Книга - On beş yaşlı kapitan

On beş yaşlı kapitan
Jül Vern


Dünya ədəbiyyatından seçmələr
Jül Vern ən məşhur əsərlərindən olan bu romanda gənc və cəsur matros Dik Sendin qeyri-adi sərgüzəştlərindən bəhs olunur.





Jül Vern

ON BEŞ YAŞLI KAPİTAN





I HİSSƏ





I fəsil

“Səyyah” gəmisi


“Səyyah” gəmisi San-Fransiskoda cənub dənizlərində balina ovlamaq üçün hazırlanmışdı. Gəminin sahibi Cems Ueldon idi. Bir neçə il idi ki, ona mahir dənizçi və bacarıqlı nizəçi hesab edilən Qul kapitanlıq edirdi.

Gəmidə beş matros və bir şagird çalışırdı. Amma balina ovu ilə məşğul olan gəmi üçün bu, çox az idi. Odur ki Cems Ueldon Yeni Zelandiyada istədiyi qədər matros və nizəçi tapmağa ümid edirdi.

Gəmi şimal-qərb istiqamətində yola çıxaraq 1873-cü il yanvarın 15-də Yeni Zelandiyanın şimal adasına çatdı. Qulun burada yeni işçilər tapmaq ümidi boşa çıxdı. Dənizçilər artıq başqa balinaovlayan gəmilər tərəfindən işə götürülmüşdülər. “Səyyah” geri qayıtmağa hazırlaşdı. Bu zaman gəmi sahibinin həmin vaxt adada olan həyat yoldaşı xanım Ueldon kapitandan onu, beşyaşlı oğlu Ceki, hamının “Benedikt əmioğlu” adlandırdığı qohumunu və vaxtilə xanımın dayəsi olmuş Nan adlı zənci qadını gəmiyə götürməsini xahiş etdi. Onlar buraya bəzən işləri ilə əlaqədar Yeni Zelandiyaya baş çəkən Cems Ueldonla birlikdə gəlmişdilər. Qayıtmaq üçün yola çıxmazdan bir qədər əvvəl balaca Cek xəstələnmiş, Cems Ueldon isə ailəsini adada qoyub təcili Amerikaya getməli olmuşdu.

Üç ay keçdikdən sonra balaca Cek sağaldığından xanım Ueldon yola çıxmağa hazırlaşırdı. “Səyyah” da adaya elə bu vaxt çatmışdı. Qul yolçuları gəmiyə qəbul edərək onlar üçün rahat şərait yaratmağa çalışdı.

Xanım Ueldon təcrübəli səyyah və cəsur bir qadın idi. O, “Səyyah”ın təhlükəsizliyinə də, kapitan Qula da etibar edirdi. Odur ki məhz bu gəmi ilə yola çıxmaq istəyirdi.

Xanımı müşayiət edən Benedikt əmioğlunun əlliyə yaxın yaşı vardı. Olduqca arıq və uzun, pırtlaşıq saçlı başı və qızıl eynəyi olan bir gənc idi. Tələbkar deyildi. Üzüyola idi. İstiyə və soyuğa qarşı dözümünə söz ola bilməzdi. Günlərlə yeməksiz və susuz qalmağı bacarırdı. Xanım Ueldon onu öz oğlu, Cekin böyük qardaşı kimi qəbul edirdi.

Benedikt əmioğlunun ən böyük həvəsi təbiət tarixinə idi. Bu elm sahəsi zoologiya, botanika, mineralogiya və geologiya sahələrini özündə birləşdirir. Ancaq Benedikt nə botanik, nə mineraloq, nə də geoloq idi. Onu zooloq da adlandırmaq olmazdı. O, entomoloq idi – həyatını bədəni baş, döş və qarıncıq hissələrindən ibarət olan, bir cüt bığcığı və üç cüt ayağı olan həşəratları öyrənməyə həsr etmişdi.

Benedikt elmi araşdırmalar üçün çıxdığı gəzintilərdən qayıdanda şlyapası müxtəlif həşəratlarla dolu olurdu. Onları sancaqla içəridən və bayırdan şlyapasına bərkidərdi. Xanım və cənab Ueldonlarla birlikdə Yeni Zelandiyaya gəlməyinin səbəbi də entomologiya sahəsində yeniliklər axtarması idi. O, burada öz kolleksiyasını bir neçə nadir nümunə ilə zənginləşdirə bilmişdi. İndi isə San-Fransiskoya qayıdan kimi onları çeşidləmək fikrindəydi.

Üç gün hazırlıqdan sonra – yanvarın 22-də Cek, Benedikt və Nanla birlikdə xanım Ueldon “Səyyah”a mindi. Qul ona yaxınlaşaraq soruşdu:

– Xanım Ueldon, yəqin ki, okeanı məhz “Səyyah”la keçmək məsuliyyətini öz üzərinizə götürürsünüz?

– Bu nə deməkdir, Qul?

– Bunu soruşmağa məcburam, xanım Ueldon. Çünki cənab Ueldondan heç bir tapşırıq almamışam. Bir də ki bizim gəmi sərnişin gəmisi deyil, ona görə də xeyli narahatdır.

– Necə fikirləşirsiniz, ərim burada olsaydı, yola “Səyyah”la çıxardımı?

– Şübhəsiz! Mən özüm düşünmədən ailəmi “Səyyah”la aparardım. Ancaq sizin alışdığınız rahat şəraiti təşkil edə bilməyəcəyimə görə narahat oluram.

– Mən şıltaq sərnişinlərdən deyiləm. Odur ki yolçu yolda gərək, kapitan!

Kapitan Qul dərhal lövbəri qaldırmağı əmr etdi və gəmi yola düşdü. Lakin üç gündən sonra güclü şərq küləyi qalxdı. Ona görə də “Səyyah” yolundan çıxaraq sol tərəfə dönməli oldu.




II fəsil

Dik Send


Hava yaxşı idi. Yolun uzanmasını nəzərə almasaq, səyahət pis keçmirdi.

Xanım Ueldona gəmidəki ən yaxşı yeri – kapitan Qulun kayutunu vermişdilər. O, Cek və Nanla birlikdə burada qalırdı. Kapitan və Benedikt də yeməklərini burada onlarla yeyirdilər. Benedikt gəminin burnundakı kiçik otaqda yerləşmişdi. Qul isə köməkçisi üçün nəzərdə tutulmuş kayutda qalırdı.

“Səyyah”ın işçilərinin hamısı uzun illər bir yerdə işlədiklərindən yaxşı yola gedirdilər. Onlar xanım Ueldona qarşı da kifayət qədər diqqətli davranırdılar.

İşçilərin arasında yalnız bir nəfər əslən amerikalı deyildi. Bu, gəminin aşpazı Neqoro idi. O, Portuqaliyada anadan olmuşdu. İngilis dilini mükəmməl bilir, qaradinməz olsa da, işini yaxşı bacarırdı.

Kapitan Qul isə yeni aşpazın keçmişini araşdıra bilmədiyi üçün təəssüflənirdi. Portuqaliyalının zahiri görünüşü, daha dəqiqi, gözlərini qaçırması kapitanın xo- şuna gəlmirdi.

Təxminən qırx yaşı olan Neqoronu hamı qəribə insan hesab edirdi. Çünki nə keçmişindən, nə də ailəsindən danışmazdı. O heç dənizçi də deyildi. Bütün gününü gəminin mətbəxində keçirirdi. Göyərtəyə nadir hallarda çıxırdı. Gecə sobanı söndürüb otağına çəkilir və dərhal yuxuya gedirdi.

Gəminin ən kiçik – on beş yaşlı matrosunun kimin övladı olduğu məlum deyildi. O, uşaq evində böyümüşdü. Adı Dik Send idi. Deyilənə görə, Nyu-Yorkda doğulmuşdu. Qara saçları və mavi gözləri vardı. Ortaboylu idi, kənardan çox güclü görünürdü.

Cəmi on beş yaşı olsa da, qərar qəbul edə və qərarlaşdırdığı işləri tamamlaya bilirdi.

Kapitan Qul kiçik yaşlarından gəmilərdə işləyən Diki ticarət gəmilərindən birində tanımışdı. Cəsarətini bəyənmiş və San-Fransiskoya qayıdanda onun haqqında Cems Ueldona məlumat vermişdi. Ueldon Dikin taleyi ilə maraqlanmış, onu San-Fransiskodakı məktəbdə oxutmuşdu.

Dik biliklərə acgözlüklə yiyələnirdi. Əsasən, coğrafiya və səyahət tarixi ilə maraqlanırdı. O, məktəbi bitirdikdən sonra Cems Ueldonun gəmisində işləməyə başladı. Dik bu işin onun əsl dənizçi olmasına çox fayda verəcəyini bilirdi.

Gənc matros Ueldon ailəsinə çox bağlı idi. Odur ki onun üçün ana əvəzi olmuş xanım Ueldonu və doğma qardaşı kimi sevdiyi Ceki gəmidə görəndə çox sevindi. Dik ona təhsil vermiş bu ailəyə hədsiz minnətdar idi. Onların yolunda tərəddüd etmədən canını verərdi. Xanım Ueldon da Diki yüksək qiymətləndirir, oğlunu arxayınlıqla ona etibar edirdi. Balaca Cek isə Diki “böyük qardaş”ı kimi sevirdi.


***

Səyahət yaxşı keçsə də, şərq küləyinin güclənməsi kapitan Qulu narahat edirdi. Gəmini heç cür daha əlverişli səmtə yönəldə bilməyən kapitan ən çox xanım Ueldona görə narahat idi. Əgər “Səyyah”ın yaxınlığından Amerikaya gedən hər hansı gəmi keçsəydi, o, xanım Ueldonu həmin gəmi ilə getməyə razı salacaqdı. Ancaq “Səyyah” elə en dairəsində üzürdü ki, orada belə bir gəmiyə rast gəlmək çətin məsələ idi.

Kapitana ancaq havanın düzəlməsini gözləmək qalırdı. Amma fevralın 2-də gözlənilməz bir hadisə baş verdi.

Hava günəşli və aydın idi. Təxminən səhər saat 9-da Dik Sendlə Cek gəminin göyərtəsinin və okeanın göründüyü bir yerə dırmaşmışdılar. Birdən üfüqün qarşısı üçbucaqlı yelkən tərəfindən kəsildi. Dalğaların altından üç tarım çəkilmiş yelkəni olan gəmi tiri yüksəlməyə başladı.

Cek:

– Bu nədir?! – deyə qışqırdı.

– Nə isə gördün?

– Hə! Bax orada!

Cekin göstərdiyi tərəfə baxan kimi Dik var gücü ilə bağırdı:

– Gəmi qalıqları!




III fəsil

Qəzaya uğramış gəmi


Dik Sendin səsi hamını təlaşlandırdı. Matroslar göyərtəyə tökülüşdülər. Kapitan Qul da kayutundan çıxdı. Xanım Ueldon, Nan və hətta soyuqqanlı Benedikt də diqqətlə dənizdə görünən cismə baxmağa başladılar.

Yalnız Neqoro mətbəxdən çıxmamışdı.

Cekin gördüyü qalıqlar “Səyyah”dan təxminən üç mil* aralıda idi. Matroslardan biri soruşdu:

– Bu nə ola bilər ki?

Başqa biri cavab verdi:

– Məncə, saldır!

– Bəlkə, orada kimsə var?.. Yazıqlar fəlakətlə üzləşiblər… – deyə xanım Ueldon dilləndi.

– Yaxınlaşıb öyrənərik, – deyə kapitan Qul cavab verdi. – Ancaq mənə elə gəlir ki, bu, sal yox, böyrü üstə yıxılmış gəmi korpusudur…

– Yox!.. Məncə, nəhəng dəniz heyvanıdır! – deyə Benedikt də fikrini bildirdi.

Gənc matros etiraz etdi:

– Mən belə düşünmürəm.

Xanım Ueldon soruşdu:

– Dik, səncə, bəs nədir bu?

– Məncə də o, böyrü üstə yıxılmış gəmi korpusudur. Kapitan əmr etdi:

– Bolton, gəmini düz oraya sür!

On beş dəqiqədən sonra “Səyyah” üzən cisimdən yarım mil aralıda idi. Artıq onun gəmi qalığı olduğuna heç bir şübhə yox idi.

Dik Send qışqırdı:

– Bu gəmi başqa bir gəmi ilə toqquşub.

– Elədir, – deyə kapitan Qul təsdiq etdi. – Ancaq batmaması əsl möcüzədir.

Qəfildən Dik Send əlinin hərəkəti ilə hamını susdurdu:

– Qulaq asın! Qulaq asın! Deyəsən, it hürür…

Batmış gəmidən, həqiqətən də, it səsi gəlirdi. Görünür, lyüklər bağlı olduğundan heyvan çıxa bilməmişdi. Hər halda, onu görmək mümkün deyildi.








Xanım Ueldon dedi:

– Onu xilas etməliyik, kapitan.

– Hə, hə, – deyə Cek qışqırdı. – İti xilas etmək lazımdır! Onu mən özüm yedirəcəyəm!

Hürmək səsi getdikcə daha aydın eşidilirdi. İki gəmi arasındakı məsafə lap azalmışdı. Birdən bortda böyük bir it başı göründü.

Kapitanın əmri ilə suya qayıq atıldı. Dik Send, kapitan Qul və iki matros qayığa mindilər.

Artıq göyərtəyə çıxmış it durmadan hürürdü. Ancaq hiss olunurdu ki, o, yaxınlaşan qayığa hürmür. Sanki heyvan qəzaya uğramış gəmidə qalmış sərnişinlərə və ya matroslara köməyə çağırırdı.

Qayıq yaxınlaşdıqca it qəzəblə hürməyə başladı. Heç kim bunun səbəbini başa düşə bilmirdi. Nə kapitan Qul, nə də “Səyyah”da qalmış matroslar itin məhz mətbəxdən çıxmış Neqoronu gördükdən sonra acıqlandığını hiss etməmişdilər.

Neqoro qəzəblə hürən itə ötəri bir nəzər saldı. Sonra qaşqabağını töküb mətbəxə qayıtdı. Qəzaya uğramış gəminin arxa tərəfində “Valdek” yazısı görünürdü.

Kapitan Qul onun quruluşundan Amerika gəmisi olduğunu yəqin etdi. Göyərtədə heç kim yox idi.

İt başını açıq mərkəzi lyükə salaraq hürməyə başladı. Dik Send dedi:

– Görünür, it gəmidə olan tək canlı deyil.

Kapitan Qul onunla razılaşdı.

Qayıq gəminin ətrafında üzürdü. Hiss olunurdu ki, “Valdek” bir neçə gün əvvəl qəzaya uğrayıb. Kapitan dedi:

– Qəzadan sonra sağ qalanlar olsa da, yəqin ki, aclıqdan və ya susuzluqdan ölüblər. Axı mətbəx su içindədir.

– Yox! – deyə Dik Send razılaşmadı. – Yox! Orada adam olmasaydı, it belə hürməzdi.

Gənc matros iti çağırmağa başladı. Ağıllı heyvan dərhal dənizə düşərək qayığa tərəf üzdü. O, qayığa çıxarılan kimi Dik Sendin uzatdığı suxarıya baxmadı. Birbaş içində su olan vedrəyə tərəf qaçdı.

Qayıq dayanmaq üçün münasib yer axtardığından batmış gəmidən bir qədər uzaqlaşmışdı. Heyvan, görünür, xilaskarlarının borta çıxmaq istəmədiklərini hiss etdi. Odur ki Dik Sendin gödəkçəsinin ətəyindən yapışdı. Sonra isə yazıq-yazıq hürməyə başladı.

Qayıq sol borta yaxınlaşdı. Matroslar onu yaxşıca bərkitdilər. Kapitan Qulla Dik Send itlə birlikdə göyərtəyə çıxdı. Onlar asanlıqla mərkəzi lyükə tərəf sürünərək anbara düşdülər.

Anbar bomboş idi. Ancaq it göyərtədə durmadan hürür, sanki insanların diqqətini cəlb etməyə çalışırdı.

– Burada heç nə yoxdur, – kapitan Qul dedi. – Qayıdaq geri.

Anbardan çıxdıqdan sonra it gah onların yanına, gah da göyərtənin arxa tərəfinə qaçmağa başladı. Kapitan Qul və Dik Send onunla birlikdə göyərtənin arxa tərəfinə keçdilər.

Burada beş zənci cəsədi vardı. Cəsədlərin ətrafında gəzən Dik Sendə elə gəldi ki, onlar hələ nəfəs alırlar.

Qayıqdakı matroslar da köməyə çağırıldılar. Onların köməyi ilə zərərçəkmişlər qayığa daşındı. Bir azdan onlar da, it də “Səyyah”ın göyərtəsində idilər.

– Zavallılar! – deyə xanım Ueldon dilləndi.

– Onlar sağdır, xanım Ueldon! – Dik Send dedi. – Onları xilas edəcəyik!

– Nə olub onlara? – deyə Benedikt soruşdu.

– Özlərinə gəlsinlər, öyrənərik, – deyə kapitan Qul cavab verdi. – Əvvəlcə bir az su və rom vermək lazımdır. Neqoro!

Aşpazın adını eşidər-eşitməz itin bədəni gərildi, tükləri biz-biz oldu. Neqoronun mətbəxdən çıxmadığını görən kapitan daha ucadan qışqırdı:

– Neqoro!

İt bu dəfə qəzəblə hürməyə başladı. Neqoro mətbəxdən çıxdı. Amma bir addım atmamış heyvan onun üstünə atılaraq boğazını dişləməyə çalışdı. Aşpaz əlindəki atəşkeşlə vurub iti özündən uzaqlaşdırdı. İki matros heyvanı güclə tutub saxlaya bildi.

– Bu iti tanıyırsınız? – deyə kapitan Qul Neqorodan soruşdu.

– Mən? Birinci dəfədir görürəm!

– Qəribədir! – deyə Dik Send pıçıldadı.




IV fəsil

“Valdek”dən xilas edilənlər


“Səyyah”da zəncilərə xüsusi qayğı ilə yanaşırdılar. Nəhayət, uzun müddət məhrum olduqları su və bir neçə qurtum bulyon zavallıları özlərinə gətirdi. Onlardan biri – təxminən altmış yaşı olan qoca zənci ingilis dilində danışırdı.

– Sizin gəmiyə nə olub? – deyə kapitan Qul ondan soruşdu. – Başqa gəmi ilə toqquşub?

– On gün əvvəl gecə hamı yatanda bir gəmi üstümüzə hücum elədi.

– “Valdek”in heyətinin aqibəti necə oldu?

– Bilmirəm. Biz göyərtəyə qalxanda orada heç kim yox idi, cənab.

– Sizcə, “Valdek”in heyəti onunla toqquşmuş gəminin bortuna çıxıb?

– Ümid edirəm ki, belə olub, cənab.

– O biri gəmi zərərçəkmişləri götürmək üçün dayanmadı?

– Xeyr.

– Bəlkə, batıb?

– Xeyr. Onun uzaqlaşdığını gördük.

Digər zəncilər də qocanın dediklərini təsdiqlədilər. Kapitan Qul sorğu-sualı davam etdirdi:

– “Valdek” haradan gəlirdi?

– Melburndan.

– Deməli, siz Sakit okeandakı koloniyalardan birində satılmaq üçün aparılan qullar deyilsiniz?

– Xeyr, cənab. Biz müstəqil Amerika vətəndaşlarıyıq.

Məlum oldu ki, onlar üç il Melburn yaxınlığında – Avstraliyanın cənubunda bir ingilisin plantasiyasında işlədikdən sonra vətənlərinə qayıdırmışlar. Yola çıxdıqdan on yeddi sutka sonra gecə “Valdek” böyük bir gəmi ilə toqquşub. Yatmış zəncilər səsə oyanıb göyərtəyə çıxanda gəmi böyrü üstə yıxılıbmış. Onun heyəti isə yoxa çıxmışdı.

Yaşlı zəncinin adı Tom idi. Gənc yoldaşları – Bat, Ostin, Akteon və Herkules onu rəhbər kimi qəbul edirdilər. Bat Tomun oğlu idi.

Gəminin qəzaya uğramasından “Səyyah”ın onu tapmasına qədər on gün keçmişdi. Bu müddətdə zəncilər bufetdən tapdıqları ərzaqlarla qidalanmışdılar. Su çəlləkləri toqquşma zamanı sınmışdı. Spirtli içkilərin olduğu mətbəxi isə su basmışdı.

Doqquzuncu gün Tomla yoldaşları susuzluqdan huşlarını itirmişdilər. “Səyyah” məhz belə çətin bir məqamda peyda olmuşdu.

“Valdek”dən tapılmış Dinqo isə iri gözətçi iti idi. Tom hələ “Valdek”də ikən hiss eləmişdi ki, Dinqonun zəncilərdən xoşu gəlmir. Heyvan onlara zərər yetirməsə də, uzaq durmağa çalışırdı.

Qəzaya uğramış zənciləri vətənlərinə çatdırmaq lazım idi. “Səyyah” bunun üçün Kaliforniya sahillərinə üz tutmalı olacaqdı. Xanım Ueldon Toma və yoldaşlarına söz verdi ki, orada əri Cems Ueldon onlara vətənlərinə getməkdə kömək edəcək. Zavallı zəncilərin artıq gələcəyə dair ümidləri vardı. Bunun üçün xanım Ueldonla kapitan Qula minnətdar idilər.




V fəsil

“S” və “V”


“Səyyah” mümkün qədər şərqə tərəf üzməklə yoluna davam edirdi. Tom, Ostin, Bat, Akteon və Herkules hər cür işdə kömək göstərməyə hazır idilər. Ancaq küləyin eyni istiqamətdə əsdiyi və yelkənlərin aşağı salınmış olduğu bir vaxtda görməli iş yox idi. Gəminin istiqamətini dəyişdirmək lazım olanda isə Tomla yoldaşları dərhal gəmi heyətinin köməyinə çatırdılar. Nəhəng Herkules ipləri dartmağa başlayanda matroslar hamısı kənara çəkilirdi.

Balaca Cek ona heyranlıqla tamaşa edirdi. Uşaq Herkulesin onu gəlincik kimi göyə qaldırmağından qorxmur, əksinə, zövq alaraq qışqırırdı:

– Bir az da qaldır, Herkules!

– Yaxşı, mister Cek.

– Ağır deyiləm?

– Çox yüngülsünüz!

– Onda lap yuxarı qaldır, lap yuxarı!

Beləliklə, artıq Cekin iki dostu vardı: Dik Send və Herkules. Bir azdan o, Dinqo ilə də dostlaşdı. Uşaq iti at kimi çapmağa, it isə onu belində gəzdirməyə öyrəşmişdi.

Dinqo tezliklə bütün heyətin sevimlisi oldu. Yalnız Neqoro onunla qarşılaşmamağa çalışırdı.

Benedikt entomologiyanın sirlərini zəncilərə öyrətmək üçün fürsət axtarırdı. Odur ki Tom, Bat, Ostin və Akteon Benedikti göyərtədə görən kimi aradan çıxırdılar. Entomoloq yalnız Herkuleslə kifayətlənməli olurdu. İndi nəhəng zənci bütün gününü həşəratlarla keçirirdi. O, müəllimini diqqətlə dinləyir, onun kolleksiyasını həvəslə araşdırırdı.

Xanım Ueldon isə balaca Cekə oxumağı və yazmağı, Dik Send isə riyaziyyatı öyrədirdi.

Anası uşağa oxumağı əlifba ilə yox, üzərinə böyük qırmızı hərflər yazılmış taxta kublarla öyrədirdi. Cek bu kubları yan-yana düzüb söz düzəltməyi çox sevirdi.

Fevralın 9-da, səhər saatlarında uşaq göyərtədə kubları ilə söz düzəldirdi. Oyunun şərtinə görə, Tom ona baxmamalı, kublar qarışdırıldıqdan sonra isə həmin sözü yenidən düzəltməli idi. Qoca oyunun qaydalarına uyğun olaraq uşağın sözü necə düzəltdiyini görməmək üçün əlləri ilə gözlərini qapamışdı.

Cekin başı kublara qarışdığından yanında fırlanan Dinqonu görmürdü. Birdən it gözlərini kublardan birinə zilləyərək yerində donub-qaldı. Sonra onu ağzına alıb göyərtənin o biri tərəfinə apardı.

Kubun üzərində böyük “S” hərfi yazılmışdı. Sonra it qayıdıb bu dəfə üzərində böyük “V” hərfi yazılmış kubu götürdü.

Bunu görən Cek təəccüblə qışqırdı. Xanım Ueldon, kapitan Qul və Dik Send uşağın qışqırığına qaçıb gəldilər. Cek baş verənləri danışdı.

Dinqo hərfləri tanıyırdı! Dinqo oxuya bilirdi! Cek bunu öz gözləri ilə görmüşdü.

Dik Send itin bir kənara qoyduğu kubları götürməyə getsə də, it onu görən kimi mırıldamağa başladı. Ancaq oğlan kubları götürüb digərlərinin yanına qoya bildi.

Dinqo yenidən həmin kubları götürüb digərlərindən uzaqlaşdırdı. Sonra isə uzanıb pəncələrini kubların üzərinə qoydu. Sanki onları heç kimə vermək niyyətində olmadığını deyirmiş kimi insanlara baxmağa başladı. Xanım Ueldon dedi:

– Qəribədir!

– Doğrudan da, çox qəribədir, – deyə kapitan Qul əlavə etdi. – S və V. Bunlar ki Dinqonun xaltasındakı hərflərdir! Tom, demişdiniz ki, Dinqo “Valdek”in kapitanının iti idi, elədir?

– Bəli, cənab. O, Dinqonu “Valdek”ə iki il əvvəl gətirmişdi.

– Onu Afrikanın qərb sahilində tapmışdı?

– Bəli, cənab.

– Heç kim heyvanın sahibinin kim olduğunu və onun Afrikaya necə gedib çıxdığını bilmirdi?

– Xeyr, kapitan.

Kapitanın fikrə getdiyini görən xanım Ueldon soruşdu:

– Bu hərflər sizə nəsə deyir?

– Bəli, xanım Ueldon. Bəlkə də, bu iki hərf sayəsində bir səyyahın taleyinə aydınlıq gətirmək mümkün olacaq.

– Necə yəni?

– İki il bundan əvvəl bir fransız səyyah Paris Coğrafiya Cəmiyyətinin təşəbbüsü ilə Afrikaya yollanmışdı. Həmin səyyahın adı Samuel Vernon idi.

– Samuel Vernon?!

– Bəli. Adı və soyadı Dinqonun xaltasındakı hərflərlə başlayır.

– Bəs sonra nə oldu?

– Yola düşdükdən sonra ondan heç bir xəbər gəlməyib. Mənə elə gəlir ki, Samuel Vernon Afrikanın şərq sahilinə çata bilməyib. Yəqin, ya yolda həlak olub, ya da yerlilərə əsir düşüb.

– Onda, Dinqo…

– Ola bilər ki, sahibindən fərqli olaraq Dinqonun bəxti gətirib. O, görünür, “Valdek”in kapitanı tərəfindən tapıldığı yerə qədər gedib çıxa bilib.

Dik Send soruşdu:

– Görəsən, Samuel Vernon bu ağır səfərə təkbaşına çıxmışdı?

– Bilmirəm, – deyə kapitan Qul cavab verdi. – Ancaq hər halda, özü ilə yerli hamballar götürmüş olardı.

Elə bu vaxt Neqoro göyərtədə göründü. Heç kim onun gəlişini görmədi. Odur ki aşpazın hələ də üzərində “S” və “V” hərfləri olan kubların keşiyini çəkən itə necə qəribə nəzərlərlə baxdığını hiss edən olmadı. Aşpazı görən Dinqo isə qəzəblə mırıldamağa başlamışdı.

Neqoro dərhal kayutuna qayıtdı. Baş verənləri gözdən qaçırmayan kapitan Qul pıçıldadı:

– Burada nəsə bir sirr var.

Dik Send dedi:

– Çox qəribədir, mister Qul, axı it hərfləri necə ayırd edə bilir?

– Dinqo yalnız iki hərfi seçir. Deməli, onun məhz bu iki hərfi yadda saxlamasının bir səbəbi var.

Dik Send ah çəkərək dedi:

– Kaş Dinqo danışa biləydi! Onda həm bu hərflərin nə bildirdiyini, həm də aşpazı görəndə niyə dişlərini qıcadığını bizə izah edərdi!

– Özü də dişlərini necə qıcayır! – deyə kapitan, qorxunc köpək dişlərini göstərərək əsnəyən Dinqoya baxıb gülməyə başladı.




VI fəsil

Üfüqdə balina


Dinqo gəminin qəhrəmanına çevrilmişdi. Hamı onun qeyri-adi bacarığından danışırdı. İtə heyran olanlar arasında yalnız Neqoro yox idi. Dik Send hiss edirdi ki, kub əhvalatından sonra Neqoro ilə Dinqo arasındakı gərginlik daha da artıb. Bu işdə, həqiqətən də, nəsə bir qəribəlik vardı.

Fevralın 10-da gəmini yerindən tərpətməyən üzücü sakit hava küləkli hava ilə əvəz olundu. Ancaq hələ kapitan Qulun arzu etdiyi şimal-qərb küləyi əsmirdi. Görünür, bir neçə gün də gözləmək lazım gələcəkdi.

İndi “Səyyah”ın heyətinin işi, sadəcə, dənizi müşahidə etməkdən ibarət idi.

Günorta göyərtədə gəzən xanım Ueldon dənizin səthinin qəfildən qızardığını gördü. Sanki suya qan tökülmüşdü. Ancaq bu qəribə qırmızı rəng get-gedə hər tərəfi bürüyürdü.

Xanım Ueldon Ceklə oynayan Dik Sendə müraciət etdi:

– Dik, bax gör dənizin rəngi nə qəribə oldu? Görəsən, bu nədir belə? Yəqin, dənizotudur?

– Xeyr, xanım Ueldon. Bu rəngi dənizə, adətən, böyük dəniz məməlilərinə yem olan saysız-hesabsız balaca xərçəngkimilər verir. Balıqçılar onları “balina yemi” adlandırırlar.

– Elə balacadırlar ki, onlara dəniz həşəratları da demək olar! Benedikt əmioğlu! Bura gəlin.

Benedikt kapitan Qulla eyni vaxtda kayutdan çıxdı.

– Baxın, Benedikt əmioğlu! Dənizdəki böyük qırmızı ləkəni görürsünüz?

– Aha! – deyə kapitan Qul Benediktdən əvvəl dilləndi. – Balina yemləri! Onları öyrənməyiniz üçün yaxşı fürsətdir, cənab Benedikt!

– Boş şeydir! – deyə entomoloq cavab verdi. – Unutmayın ki, mən həşəratları – əsasən də altıayaqlı həşəratları öyrənirəm.

– Deməli, xərçənglər sizi maraqlandırmır, cənab Benedikt? Ancaq balina olsaydınız, onlara qarşı belə laqeyd qala bilməzdiniz!

Bu vaxt növbətçi matrosun səsi eşidildi:

– Üfüqdə balina görünür – sol bort tərəfdə!

Kapitan Qul deyilən tərəfə boylanaraq:

– Balina! – deyə qışqırdı. Sonra gəminin burnuna qaçdı. Xanım Ueldon, Cek, Dik Send və Benedikt də onun ardınca getdilər.

Həqiqətən, dörd mil aralıda dənizin bir yeri elə bil qaynayırdı. Təcrübəli balina ovçusu yanılmış ola bilməzdi: qırmızı dalğaların arasında nəhəng dəniz məməlisi hərəkət edirdi. Ancaq aradakı məsafə heyvanın növünü müəyyənləşdirməyə imkan vermirdi.

Kapitan Qul və “Səyyah”ın bütün heyəti acgözlüklə məməlini izləyirdi. Birdən kapitan Qul:

– Bu, əsl balina deyil! – deyə qışqırdı. – Əsl balinaların yaratdığı fontanlar daha hündür və daha nazik olur. Dik, sən nə deyirsən?

– Mənə elə gəlir ki, bu, zolaqlı balinadır. Suyu havaya çox böyük təzyiqlə sovurur.

– Düz deyirsən, Dik. Orada – dənizin qırmızı hissəsində zolaqlı balina var.

– Nə yaxşı! – deyə balaca Cek qışqırdı.

– Elədir, balaca! Özü də sakitcə yeməyini yeyir, ovçuların onu izlədiklərindən isə xəbərsizdir!

– Əla! – deyə bosman qışqırdı. – Altı dənə bu cür balina tutsaq, anbarımızı doldura bilərik.

– Elədir, altı dənə bəs edər, – deyə kapitan Qul ah çəkdi.

– İki yüz çəlləyimiz boşdur, – deyə bosman əlavə etdi. – Bu balinanı tuta bilsək, yüzə qədər çəlləyi piylə doldura bilərik…

– Haqlısınız, – deyə Dik Send də söhbətə qoşuldu, – amma bu qədər böyük bir balinaya hücum etmək asan iş deyil.

– Düzdür. Çox çətindir. Ancaq risk etməyə dəyər.




VII fəsil

Ova hazırlıq


“Səyyah”da bir adi, üç balinaovlayan qayıq vardı. Ancaq gəminin heyətində matros az idi. Odur ki kapitan balinanı ovlamaq üçün yalnız bir qayıq göndərə bilərdi. Balinaovlayan qayığı idarə etmək üçün yalnız təcrübəli matroslar tələb olunurdu. Ona görə də o, işə qoşulmağa hazır olan zəncilərin köməyindən imtina etmişdi. Digər tərəfdən kapitan hər ehtimala qarşı gəmidə, heç olmasa, bir təcrübəli matros qoymadan onu tərk edə bilməzdi.

Qayıqda güclü adamlara ehtiyac olduğundan Qul gəmini Dik Sendə tapşırdı. Dik Send ovda iştirak etməyi çox istəyirdi. Amma onu da başa düşürdü ki, təcrübəli balina ovçularının getməsi daha faydalıdır. Gəmidə isə kapitan Qulu yalnız o əvəz edə bilər. Odur ki gənc matros gəmidə qalmağa etiraz etmədi.

Beləliklə, “Səyyah”ın heyəti ova hazırlaşmağa başladı. Zolaqlı balina “Səyyah”dan beş mil aralıda üzürdü. Hava ov üçün əlverişli idi, külək əsmirdi. Bosman Qovik qayığa iki nizə, bir neçə itiuclu mizraq, elastik və möhkəm kəndir qoydu. Matroslar da qayıqdakı yerlərini tutdular.

Kapitan Qul “Səyyah”da hər şeyin qaydasında olduğuna əmin olduqdan sonra Dik Sendi yanına çağırdı:

– Dik, səni gəmidə tək qoyuram. Çox uzağa üzəcəyimiz təqdirdə, ola bilər ki, “Səyyah”ın yanımıza gəlməsinə ehtiyac olsun. Onda Tom və yoldaşları sənə yelkəni açmaqda kömək edərlər.

– Kapitan Qul, – deyə Tom dilləndi, – mister Dik bizə güvənə bilər.

– Əmr edin! Əmr edin! – deyə Bat qışqırdı.

– Bir də ki, nə olursa olsun, gəmini tərk etmə!

– Oldu, kapitan!

– Çox uzaqlaşsaq və “Səyyah”ın bizə yaxınlaşmağına ehtiyac olsa, bayraqla sizə işarə edəcəyəm.

– Arxayın olun, kapitan. Gözümü qayıqdan çəkmərəm.

– Əla, oğlum. İndi səndən soyuqqanlılıq və cəsarət tələb olunur! Unutma ki, sən artıq kapitan köməkçisisən. Hər adama bu yaşda bu adı daşımaq qismət olmur.

Zolaqlı balina hələ də dənizin qırmızı hissəsində üzürdü. Kapitan Qul qayığın burnundakı yerini tutdu. “Səyyah”ın sərnişinləri ova tamaşa etmək üçün gəminin burnuna toplaşmışdılar.

Qayıq “Səyyah”dan bir neçə yüz fut uzaqlaşmışdı. Birdən Dinqo yazıq-yazıq ulamağa başladı. Xanım Ueldon diksindi:

– Sus, Dinqo! Ayıb olsun! Dostları ova belə yola salarlar?

İt susdu. O, yavaş-yavaş yaxınlaşıb xanım Ueldonun əlini yalamağa başladı.

– Dinqo boş yerə ulamaz, – deyə Tom pıçıldadı. – Pis əlamətdir!.. Pis əlamətdir!

Birdən it tüklərini qabardaraq qəzəblə nərildədi. Xanım Ueldon arxaya baxdı. Neqoro kayutundan çıxmışdı. Görünür, o da ov prosesinə tamaşa etmək istəyirdi.

Dinqo qəzəblə özünü müdafiə etməyə çalışan aşpazın üstünə atıldı. Sonra isə onun boğazını dişləməyə çalışdı.

– Dinqo, geriyə! – deyə Dik qışqıraraq irəli atıldı. Xanım Ueldon da iti sakitləşdirməyə çalışırdı. Dinqo axırda könülsüz şəkildə aşpazdan əl çəkdi.

Neqoro heç nə deməsə də, rəngi ağappaq olmuşdu. O, kayutuna qayıtdı.

– Herkules! – deyə Dik Send nəhəng zənciyə müraciət etdi. – Aşpaza nəzarət etməyi sənə tapşırıram.

– Oldu.

Xanım Ueldonla Dik Send yenidən gəmidən sürətlə uzaqlaşan qayığa baxmağa başladılar.

O artıq ucsuz-bucaqsız dənizdə balaca bir nöqtə kimi görünürdü.




VIII fəsil

Zolaqlı balina


Kapitan Qul zolaqlı balina ovunun çətin iş olduğunu yaxşı bilirdi. Odur ki bütün təhlükəsizlik tədbirlərini görmüşdü.

Qayıq balinanın olduğu qırmızı sahəyə yaxınlaşdı. Qayığı idarə edən bosman Qovik sol tərəfdən balinaya yaxınlaşmağa, eyni zamanda onun güclü quyruğundan bir qədər uzaq olmağa çalışırdı. Məməli quyruğunu zərbə ilə endirsəydi, qayığı darmadağın edə bilərdi.

Kapitan Qul əlində nizə ilə qayığın burnunda gözləyirdi. Nizənin iti olmayan ucuna kəndir bağlanmışdı. Kapitan:

– Hazır ol, – deyə pıçıldadı. – Yaxınlaş!

Bosman əmri yerinə yetirdi. Artıq balina ilə qayıq arasında cəmi on fut[1 - Fut – ingilis ölçü sistemində 30,48 sm-ə bərabər uzunluq vahidi] məsafə vardı.

Heyvan tərpənmirdi.

– Tərpənmir! Qəribədir! – deyə kapitan Qul fikirləşdi. – Çətin ki yatmış olsun… Yox, burada nəsə var!

Bosman da Qulla eyni fikirdə idi. Ancaq götür-qoy eləməyə vaxt yox idi – hərəkətə keçmək vaxtı çatmışdı.








Kapitan Qul nizənin ortasından tutaraq var gücü ilə balinaya atdı və dərhal qışqırdı:

– Geriyə! Geriyə!

Matroslar qayığı yaralanmış balinadan qorumaq üçün geriyə doğru sürdülər.

Elə bu vaxt Qovik:

– Bala! – deyə qışqırdı.

Yaralı balina çapalayıb yanı üstə çevriləndə qayıqdakı hər kəs onun balasını gördü.

Kapitan Qul bilirdi ki, balinanın balası varsa, ov daha da təhlükəli keçəcək. Çünki dişi balina həm özünü, həm də balasını qorumaq üçün ikiqat qəzəblə müdafiə olunacaqdı.

Ancaq balina gözlənilənin əksinə olaraq qayığa hücum etmədi. O, suya baş vuraraq sürətlə uzaqlaşmağa başladı. Balası da anasının hərəkətini təkrar etdi.

Uğurlu başlanğıcdan sonra bu cür ovdan imtina etmək düzgün olmazdı. Odur ki matroslar heyvanı izləməyə başladılar. Kapitan Qul gözünü ovundan çəkmə- dən eyni sözləri təkrarlayırdı:

– Diqqətli ol, Qovik! Diqqətli ol!

Bosman onsuz da ehtiyatla hərəkət edirdi. Balina isə nə dayanır, nə də sürətini azaldırdı. Kapitan Qul ikinci və üçüncü ehtiyat kəndirləri də nizəyə bərkidilmiş kəndirə əlavə etməli oldu.

Heyvan durmadan irəliləyirdi. Görünür, nizə onun həyati əhəmiyyətli orqanlarını zədələyə bilməmişdi. Kəndirin getdikcə aşağıya doğru əyilməsindən görünürdü ki, balina suyun dərinliklərinə doğru üzür.

– Deyəsən, kəndirin hamısını işlətməli olacağıq! – deyə kapitan Qul qışqırdı.

– Bizi “Səyyah”dan uzaqlaşdırır, – deyə bosman əlavə etdi.

– Hər halda, nəfəs almaq üçün üzə çıxacaq. Axı balina balıq deyil. İnsan kimi ona da hava lazımdır.

– Sürətlə üzmək üçün nəfəsini saxlayır, – deyə matroslardan biri gülə-gülə dilləndi.

Kəndir əvvəlki sürətlə dartılmaqda davam edirdi. Bir azdan üçüncü kəndirə dördüncü, ona isə beşinci kəndir qoşuldu.

Beşinci kəndirin yarısı suya girdikdən sonra dartılma yavaşıdı.

– Ura! – deyə kapitan Qul qışqırdı. – Kəndir boşalır – deməli, balina yorulub!

Bu vaxt qayıq “Səyyah”dan beş mil aralıda idi.

Kapitan Qul bayrağı qaldırdı. Bununla o, yaxınlaşması üçün gəmiyə işarə edirdi. Bir dəqiqə sonra “Səyyah”ın yelkəni açıldı. Amma külək zəif əsirdi. Odur ki gəminin qayığa çatması asan olmayacaqdı.

Kapitan Qulun gözlədiyi kimi, qəfildən balina nəfəs almaq üçün üzə çıxdı. Yaralı məməli bir müddət hərəkətsiz halda suyun üzündə dayandı. O özündən geri qalan balasını gözlədi.

Kapitanın əmri ilə qayıq yenidən balinaya yaxınlaşdırıldı. Artıq matroslardan ikisi də mizraqlarla silahlanmışdı.

– Diqqət! – deyə kapitan Qul qışqırdı. – Düz nişan alın, uşaqlar! Hazırsan, Qovik?

– Hazıram, kapitan! Ancaq bu cür qaçışdan sonra balinanın birdən-birə sakitləşməsi məni narahat edir!

– Bu mənə də şübhəli gəlir.

– Ehtiyatlı olmaq lazımdır.

– Bəli. Ancaq ovu da qoyub qaçmaq olmaz! İrəli!

Qayıq yerində fırlanan balinaya yaxınlaşdı. Balası yanında deyildi və bəlkə də, heyvan onu axtarırdı.

Qəfildən heyvan quyruq üzgəcini yelləyərək birdən-birə otuz fut irəli atıldı.

– Ehtiyatlı olun! – deyə kapitan Qul qışqırdı. – O, sürət yığır, indi üzərimizə atılacaq. Döndər, Qovik! Döndər!

Həqiqətən, balina qayığa tərəf dönərək üzgəclərini suya çırpıb qayığın üzərinə atıldı.

Bosman qayığı kənara çəkib balinanın zərbəsindən yayındıra bildi. Kapitan Qul və əlində mizraq olan iki matros fürsətdən istifadə edərək silahlarını işə saldılar.

Balina dayanıb havaya iki qanlı fontan püskürdükdən sonra yenidən qayığın üzərinə atıldı. Ancaq Qovik bu dəfə də zərbədən yayınmağa müvəffəq oldu.

Balina qayığın yanında olanda ona üç dərin yara da vuruldu. Heyvanın quyruğu suya elə zərblə çırpıldı ki, nəhəng dalğa əmələ gəldi. Qayıq az qala batacaqdı. O, yarıya qədər su ilə doldu.

– Vedrə! Vedrə! – deyə kapitan Qul qışqırmağa başladı.

Matroslar sürətlə qayıqdakı suyu boşaltmağa başladılar. Kapitan Qul isə kəndiri kəsdi: ağrı çəkən heyvan artıq qaçmaq fikrində deyildi. O, üçüncü dəfə qayığa tərəf döndü. Bu dəfə qayıq suyun təsiri ilə ağırlaşdığından zərbədən qurtulmaq çətin olacaqdı.

Artıq özünümüdafiə haqqında fikirləşmək lazım idi.

Qovik üçüncü zərbənin qarşısını ala bilmədi, sadəcə, onu zəiflətməyə müvəffəq oldu. Balina bu dəfə qayığa nəhəng kürək üzgəci ilə zərbə endirmişdi. Bosman təkanın təsirindən kürəyi üstə yıxıldı. Ayaq üstə güclə dayanan kapitan:

– Qovik! Qovik! – deyə qışqırdı.

– Buradayam, kapitan, – deyə bosman ayağa qalxdı.

O, birdən avarın ortadan bölündüyünü görüb başı ilə onu Qula göstərdi.

– O birini götür.

– Oldu.

Elə bu vaxt su elə bil qaynamağa başladı. Balinanın balası yaxınlıqda idi. Onu görən dişi balina balasına tərəf üzməyə başladı.

Kapitan Qul bayrağı ikinci dəfə yellədi.

Ancaq Dik Send hələ birinci işarədən sonra əlindən gələni eləmişdi. Yelkən qaldırılsa da, “Səyyah”ın sürəti az idi. Dik, hər ehtimala qarşı, dənizə yedək ipi ilə gəmiyə bağlanmış bir qayıq da saldı.

Elə bu vaxt balina yenidən hücuma keçdi. Bosman qayığı döndərmək istəsə də, bacarmadı.

Öləcəklərini başa düşən matroslar ayağa qalxıb qışqırmağa başladılar. Balinanın güclü quyruq zərbəsi qayığı havaya qaldırdı. Qayıq üç yerə bölünərək balinanın yaratdığı burulğana düşdü.

Zavallı matroslar ağır yaralansalar da, qayığın parçalarından yapışa bilərdilər. “Səyyah”dan görünürdü ki, kapitan bosmana taxta parçasından tutmaqda kömək edir… Ancaq balina qəzəblə quyruğunu suya çırpmaqda davam edirdi.

Bir neçə dəqiqə ərzində burulğandan, su damcılarından və köpükdən başqa heç nə görünmədi. Dik Send zəncilərlə birlikdə qayığa minsə də, onlar hadisə yerinə çatanda orada canlı heç nə yox idi. Qandan qızarmış suyun üzündə ancaq taxta parçaları üzürdü.




IX fəsil

Kapitan Send


“Səyyah”ın sərnişinləri qorxunc faciəni görüb dəhşətə gəldilər. Kapitan Qulla beş matrosun ölümü hamını sarsıtmışdı. Onlar çarəsiz qalan yoldaşlarına vaxtında çatıb kömək belə edə bilməmişdilər. Okean onları udmuşdu…

Dik Send uzun müddət hərəkətsiz vəziyyətdə göyərtədə dayandı. O, əllərini sinəsində çarpazlayaraq atası qədər sevdiyi kapitan Qulu udmuş sulara baxırdı.

Sonra gənc matros üfüqü nəzərdən keçirməyə başladı. O, kömək istəyə, ən azı, xanım Ueldonu əmanət edə biləcəyi bir gəmi görəcəyinə ümid bəsləyirdi.

Özü “Səyyah”ı tərk etməyəcəkdi. Əsla! İlk növbədə gəmini ən yaxın limana çatdırmağa çalışacaqdı.

Okean bomboş idi. Dik Send yaxşı bilirdi ki, “Səyyah” ticarət gəmilərinin keçdiyi yollardan kənardadır. Onu da yaxşı bilirdi ki, vəziyyətləri təhlükəlidir. Odur ki durmadan çarə axtarır, nəzərlərini göyə dikir və ürəyində Tanrıdan kömək diləyirdi.

Birdən fəlakətdən sonra harasa yox olmuş Neqoro göyərtəyə çıxdı. O, baş verən hadisələri bir kəlmə demədən, heç bir hərəkət etmədən diqqətlə izləmişdi. Baş vermiş faciəyə necə laqeyd münasibət bəslədiyini görmək çətin deyildi.

Aşpaz yavaş-yavaş yaxınlaşıb Dik Senddən üç addım aralıda dayandı.

– Mənimlə danışmaq istəyirsiniz? – deyə Dik Send soruşdu.





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/zhul-vern/on-bes-yasli-kapitan-68289742/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



notes



1


Fut – ingilis ölçü sistemində 30,48 sm-ə bərabər uzunluq vahidi