belə adam tanımırdı. Onu görən kimi ağlına pis bir fikir gəlir, – hələ indiyə qədər onun ağlına belə fikir gəlməmişdi: «Gör mən öz pulum-la kimləri yedirib bəsləyirəm!» Abbat öz otağına qayıdıb, qapını örtür, yanında olan adamlardan soruşur ki, düz mənim otağımın qapısı qabağında oturan o səfili tanıyan varmı? Hamı cavab verir ki, tanıyan yoxdur. Primas yol gəldiyindən və uzun zaman aç qalmağa vərdiş etmədiyindən, əziyyət çəkirdi. O bir az gözləyir, abbatın gəlmədiyini görüb, qoltuğundakı çörəklərdən birini çıxarıb yeməyə başlayır. Abbat bir qədər gözlədikdən sonra yaxın adamlarından birini göndərir ki, get gör Primas gedib ya yox. O adam qayıdıb deyir ki: «Xeyr, messere, getməyib, oturub çörək yeyir, bu sübut edir ki, o özü ilə çörək gətirmişdir». Abbat: «Çörəyi ki var, qoy öz çörəyini yesin, bu gün o bizim çörəyimizi yeməyəcək». Abbat istəyirdi ki, Primas özü durub getsin, onu otaqdan çıxartmağı özünə layiq gör-mürdü. Primas çörəyin birini yeyib qurtarır, abbat gəlmir. O biri çörəyi yeməyə başlayır. Primasın öz xoşu ilə getmədiyini xəbər aparan adam bunu da abbata söyləyir. Primas ikinci çörəyi də yeyib qurtarır, yenə də abbatın gəlmədiyini görüb, üçüncü çörəyə əl atır. Bunu da abbata xəbər verəndə, o fikirləşərək öz-özünə deyir: «Bu gün bu qəribə fikir haradan mənim ağlıma gəldi? Bu nə xəsislikdir, bu nə ədavətdir, özü də kimə qarşı? Neçə ildir mən öz süfrəmdə hamını yedirib-içirirəm, baxmıram ki, o zadəgandır ya kəndlidir, kasıbdır ya dövlətlidir, adlı-sanlı adamdır, ya da yalançıdır. Saysız-hesabsız səfillərin mənim verdiyim yeməkləri acgözlüklə ötürdüyünü öz gözümlə görmüşəm. İndi bu adama qarşı duyduğum xəsislik heç vaxt məndə olmayıb. Yəqin bu xəsislik məndə başqa səbəbə görə əmələ gəlmişdir. İndi mənim ki qəlbim bu adama qarşı belə amansız olmuşdur, yəqin mənə səfil görünən bu adam başqa cür adamdır». Abbat bunu deyib o adamın kim olduğunu bilmək istəyir. Məlum olur ki, o, Primasdır, abbatın səxavətli olduğunu çox eşitdiyindən, onun bu səxavətini görməyə gəlmişdir. Abbat Primasın ləyaqətli şəxs olduğunu çoxdan eşitmişdi, buna görə utanıb xəcalət çəkir, öz günahını yumaq üçün cürbəcür sözlərlə onun könlünü almaq istəyir. Nahardan sonra tapşırır ki, Primasa yaxşı paltar versinlər; həm də ona at və çoxlu pul bağışlayıb deyir: «İndi özün bil, istəyirsən mənim yanımda qal, istəyirsən get». Primas öz razılığını bildirib, ona çox-çox təşəkkür edir, Parisdən piyada gəldiyi halda, ora atla qayıdır.

Messer Kane ağıllı adamdı, Berqaminonun nə demək istədiyini izahatsız başa düşür, gülümsəyərək deyir: «Berqamino, sən öz incikliyini, məharətini, mənim xəsisliyimi və məndən nə istədiyini çox ustalıqla göstərdin; doğrudan da, hələ indiyə qədər mən xəsislik etməmişdim, ancaq sənin barəndə xəsislik elədim. Mən də bu xəsisliyi sənin kəşf etdiyin ağacla qovacağam…» Messer Kane buyruq verir ki, mehmanxana sahibinin kirayə haqqını ödəyib, Berqaminonun bahalı kostyumlarını özünə qaytarsınlar; bundan başqa ona bir at, çoxlu da pul verir, onun çıxıb getməsini, ya burada qalmasını öz ixtiyarına buraxır.




SƏKKİZİNCİ HEKAYƏ




Gvilyelmo Borsere messer Ermino de Qrimaldini xəsisliyi üstündə çox incə ifadələrlə məzəmmət edir


Lauretta Filostratonun yanında oturmuşdu; Berqaminonun bacarığını hamı təriflədikdən sonra o, bir şey söyləyəcəyini bildiyi üçün, kraliçanın əmrini gözləməyərək, sözə başladı: – Əziz dostlar, Filostratonun söylədiyi hekayə məni, məzəli bir adamın elə bu qayda ilə çox varlı bir taciri xəsisliyi üstündə məzəmmət etməsindən danışmağa vadar edir. Bu hekayə öz məzmunu ilə əvvəlki hekayəyə oxşasa da, onun yaxşı nəticə ilə qurtardığını hesaba alsanız, bu hekayə də sizin xoşunuza gələr.

Bəli, çox-çox illər bundan əvvəl Genuyada messer Ermino de Qrimaldi adlı bir zadəgan yaşayırdı. Hamının dediyinə görə, o, iri mülkləri və pulu ilə İtaliyanın ən varlı vətəndaşlarından çox-çox varlı idi. O öz dövləti ilə bütün İtaliya varlılarını vurub ötdüyü kimi, öz xəsisliyi və tamahkarlığı ilə də bütün dünyada olan xəsisləri və tamahkarları ötmüşdü; belə ki, başqalarına xeyir vermək üçün pul kisəsinin ağzını açmadığı bir yana dursun, yaxşı geyinməyə adət edən genuyalıların əksinə olaraq, pul xərcləməmək üçün hər şeydə, hətta yeyib-içməkdə də özünə yaman korluq verərdi. Buna görə, özü də lap yerində olaraq, onun familiyasını (de Qrimaldi) yaddan çıxar-mışdılar; hamı ona messer Tamahkar Ermino deyirdi. O zaman ki bu adam pul xərcləməyərək öz dövlətini artırırdı, Genuyaya Gvilyelmo Borsyere adlı mərifətli, xoş danışıqlı, çox məzəli bir adam gəldi, o indiki məzəli adamlara oxşamırdı; indiki məzəli adamlar (qoy pozğun və mənfur adamlar utanıb xəcalət çəksinlər!) istəyirlər ki, onlara nəcib desinlər, əslinə qalanda, sarayda deyil, əxlaqsız, iyrənc qara camaat içərisində tərbiyə almış bu adamlara eşşək demək lazımdır. O zaman məzəli adamların işi və sənəti bu idi ki, ağalar arasında olan çəkişmələri, narazılıqları sülh ilə yoluna qoysunlar, evlənmək işlərində, dostluq əlaqələrinə kömək etsinlər, gözəl, xoş sözlərlə ruhən yorğun adamların kefini açsınlar, saray adamlarını əyləndirsinlər, qəbahəti olanları bu qəbahət üstündə, bir ata kimi, bərk məzəmmət etsinlər, – bunun da qabağında onlar ənam alardılar. Amma indi bu adamlar vaxtlarını nəyə sərf edirlər: bir adamdan o birisinə ədavətli sözlər aparırlar, arada söz gəzdirirlər, iyrənc və nalayiq şeylər danışmaqla adamların arasına düşmənçilik toxumu səpirlər; məsələnin ən pis cəhəti də burasıdır ki, bu iyrənc və nalayiq şeyləri adamların yanında edirlər, doğru oldu, olmadı, bütün pis, abırsız, iyrənc şeyləri bir-birinin üstə qalayırlar. Alçaq və əxlaqsız sinyorlar da onlardan da iyrənc söz danışanları, iyrənc iş görənləri daha çox istəyirlər, onlara daha çox hörmət edirlər, daha böyük ənam verirlər. Hal-hazırda məzəmmətə layiq olan bu acınacaqlı şeylər aydınca sübut edir ki, yaxşı adamlar zavallı bəşəriyyəti qəbahətlər çirkabı içində qoyaraq, buradan çəkilib getmişlər.

Mən duyduğum haqlı qəzəb hissi nəticəsində heç gözlənilmədiyi halda mətləbdən bir az kənara çıxdım, indi yenə başladığım sözə qayıdıram. Genuyanın adlı-sanlı adamları, yuxarıda adını çəkdiyimiz Gvilyelmonu hörmətlə qarşıladılar, onu məmnuniyyətlə qəbul etdilər. Gvilyelmo bir neçə gün şəhərdə qalaraq, messer Erminonun xəsis-liyini, tamahkarlığını eşidib, onu görmək həvəsinə düşdü. Messer Ermino eşitmişdi ki, Gvilyelmo Borsyere ləyaqətli adamdır. Ermino xəsis olsa da, azca nəcibliyi vardı; Gvilyelmonu dostcasına, gülərüzlə qəbul etdi, onunla çoxlu söhbət elədi, danışa-danışa onu, onunla gələn genuyalıları özü üçün tikdirdiyi yeni, qəşəng bir evə apardı; evi göstərərək dedi: «Messer Gvilyelmo, siz çox şey görmüsünüz, çox şey eşitmisiniz, mənə elə bir şey söyləyə bilərsinizmi ki, o heç yerdə söylənilməmiş olsun, mən də onu bu evin salonuna yazdıra bilim?» Gvilyelmo bu yersiz sözü eşidib dedi: «Messer, güman etmirəm ki, mən eşidilməmiş bir şey söyləyə biləm, ancaq asqırmağı və ya buna oxşar bir şeyi göstərə bilərəm; amma siz ki bunu istəyirsiniz, onda bir şeyi sizə deyə bilərəm, zənnimcə siz onu heç eşitməmisiniz». Messer Ermino dedi: «Xahiş edirəm, deyin görüm bu nədir?» Ermino heç gözləmirdi ki, Gvilyelmo ona aşağıdakı cavabı verəcəkdir. Messer Gvilyelmo birdən dedi: «Deyin yazsınlar: «Nəciblik», Messer Ermino bu sözü eşidəndə birdən elə utandı ki, halı tamam dəyişdi. Dedi ki: «Messer Gvilyelmo, mən onu elə yazdıracağam ki, bunu mənim görmədiyimi, bilmədiyimi mənə deməyə daha nə sizin, nə də bir başqasının əsası olsun». Gvilyelmonun sözü ona yaman təsir etdi, bundan sonra o elə səxavətli, elə mehriban bir, zadəgan oldu ki, Genuyada, onun vaxtında xaricilərə və şəhər camaatına onun kimi hörmət edən olmadı.




DOQQUZUNCU HEKAYƏ




Bir qaskonlu xanım Kiprin qorxaq kralını elə utandırır ki, o, cəsarətli olur.


Kraliçanın əmrini almaq üçün ancaq Yeliza qalmışdı. O gözləmədən gülərüzlə sözə başladı: – Cavan xanımlar, çox vaxt elə olur ki, cürbə-cür danlaqların, cəzaların edə bilmədiyini, qəsdən deyil, təsadüfən söylənilən bir söz edir; Laurettanın söylədiyi hekayədə bu çox aydın göründü. Mən də balaca bir hekayədə bunu sizə sübut etmək istəyi-rəm, çünki yaxşı hekayələr həmişə xeyir gətirir, belə hekayələri kim söyləsə, ona diqqətlə qulaq asmaq lazımdır.

Bəli, Kiprin ilk kralı zamanında Bulonlu Qotfrid müqəddəs torpağı fəth etdikdən sonra, adlı-sanlı bir qaskonlu xanım İsanın qəbrini ziyarətə gedir, qayıdanda da Kiprdə düşür, burada bir neçə alçaq adam onu biabırçı halda təhqir edir. O, şikayətinə əhəmiyyət verilmədiyini görüb, kralın yanına getmək istəyir, ancaq kim isə ona deyir ki, nahaq yerə zəhmət çəkirsiniz, kral elə qorxaq, elə miskin adamdır ki, təhqir üstündə heç kəsi cəzalandırmır, hətta onun özünə qarşı edilən təhqirlərə də iyrənc bir qorxaqlıqla dözür; buna görə bir şeydən narazı qalaraq qəzəblənən adamlar gedib acığını onun üstünə tökür, onu təhqir edir, utandırırlar. Qadın bunu eşidəndə, onu təhqir edənləri cəzalandırmaq məsələsində ümidini itirdiyindən, belə bir qərara gəlir: öz acığını soyutmaq üçün kralı qorxaqlığı üstündə məzəmmət eləsin. Buna görə kralın yanına gedib ağlaya-ağlaya deyir: «Padşahım, məni təhqir edənləri cəzalandırmaq ümidi ilə sənin yanına gəlməmişəm, gəlmişəm ki, səndən xahiş edim, bunun əvə-zində, sənin kimi, deyilənə görə, həqarətə dözməyi öyrənim, mən də edilən təhqirə səbirlə dözə bilim, allah özü şahiddir, bacara bilsəy-dim, bu təhqiri də məmnuniyyətlə sənə verərdim, axı sən yaman dözümlüsən!» Kral ağır hərəkətli, tənbəl bir adamdı, o sanki yuxudan ayıldı; əvvəl ondan başladı ki, qadını təhqir edənləri bərk cəzalan-dırdı, həm də o gündən onun şahlıq şərəfinə toxunanları amansızca təqib etdi.




ONUNCU HEKAYƏ




Bir qadın bolonyalı maestro Albertonu, ona olan sevgisi üstündə utandırmaq istəyir, lakin Alberto çox nəzakətlə qadının özünü utandırır


Yeliza sözünü qurtarıb susdu; indi də son hekayəni, kraliça söyləməli idi; o, qadınlıq məlahəti ilə sözə başladı: – Ləyaqətli qızlar, gecə, açıq havada ulduzlar göyü, yazda çiçəklər çölü bəzədiyi kimi, tutarlı sözlər də xoş xasiyyətləri, ürəkaçan söhbətləri bəzəyir. Bu tutarlı sözlər öz qısalığı ilə kişilərdən çox qadınlara yaraşan sözlərdir, çünki, lazım olmadığı halda, çox və uzun danışmaq kişilərdən çox qadınlara yaraşmayan şeydir. Amma indi sözün incəliyini başa düşən və ya başa düşüb də ona cavab verməyi bacaran qadınlar azdır, ya heç yoxdur, – biz də, bütün qadınlar da gərək bundan xəcalət çəkək! Bu ona görədir ki, əvvəlki qadınların varlığını fərqləndirən bacarığı indiki qadınlar bədənin zinətinə sərf edirlər, həm də paltarı daha çox alabula, üstündə daha çox zolağı, bəzəyi olan qadın elə güman edir ki, onu gərək başqa qadınlardan daha yüksək tutsunlar, ona daha artıq hörmət etsinlər; daha düşünmür ki, bir adam bu şeyləri eşşəyə yükləsə, ya eşşəyin üstündən assa, – eşşək hər bir qadından daha çox yük götürə bilsə də, – yenə eşşək olub qalır. Bunu söyləmək mənim üçün ayıbdır, ona görə ki, özüm haq-qında demədiyim bir şeyi başqaları haqqında da deyə bilmərəm; bu bərli-bəzəkli, ənlikli-kirşanlı, ala-bəzək paltarlı qadınlar dinib-danışmayan, duyğusuz mərmər heykəl kimi dayanıb dururlar, bir söz də soruşanda elə cavab verirlər ki, heç dinməsələr ondan yaxşıdır. Onlar öz-özlərini inandırırlar ki, qadınların, ləyaqətli kişilərin məclisində söhbət etməyi bacarmaması qəlbin təmizliyindən mey-dana gəlir, onlar öz axmaqlıqlarını təvazökarlıq adlandırırlar, sanki ancaq öz qulluqçusu ilə ya paltaryuyan, ya da bulkaçı qadınla danı-şan qadınlar namusludurlar. Əgər təbiət bu qadınların öz-özlərini inandırdığını eləmək istəsəydi, onların boşboğazlığını başqa yolla məhdudlaşdırardı. Doğrudur, bu məsələdə də, başqa məsələlərdə olduğu kimi, vaxtı, yeri söhbət etdiyin adamı hesaba almaq lazımdır, çünki bəzən elə olur ki, qadın ya kişi tutarlı bir sözlə başqasını utandırmaq istəyir, lakin öz gücü ilə bu adamın gücünü lazımınca ölçüb-biçmədiyindən, utandırmaq istədiyi adamın yerinə özü utanıb qızarır. Buna görə, biz həm qorunmağı bacarmaq üçün, həm də «hər işdə ən çox ziyan çəkən qadınlar olur» zərbi-məsəlinin bizim sima-mızda özünə haqq qazandırmaması üçün, mən istəyirəm bu günün son hekayəsi ilə ibrətli bir söz danışam, belə ki, siz qəlbinizin nəcib-liyi ilə fərqləndiyiniz kimi, hərəkət tərzinin üstünlüyü ilə də özünüzü göstərəsiniz.

Bir neçə il bundan əvvəl Bolonyada maestro Alberto adlı çox məşhur, bəlkə də bütün dünyada hörmət qazanmış bir həkim yaşa-yırdı, bəlkə elə indi də yaşayır. Albertonun yaşı yetmişi haqlasa da, onun elə nəcib qəlbi vardı ki, təbii qızğınlıq odu az qala onu tərk etsə də, o, sevgi odundan çəkinmirdi. Deyilənə görə, Alberto bir şənlikdə Malgerita de Gizolyeri adlı çox gözəl bir dul qadın görür; qadın onun çox xoşuna gəlir; o, cavan bir oğlan kimi, bu sev gi oduna qocaman qəlbində yer verir. Ona elə gəlirdi ki, bu gözəlin zərif üzünə baxma-sa, gecə rahat yata bilməz. Buna görə, imkan düşdükcə, gah piyada, gah da atla o qadının evi qabağından keçirdi. Axırda elə oldu ki, qadın da, başqaları da maestro Albertonun oradan keçib getməsinin səbəbini başa düşdü. Onlar belə yetkin yaşlı, yetkin ağıllı bir adamın sevməsini öz aralarında tez-tez zarafata qoyub gülürdülər, elə güman edirdilər ki, gözəl sevgi ehtirası ancaq ağılsız gənclərin qəlbində özünə məskən salır. Bir dəfə bayram günü maestro Alberto yenə də bu qadının evi qabağından keçirdi; Malgerita və başqa qadınlar evin qapısı qabağında oturmuşdular. Maestro Albertonun uzaqdan onlara sarı gəldiyini görüb bu qərara gəldilər ki, onu öz yanlarına çağırıb hörmət etsinlər, sonra da sevgisini lağa qoysunlar. Belə də elədilər: ayağa qalxıb onu dəvət etdilər, sonra da həyətə apardılar, bu sərin həyətə yaxşı şərab və dadlı yeməklər gətirtdilər; axırda da xoş və məzəli şəkildə ona belə bir sual verdilər: «Necə oldu ki, siz, bir çox qəşəng, nəcib, gözəl cavanların bu gözələ vurulduğunu bilə-bilə ona eşq yetirdiniz?» Maestro bu incə kinayəni başa düşərək gülə-gülə dedi: «Madonna, mənim sevməyim, xüsusilə sizi sevməyim ağıllı adamı gərək təəc-cübləndirməsin, çünki siz belə bir sevgiyə layiqsi-niz. Təbii ki, sevgi məşqində qocaların gücü azlıq eləsə də, sevilmək arzusunu və anlayışını onların əlindən almamışlar; qocalar bunu daha çox ona görə anlayırlar ki, onların dərrakəsi də cavanların dərrakəsindən çoxdur. Madonna, sizi ki bu qədər cavanlar sevir, məni də sizi sevməyə təhrik edən ümid bundan ibarətdir: mən qadınların axşamlar acı paxla və prasa yediyini çox görmüşəm. Prasanın heç yeri dadlı olmasa da, başı bir az yeməlidir, azca da tamlıdır, amma, ümumiy-yətlə, siz qadınlarda iştah pozğunluğu olduğundan, prasanın başını əlinizdə tutur, yarpaqlarını yeyirsiniz, onun yarpaqları heç şeyə yaramır, tamı da pisdir. Madonna, mən nə bilim ki, siz də özünüzə aşiq seçəndə belə hərəkət etmirsiniz? Belə olmasaydı, siz məni seçər, başqalarını rədd edərdiniz». Malgerita, o biri qadınlar kimi, bir az utanaraq dedi: «Maestro, siz bizə təkəbbürlü niyyətimiz üstündə yaxşı tənbeh verdiniz, hər halda sizin sevginiz, ağıllı və ləyaqətli bir adamın sevgisi kimi, mənim üçün çox qiymətlidir, buna görə də mənimlə, öz kəniziniz kimi, sərbəstcə rəftar edin, ancaq bunu heç kəs bilməsin, adım ləkələnməsin». Maestro hamı ilə bərabər ayağa qalxaraq, gülə-gülə, fərəhlə qadınla vidalaşıb getdi. Bu qayda ilə Malgerita, kimi lağa qoymaq istədiyinin fərqinə varmadan, özü məğlub oldu. Siz ağıllı hərəkət etsəniz, bundan özünüzü çox gözəl qoruya bilərsiniz.

Cavan xanımların və üç gəncin söylədiyi hekayələr qurtaranda günəş üfüqə sarı əyilirdi, isti xeyli azalmışdı. Kraliça zarafatla dedi: «Əziz dostlar, hökmranlıq etdiyim bu gündə sizə yeni bir kraliça verməkdən başqa ayrı bir işim qalmadı. Qoy yeni kraliça, ləyaqətlə əylən-mək məqsədi ilə, özünün həyatını və bizim həyatımızı, öz mülahizəsinə əsasən, sabahkı gün üçün təşkil etsin. Belə baxanda, axşama hələ çox qalmışdır, lakin vaxtında binagüzarlıq etməyən adam yaxşı dolanacaq düzəldə bilməz; bir də ki, yeni kraliçanın öz mülahizəsinə görə işə başlaması üçün, hər şeyi hazırlamaq, məqsədi ilə, mən bu qərara gəlirəm: sonrakı məclislərimiz bu vaxtdan başlan-sın. Buna görə hamını öz pənahında saxlayan allahın naminə, həm də bizim əylənməyimiz üçün bu çöl səltənətinin sabahkı gününə cavan və ağıllı Filomena rəhbərlik eləsin». O belə deyəndən sonra yerindən qalxdı, dəfnə çələngini başından götürüb hörmətlə Filomenanın başına qoydu, əvvəl özü, kraliçaya təzim edən kimi, onun qarşısında baş əydi, sonra da o biri xanımlar və cavanlar, özlərini onun ixtiya-rına verərək, təzim etdilər. Filomena hökmranlıq çələnginin başına qoyulduğunu görüb qızardı, Pampineyanın bu yaxında söylədiyi sözləri xatırladı, sadəlövh görünməmək üçün özünü ələ alıb, əvvəl, Pampineyanın təyin etdiyi adamların vəzifəsini yenidən təsdiq elədi, sabah səhərə və axşama, bu günkü yerdə hansı yeməklərin hazırlan-ması haqqında sərəncam verdi, sonra da belə bir nitq söylədi: «Əziz dostlar, Pampineya məni ləyaqətli olduğum üçün deyil, öz lütfkarlığı sayəsində sizin kraliçanız təyin etsə də, mən bizim dolanacağımızı ancaq özüm istədiyim kimi qurmaq fikrində deyiləm, öz fikrimlə bərabər sizin də rəyinizi nəzərə alacağam. Buna görə mənim nə edə-cəyimi bildikdən sonra, sizin fikrinizcə, buna bir şey artırmaq ya əskiltmək məsələsini bir neçə sözlə izah etmək istəyirəm. Bu gün mən Pampineyanın verdiyi sərəncamlara diqqət yetirdim, bunlar mənə həm tərifəlayiq, həm də əylənməyə kömək edən bir sərəncam kimi göründü; bu tədbirlər çox təkrar edildiyindən, ya başqa bir səbəbdən bizi darıxdırmayınca, mən onları dəyişməyi lazım görmü-rəm. İndi biz, verilən sərəncamı həyata keçirməyə başlayaraq, günəş qürub edəndən sonra fərəhlə gəzərik, sərində şam edərik, bir neçə nəğmə oxuyarıq, əylənərik, sonra da gedib yatarıq. Sabah da hava sərinkən ayağa qalxarıq, kimin könlü necə istərsə, elə də gedib əylənər. Sonra da, bu günkü kimi, müəyyən edilmiş vaxtda nahara gələrik. Nahardan sonra bir az rəqs edərik. Yuxudan qalxıb bu günkü kimi, bura hekayə söyləməyə gələrik, məncə, ən böyük, ləzzət də, fayda da bundadır. Mən bir şeyi də başlamaq fikrindəyəm. Pampineya kraliçalığa geç seçildiyindən, bunu edə bilmədi: bizim danışacağımız şeylərin mövzusunu bir qədər məhdudlaşdırmaq fikrindəyəm, bunu da qabaqcadan sizə bildirmək istəyirəm, qoy hamının bu mövzuda yaxşı bir hekayə düşünməyə vaxtı olsun. Bu, sizin xoşunuza gəlirsə, məsələ bundan ibarət olacaq: dünya yaranan-dan bəri qəza-qədərin təsadüfləri nəticəsində insanların başına çox müsibətlər gəlmişdir, dünyanın sonuna qədər də belə müsibətlər gələcəkdir, qoy hər kəs elə adamlardan danışsın ki, onlar bir çox çətinliklərdən sonra, heç gözlənilmədiyi halda, öz məqsədlərinə çatırlar». Qadınlar da, kişilər də eyni dərəcədə bu tədbiri bəyəndilər, ona əməl edəcəklərini söylədilər. Hamı susduqdan sonra Dioneo sözə başladı: «Madonna, o birilər deyən kimi, mən də deməliyəm ki, sizin bu tədbiriniz çox yaxşı və tərifəlayiq tədbirdir; ancaq mən sizin yüksək iltifatınızdan bir töhfə istərdim; nə qədər ki bizim bu cəmiy-yətimiz var, qoy o mənim əlimdən alınmasın. Dediyim töhfə də budur: sizin bu tədbiriniz məni həmin mövzuda hekayə söyləməyə məcbur etməsin, mən könlüm istədiyi şeyi öz hekayəmdə nəql edə bilim. Qoy elə güman edilməsin ki, ehtiyatda hekayəm olmadığı üçün mən belə bir mərhəmətin təmənnasındayam, bunu sübut etmək üçün həmişə ən axırda hekayə söyləməyə hazıram». Kraliça onun məzəli və güşad bir adam olduğunu bilirdi, həm də bu xahişi nə məqsədlə etdiyini başa düşürdü: o istəyirdi ki, cəmiyyət düşün-məkdən yorulanda, gülməli bir hekayə ilə onun kefini açsın. Buna görə həvəslə, həm də hamının razılığı ilə bu mərhəməti ondan əsirgəmədi. Sonra onlar qalxıb, ağacların kölgəsi altından, iri daşlar, yaşıl otlar arasından axan duru sulu çaya sarı yavaş-yavaş getdilər. Çay bir tənədən enərək dərəyə axırdı. Xanımlar burada ayaqqabı-larını çıxartdılar, qollarını çırmalayıb, suya girdilər. Suyun içində gəzə-gəzə əylənməyə başladılar. Axşam yeməyindən sonra musiqi alətlərini gətirtdilər. Kraliça əmr etdi ki, rəqsə başlanılsın. Rəqsi Lauretta idarə etməli, Yemiliya nəğmə oxumalı, Dioneo da rübab çalaraq, onunla həmsaz olmalı idi, Lauretta əmrə əsasən dərhal rəqsi idarə etməyə başladı, Yemiliya da gözəl səslə bu nəğməni oxudu:

Mən o qədər məftunam öz gözəlliyimə.
Heç də mənə gərək deyil başqa məhəbbət.
Könül vermərəm mən daha heç kimə.

Mən baxıram özümə, bu lətafətimdə
Bir məlahət duyuram ki, könüllər oxşar.
Bu sevinci, bu nəşəni məlahətimdən
Nə təsadüf, nə də köhnə fikirlər qovar.
Xəyalıma gətirmirəm, bilmirəm varmı,–
Yoxdur məncə bu dünyada elə başqa bir varlıq,
Ürəyimi məftun edən cazibədarlıq.

Nə vaxt ki istəsəm özümü sakit edəm,
O saatca ürəyimin duyur səsini.
O gəlir, qəlbimi nəşə bürüyür o dəm.
Ürəyin bu sevincini, bu nəşəsini
Sözlə ifadəyə acizəm, mən acizəm.
Bir də bunu, mən desəm də, anlaya bilməz
O məftunluq anlarını yaşamayan kəs.

Fikrim mənim ayrılmayır ondan nə qədər,
O qədər də çox alışıb-yanıram, ancaq
Deyirəm ki, sevincim də böyük olacaq.
Elə nəşə istəyirəm, ona bərabər
Sevinc hissi bir ürəkdə olmasın heç vaxt.

Oyun nəğməsini hamı həvəslə oxudu. Lakin nəğmənin sözləri bəzilərini düşündürdü. Sonra yenə rəqs etdilər. Qısa gecənin bir hissəsi keçmişdi, kraliça birinci günə son verməyi lazım bildi; buyruq verdi, məşəlləri yandırdılar. Hamının gedib sabaha kimi dincəlməsini əmr etdi, qızlar və oğlanlar əmrə itaət etdilər, hər kəs öz otağına qayıtdı.




İKİNCİ GÜN





Dekameronun birinci günü qurtarır, ikinci günü başlanır; bu gün Filomenanın rəhbərliyi altında, bir çox ağır müsibətlərdən sonra, heç gözlənilmədiyi halda öz məqsədinə çatan adamlardan bəhs olunur


Günəş hər yerə öz işığını saçmışdı, quşlar da yaşıl budaqlarda şən nəğmələr oxuya-oxuya bunu hamıya xəbər verirdi; bu zaman xanım-lar, üç də cavan oğlan qalxıb bağa getdilər. Onlar şehli ot üstündə gəzə-gəzə, çiçəklərdən qəşang çələnglər hörə-hörə xeyli vaxt bağda o baş-bu başa gəzdilər. İndi də, dünənki kimi, hava sərinkən səhər çörəyini yedilər, rəqs etdikdən sonra dincəlməyə getdilər. Saat doq-quzda ayağa qalxıb, kraliçanın sərəncamına əsasən, sərin çəmənə yollandılar. Halay vurub oturdular. Başına dəfnə çələngi qoyulmuş gözəl və füsunkar Filomena bir az dalğın halda durdu, sonra hamını gözdən keçirib, Neifilaya əmr etdi ki, hekayə söyləməyə başlasın. Neifila da qeyd şərtsiz, gülərüzlə sözə başladı.




BİRİNCİ HEKAYƏ




Martellino özünü yalandan çolaqlığa qoyur, sonra da özünü elə göstərir ki, guya müqəddəs Arriqonun meyitinə toxunmaqla qıçı yaxşı olur. Yalanın üstü açılanda onu döyürlər, asmaq istəyirlər, axırda təhlükədən xilas olur.


Əziz xanımlar, çox vaxt elə olur ki, başqalarını, xüsusilə hörmətə layiq olan şeyləri ələ salmaq istəyən adamlar özləri pis vəziyyətə düşür, bəzən bundan zərər də çəkirlər. İndi mən, kraliçanın buy-ruğuna əməl edərək, qarşıya qoyulan məsələ üzrə öz hekayəmə başlayıram. Bununla da bizim bir vətəndaşın başına gələn əhvalatdan danışmaq fikrindəyəm: əvvəl o, bədbəxtliyə düçar olur, sonra da, heç gözlənilmədiyi halda, yaman xoşbəxt olur.

Bir az bundan əvvəl Trevizoda Arriqo adlı bir alman yaşayırdı. O, yoxsul olduğundan, kim istəsəydi, ona kirayəsi ilə yük daşıyardı. O həm də çox vicdanlı, mömin bir adamdı. Buna görə, öləndə, lap can ağzından çıxanda (doğrumu, yalanmı) trevizolular deyir ki, Trevizo baş kilsəsinin bütün zəngləri, heç kəsin əli dəymədən, çalınmağa başladı. Bu, bir möcüzə hesab edildi, hamı dedi ki, Arriqo müqəddəs adamdır. Bütün şəhər camaatı yüyürə-yüyürə onun meyiti olan evə gəldi, onu müqəddəs bir şəxs kimi baş kilsəyə apardılar; çolaqları, şikəstləri, korları və xəstəliyə tutulan bütün adamları ora gətirdilər, sanki hamı bu meyitə toxunmaqla sağalacaqdı.

Elə oldu ki, şəhər camaatının hərəkətə gəldiyi bu qatmaqarışıq-lıqda Trevizoya bizim üç vətəndaşımız gəldi. Onlardan birinin adı Stekki, o birisininki Martellino, üçüncüsününkü də Markeze idi. Onlar sinyorların sarayına gedər, ağız-burunlarını əyməklə, oyun çıxarmaqla, kimi olsa çox bacarıqla yamsılamaqla camaatı güldü-rərdilər. Hələ indiyə qədər onlar bu şəhərə gəlməmişdilər. Hamının əl-ayağa düşdüyünü görüb təəccübləndilər, bunun səbəbini eşidəndə, meyitə baxmaq istədilər. Şeylərini mehmanxanada qoyduqdan sonra Markeze dedi: «Gedək bu müqəddəs adama baxaq; ancaq bilmirəm ora necə gedə bilərik, eşitmişəm ki, meydan həm almanlarla, həm də şuluqluq olmamaq üçün, şəhər sinyorunun göndərdiyi silahlı adamla doludur. Bunu da deyirlər ki, kilsəyə o qədər adam təpilmişdir, içəri girmək mümkün deyil». Martellino bu mənzərəyə baxmaq istədiyin-dən dedi: «Bunun eybi yoxdur, o müqəddəs meyitin yanına getməyə mən yol taparam». Markeze soruşdu: «Necə yol taparsan?» Martel-lino belə cavab verdi: «Mən sənə deyim necə: özümü çolaqlığa qoyaram, siz qolumdan tutarsınız, guya özüm yeriyə bilmirəm; deyərsiniz ki, bunu ora aparmaq istəyirik, qoy o müqəddəs adam bunu sağaltsın; elə bir adam olmayacaq ki, bizi görüb yol verməsin». Markeze və Stekki bu təklifi bəyəndilər. Çox ləngimədilər, mehman-xanadan çıxıb, xəlvəti getdilər, orada Martellino biləklərini, barmaq-larını, qollarını, qıçlarını, ağzını, üzünü, gözünü əyərək, dəhşətli şəklə saldı; elə bir adam olmazdı ki, doğrudan da onun şil-küt olduğuna inanmasın.

Markeze və Stekki onu belə şil-küt halda götürüb, kilsəyə getdilər, yolda üzlərinə mömincəsinə bir ifadə verib, rast gəldikləri hər adamdan fağır-fağır, allah rizasına yol verməsini xahiş etdilər; hamı da dərhal yol verirdi. Hamı onlara baxaraq, çığıra-çığıra deyirdi: «Yol verin, yol verin!» Bu qayda ilə az vaxtda gəlib, müqəd-dəs Arriqonun meyiti qoyulan yerə çatdılar. Meyitin ətrafında duran bir neçə zadəgan Martellinonu tez götürüb meyitin üstünə qoydu ki, bu qayda ilə o, sağlamlıq nemətindən feyziyab olsun. Hamı Martel-linonun necə olacağına diqqətlə baxırdı, Martellino azca gözlədikdən sonra əvvəl bir barmağının, sonra bir biləyinin, sonra da bütün qolunun açıldığını göstərdi, – bunları o çox ustalıqla edirdi, – bu qayda ilə yavaş-yavaş bütün bədənini dikəltdi. Camaat bunu görüb müqəddəs Arriqonun şərəfinə elə fəryad qopardı ki, göy də gurulda-saydı, eşidilməzdi.

Təsadüfən orada bir florensiyalı durubmuş, Martellinonu da çox yaxşı tanıyırmış, ancaq onu belə şil-küt halda gətirəndə tanımamışdı. İndi Martellino dikəlib ayağa qalxanda tanıdı, birdən qəhqəhə ilə gülüb dedi: «Ay allah onu öldürsün! Onun nə halda gəldiyini görən adam heç inanardımı ki, o, çolaq deyil?» Trevizolulardan bir neçəsi bu sözü eşidib elə o saat soruşdu: «Necə yəni? Yoxsa o, çolaq deyildi?» Florensiyalı bu suala belə cavab verdi: «Əşi, vallah yox, o həmişə bizim hamımız, kimi şax gəzərdi. O istədiyi sifətə düşə bilir, bunu da hamıdan yaxşı bacarır». Onlar bunu eşidən kimi dayanıb gözləmədilər, basa-basa özlərini qabağa verib çığırdılar: «Tutun bu məlunu, o, allahı, müqəddəs adamları lağa qoyur, iflic vurmadığı halda özünü yalandan çolaqlığa qoyub bura gəlib ki, bizim müqəddəs adamımızı da, bizi də ələ salsın». Belə deyə-deyə Marteldinonu olduğu yerdən dartıb aşağı saldılar, paltarını darta-darta əynindən çıxartdılar, saçından tutub yumruqlamağa, təpikləməyə başladılar. Kim bu iş üçün tələsə-tələsə onun yanına gəlməsəydi, özünü kişi hesab eləməzdi. Martellino çığıra-çığıra deyirdi: «Allah xatirinə, mənə yazığınız gəlsin!» Onların əlindən qurtarmağa çalışırdı, lakin bundan bir şey çıxmadı, camaat onun ətrafında get-gedə çoxalırdı. Stekki ilə Markeze bunu görüb öz-özlərinə dedilər ki, iş pisdir, ancaq canlarının qorxusundan ona kömək eləməyə cürət etmədilər. Kömək bir yana dursun, o birilərlə səs-səsə verib çığırdılar ki, onu öldürmək lazımdır; eyni zamanda fikirləşirdilər ki, onu camaatın əlindən necə qurtarmaq olar. Birdən Markezenin ağlına bir şey gəldi, bu olma-saydı, Martellinonu yəqin öldürərdilər. Mümkün qədər tez özünü sinyorluğun keşikçilərinə yetirib, bələdiyyə rəisinin yerində duran adama dedi: «Allah xatirinə, kömək eləyin! Bir dələduz mənim pul kisəmi kəsib götürüb, içində yüz qızıl florin vardı, xahiş edirəm, əmr edin onu tutsunlar, pulumu mənə qaytarsınlar». On iki keşikçi bunu eşidən kimi o yerə yüyürdü ki, orada zavallı Martellinonu malasız malalayırdılar. Camaatı yara-yara özlərini ora yetirdilər, yer üzündə görünməmiş bir çətinliklə Martellinonu camaatın əlindən dartıb aldılar, bələdiyyə idarəsinə apardılar. Bir çoxları da onun ardınca bələdiyyə idarəsinə getdi: onlar özlərini təhqir olunmuş hesab edir-dilər, həm də onun bir oğru kimi tutulduğunu eşidəndə dedilər ki, bizim də pul kisəmizi kəsib götürüblər. Bu adamlar Martellinonun burnuna duzlu su qoymaq üçün bundan yaxşı bəhanə tapmırdılar. Bələdiyyə idarəsinin hakimi amansız bir adamdı, deyilən sözləri eşidən kimi Martellinonu kənara çəkib, sorğu-suala başladı; lakin Martellino ona zarafatla cavab verdi, sanki tutulmasını boş bir şey hesab edirdi. Hakim bundan açıqlandı, əmr etdi ki, onu qollarından assınlar, ona bir neçə yaxşı kötək vursunlar, deyilən şeyləri boynuna almağa onu məcbur etsinlər, sonra da boğazından assınlar. Martelli» nonu yerə endirəndə hakim yenə ondan soruşdu ki, sənin haqqında o adamların dediyi doğrudurmu? Martellino gördü ki, bu yolla işdən boyun qaçırmaq yaxşı nəticə verməyəcək, dedi ki: «Cənab, mən sözün düzünü sizə söyləməyə hazıram, ancaq məni oğurluqda təqsir-ləndirən o adamlar qoy desinlər görüm onların pul kisəsini nə vaxt kəsmişəm və harada kəsmişəm, onda mən də sizə nə etdiyimi, nə etmədiyimi deyərəm». Hakim «yaxşı» deyib əmr etdi ki, o adam-lardan bir neçəsini çağırsınlar. Onların biri dedi ki, Martellino mənim pul kisəmi bir həftə bundan əvvəl, o birisi dedi ki, altı gün əvvəl, bir başqası dedi ki, dörd gün əvvəl kəsmişdir, bəziləri də dedi ki, elə bu gün kəsmişdir. Martellino bunları eşidib dedi: «Cənab, onların hamısı həyasızcasına yalan deyir, mən sözümün doğruluğuna sübut gətirə bilərəm. Mən bu şəhərə ancaq indi, bir az bundan əvvəl gəlmi-şəm, belə deyilsə, bir də mən bu şəhərə ayaq basmayım! Gələn kimi də o müqəddəs meyitə baxmağa getdim, orada da mənim başıma bu müsibət gəldi. Bunun doğru olduğunu sinyorun məmuru onun dəftəri, bir də ki, mehmanxana sahibi sizə sübut edə bilər; şəhərə gələnlər o məmurun dəftərində qeyd olunur. Soruşun, mənim söylə-diklərim doğru olsa, iltifat buyurub, bu əclafların sözü ilə məni incitməyin, məhv etməyin».

Məsələ belə ikən, Markeze ilə Stekki gördülər ki, hakim istintaqa yaman girişib, Martellinonu qollarından asdırıb, bərk qorxdular, öz aralarında dedilər ki: «Biz yaxşı iş eləmədik, Martellinonu tavadan çıxarıb oda atdıq!» Buna görə də ora-buranı axtarıb, mehmanxana sahibini tapdılar, bütün məsələni açıb ona dedilər. Mehmanxana sahibi gülüb, onları Trevizoda yaşayan sinyorun yanında böyük hörməti olan Sandro Aqolantinin evinə apardı, məsələni açıb qayda ilə ona danışdı, Markeze və Stekki ilə bərabər ondan xahiş etdi ki, Martellinonun işi ilə məşğul olsun. Sandro doyunca güldükdən sonra sinyorun yanına getdi, Martellinonun dalınca adam göndərməsini ondan xahiş etdi. Sinyor adam göndərdi. Bu adamlar gedib gördülər ki, Martellino bir köynəkdə hakimin qabağında durmuşdur: o özünü itirmiş, yaman da qorxuya düşmüşdür, çünki hakim onun üzrünü heç eşitmək də istəmirdi. Florensiyalılara ədavət bəslədiyindən, onu boğazından asdırmaq fikrində idi, sinyora vermək istəmirdi; axırda, öz arzusu əleyhinə olaraq, Martellinonu verməyə məcbur oldu. Martellino sinyorun hüzurunda bütün əhvalatı açıb ona danışdı, həm də xahiş etdi ki, sizin bütün başqa mərhəmətlərinizin əvəzinə bircə mərhəmətinizin arzusundayam: məni buraxın gedim, çünki nə qədər Florensiyada deyiləm, dar ağacı həmişə mənim gözümə görünə-cəkdir. Sinyor bu əhvalata çox güldü, onların hərəsinə bir dəst paltar verdirib yola saldı, onlar da, heç gözlənilmədiyi halda belə böyük təhlükədən qurtarıb, sağ-salamat evlərinə qayıtdılar.




İKİNCİ HEKAYƏ




Rinaldo Asti var-yoxu qarət edildikdən sonra Kastel Gvilyelmoya gəlir, orada bir dul qadının yanında özünə sığınacaq tapır, çəkdiyi ziyanın əvəzini alaraq, sağ-salamat evinə qayıdır


Neifila Martellinonun başına gələn əhvalatı danışdıqca, xanımlar gülməkdən uğunub gedirdi, cavan oğlanlardan da ən çox gülən, Neifilanın yanında oturan Filostrato idi. Kraliça da elə ona ikinci hekayəni söyləməyi əmr etdi. Filostrato bir an ləngimədən sözə başladı: – Gözəl xanımlar, mən sizə, qismən bədbəxtlik və sevgi ilə əlaqədar olan müqəddəs şeylərdən danışmaq istəyirəm, bunu eşitmək bəlkə də faydalı olar, xüsusilə sevginin təhlükəli, məşəqqətli yolla-rında səyahətə çıxarılar bundan faydalana bilərlər. Sevginin bu təhlükəli yollarında çox vaxt elə olur ki, müqəddəs Yuliana dua oxumayanlar rahat yataqda da pis sığınacaq tapırlar.

Bəli, Ferrara markizi Assonun vaxtında Rinaldo Asti adlı bir tacir öz işi üçün Bolonyaya gəlir. Elə olur ki, o, işini düzəldib evinə qayı-danda, Ferraradan çıxıb Veronaya yola düşəndə üç adama rast gəlir. Onlar tacirə oxşasalar da, əslində quldur və dələdüz adamlarmış. Ri-naldo ehtiyatsızlıq edib, onlarla söhbətə girişir və onlara qoşulur. Bu üç adam görür ki, o, tacirdir, yanında da yəqin ki, pulu var, fürsət düşən kimi onu soymaq qərarına gəlirlər. Buna görə onu şübhələndir-məmək üçün, dinc və abırlı adamlar kimi, onunla ləyaqətli, yaxşı şeylərdən danışırlar, bacardıqca özlərini ona xoşrəftar və itaətkar göstərirlər. Rinaldo da onlara rast gəlməsini çox uğurlu bir təsadüf hesab edirdi, çünki o tək idi, ancaq bir nəfər atlı xidmətçisi vardı.

Bu qayda ilə, yol gedə-gedə söhbət edib bir məsələdən başqa bir məsələyə keçərək (söhbət zamanı çox vaxt belə olur), axırda gəlib dua məsələsi üstünə çıxdılar. Məlumdur ki, insanlar dua ilə allaha müraciət edirlər. Quldurlardan biri Rinaldoya dedi: «hörmətli adam, bəs sən yola çıxanda hansı duanı oxuyursan?» Rinaldo ona cavab verdi: «Düzünə qalsa, belə şeylərdə mən avam, kobud adamam, az dua bilirəm, köhnə qayda ilə yaşayıram, iki soldonu iyirmi dörd dinar bilirəm. Bununla belə mənim həmişə belə bir adətim vardır: səfərə çıxanda, hər səhər mehmanxanadan yola düşəndə müqəddəs Yulianın ata-anasının ərvahına «ya ilahi» və «Məryəm ana» duasını oxuyu-ram, sonra da allaha, övliyalara yalvarıram ki, onlar gecə qalmaq üçün mənə yaxşı bir mənzil yetirsinlər. Ömrümdə çox olub ki, səfərə çıxanda yaman təhlükəyə düşmüşəm, bunlardan qurtarandan sonra yenə də axşamı yaxşı yerdə keçirmişəm, gecəni də rahat yatmışam. Buna görə, lap qəti inanıram ki, müqəddəs Yulianın ki şərəfinə bu duaları oxuyuram, o bu mərhəməti allahdan mənim üçün yalvarıb almışdır. Mənə elə gəlir ki, səhərlər bu duanı oxumasam, yolda pis olacaq, gecə qalmaq üçün də yaxşı mənzil tapmayacağam». Rinaldo ilə söhbət edən adam soruşdu: «Bu gün səhər sən bu duanı oxumu-sanmı?» Rinaldo ona belə cavab verdi: «Əlbəttə!» O adam işin necə olacağını bildiyindən, öz-özünə dedi: «Dua sənə hələ lazım olacaq, çünki bizim işimiz bəd gətirməsə, elə bilirəm, sən gecəni qalmaq üçün pis mənzilə düşəcəksən». Sonra Rinaldoya dedi: «Mən də çox səfərə çıxmışam, amma o duanı heç oxumamışam, hərçənd eşitmi-şəm ki, çoxları bu duanı bəyənirlər. Ancaq mən bu duanı oxumasam da, heç elə olmayıb ki, gecə qalmaq üçün pis mənzilə düşmüş olam. Bu axşam bəlkə də özün görəcəksən ki, kim özünə yaxşı mənzil tapacaq: sən ya mən, – sən dua oxumusan, mən oxumamışam hərçənd mən o duanı yerinə: «Dirupisti» ya «Intemerata» ya da «De profundis» dualarını oxuyuram; nənəm deyərdi ki, bunların adama çox köməyi olur». Onlar bu qayda ilə cürbəcür şeylərdən danışa-danışa yol gedirdilər. O üç nəfər də alçaq niyyətini yerinə yetirmək üçün fürsət axtarır, əlverişli vaxt və yer gözləyirdi. Nəhayət, Kastel Gvilyelmonun o tərəfində, bir çaydan keçəndə o üç nəfər belə hesab etdi ki, vaxt da gecdir, yer də tənha, gözə dəyməyən yerdir, Rinal-donu basmarlayıb soydular, onu piyada və bir köynəkdə qoyub gedəndə dedilər: «Get bax gör sənin müqəddəs Yulianın bu gecə sənə yaxşı bir mənzil yetirəcəkmi, amma bizimki lap yəqin ki, yetirəcək». Onlar çayı keçib əkildilər. Rinaldonun xidmətçisi qorxaq adamdı, sahibinin soyulduğunu görüb, ona kömək eləmədi, atının başını döndərib Kastel Kvilyelmoya sarı qovdu. Axşam ora çatdı, heç nəyin fikrini çəkmədən, gecəni orada yatdı. Rinaldo bir köynəkdə qalmışdı, ayağı yalındı, hava da bərk soyuqdu, qar yağırdı, o bilmirdi nə eləsin. Axşam olduğunu görüb, titrəyə-titrəyə, dişi-dişinə dəyə-dəyə ətrafına baxmağa başladı: bəlkə sığınacaq bir yer gördü, soyuqdan ölməmək üçün gecəni orada qala bildi. Heç bir şey görmədi, çünki bundan bir az əvvəl o yerlərdə müharibə zamanı hər şey yanmışdı. Soyuğun təsirindən Kastel Gvilyelmoya sarı yüyür-məyə başladı. Xidmətçisinin orada olub-olmadığını bilmirdi, güman edirdi ki, özünü ora yetirsə, allah ona bir yerdən kömək göndərər. Lakin qəsrə bir mil qalmış qaranlıq düşdü, ora çox geç çatdı; qəsrin qapıları bağlanmış, körpülər qaldırılmışdı; içəri girə bilmədi. Qəmgin və pərişan halda, gözüyaşlı ətrafına nəzər saldı, heç olmasa üstünə qar yağmamaq üçün sığınacaq tapmaq istədi. Təsadüfən bir ev gördü. Ev divardan bir az qabağa çıxmışdı. Ora getmək, səhər açılana kimi bu çıxıntının altında qalmaq fikrinə düşdü. Ora çatanda, çıxıntının altında bir qapı gördü; qapı bağlı idi. Yan-yörədən küləş yığıb qapı-nın qabağına tökdü, məyus və dərdli halda küləşin üstündə özünə yer elədi, elə bir ucdan da müqəddəs Yuliandan şikayətlənirdi, deyirdi ki, mən sənə gör necə iman bağlamışdım, belə günə düşmək mənə layiq deyildi. Lakin müqəddəs Yulian onu öz himayəsi altına almışdı, çox ləngimədən Rinaldoya yaxşı bir mənzil hazırladı. O qəsrdə dul bir qadın yaşayırdı, dünyada tayı-bərabəri az tapılan bir gözəldi. Markiz Asso onu canından çox istəyirdi, onu burada öz ehtiyacı üçün saxla-yırdı. Xanım həmin evdə yaşayırdı ki, Rinaldo onun çıxıntısı altında özünə sığınacaq tapmışdı. Təsadüfən bundan bir gün markiz gecəni bu qadının yanında qalmaq üçün qəsrə gəlmişdi, gizlincə sərəncam vermişdi ki, qadının evində vanna və axşam yeməyi hazırlasınlar. Hər şey hazır olmuşdu, qadın da markizin gəlməsini gözləyirdi. Birdən qəsrin qapısına xidmətçi gəlib markizə məktub verdi, bunun da nəticəsində markiz qəfildən getməli oldu. Qadına xəbər göndərdi ki, daha məni gözləmə, özü isə dərhal yola düşdü. Qadının ovqatı bir az təlx oldu, bilmədi nə eləsin; bu qərara gəldi ki, markiz üçün hazır-lanan vannada özü çimsin, sonra da axşam çörəyini yeyib yatsın. Gedib vannaya girdi. Vanna qapı ilə yanaşı idi. Zavallı Rinaldo həmin qapının bayır tərəfinə sıxılmışdı. Qadın vannada oturmuşdu, qulağına səs gəldi: kim isə ağlayırdı, leylək dimdiyini tıqqıldadan kimi, o da dişlərini şaqqıldadırdı; qulluqçusunu çağırıb dedi: «Qalx yuxarı, bax gör divarın dalında, qapının qabağında kim var, o nəçidir, orada nə eləyir». Qulluqçu gedib baxdı, hava açıq olduğundan, gördü ki, bir adam oturub, yuxarıda dediyimiz kimi, əynində bircə köynəyi var, ayağı yalındır, özü də tir-tir əsir. Qulluqçu soruşdu ki, sən kimsən? Rinaldo elə titrəyirdi ki, dili söz tutmurdu, güclə sözü sözə calayaraq, kim olduğunu, bura niyə gəldiyini mümkün qədər qısaca dedi; sonra da yazıq-yazıq yalvardı ki, əgər mümkünsə, gecə məni burada soyuqdan ölməyə qoymayın. Qulluqçu bundan yaman mütə-əssir oldu, xanımının yanına qayıdıb, gördüyünü və eşitdiyini ona danışdı. Qadının da o adama yazığı gəldi, yadına düşdü ki, bu qapı-nın açarı var, markiz bəzən oradan gizlincə onun yanına gələrdi. Qulluqçuya dedi: «Get yavaşca qapını aç, axşam yeməyi də var, heç kəs yeməyəcək, yatmağa da yer çoxdur». Qulluqçu öz xanımını belə insanpərvərliyi üçün çox təriflədi, gedib qapını açdı, Rinaldonu içəri saldı, – o, soyuqdan donmuşdu. Qadın onu bu halda görüb dedi; «Əzizim, gir vannaya, o hələ soyumayıb». Rinaldo başqa təklif gözləməyərək, məmnuniyyətlə qadının dediyini elədi, isti onun bədəninə dəyəndə, elə bil ki, ölümdən həyata qayıtdı. Qadın ona, bu yaxında ölən ərinin paltarını verdi. Rinaldo geyindi, paltar onu elə tutdu ki, elə bil onun əyninə tikilmişdi. Rinaldo oturub ev sahibəsinin sərəncamını gözləyir, eyni zamanda allaha və müqəddəs Yuliana şükür edirdi ki, onu arzu etdiyi kimi, belə pis gecədən qurtardılar, fikrində tutduğu belə yaxşı bir sığınacaq yerə gətirib çıxartdılar.

Ev sahibəsi bir az dincəldikdən sonra otaqlardan birində buxarını yaxşı yandırtdırdı, sonra ora keçib o adamın halını soruşdu. Qulluqçu ona belə cavab verdi: «Madonna, o geyinib, qəşəng də kişidir, özü də, deyəsən, mərifətli adamdır». Ev sahibəsi dedi: «Get onu çağır bura, qoy gəlib ocağın yanında qızınsın, yeməyini də yesin, bilirəm ki, o, axşam çörəyini yeməyib». Rinaldo otağa girib qadını görəndə zənn etdi ki, o, yüksək aristokrat qadınlardandır, onu çox hörmətlə salamladı, yaxşılığına görə ona bacardığı qədər minnətdarlıq elədi. Qadın Rinaldonu görəndə və söylədiklərini eşidəndə əmin oldu ki, o, doğrudan da, qulluqçunun dediyi kimidir; onu sevinclə qarşıladı, buxarının qabağında, və yanında oturtdu, başına gələn əhvalatı, bura necə gəlib çıxdığını soruşdu. Rinaldo nə olmuşdusa hamısını qayda ilə ona danışdı. Rinaldonun xidmətçisi qəsrə gələndə qadın ondan bəzi şeylər eşitmişdi, buna görə də Rinaldonun sözlərinə tamamilə inandı, dedi ki, sənin xidmətçin barədə eşitmişəm, səhər onu çox asanlıqla tanmaq olar. Süfrə açıldı, Rinaldo əllərini yudu, ev sahibəsinin arzusu ilə onunla süfrə başında oturdu. Rinaldo ucaboylu, gözəl, xoşsifətli, zərif ədalı, gəncliyin orta dövrünü keçirən bir adamdı. Qadın Rinaldonu bir neçə dəfə gözdən keçirdi, onu çox bəyəndi; o, ürəyinə yatdı; markiz gecə onun yanında qalacaqdı, bu, onda şəhvət hissi oyatmışdı. Onlar süfrə başından qalxdılar. Qadın gedib öz qulluqçusu ilə məsləhətləşdi, dedi ki, markiz məni aldatdı, indi mən taleyin göndərdiyi bu nemətdən istifadə etsəm necə olar? Qulluqçu xanımının fikrini anladı, onu başa saldı ki, bu nemətdən istifadə et. Qadın Rinaldonu buxarının yanında qoyub getmişdi, geri qayıdanda ona ehtirasla baxıb dedi: «Siz nə fikrə getmisiniz, Rinaldo? Yoxsa onun dərdini çəkirsiniz ki, atınızı, əyninizdən çıxarılan pal-paltarınızı geri qaytara bilməyəcəksiniz? Kefinizi pozmayın, ürəyi-nizi açıq eləyin, elə bilin ki, öz evinizdəsiniz. Hələ görün nə deyirəm: sizi rəhmətlik ərimin paltarında görəndə, mənə elə gəldi ki, o özü gəlib, bu axşam bəlkə yüz dəfə istəmişəm ki, sizi qucaqlayıb öpüm. Qorxmasaydım ki, bundan sizin xoşunuz gəlməz, yəqin elə belə də elərdim». Rinaldo bu sözləri eşidib, qadının gözlərindəki parıltını görəndə (axmaq deyildi ki!) qollarını açıb ona yaxınlaşdı, dedi: «Madonna, fikirləşəndə ki, ancaq sizin sayənizdə mən bundan sonra da özümü dirilər arasında hesab edəcəyəm, təsəvvür edəndə ki, siz məni nədən xilas etmisiniz, mənim tərəfimdən ədəbsizlik olardı ki, çalışıb sizin könlünüz istəyənə əməl eləməyim! Buna görə də məni qucaqlamaq və öpmək arzusunu yerinə yetirin, mən də sizi istədiyim-dən artıq qucaqlayıb öpərəm». Daha söz söyləməyə ehtiyac qalmadı. Qadın şəhvət içində alışıb-yanırdı, elə o saat Rinaldonun qucağına atıldı, özünü ehtirasla ona sıxaraq, bəlkə min dəfə onu öpdü, Rinaldo da elə o qədər onu öpdü: sonra Rinaldonun qucağından çıxdı və onlar yataq otağına getdilər, elə o saat da yatağa girdilər. Səhər açılana kimi bir neçə dəfə öz şəhvətlərinin odunu söndürdülər. Dan yeri ağaranda, ev sahibəsinin arzusu ilə, yataqdan qalxdılar. Bundan heç kəsin xəbər tutmaması üçün qadın Rinaldoya köhnə paltar verdi, pul kisəsini də pulla doldurdu, ondan xahiş etdi ki, bunu heç kəsə söy-ləməsin, öz xidmətçisini tapmaq üçün hansı yol ilə getməsini də göstərdi, onu gəldiyi qapıdan da bayıra buraxdı. Hava işıqlaşandan sonra qəsrin qapıları açıldı, Rinaldo da, uzaqdan gəlmiş bir adam kimi, qəsrə girdi, öz xidmətçisini orada tapdı. Çamadandakı paltarını çıxarıb əyninə geydi, xidmətçinin atına minmək istəyəndə sanki möcüzə baş verdi: dünən axşam onu soyan, bundan az sonra da başqa bir cinayət üstündə ələ keçən o üç qulduru qəsrə gətirdilər. Quldur-ların etirafına əsasən, Rinaldonun atını, paltarını, pulunu özünə qaytardılar, o, iki corabbağından başqa heç bir şey itirmədi, – onların necə olduğunu quldurların özü də bilmirdi. Rinaldo allaha və müqəd-dəs Yuliana şükürlər edərək ata mindi, sağ-salamat evinə qayıtdı, quldurları da ertəsi gün havanı təpikləməyə göndərdilər.





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=68336746) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.