Читать онлайн книгу "Hekayələr"

Hekayələr
Oskar Uayld


Hekayə ustaları
Oskar Uayldın bu kitabda toplanan nağıllarında dövrün ictimai bəlaları əks olunur. Əksəriyyəti xoşbəxt sonluqdan uzaq olan həmin nağıllarda ciddi problemlər haqqında söhbət açılır.





Oskar Uayld

Hekayələr





XOŞBƏXT ŞAHZADƏ


Şəhərdən xeyli yüksəkdə, hündür sütun üzərində Xoşbəxt Şahzadənin heykəli dayanmışdı. Onun üstü başdan-başa xalis qızıldan düzəldilmiş zərif yarpaqlarla örtülmüşdü. Gözlərinin yerində iki parlaq sapfir vardı. Qılıncının dəstəyində isə iri qırmızı yaqut parlayırdı.

O, doğrudan da, çox gözəl idi. Kim baxırdısa, heyran qalırdı. Şəhər müşavirlərindən biri heykələ tamaşa etdikdən sonra incə zövqə malik olduğunu bildirmək istədi:

– Lap flüger kimi gözəldir, – dedi. Ancaq camaatın istehza edəcəyindən çəkinərək tez də sözünü dəyişdi: – Amma heyif, gözəl olsa da, xeyirsiz şeydir.

Balaca bir oğlan ağlayırdı. Anası ona acıqlandı və heykəli göstərdi:

– Sən niyə Xoşbəxt Şahzadəyə oxşamırsan? O, boş şey üçün ağlamır. Heç ağlamaq fikrinə də düşmür, amma sən boş-boşuna hey ağlayırsan.

Dünyadan bezib məyuslaşmış bir qoca kişi heykələ baxaraq köks ötürdü:

– Mən şadam ki, heç olmasa, yer üzündə tamamilə xoşbəxt olan belə bir heykəlsə var…

Xeyriyyə cəmiyyətinin yoxsullar üçün açdığı məktəbdə oxuyan al-qırmızı plaşlı və təmiz ağ önlüklü uşaqlar kilsədən çıxanda heykəli göstərdilər:

– O lap mələyə oxşayır.

Riyaziyyat müəllimi hirsləndi:

– Bunu nədən bilirsiniz? Axı siz heç vaxt mələk görməmisiniz.

Uşaqlar cavab verdilər:

– Biz onu yuxuda görürük.

Uşaqların bu cavabından xoşlanmayan riyaziyyat müəllimi qaşqabağını salladı və zəhmli görkəm aldı.

Bir gecə kiçik bir qaranquş şəhərin üstündən uçub keçirdi. Onun yoldaşları altı həftə əvvəl Misirə yola düşmüşdülər. O isə gözəl bir qamışa vurulduğundan ləngimişdi. Qaranquş ona baharın əvvəlində iri, sarı kəpənəyin arxasınca çayaşağı uçanda rast gəlmişdi. Qamışın incə beli onu elə cəlb etmişdi ki, onunla söhbət üçün dayanmışdı. Uzunçuluqdan xoşu gəlməyən Qaranquş elə o dəqiqə soruşmuşdu:

– Mən səni sevə bilərəmmi?

Qamış isə razılıq əlaməti olaraq başını azca aşağı əymişdi. Bundan sonra Qaranquş qamışın başına dolanmış, qanadlarını suya toxunduraraq xəfif ləpələr yaratmışdı. Qaranquş bununla öz məhəbbətini bildirirmiş. Bütün yayı beləcə davam etmişdi.

– Bu, çox gülməli məhəbbətdir, qamışın heç nəyi yoxdur, amma bolluca qohumları var, – deyə başqa qaranquşlar istehza ilə civildəşirdilər. Doğrudan da, çay başdan-başa qamışla dolu idi.

Yay keçdi, payız gəldi, qaranquşların hamısı uçub getdi. Yoldaşları uçub gedəndən sonra Qaranquş özünü tənha hiss elədi, saatlarla başına fırlansa da, sevgilisindən nəvaziş görmədi. Bu hal onu qorxuya saldı. Öz-özünə söyləndi:

– O mənimlə heç danışmaq da istəmir. Görürəm, həmişə küləklə eşqbazlıq edir.

Əlbəttə, külək əsəndə qamış xışıldayıb incə-incə rəqs edirdi. Qaranquş sözünə davam etdi:

– Deyəsən, bizimki tutmayacaq. O, xanənişindir, lakin mən səyahəti sevirəm, mənim həyat yoldaşım da özüm kimi səyahəti sevməlidir.

Nəhayət, Qaranquş ondan soruşdu:

– Sən mənimlə gedərsənmi?

Lakin qamış öz evinə çox bağlı olduğundan başını yelləyərək rədd cavabı verdi. Qaranquş hirsləndi:

– Sən məni ələ salırsan! Daha dözə bilmirəm. Mən ehramlar diyarına uçuram. Sağ ol! – dedi və uçub getdi.

Qaranquş bütün günü uçdu və şər qarışanda bir şəhərə çatdı.

– Mən harda daldalanacağam? – deyə özündən soruşdu və birdən hündür sütun üzərindəki heykəli gördü, sevincindən qışqırdı: – Mən orada daldalanaram. Ora gözəl yerdir, havası tərtəmizdir.

Beləliklə, Qaranquş Xoşbəxt Şahzadənin ayaqları arasına qondu. Ətrafına göz gəzdirib yavaşca dedi:

– Mənim yatağım qızıldandır.

Qaranquş yatmağa hazırlaşdı. Başını yenicə qanadının altına qoymuşdu ki, iri bir su damlası onun üstünə düşdü. Qaranquş diksindi:

– Bu nə qəribə şeydir. Göyün üzündə bir parça bulud yoxdur, ulduzlar sayrışır, amma yağış yağır. Şimali Avropanın iqlimi, doğrudan da, dəhşətlidir.

Sonra bir damla da düşdü. Qaranquş:

– Əgər bu boyda heykəl adamı yağışdan qorumursa, onun xeyri nədir? Yaxşısı budur, özümə başqa daldalanacaq tapım, – dedi və uçub getməyi qərara aldı. Lakin qanadlarını açmamış üçüncü damla düşdü. Qaranquş yuxarı baxdı. Siz bilən, o nə gördü?

Xoşbəxt Şahzadənin gözləri yaşla dolmuşdu və göz yaşları onun qızıl yanaqlarından axırdı. Ay işığında onun gözəl üzü o qədər məhzun görünürdü ki, Qaranquş kövrəldi:

– Sən kimsən?

– Mən Xoşbəxt Şahzadəyəm.

– Sən nə üçün ağlayırsan? Məni tamam islatmısan.

Heykəl cavab verdi:

– Mən sağlığımda, canlı ürəyim olanda göz yaşının nə olduğunu bilməmişəm, çünki mən qəm-qüssənin yaxın düşə bilmədiyi San-Susi sarayında yaşamışam. Gündüzlər yoldaşlarımla bağda oynamışam, axşamlarsa Böyük Zalda rəqs etmişəm. Bağın ətrafı boyunca hündür hasar uzanırdı. Mənim üçün hər şey gözəl olduğundan hasarın o tayında nələr baş verdiyi məni narahat etməmişdi. Saray adamları mənə Xoşbəxt Şahzadə deyirdilər. Əgər kefi xoşbəxtlik adlandırmaq olarsa, demək, mən o zaman, doğrudan da, xoşbəxt imişəm. Mən eləcə yaşayıb, eləcə də öldüm. Öləndən sonra onlar məni bax bura, elə hündür yerə qoyublar ki, buradan şəhərimin bütün eybəcərliyini, çirkinliyini indi aydın görürəm. Bu səbəbdən, ürəyim qurğuşundan olsa da, ağlamaya bilmirəm.

Qaranquş öz-özünə pıçıldadı:

– Nə? Demək, o, tamam qızıldan deyil?

Ancaq nəzakətli olduğundan bunu üzə vurmadı.

Heykəl asta, məlahətli səslə sözünə davam etdi:

– Uzaqda, lap uzaqda, kiçik bir küçədə yoxsul bir ev var. Pəncərələrdən biri açıqdır və mən stol arxasında oturmuş bir qadın görürəm. Dərzidir. Onun arıq üzü, paltar tikməkdən kobudlaşmış, iynədən deşilmiş qırmızı əlləri var. O, kraliçanın ən sevimli saray xanımlarının atlaz paltarlarına növbəti saray rəqs axşamı üçün naxışlı çiçək tikir! Otağın küncündəki çarpayıda qadının xəstələnmiş kiçik oğlu uzanıb. Uşağın qızdırması var və o, portağal istəyir. Anasınınsa uşağa qaynanmış sudan başqa verməyə heç nəyi yoxdur. Buna görə də uşaq ağlayır. Balaca Qaranquş, sən mənim qılıncımın dəstəyindəki yaqutu onlara verə bilərsənmi? Mənim ayaqlarım kürsiyyəyə bərkidildiyindən yerimdən tərpənə bilmirəm.

Qaranquş:

– Məni Misirdə gözləyirlər, – dedi. – Yoldaşlarım Nil boyunca aşağı-yuxarı uçur və şanagüllələrlə söhbət edirlər. Tezliklə onlar böyük şahın sərdabəsinə yatmağa gedəcəklər. Şahın özü orada rənglənmiş tabutundadır. O, sarı kətana bükülmüş və ədviyyatla mumiyalanmışdır. Boynunda solğun-yaşıl nefrit zəncir var, əlləri isə solmuş yarpaqlara bənzəyir.

Şahzadə xahişini təkrar elədi:

– Qaranquş, balaca Qaranquş, mənimlə bir gecə qalıb mənim müjdəçim ol, sözümü yerə salma. Oğlan susayıb, anası da çox qəmgindir.

Qaranquş cavab verdi:

– Mənim oğlanlardan o qədər də xoşum gəlmir. Keçən yay, çay sahilində olanda, orada dəyirmançının iki dəcəl oğlu həmişə mənə daş atırdı. Əlbəttə, onlar heç vaxt məni vura bilmirdilər, biz qaranquşlar çox yaxşı uçuruq, bundan başqa, mən öz çevikliyi ilə məşhur olan bir ailədənəm, lakin onların bu hərəkəti mənə qarşı hörmətsizlik idi.

Xoşbəxt Şahzadə kədərləndi. O qədər qəmgin göründü ki, Qaranquş məyus oldu.

– Bura çox soyuqdur, lakin mən səninlə bir gecə qalıb müjdəçin olaram.

Şahzadə sevindi:

– Çox sağ ol, balaca Qaranquş!

Qaranquş iri yaqutu Şahzadənin qılıncından çıxarıb dimdiyinə aldı və şəhərin damları üstündən uçdu.

O, ağ mərmər mələk heykəlləri qoyulmuş kilsə qülləsinin yanından ötüb-keçdi. Sarayın yanından uçanda rəqs musiqisi eşitdi. Gözəl bir qız öz sevgilisi ilə eyvana çıxdı. Oğlan qıza dedi:

– Bax gör ulduzlar necə də sayrışır? Məhəbbət gözəl şeydir, əzizim.

Qız cavab verdi:

– Mən ümidvaram ki, paltarım vaxtında, rəqs gecəsi üçün hazır olacaq. Əmr etmişəm paltarıma naxışlı çiçəklər tiksinlər, lakin dərzilər çox tənbəl olurlar.

Qaranquş çayın üstündən uçub keçəndə gəminin dor ağacından asılmış fənərləri gördü. Cuhud məhəlləsindən ötüb-keçəndə qoca Cuhudu bir başqası ilə alver edən və pulları mis tərəzidə çəkən gördü. Nəhayət, o, yoxsul komaya çatdı və içəri baxdı. Ana yorulduğundan yuxuya getmişdi. Oğlan isə qızdırma içində çarpayıda çırpınırdı. Qaranquş içəri hoppandı, iri yaqutu stolun üstünə, qadının oymağının yanına qoydu. Sonra yavaşca çarpayının ətrafında uçdu və oğlanın alnını qanadları ilə yellədi.

Oğlan:

– Mən sağalacağam, – dedi və yuxuya getdi.

Sonra Qaranquş uçub geri, Xoşbəxt Şahzadənin yanına qayıtdı və əhvalatı ona nəql etdi. Dedi:

– Çox qəribədir, soyuq olsa da, mən üşümürəm.

Şahzadə gülümsündü:

– Bu ona görədir ki, sən xeyirxah iş görmüsən.

Bu sözlər balaca Qaranquşu düşündürdü və o, yuxuya getdi, çünki düşünəndə onu həmişə yuxu aparırdı. Səhər açılanda Qaranquş çaya çimməyə uçdü. Körpüdən keçən ornitologiya professoru quşu görcək təəccübləndi:

– Necə də qeyri-adi haldır! Qış vaxtı qaranquş?

Professor yerli qəzetə bu barədə uzun bir məktub yazdı. Məktub o qədər qəlizdi ki, onu heç kim başa düşmədi.

Qaranquş öz-özünə dedi:

– Bu gün mən Misirə uçuram.

O, çox xoşhal görünürdü. Qaranquş bütün görməli yerləri gəzmiş və kilsənin başındakı uzun milin üstündə bir xeyli oturmuşdu. Hara uçurdusa, sərçələr pıçıldaşır və bir-birinə deyirdilər:

– Bu qərib necə də yaraşıqlıdır!

Bu sözlər Qaranquşun çox xoşuna gəlirdi.

Ay doğanda o, Xoşbəxt Şahzadənin yanına gəldi.

– Mən indicə uçub gedirəm. Misirə bir tapşırığın varmı?

– Qaranquş, balaca Qaranquş, mənimlə bir gecə də qala bilərsənmi?

– Məni Misirdə gözləyirlər. Sabah yoldaşlarım ikinci şəlaləyə uçacaqlar. Hippopotamlar orda qamışların arasında gizlənirlər, böyük qranit taxtda isə Memnon allah oturur. Bütün gecə o, ulduzlara tamaşa edir. Dan ulduzu doğanda isə bircə dəfə sevinclə qışqırır, sonra susur. Günortaçağı sarı aslanlar su içməyə gəlirlər. Onların gözləri parıldayır, nəriltiləri isə şəlalənin gurultusundan da güclüdür.

Şahzadənin səsi yenidən eşidildi:

– Qaranquş, Qaranquş, balaca Qaranquş, xeyli uzaqda, şəhərin o tayında mən çardaqda bir cavan oğlan görürəm. O, üstü kağızla dolu partaya söykənib. Qarşısındakı nazik stəkanda bir dəstə solmuş bənövşə var. Onun qəhvəyi, kövrək saçları, nar kimi qırmızı dodaqları və iri, ağıllı gözləri var. O, teatrın direktoru üçün əsəri yazıb qurtarmağa çalışır, lakin soyuq olduğundan heç nə yaza bilmir. Buxarıda od yoxdur, aclıq isə onu lap əldən salıb.

Urəyiyumşaq və mərhəmətli Qaranquş:

– Mən səninlə bir gecə də qalaram, – dedi. – Onun üçün başqa bir yaqut götürə bilərəmmi?

Şahzadə cavab verdi:

– Heyhat! İndi mənim yaqutum yoxdur. Veriləsi şey varsa, o da gözlərimdir. Onlar min il bundan qabaq Hindistandan gətirilmiş nadir sapfirlərdən düzəldilmişdir. Birini çıxart və ona apar. Cavan oğlan sapfiri zərgərə satar, odun alar və əsəri yazıb qurtarar.

Qaranquş:

– Əzizim Şahzadə, mən bunu edə bilmərəm, – dedi və ağlamağa başladı.

Şahzadə onu sakitləşdirdi:

– Qaranquş, Qaranquş, balaca Qaranquş, mənim dediyim kimi elə.

Beləliklə, Qaranquş Şahzadənin bir gözünü çıxartdı və tələbənin çardağına tərəf uçdu. Damda deşik olduğundan içəri girmək çox asan idi. O, burdan içəri cumdu və otağa keçdi. Gənc başını əlləri arasında gizlətdiyindən quşun qanadlarının pırıltısını eşitmədi. Gözlərini yuxarı qaldıranda gözəl sapfiri solmuş bənövşələrin üzərində gördü:

– Məni qiymətləndirməyə başlayırlar. Bu, böyük bir pərəstişkardandır. İndi əsəri yazıb qurtara bilərəm.

O biri gün Qaranquş limana uçdu. O, böyük bir gəminin dor ağacına qondu və dənizçilərin kəndirlə böyük sandıqları gəminin anbarından sürüyüb çıxarmasına tamaşa etdi. Hər sandığı çıxaranda onlar: “Götürdük!” – deyə qışqırırdılar.

Qaranquş qışqırdı:

– Mən Misirə gedirəm.

Lakin heç kəs ona əhəmiyyət vermədi. Ay doğanda o, Xoşbəxt Şahzadənin yanına uçdu. Qışqırdı:

– Mən səninlə vidalaşmağa gəlmişəm.

Şahzadə dedi:

– Qaranquş, balaca Qaranquş, mənimlə bir gecə də qala bilərsənmi?

Qaranquş cavab verdi:

– İndi qışdır. Şaxta-qar tezliklə burada olacaq. Misirdə isə günəş yaşıl palma ağaclarını qızdırır, timsahlarsa bataqlıqda uzanıb tənbəl-tənbəl onlara baxırlar. Mənim yoldaşlarım Baalbek məbədində yuva tikir, çəhrayı, ağ göyərçinlərsə onlara baxır və bir-biri ilə quruldaşırlar. Əziz Şahzadə, mən getməliyəm, lakin səni heç vaxt unutmayacağam. Gələn bahar mən sənə verdiklərinin əvəzinə iki qiymətli daş gətirərəm. Yaqut qırmızı qızılgüldən də qırmızı, sapfirsə böyük göy dəniztək göy olacaq.

Xoşbəxt Şahzadə dedi:

– Aşağıda, meydanda kibrit satan balaca qız dayanıb. Qız kibritləri arxa salıb isladıb. Evə az da olsa pul gətirməsə, atası onu döyəcək, buna görə də o ağlayır. Qızın nə ayaqqabısı, nə də corabları var, başı da açıqdır. Mənim o biri gözümü də çıxart, apar ona ver ki, atası onu döyməsin.

Qaranquş dedi:

– Mən səninlə bir gecə də qalaram, lakin gözünü çıxara bilmərəm. Bunu etsəm, tamam kor olarsan.

Şahzadə dedi:

– Qaranquş, balaca Qaranquş, mənim dediyim kimi elə.

Beləliklə, o, Şahzadənin o biri gözünü də çıxartdı və aşağı şığıdı. Qaranquş qızın yanından uçdu və sapfiri onun ovcuna saldı. Qız:

– Necə də gözəl şüşə parçasıdır, – deyə qışqırdı və gülə-gülə evə qaçdı.

Sonra Qaranquş Şahzadənin yanına qayıtdı və:

– Sən indi korsan, – dedi, – demək, mən həmişəlik səninlə qalacağam.

Yazıq Şahzadə etiraz etdi:

– Yox, balaca Qaranquş, sən Misirə getməlisən.

Qaranquş:

– Mən səninlə həmişəlik qalacağam, – dedi və Şahzadənin ayaqlarında yuxuya getdi.

Səhəri Qaranquş bütün günü Şahzadənin çiynində oturub özgə ölkələrdə gördüyündən ona danışdı. O, Nil sahilində qatarlaşıb dimdikləri ilə qızılbalıq tutan qaraleyləklərdən, dünyanın özü qədər qoca, hər şeyi bilən və səhrada yaşayan Sfinksdən, qatran ağacıtək qara, iri büllur parçasına sitayiş edən Aylı dağlar kralından, palma ağacında yatan və iyirmi kahinin şirin qoğal yedizdirdiyi nəhəng yaşıl ilandan, böyük göldə yastı, enli yarpaqların üstündə üzən və həmişə kəpənəklərlə döyüşən cırtdan adamlardan danışdı.

Ona diqqətlə qulaq asan Şahzadə dilləndi:

– Əziz balaca Qaranquş, sən mənə qəribə şeylər haqqında maraqlı söhbətlər etdin, amma dünyada ən qəribə şey insanların çəkdiyi iztirablardır. Bədbəxtliyin o qədər sirri var ki! Əziz quşcuğaz, şəhərimi gəz-dolaş və gördüklərini mənə danış.

Qaranquş şəhərin üzərindən uçarkən varlıları gözəl evlərdə kef çəkən, dilənçiləri isə qapı ağzında oturub sədəqə diləyən gördü. Qaranlıq dalanlara uçdu, bənizi qaçmış, sifəti solmuş uşaqları qaranlıq küçələrə biganəliklə baxan gördü. Körpünün tağı altında iki balaca oğlan bir-birinin qoynuna girib qızınmağa çalışırdı. Onların səsi gəldi:

– Yaman acmışıq.

Gözətçi qışqırdı:

– Burada uzanmaq olmaz!

Uşaqlar yenidən yağışın altına çıxdılar. Qaranquş geri qayıtdı və gördüklərini Şahzadəyə danışdı. Şahzadə dedi:

– Mənim üstüm əla qızılla örtülmüşdür. Sən onları bir-bir, yarpaqbayarpaq götürməli və yoxsullara paylamalısan. İnsanlar belə düşünürlər ki, qızıl xoşbəxtlik gətirir.

Qaranquş qızılı yarpaqbayarpaq, Xoşbəxt Şahzadə tamamilə çirkin və boz görünənədək çıxartdı və yoxsullara payladı. Uşaqların yanaqları qızardı. Onlar gülməyə, küçədə oynamağa başladılar. Uşaqlar qışqırırdılar:

– İndi bizim çörəyimiz var.

Qar yağmağa başladı. Şaxta düşdü. Küçələr çox işıqlı və şəffaf olduğundan gümüşdən düzəldilmiş kimi görünürdü. Evlərin damından sallanan sırsıralar isə almaz xəncərlərə bənzəyirdi. Hamı isti paltar geymişdi. Qırmızı papaq qoymuş balaca oğlanlar buz üstündə sürüşürdülər.

Yazıq balaca Qaranquş üşüməyə başladı, lakin Xoşbəxt Şahzadəni istədiyindən onu atıb getmədi. Çörəkçi görməyəndə o, dükanın qabağından çörək qırıntıları tapıb yeyir, qızışmaq üçünsə qanadlarını bir-birinə çırpırdı. Nəhayət, o başa düşdü ki, ölür. Onun Şahzadənin çiyninə uçub qonmağa bir dəfə də qüvvəsi çatdı. Pıçıldadı:

– Əlvida, əziz Şahzadə! İcazə verərsənmi, əlini öpüm?

Şahzadə dedi:

– Sənin, nəhayət, Misirə getməyinə çox şadam, balaca Qaranquş. Burada çox ləngidin. Mən səni sevirəm, ona görə də sən mənim dodaqlarımdan öpməlisən.

Qaranquş dedi:

– Mən Misirə getmirəm. Mən ölümün evinə gedirəm. Məgər Ölüm Yuxunun qardaşı deyil?

Qaranquş Xoşbəxt Şahzadəni dodaqlarından öpdü və yuvarlanıb onun ayaqları altına düşdü.

Elə o dəqiqə heykəlin içindən qəribə şaqqıltı gəldi. Şahzadənin qurğuşun ürəyi bu dərdə dözməyib partlamışdı. Əlbəttə, dəhşətli şaxta idi.

Səhər tezdən şəhərin meri bir dəstə şəhər müşaviri ilə aşağıdakı meydandan keçirdi. Sütunun yanından ötəndə yuxarı, heykələ baxdı və heyrətləndi:

– Aman Allah! Xoşbəxt Şahzadə gör nə günə düşüb?!

Merlə həmişə razılaşan şəhər müşavirləri:

– Gör nə günə düşüb? – deyə qışqırdılar və yuxarı, heykələ baxmağa getdilər.

Mer heykəli nəzərdən keçirdi:

– Yaqut qılıncından düşüb, gözləri yoxdur. Üstündəki qızıl yarpaqlar da tökülüb. Doğrusu, indi o, dilənçidən heç fərqlənmir.

Şəhər müşavirləri də təkrar etdilər:

– Bəli, dilənçidən heç fərqlənmir.

Mer sözünə davam etdi:

– Onun ayaqları altında ölü quş da var. Biz quşların burada ölməsinə icazə verilməməsi haqqında mütləq qərar çıxarmalıyıq.

Şəhər müşavirləri təklifi o saat qeydə aldılar. Sonra isə heykəli uçurdular.

İncəsənət professoru isə universitetdə dedi:

– Qısa müddət qəşəng olduğu kimi, qısa müddət də gərəkli oldu.

Sonra onlar heykəli sobada əritdilər. Mer əridilmiş metaldan nə düzəltməyə qərar vermək üçün cəmiyyətin iclasını çağırdı və sözə başladı:

– Biz bu metaldan başqa heykəl düzəltməliyik. Əlbəttə, bu mənim heykəlim olmalıdır.

Müşavirlərin əks-sədası eşidildi:

– Mənim heykəlim olmalıdır.

Onlar bir-birindən küsdülər və uzun müddət də barışmadılar.

Metaləridən sexdəki fəhlələrin nəzarətçisi dedi:

– Bu nə qəribə şeydir! Bu qırılmış qurğuşun ürək sobada ərimir. Onu tullamaq lazımdır.

Elə də etdilər. Ürəyi Qaranquşun ölüsü atılan zibil qalağına tulladılar.

Allah öz mələklərindən birini yanına çağırıb:

– Mənə şəhərdən ən qiymətli iki şey gətir, – dedi.

Mələk ona parçalanmış qurğuşun ürək və ölü quş gətirdi.

Allah razı qaldı:

– Sən düz seçmisən. Bu quş mənim cənnətdəki bağımda həmişə oxuyacaq. Xoşbəxt Şahzadə isə mənim qızıl şəhərimdə məni tərif edəcək.




GÜL VƏ BÜLBÜL


– Qız məndən gül istədi. Qırmızı qızılgül. Əgər tapsam, mənimlə rəqs edəcək, tapmasam… – Gənc tələbənin səsi titrədi. – Mənimsə bağımda bir dənə də olsun al qızılgül yoxdur.

Bulbül dinləyir, palıd ağacındakı yuvasından – yarpaqların arasından tələbəyə baxır və təəccüblənirdi.

– Mənim bağımda bircə dənə də qırmızı qızılgül yoxdur, – deyib tələbə dönə-dönə ah çəkir, qəşəng gözləri yaşla dolurdu. – Gör xoşbəxtlik necə xırda şeylərdən asılıdır! Filosofların bütün əsərlərini oxumuşam, fəlsəfənin bütün sirlərinə bələdəm, amma nə olsun, yenə də bircə dənə qırmızı qızılgül məni bədbəxt edir.

Bülbül öz-özünə dedi:

– Bu, əsl aşiqdir. Mən onu tanımasam da, hər gecə onun haqqında nəğmə oxuyurdum, eşqini, dərdini ulduzlara nəql edirdim. İndi onun özünü görürəm. Saçları şəvə kimi qara, dodaqları qızılgültək yaraşıqlı, təravətlidir. Lakin o biri tərəfdən eşq yanğısı onun çöhrəsini soldurub, fil sümüyütək ağardıb, dərd-qəm alnında kədər doğuran izlər qoyub.

Gənc sözünə davam edirdi:

– Sabah axşam sarayda rəqs gecəsidir. Sevdiyim qız da orada, qonaqların arasında olacaq. Əgər mən ona qırmızı qızılgül versəm, o mənimlə yorulanadək rəqs edəcək. Onu qollarım arasına alacağam, başını çiynimə qoyacaq, mən bütün rəqs boyunca əllərini əllərimdən buraxmayacağam. Lakin nə edim, bağımda qırmızı qızılgül yoxdur və demək, mən yalqız qalacağam. O məni saymayacaq, mənim də ürəyim parçalanacaq.

Bülbül yenidən dilləndi:

– Bəli, bu, əsl aşiqdir. Gənci qəm dəryasına qərq edən, mənimsə nəğmələrimdə vəsf etdiyim, təriflədiyim məhəbbətdir. Heyhat, məni sevindirən şey onu kədərləndirir. Məhəbbət, doğrudan da, gözəldir. O, zümrüddən qiymətli, daş-qaşdan bahalıdır. Məhəbbəti alıb-satmaq mümkün deyil. Onu nə qızıla dəyişmək, nə də tacirlərə satmaq olar.

– Çalğıçılar öz yerlərində oturacaq, simli musiqi alətlərini dilləndirəcəklər, mənim gözəlim isə skripka və arfa sədaları altında rəqs edəcək. O elə süzəcək ki, ayaqları heç döşəməyə toxunmayacaq, bər-bəzəkli saray adamları da dövrəsində hərlənəcəklər. Lakin mənimlə bir dəfə də rəqs etməyəcək, çünki ona veriləsi qızılgülüm yoxdur! – gənc tələbə əlləri ilə üzünü örtdü və hönkürtüylə otların üstünə yıxıldı.

Quyruğunu yuxarı qaldırıb tələbənin yanından keçən balaca, yaşıl kərtənkələ soruşdu:

– O niyə ağlayır?

Günəş şüasının arxasınca uçan kəpənək də soruşdu:

– Axı nə üçün ağlayır?

– Doğrudan da, görəsən, niyə ağlayır? – deyə qızçiçəyi də xəfif, zərif pıçıltı ilə öz qonşusundan soruşdu.

Bülbül cavab verdi:

– O, qırmızı qızılgüldən ötrü ağlayır.

Onlar təəccübləndilər:

– Qırmızı qızılgül üçün? Necə də gülməlidir!

Hər şeydə eybəcərlik axtaran balaca kərtənkələ qəhqəhə çəkdi. Lakin bülbül tələbənin dərdini başa düşür və palıd ağacındakı yuvasında oturub məhəbbətin sirri haqqında düşünürdü.

Birdən o, qanadlarını açıb göyə qalxdı, uçdu, kölgə kimi meşəlikdən və bağın üzərindən ötüb-keçdi.

Çəmənliyin ortasında gözəl bir qızılgül kolu vardı. Bülbül onu görən kimi aşağı endi və budaqlardan birinə qondu.

– Mənə bir qırmızı qızılgül ver, sənə ən həzin nəğməmi oxuyaram.

Kol başını buladı:

– Mənim qızılgüllərim ağdır. Onlar dəniz köpüyü kimi ağdır, hətta dağ başındakı qardan da ağdır. Yaxşısı budur, sən günəş saatının ətrafında olan qardaşımın yanına get, bəlkə, o sənə istədiyini verdi.

Bülbül günəş saatının ətrafında bitən qızılgül kolunun yanına uçdu.

– Mənə bir qırmızı qızılgül ver, sənə ən həzin nəğməmi oxuyaram.

Bu kol da başını buladı:

– Mənim güllərim sarıdır. Onlar kəhrəba taxtda oturan supərisinin saçlarıtək sarı, əli dəryazlı biçinçilərin gəlişindən əvvəl çəmənlikdə bitən nərgiz gülündən də sarıdır. Yaxşısı budur, sən tələbənin pəncərəsi altında bitən qardaşımın yanına get, bəlkə, o sənə istədiyini verə.

Bülbül tələbənin pəncərəsi altında bitən qızılgül kolunun yanına uçdu.

– Mənə bir qırmızı qızılgül ver, sənə ən həzin nəğməmi oxuyaram.

Bu kol da başını buladı:

– Düzdür, mənim güllərim qırmızıdır, – dedi. – Onlar göyərçinin ayaqları kimi qırmızı, okeanın dibindəki mağaralarda olan mərcanlardan da qırmızıdır. Lakin qış və şaxta damarlarımı dondurmuş, qönçələrimi məhv etmişdir. Tufansa budaqlarımı sındırmışdır. Bu il mənim bircə dənə də gülüm olmayacaq.

Bülbül qışqırdı:

– Mənim istədiyim bircə dənə qırmızı qızılgüldür, yalnız bircə dənə. Görəsən, onu əldə etmək üçün başqa bir yol varmı?

Kol cavab verdi:

– Yol var, amma o elə dəhşətlidir ki, onu sənə deməyə dilim gəlmir.

Bülbül dilləndi:

– De, mən qorxmuram.

– Əgər qırmızı qızılgül istəyirsənsə, onu sən ay işığında öz nəğmələrinlə yaratmalı və ürəyinin qanı ilə qızartmalısan, – deyə kol izah eləməyə başladı. – Sən köksünü tikana söykəyib mənim üçün oxumalısan. Bütün gecəni aramsız oxumalısan, tikan sənin ürəyinə yeriməli, sənin qanın damarlarıma axmalı və mənim olmalıdır.

Bülbül qışqırdı:

– Ölüm bir qırmızı qızılgül üçün çox baha qiymətdir. Həyat hamıya əzizdir. Yaşıl meşədə oturub Günəşi qızıl, Ayı mirvari arabasında görmək necə də gözəldir! Yemişan ətri, dərələrdə gizlənən qarçiçəyi və dağlarda ətir saçan süpürgəgülü gözəldir. Lakin məhəbbət həyatdan da gözəldir. Həm də balaca bir quşun ürəyi insan ürəyi ilə müqayisədə nədir ki?

Bülbül boz qanadlarını açıb havaya qalxdı. O, kölgə kimi bağın və meşənin üstündən ötüb-keçdi.

Bülbül gənc tələbəni necə qoyub getmişdisə, o eləcə də, qəşəng gözləri yaşlı halda otların üstündə uzanmışdı.

Bülbül qışqırdı:

– Sevin! Sevin! Sən öz qızılgülünü alacaqsan. Mən onu ay işığında nəğmələrimlə yaradacaq və ürəyimin qanı ilə allaşdıracam. Bütün bunların müqabilində mən səndən bircə şey xahiş edirəm. Axıra qədər öz məhəbbətinə sadiq qal və bil ki, fəlsəfə müdriklikdən nə qədər danışsa da, məhəbbət ondan müdrikdir. Kobud qüvvə nə qədər güclü olsa da, məhəbbət ondan güclüdür. Onun bədəni və qanadları alov rəngindədir. Onun dodaqları bal kimi şirin, nəfəsi isə müşk-ənbər qoxuludur.

Tələbə otların arasından bülbülə baxdı, onu dinlədi, lakin nə dediyini başa düşmədi, çünki o, kitablarda yazılanlardan başqa heç nə anlamırdı.

Palıd ağacı isə hər şeyi başa düşdü və budaqlarında yuva salmış bülbülü çox sevdiyi üçün kədərləndi. Onun pıçıltısı eşidildi:

– Mənim üçün axırıncı dəfə oxu. Sən gedəndən sonra özümü yalqız hiss edəcəyəm.

Bülbül palıdın sözünü yerə salmadı. Son dəfə oxudu. Onun səsi dərədən axıb gedən suyun şırıltısından da gözəl və təsirli idi.

Bülbül nəğməsini qurtaran kimi tələbə ayağa qalxdı və dəftər-qələmini cibindən çıxartdı. Meşənin içi ilə evinə gedə-gedə öz-özünə danışmağa başladı:

– Doğrudur, onun gözəl səsi var, bunu inkar etmək olmaz. Lakin görəsən, onun hissiyyatı varmı? Qorxuram olmasın. Yəqin, o da artistlərin çoxu kimidir. Onun nəğmələrində səmimiyyət yoxdur. O öz həyatını başqasının yolunda qurban verməz. Onu ancaq musiqi maraqlandırır və hamı bilir ki, aktyorlar lovğa olur. Onun səsində məlahət var, əfsus ki, bunlar xeyirsiz və mənasız işlərdir.

Tələbə öz otağına gəldi, köhnə yatağına yıxılıb sevdiyi qız haqqında düşünməyə başladı. Bir azdan onu yuxu apardı.

Ay səmanın ənginliklərində parlayanda bülbül qızılgül kolunun yanına uçdu və sinəsini tikana söykəyib oxumağa başladı. Bütün gecəni beləcə oxudu və buz kimi soyuq Ay aşağı əyilib onun nəğməsini dinlədi.

Bülbül nəğməsini oxuduqca tikan sinəsinin dərinliklərinə yeriyir, onun qanı sızır, azalırdı. Əvvəlcə bülbül oğlan və qızın qəlbində məhəbbətin yaranmasından oxudu və bir azdan qızılgül kolunun ən hündürdə olan budağında qeyri-adi bir qızılgül açılmağa başladı. Qızılgülün ləçəkləri mahnıdan mahnıya pardaqlanırdı. Qızılgül çay üzərindəki dumanlar kimi rəngsiz, səhərin qanadları təki gümüşü idi. Bəli, kolun ən uca budağında belə bir qızılgül açılırdı. Lakin bu, kola azlıq edirdi. O, bülbülün üstünə qışqırdı:

– Sinəni tikana daha bərk sıx, balaca bülbül, yoxsa səhər qızılgüldən tez açılar.

Bülbül sinəsini tikana daha bərk sıxdı, onuk cəh-cəhi zilə qalxdı və əks-səda verib cingildədi. Bu dəfə o, kişi və qadının qəlbində istəyin yaranmasından oxudu. Qızılgülün ləçəkləri, oğlan öz nişanlısının dodağından ilk dəfə öpərkən qızardığı təki qızarmağa başladı. Lakin tikan hələ bülbülün ürəyinə çatmamışdı, gülün ürəyi ağ qalmışdı. Onun ürəyini al-qırmızı rəngə ancaq bülbül ürəyinin qanı boyaya bilərdi. Kol bir də qışqırdı:

– Sinəni tikana daha bərk sıx, balaca bülbül, yoxsa səhər qızılgüldən tez açılar.

Bülbül köksünü tikana daha bərk sıxdı, tikan ürəyinə yeridi və müdhiş, dəhşətli bir ağrı onu sarsıtdı. Ağrı anbaan şiddətlənir, bülbülün nəğməsi isə daha şaqraq səslənirdi. O, ölümlə bitən, lakin məzarda da sönməyən məhəbbət haqqında oxuyurdu.

Qəribə qızılgül şərq səmasının qızartılarıtək al-qırmızı rəngə boyandı. Bülbülün səsi isə zəifləyirdi. Onun kiçik qanadları titrəməyə başlayır, gözləri dumanlanırdı. Nəğməsi çox zəif eşidilirdi və ona elə gəlirdi ki, nəsə boğazını sıxır. O, sonuncu dəfə cəh-cəh vurdu. Ay bunu eşitcək batmağı unutdu və səmada ləngidi. Bülbülün səsini qızılgül də eşitdi, var qüvvəsi ilə çırpınıb ayazlı səhər çağı öz ləçəklərini açdı. Əks-səda bu xəbəri dağlardakı mağaralara çatdırdı və yatmış çobanları yuxudan oyatdı. Əks-səda çaydakı qamışların arasından ötüb-keçdi və bu xəbəri dənizə çatdırdı.

– Bax! Bax! – deyə qızılgül kolu qışqırdı, – artıq qızılgül hazırdır.

Lakin bulbül cavab vermirdi, o, ürəyində tikan, yaşıl otlar arasında əbədi susmuşdu.

Tələbə pəncərəni açdı, bayıra baxdı və gözlərinə inanmadı. Ona xoşbəxtlik üz vermişdi. Pəncərənin altındakı kolda qırmızı qızılgül açılmışdı. Çox qəribə, qeyri-adi bir qızılgül: o, ömründə belə gül görməmişdi.

Tələbə əyildi. Gülü dərdi. Şlyapasını başına qoydu və əlində qızılgül, professorun evinə qaçdı.

Professorun qızı qapının ağzında oturub mavi ipək parçanı iri tağalağa dolayırdı. Balaca iti ayaqları altında uzanmışdı.

– Siz demişdiniz ki, qırmızı qızılgül gətirsəm, mənimlə rəqs edəcəksiniz. Bu da dünyada olan qırmızı güllərin ən qırmızısı. Siz onu bu axşam sinənizin üstündə gəzdirəcəksiniz və biz birlikdə rəqs edəndə o mənim sizi necə sevdiyimə sübut olacaq.

Lakin qız sir-sifətini turşutdu:

– Qorxuram onun rəngi paltarıma düşməyə. Həm də kamergerin qardaşı oğlu mənə qiymətli daş-qaş göndərmişdir. Hamı bilir ki, daş-qaş güldən bahadır.

Tələbə qəzəblə:

– Siz necə də nankorsunuz! – dedi və qızılgülü küçəyə tulladı.

Gül yola düşdü, araba təkəri onu əzdi.

Qız hirsləndi:

– Nankoram? Çox kobudsunuz və bir də ki siz kimsiniz? Sadəcə bir tələbə. Yəqin ki, sizin ayaqqabınızda kamergerin qardaşı oğlununku kimi adicə gümüş toqqacıq da yoxdur.

O ayağa qalxdı və evə getdi:

Tələbə geri qayıdarkən:

– Məhəbbət necə axmaq şeydir, – deyə öz-özünə düşünürdü. – Onun məntiq elminin yarısı qədər də xeyri yoxdur. O heç nəyi təsdiq etmir. Həmişə baş verməyəcək şeylər haqqında düşündürür və yalan röyalara inanmağa çağırır. Doğrudan da, məhəbbət çox mənfəətsiz şeydir. Əsrimizdə isə hər şeydə mənfəət güdürlər. Yaxşısı budur, mən fəlsəfəyə qayıdım və metafizikanı öyrənim…

Tələbə evinə gəldi. Toz basmış iri bir kitabı götürüb vərəqləməyə başladı.




LOVĞA NƏHƏNG


Uşaqlar hər gün günorta məktəbdən qayıdan kimi Nəhəngin bağına oynamağa gedirdilər. Bağ yamyaşıl, geniş və qəşəng idi. Bu bağda yazda çəhrayı və al-qırmızı incə çiçəklərdən don geyən, payızda isə bol bəhrə verən on iki şaftalı ağacı vardı. Quşlar ağaclarda elə şirin oxuyurdular ki, uşaqlar oyunlarını yarımçıq qoyub onlara qulaq asır və bir-birinə:

– Biz necə də xoşbəxtik, – deyirdilər.

Günlərin bir günü Nəhəng geri qayıtdı. O, dostunun – kornuelli adamyeyən nəhəngin yanına getmiş və yeddi il orada qalmışdı. Yeddi il başa çatandan sonra öz qəsrinə qayıtmağı qərara almışdı. Nəhəng qayıdıb uşaqları bağında oynayan gördü və:

– Siz burada nə edirsiniz? – deyə nərildədi.

Uşaqlar qaçdılar. Nəhəng onların arxasınca qışqırdı:

– Bu bağ ancaq mənim bağımdır. Başa düşməlisiniz ki, özümdən başqa heç kəsi burada oynamağa qoymaram.

O, bağın ətrafına hündür hasar çəkdi və bir taxta parçasına “Bağa girənlər cəzalanacaq” sözlərini yazıb divardan asdı.

Yazıq uşaqların oynamağa yeri yox idi, ancaq oynamaqdan ötrü burunlarının ucu göynəyirdi. Əlacları kəsildi, daşlı-kəsəkli yolda oynayası oldular. Bu yer uşaqların xoşuna gəlmirdi. Dərslər qurtaran kimi hündür hasarın ətrafında dolaşır, həsrətlə bağa boylanır və köks ötürürdülər:

– Biz orada necə də xoşbəxt idik!

Bahar gəldi. Hər yerdə zərif güllər açıldı. Balaca quşlar oxumağa başladı. Bircə lovğa Nəhəngin bağında qış hökm sürürdü. Quşlar bağda nəğmə oxumaq istəmirdilər. Ağaclar da çiçəkləməmişdi. Axı uşaqlar bağda yox idilər! Bir dəfə qəşəng gül başını otların arasından qaldırdı, lakin Nəhəngin yazdığı sözləri görüb uşaqlar üçün heyifsiləndi, yenidən torpağın altında gizləndi və yatdı. Bütün bunlardan razı qalan təkcə Qar və Şaxta idi. Onlar:

– Bahar bu bağı unudub, demək, biz bütün ilboyu burada yaşayacağıq, – deyə sevinirdilər. Qar otları öz qalın, ağ örpəyinə bürümüş, Şaxta isə bütün ağacları gümüşü rəngə boyamışdı. Onlar bununla kifayətlənməyib Şimal küləyini də çağırdılar, o da gəldi. Şimal küləyi xəzə bürünüb bütün günü bağda və sobanın içində vıyıldadı.

– Bura çox gözəl yerdir, – dedi. – Biz hələ Dolunu da bura çağırmalıyıq.

Dolu da gəldi. O hər gün üç saat kirəmitləri sındıranadək qəsrin damını döyəcləyir, sonra isə yorulanadək bağın ətrafında sürətlə hərlənirdi. Dolu tamam buz idi. Nəfəsi də buz kimi idi.

Nəhəng pəncərədən başdan-başa ağ örpəyə bürünmüş qarlı bağına baxır və öz-özünə deyirdi:

– Anlaya bilmirəm bahar niyə belə gecikir? Ümidvaram ki, hava dəyişəcək.

Lakin lovğa Nəhəngin bağına nə bahar gəldi, nə də yay. Bağlara qızıl meyvələr verən payız da ondan uzaq gəzdi:

– O, çox lovğadır, – dedi və Nəhəngin bağına gəlmədi.

Bağda həmişəlik qış oldu. Orada Şimal küləyi, Dolu, Şaxta və Qar məskən saldı, ağacların arasında dolaşıb gəzdi.

Bir səhər Nəhəng yuxudan ayılıb yerində uzanmışdı. Bu vaxt o, gözəl musiqi eşitdi. Musiqi çox şirin olduğuna görə Nəhəngə elə gəldi ki, çalan kralın musiqiçiləridir. Əslində isə oxuyan kiçik bir quşdu. Nəhəng çoxdan idi ki, bağında quşların nəğməsini eşitmirdi, elə buna görə də kiçik quşcuğazın nəğməsi onun qulaqlarında dünyanın ən gözəl musiqisi kimi səslənirdi. Sonra Dolu Nəhəngin başı üstündə rəqsini dayandırdı. Şimal küləyinin də vıyıltısı kəsildi. Pəncərədən gələn ətir onu bihuş etdi.

– Nəhayət, bahar gəlib çıxdı, – deyə Nəhəng çarpayıdan sıçradı və bayıra boylandı. O, qəribə bir səhnənin şahidi oldu. Uşaqlar hasardakı kiçik deşikdən bağa girmiş, ağacların budaqlarında oturmuşdular. Nəhəng bağa göz gəzdirdi və hər ağacda balaca bir uşaq gördü. Ağaclar da uşaqların gəlişinə sevinirdi. Onların hamısı çiçəkləmişdi. Ağacların budaqları uşaqların başı üstündə ehmalca yellənirdi. Quşlar ətrafda uçuşur, sevinclə civildəşir, güllər yaşıl otların arasından boylanır və gülüşürdü. Bu, çox gözəl idi, lakin bağın bir küncündə hələ də Qış hökmranlıq edirdi. Bura bağın ən ucqar bucağı idi. Orada kiçik bir oğlan dayanmışdı. O qədər balaca idi ki, ağacın budağına qalxa bilmirdi. Oğlan ağacın ətrafında hərlənir, acı-acı ağlayırdı. Yazıq ağac hələ də qar və buzla örtülü idi. Şimal küləyi də onun üzərində vıyıldayırdı. Ağac:

– Yuxarı qalx, balaca oğlan, – dedi və budaqlarını bacardığı qədər aşağı əydi, lakin uşaq həddən artıq kiçik idi.

Bunu görən Nəhəngin ürəyi kövrəldi. O:

– Mən nə qədər insafsız imişəm. Mən indi baharın gəlməməyinin səbəbini anladım. Mən o yazıq balacanı ağacın zirvəsinə qoyacağam, sonra hasarı uçurdacağam. Bundan sonra mənim bağım həmişəlik uşaqların olacaq, – dedi.

Bəli, Nəhəng, doğrudan da, tutduğu işdən yaman peşman olmuşdu. O aşağı düşdü, ehmalca qapını açdı və bağa çıxdı. Lakin uşaqlar onu görcək qorxub qaçdılar və bağda yenidən Qış hökmran oldu. Bircə balaca oğlan qaçmadı. Onun gözləri yaşla dolduğundan Nəhəngi görmədi. Nəhəng ehtiyatla arxadan balaca oğlana yaxınlaşdı, onu ehmalca əllərinə aldı və ağaca qaldırdı. Ağac bir anda çiçəklədi, quşlar oxumağa başladılar. Balaca oğlan qollarını uzadıb Nəhəngin boynuna sarıldı və onu öpdü. Uşaqlar bunu görüb qaça-qaça geri qayıtdılar. Bahar da onlarla birlikdə yenidən Nəhəngin bağına qayıtdı. Nəhəng:

– Uşaqlar, bu bağ indi sizindir, – deyib baltanı götürdü və hasarı uçurdu. Camaat günorta bazara gedəndə Nəhəngi uşaqlarla birlikdə misli görünməmiş gözəl bağda oynayan gördü.

Onlar bütün günü oynadılar. Axşamsa vidalaşanda Nəhəng soruşdu:

– Bəs mənim ağaca qaldırdığım oğlan, sizin balaca dostunuz hardadır?

Nəhəng onu hamıdan çox istəyirdi, çünki balaca onu öpmüşdü. Uşaqlar cavab verdilər:

– Biz bilmirik. O çıxıb gedib.

Nəhəng kövrəldi:

– Ona deyin ki, sabah mütləq gəlsin.

Lakin onun harada yaşadığını uşaqlar bilmirdilər. Onlar balacanı indiyədək heç görməmişdilər də. Bunu eşidən Nəhəng çox pərişan oldu.

Hər gün dərslər qurtardıqdan sonra uşaqlar Nəhəngin yanına oynamağa gəlirdilər. Nəhəngin sevdiyi balaca oğlan isə bir daha bağa gəlmədi. Nəhəng bütün uşaqlarla mehriban idi, lakin o, balaca oğlan üçün çox darıxırdı və tez-tez onun haqqında söhbət açırdı. Həmişə deyirdi:

– Mən onu necə də görmək istərdim.

İllər ötür, Nəhəng qocalır və zəifləyirdi. O daha oynaya bilmirdi. Kürsüdə oturub uşaqların oyunlarına baxır və bağdan həzz alırdı:

– Mənim qəşəng güllərim çoxdur, amma onların ən gözəli uşaqlardır.

Bir qış səhəri Nəhəng paltarını geyərkən pəncərədən bayıra baxdı. İndi onun qışdan zəhləsi getmirdi. O bilirdi ki, bahar yatır, güllərsə dincəlir.

Birdən o, heyrət içində gözlərini sildi və bağa baxdı. Bu, doğrudan da, heyrətamiz bir şey idi. Bağın ən uzaq küncündə tamam ağ çiçəyə bürünmüş bir ağac var idi. Ağacın qızıl budaqlarından gümüş meyvələr sallanırdı, onun altında isə Nəhəngin sevdiyi balaca oğlan dayanmışdı.

Nəhəng böyük sevinc içində pillələrlə aşağı endi və bağa çıxdı. Otların içindən tələsik keçib uşağa yaxınlaşdı. Balacanı görən kimi qəzəbindən üzü qızardı:

– Kim cürət edib səni yaralayıb?

Uşağın ovuclarında və kiçik ayaqlarında iki mismar izi vardı. Nəhəng yenə qışqırdı:

– De görüm, kim cürət edib səni yaralayıb, mən onu öz böyük qılıncımla öldürərəm!

Uşaq dilləndi:

– Yox. Bunlar məhəbbət yaralarıdır.

Nəhəng soruşdu:

– De, sən kimsən?

Nəsə anlaşılmaz bir qorxu hissi Nəhəngin qəlbini bürüdü və o, uşağın qarşısında diz çökdü.

Uşaq gülümsündü:

– Sən bir dəfə mənə öz bağında oynamağa izin verdin, bu gün isə sən mənim bağıma – cənnətə gedəcəksən.

Həmin gün günortaçağı uşaqlar bağa gələndə Nəhəngi ağacın altında uzanmış gördülər. Nəhəng tamam ağ çiçəklərin içində idi. O ölmüşdü.




SADİQ DOST


Bir səhər qoca susiçovulu başını yuvasından çıxarıb ətrafa boylandı. Onun muncuq kimi parıldayan gözləri və ağarmış, cod bığları vardı. Uzun quyruğu isə elə bil qara qaytandandı. Axmazda sarıbülbüllərə bənzəyən çoxlu ördək balası oyan-buyana üzüşürdü. Anaları – qırmızıayaq, ağappaq ördəksə onlara suda başıaşağı dayanmağı öyrətməyə çalışırdı.

Ana ördək balalarına:

– Kübar cəmiyyətin üzvü olmaq üçün başıaşağı dayanmağı öyrənməlisiniz, – deyə nəsihət verir və vaxtaşırı bunu necə etmək lazım olduğunu göstərirdi. Amma balaca ördəklər ona məhəl qoymurdular. Onlar hələ körpə idilər və kübar cəmiyyətin üzvü olmağın üstünlükləri barədə heç nə bilmirdilər. Qoca susiçovulu dedi:

– Bunları görürsən! Heç sözə baxmırlar. Belə uşaqları suda boğmaq lazımdır.

Ördək onun cavabında:

– Heç elə şey olar?! – dedi. – Axı hər uşağın bir xasiyyəti var. Valideyn balasının nazını çəkməyi bacarmalıdır.

Susiçovulu:

– Ailəm olmadığından valideynlərin keçirdiyi hislər mənə yaddır. Mən heç vaxt evli olmamışam. İndiyədək heç evlənmək fikrinə də düşməmişəm. Məhəbbət öz-özlüyündə nə qədər yaxşı şey olsa da, dostluğa çata bilməz. Dostluq ondan qat-qat üstündür. Sözün düzü, mən dünyada sadiq dostluqdan gözəl və ülvi bir şey tanımıram.

– Elə isə, de görək, səncə, sadiq dost necə olmalıdır? – deyə yaxınlıqdakı söyüd ağacında oturan yaşıl kətanquşu söhbətə qarışdı. O, təsadüfən susiçovulunun dediklərini eşitmişdi.

Ördək:

– Elə mən də bunu bilmək istərdim, – deyib axmazın o biri başına tərəf üzdü və uşaqlarına ibrət dərsi vermək üçün suya baş vurdu. Susiçovulu:

– Axmaq sualdır, – dedi. – Mənim dostum, heç şübhəsiz, mənə sadiq olmalıdır.

– Bəs bunun müqabilində sən nə etməlisən? – deyən quşcuğaz toz kimi havaya qalxan gümüşü su damlalarının üzərində qanad çalaraq dayandı.

Susiçovulu:

– Mən səni anlamıram, – dedi.

Kətanquşu:

– Gəl onda sənə bu barədə bir əhvalat danışım.

– Bu əhvalat mənim haqqımdadır? – deyə susiçovulu soruşdu. – Belə isə, mən ona qulaq asaram. Maraqlı əhvalatlardan yaman xoşum gəlir.

Kətanquşu:

– Söyləyəcəyim əhvalat sənin kimilərinin haqqındadır, – deyib aşağı endi və sahilə qonub bir sadiq dostun başına gələnlər barədə danışdı.

O, söhbətinə belə başladı:

– Biri varmış, biri yoxmuş, yer üzündə Hans adlı namuslu bir insan varmış.

Susiçovulu xəbər aldı:

– O, məşhur adam idi?

– Yox, lap adicə bir insan idi. Mərhəmətli qəlbi vardı. Onun şən, yumru və gülər sifəti çoxlarına tanışdı. O, balaca daxmasında tək-tənha yaşayır və hər gün səhərdən axşamacan bağçasında əlləşirdi. Bütün ətrafda onunku kimi gözəl bağça tapılmazdı. Orada türk qərənfilləri, şəbbü çiçəkləri, çobanyastığı, qaymaqçiçəyi ilə bərabər, tünd-qırmızı və sarı qızılgüllər, yasəməni və qızılı krokuslar, ağ və çəhrayı bənövşələr, sırğagülü, çöltərəsi, mərzə, yabanı reyhan, süsən, sarımtıl nərgizlər və qırmızı qərənfillər vardı. Günlər, aylar ötdükcə gül-çiçəklər də bir-birini əvəz edir, biri açanda o birisi solurdu. Xülasə, bağçaya gələnlər bu gözəlliyə tamaşa etməkdən doymur, güllərin təravətindən, ətrindən az qala bihuş olurdular.

Balaca Hansın dostları çox idi. Ancaq onların içində ən sadiqi dəyirmançı Böyük Hyuq idi. Doğrudan da, varlı dəyirmançı Balaca Hansa o qədər bağlanmışdı ki, bağçasının yanından keçərkən çəpərdən əyilib böyük bir gül dəstəsi, yaxud qucaq dolusu ətirli çiçəklərdən dərməmiş, meyvələrin dəyən vaxtı isə ciblərini gavalı, ya da albalı ilə doldurmamış ötüb-getməzdi.

Dəyirmançı hər dəfə adəti üzrə:

– Dost dosta tən gərək, – deyəndə Balaca Hans gülümsəyər, başını tərpədərək onun sözlərini təsdiqləyər və özlüyündə dostunun belə nəcib niyyətli olması ilə fəxr edərdi.

Düzdür, dövlətli dəyirmançının bütün bunların müqabilində Balaca Hansa bir çöp də verməməsi bəzən qonşulara qəribə gələrdi. Axı onun dəyirmanda ehtiyat üçün gizlədilmiş yüz kisə unu, bundan başqa, altı sağmal inəyi, yaxşı yunu olan böyük qoyun sürüsü vardı. Lakin Balaca Hans bütün bunlar barədə fikirləşib başını ağrıtmazdı. Onun ən çox xoşuna gələn şey dəyirmançının əsl dostluğun xudbinlikdən nə qədər uzaq olması haqqında həmişə dediyi gözəl sözlərə qulaq asmaqdı.

Bu minvalla Balaca Hans öz bağçasında işləyər və gördüyü işdən həzz alardı. Yaz, yay, bir də payız aylarında o özünü xoşbəxt sanardı. Qışda isə, bazarda satılmağa nə meyvəsi, nə də gül-çiçəyi olanda, Hans soyuqdan, aclıqdan yaman əziyyət çəkərdi. Tez-tez elə olurdu ki, bütün günü dilinə armud qurusu, ya da daş kimi bərk qozdan başqa heç nə dəymir və o, ac-yalavac yatağına girib yatırdı. Qışda Hans həm də tək-tənha qalırdı. İlin bu vaxtı dəyirmançı onu heç yada salmırdı.

Dəyirmançı Balaca Hansdan xəbər tutmamağını arvadına, adətən, belə izah edirdi:

– Qar əriməyincə Hansın yanına getməyin onsuz da heç bir xeyri yoxdur. Axı onun belə çətin vəziyyətində öz dərdi özünə bəsdir. Belə hallarda adamı tək buraxmaq lazımdır. Hər halda, əsl dost bu cür hərəkət etməlidir. Zənnimcə, mən onun yanına getməməkdə haqlıyam. Balaca Hansın yanına yaz girəndən sonra gedəcəyəm ki, o mənə bir iri səbət novruzgülü verə bilsin. Bu onu dünyalar qədər sevindirəcək.

Dəyirmançının rahat, qoltuqlu kürsüdə, çatırtı ilə yanan ocağın istisində oturan arvadı isə cavabında deyirdi:

– Başqalarının qeydinə yaman qalırsan. Dostluq haqqında dediyin sözlər də adama ləzzət verir. Səni inandırıram ki, heç keşişimizin özü də, üçmərtəbəli evdə yaşamasına və çeçələ barmağında qızıl üzük gəzdirməsinə baxmayaraq, sənin dediyin sözlər qədər gözəl ifadələr işlədə bilməz.

Dəyirmançının kiçik oğlu söhbətə qarışdı:

– Bəs biz Balaca Hansı evimizə çağıra bilmərik? Əgər onun vəziyyəti ağırdırsa, yeməyə bir şeyi yoxdursa, mən sıyığımın yarısını ona verərəm. Hələ üstəlik, ağ dovşanlarımı da ona göstərərəm.

Dəyirmançı:

– Nə axmaq uşaqsan! – deyə qışqırdı. – Sənin məktəbə getməyinin nə xeyri olduğunu heç cür başa düşə bilmirəm. Deyəsən, orada heç nə öyrənmirsən. Balaca Hans bizə gəlib isti ocağımızı, dadlı yeməklərimizi və bir böyük çəllək qırmızı çaxırımızı görsə, bizə paxıllığı tutar. Paxıllıqdan da ki pis şey yoxdur. O, adamları korlayır. Mənsə Hansın paxıl olmasına heç cür yol verə bilmərəm. Onun ən yaxın dostu olduğumdan həmişə ona nəzarət etməli və yolunu azmağa qoymamalıyam. Bundan başqa, Hans gəlib məndən borc un istəsə, ona heç nə vermərəm. Un başqa şeydir, dostluq isə tamam başqa. Onları bir-biri ilə qarışdırmaq olmaz. Elə sözlərin özünü götürək. “Un” – “Dostluq”. Görürsənmi, onların nə tələffüzü, nə də mənası bir-birinə uyğun gəlir. Bu ki, Allaha şükür, hamıya məlumdur.

Özü üçün böyük stəkana ilıq ev pivəsi süzən dəyirmançının arvadı dilləndi:

– Gözəl danışdın. Məni yuxu basdı. Elə bil lap kilsədəyəm.

Dəyirmançı sözünə davam etdi:

– Camaatın çoxu yaxşı işlər görür, amma yaxşı danışmağı bacaran çox azdır. Bu da bir daha onu sübut edir ki, danışmağı bacarmaq hər adamın işi deyil. Həm də iş görməkdənsə, danışmaq yaxşıdır.

Bunu deyən dəyirmançı stolun o başında oturan kiçik oğluna acıqlı-acıqlı baxdı. Uşaq utandığından başını aşağı salıb qıpqırmızı qızardı. Göz yaşları damcı-damcı axıb qabağındakı çayın içinə töküldü. Hər halda, cavan olduğu üçün onu bağışlamalı olacaqsınız.

Susiçovulu soruşdu:

– Əhvalat bununla bitir?

– Əlbəttə yox, – deyə kətanquşu ona cavab verdi. – Bu hələ başlanğıcdır.

Susiçovulu:

– Onda sən zəmanədən geri qalmısan, – dedi. – İndiki zamanda əməlli-başlı rəvayətçilərin hamısı əhvalatın sonundan başlayıb əvvəlinə keçir və söhbətinə danışdığı əhvalatın ortasında yekun vurur. Bu, yeni üsuldur. Mən bunları dünən axmazın ətrafında bir gənclə gəzişən tənqidçinin söhbətindən eşitmişəm. O bu barədə xeyli danışdı. Əminəm ki, tənqidçi haqlıdır. Axı onun göy şüşəli eynəyi vardı. Başı da dazdı. Hər dəfə gənc bir söz deyəndə o, qəti narazılığını bildirir və heç nə ilə razılaşmırdı. Di yaxşı, Allah xatirinə, söhbətinə davam elə. Dəyirmançı yaman xoşuma gəlir. Mənim xasiyyətimdə də gözəl cəhətlər çoxdur. Ümumiyyətlə, bizim aramızda xeyli oxşarlıq var.

Kətanquşu bir ayağının üstündən o biri ayağının üstünə hoppanıb söhbətinə davam etdi:

– Beləliklə, qış qurtarandan və novruzgüllərinin ulduzabənzər sarımtıl ləçəkləri açılmağa başlayandan sonra dəyirmançı, arvadına Balaca Hansın yanına gedəcəyini bildirdi.

Arvadı:

– Gör sənin nə gözəl qəlbin var! – dedi. – Həmişə başqalarının qeydinə qalırsan. Bura bax, gül gətirmək üçün böyük səbəti özünlə aparmağı unutma.

Xülasə, dəyirmançı yeldəyirmanının qanadlarını zəncirlə bir-birinə möhkəm bağlayıb təpədən üzüaşağı, qoltuğunda da səbət yoluna düzəldi.

– Sabahın xeyir, Balaca Hans!

– Sabahın xeyir! – deyə dəyirmançının salamını alan Hans əlindəki belə söykənib mehribancasına gülümsədi.

– Qışı necə keçinmisən?

Hans:

– Halımı xəbər aldığın üçün sənə minnətdaram. Şikayətlənmək istəmirəm, amma sözün düzü, bu qış yaman əziyyət çəkdim. İndi isə, şükür, artıq bahardır. Mən də özümü tamamilə xoşbəxt hiss edirəm. Güllərim də öz qaydasındadır.

Dəyirmançı:

– Hans, bu qışda tez-tez səni xatırlayır və vəziyyətin barədə düşünürdük.

– Çox məmnunam. Qorxurdum məni unudasınız.

– Hans, sən məni təəccübləndirirsən. Heç dostu da unutmaq olar? Dostluqdan gözəl şey yoxdur. Deyəsən, sən həyatın incəliklərini başa düşmürsən. Yeri gəlmişkən deyim: gör sənin nə qəşəng novruzgüllərin var!

Hans:

– Onlar, doğrudan da, qəşəngdir. Bəxtim gətirib ki, çoxdurlar. Onları bazara aparıb burqomistrin qızına satacağam. Sonra da həmin pula öz əl arabamı geri alacağam.

– Öz əl arabanı geri alacaqsan? Yəni sən onu satmısan? Gör bir nə axmaq iş tutmusan!

– Hə, iş elə gətirdi ki, onu satmalı oldum. Bilirsən ki, qışda olmazın əziyyət çəkmişəm. Çörək almağa pulum olmayıb. Əvvəl bayram paltarımın gümüş düymələrini, sonra gümüş zəncirimi, böyük qəlyanımı və axırda da əl arabamı satdım. Amma mən onların hamısını bir azdan geri alacağam.

Dəyirmançı:

– Hans, – dedi, – mən sənə öz əl arabamı verərəm. Düzdür, o, bir balaca korlanıb. Bir tərəfi sınıb, təkərinin milləri də xarabdır. Buna baxmayaraq mən onu sənə verirəm. Həddindən artıq əliaçıqlıq etdiyimi bilirəm. Camaatın çoxu əl arabamı sənə verməyimin üstündə məni axmaq hesab edəcək, ancaq mən hamı kimi ola bilmərəm. Zənnimcə, dostluğun mahiyyəti alicənablıqdır. Bir də ki mənim təptəzə ikinci əl arabam da var. Ürəyini sıxma, köhnə əl arabamı sənə verəcəyəm.

Balaca Hansın məzəli, yumru sifəti sevincdən alışıb-yandı:

– Bəli, sən, doğrudan da, çox alicənabsan. Mən onu asanlıqla təmir edə bilərəm. Evdə yaxşı taxtam var.

Bunu eşidən dəyirmançı dedi:

– Yaxşı taxtan var? Anbarımın damı üçün mənə elə taxta lazımdır. Damda böyük bir deşik açılıb. Onu tutmasam, taxılın hamısı islanacaq. Yaxşı ki, yadıma saldın! Düz deyiblər: “Əl əli yuyar, əl də qayıdıb üzü”. Yaxşılıq yaxşılıq doğurar. Mən sənə əl arabamı vermişəm, sən də qayıdıb mənə taxta verirsən. Əlbəttə, əl arabası taxtadan xeyli bahadır, ancaq əsl dost xırdaçı olmaz. Sən Allah, taxtanı mənə tez ver ki, elə günü bu gün anbarın təmirinə başlayım.

Balaca Hans:

– Bu saat! – deyib çardağa qaçdı və taxtanı sürüyüb gətirdi.

Dəyirmançı taxtaya baxıb dedi:

– Bu o qədər də böyük deyil. Qorxuram anbarımın damını təmir edəndən sonra əl arabasının təmiri üçün bir şey qalmasın. Amma neyləmək olar?! Burada mənim günahım yoxdur. İndi isə, əl arabamı sənə verdikdən sonra əminəm ki, onun əvəzində mənə bir qədər gül verəcəksən. Özümlə səbət də gətirmişəm. Elə bilirəm ki, onu ağzınacan dolduracaqsan.

– Ağzınacan?

Balaca Hansın kefi pozuldu. Səbət yaman iri idi.

Onu ağzınacan doldursa, satmağa gülü qalmayacaqdı. Belə olduqda isə həsrətini çəkdiyi gümüş düymələrini geri ala bilməyəcəkdi.

Dəyirmançı:

– Doğrusu, elə bilirdim ki, əl arabasının əvəzində səndən bir qədər gül istəmək o qədər də çox deyil. Bəlkə də, səhv edirəm, ancaq, zənnimcə, dostluq, əsl dostluq, əlbəttə, hər cür xudbinlikdən uzaq olmalıdır.

Balaca Hans həyəcanlandı:

– Mənim əziz dostum, mənim ən yaxın dostum! Bağçamdakı bütün güllər sənə qurbandır. Sənin gözündən düşməkdənsə, o gümüş düymələri heç görməmək yaxşıdır, – deyib bağçasına girdi və qəşəng novruzgüllərinin hamısını dərib dəyirmançının səbətini doldurdu.

Dəyirmançı:

– Sağ ol, Balaca Hans, – deyib çiynində taxta, qoltuğunda iri səbət təpəyə doğru üzüyuxarı yollandı.

Balaca Hans da:

– Sağ ol, – deyərək razı halda yeri belləməyə başladı. Dəyirmançının əl arabasını ona verməsi ürəyincə olmuşdu.

Ertəsi gün doqquzdon kolunun budaqlarını artırmanın dirəklərinə bərkidəndə Balaca Hans dəyirmançının yol ağzından onu harayladığını eşitdi. Hans nərdivandan aşağı tullanıb bağçanın içi ilə hasara doğru qaçdı və bayıra boylandı.

Dəyirmançı, çiynində iri bir un kisəsi, dayanıb onu gözləyirdi:

– Əziz Balaca Hans, bu bir kisə unu bazara aparıb mənimçün satmazsan ki?

– Gərək məni bağışlayasan. Bu gün çox işim var. Sarmaşıqlarımı talvara mıxlamalı, gülləri suvarmalı, otlardan taya vurmalıyam.

– Doğrusu, əl arabamı sənə verəcəyimi nəzərə alsaq, sözümü yerə salmağın heç dostluqdan deyil.

– Sən Allah, elə demə! Mən heç kimin sözünü yerə sala bilmərəm, – deyən Balaca Hans papağını götürmək üçün içəri keçdi və böyük kisəni çiyninə alıb ağır-ağır addımlamağa başladı.

Həmin gün çox isti olduğundan yol da yaman tozlu idi. Buna görə də Balaca Hans altı mil yol getməmiş, bərk yorulduğundan, oturub dincini almalı oldu. Hər halda, o, fədakarlıqla yoluna davam edərək, nəhayət, gəlib bazara çatdı. Bir qədər gözlədikdən sonra unu yaxşı qiymətə satıb o saat da geri döndü ki, axşama düşməsin. Yolda quldurlar qabağını kəsə bilərdilər.

Axşam yatağına girən Balaca Hans öz-özünə:

– Doğrudan da, çətin gün idi, – dedi. – Amma yaxşı ki, dəyirmançının sözünü yerə salmadım, axı o mənim ən yaxın dostumdur. Bir də ki o öz əl arabasını mənə verəcək.

Ertəsi gün sübh tezdən dəyirmançı pullarının dalınca gələndə Balaca Hans həddindən artıq yorğun olduğu üçün hələ də yatağından qalxmamışdı.

Dəyirmançı ona:

– Sözün düzü, yaman tənbəlsən. Mən sənə əl arabamı verəcəyəm. Buna görə də gərək möhkəm çalışasan. Tənbəllik böyük günahdır. Təbii ki, dostlarımdan heç birinin tənbəl, yaxud astagəl olmasını istəmirəm. Gərək səninlə belə açıq danışdığım üçün məndən inciməyəsən. Ürəyim yanmasaydı, ağzımı açıb sənə bir kəlmə belə deməzdim. Dost dostun üzünə onun haqqında fikirləşdiklərini deyə bilmirsə, daha nə dostluqdur?! Birisinə tərifli sözlər deyib onun qılığına girməyi və yaltaqlıq etməyi hamı bacarar. Təkcə əsl dost müsahibinin inciyəcəyindən çəkinməyərək acı, lakin düzgün sözlər deyə bilər. Əlbəttə, əgər o, doğrudan da, əsl dostdursa, həqiqəti deməyi üstün tutacaq. Çünki onun bu sözləri axırda dönüb dostunun xeyrinə olacaq.

– Məni bağışla, – deyə Balaca Hans gözlərini ovdu və gecə papağını başından çıxartdı. – Elə yorulmuşdum ki, yerimin içində bir az da uzanıb quşların nəğməsinə qulaq asmaq istədim. Bilirsənmi, quşların nəğməsini dinlədikdən sonra həmişə əla işləyirəm.

– Lap yaxşı, – deyə dəyirmançı əlini Balaca Hansın kürəyinə vurdu. – İstəyirəm ki, geyinən kimi dəyirmana gəlib anbarımın damını təmir edəsən.

Zavallı Hans bağına gedib yaman işləmək istəyirdi. Güllərinə iki gün idi ki, su verilməmişdi. Amma dəyirmançı ən yaxın dostu olduğundan onun sözünü yerə salmaq istəmirdi. O:

– Səncə, çox məşğulam desəm, sözünü yerə salmış olacağam, hə? – deyə utana-utana məzlum bir səslə xəbər aldı.

Dəyirmançı cavabında:

– Əlbəttə, – dedi. – Əl arabamı sənə verəcəyimi nəzərə alsaq, mən o qədər də çox şey istəmirəm. Ancaq istəmirsənsə, damı gedib özüm də düzəldə bilərəm.

– Yox! Yox! Heç elə də şey olar! – deyə Balaca Hans yerindən sıçrayıb geyindi və dəyirmançının anbarına getdi.

Hans bütün günü, günbatanacan işlədi. Axşam dəyirmançı onun nə etdiyini yoxlamağa gəldi və şən səslə ucadan dedi:

– Damdakı deşiyin ağzını tutdunmu, Balaca Hans?

Balaca Hans nərdivandan aşağı enərək:

– Hər şey öz qaydasındadır, – deyə cavab verdi.

Dəyirmançı:

– Ah, görəsən, özgəsinə yaxşılıq etməkdən də gözəl şey varmı?

Balaca Hans yerə oturub alnının tərini sildi:

– Səndən belə sözlər eşitmək böyük şərəfdir. Doğrudan da, böyük şərəfdir. Qorxuram ki, mənim ağlıma heç vaxt belə gözəl fikirlər gəlməyə.

Dəyirmançı:

– Gələcək, gələcək, – dedi, – amma bundan ötrü hələ çox əziyyət çəkməlisən. Sən hələ dostluğun əməli tərəflərini öyrənirsən. Vaxt gələcək, dostluğun nəzəriyyəsini də biləcəksən.

– Doğrudanmı, mənim buna qadir olduğuma inanırsan?

– Buna heç bir şübhəm yoxdur, – deyə dəyirmançı Balaca Hansın sualına cavab verdi. – İndi isə damı təmir edib qurtarandan sonra evə gedib dincəlməyin məsləhətdir. İstəyirəm sabah qoyunlarımı dağa otarmağa aparasan.

Zavallı Balaca Hans ağzını açıb bir kəlmə söz deməkdən belə çəkindi. Ertəsi gün sübh tezdən dəyirmançı artıq qoyunlarını gətirib onun daxmasının ətrafına buraxmışdı. Hans onları qabağına qatıb dağa getdi. Dağa gedib-gəlmək onun bütün gününü əlindən aldı. Evə qayıdanda o qədər yorulmuşdu ki, elə oturduğu yerdəcə yuxuya getdi və bir də gün günortanı aşanda ayıldı.

Hans:

– Gör indi bağımda nə ləzzətlə işləyəcəyəm, – deyib o dəqiqə işə girişdi.

Sözün düzü, son vaxtlar onun güllərə baxmağa heç imkanı olmamışdı. Dostu dəyirmançı həmişə gəlib onu ya uzaq yerə iş dalınca göndərər, ya da dəyirmanda işlədərdi. Fikirləşəndə ki güllər ürəklərinə Hansın onları unutduğunu gətirə bilər, kefi yaman pozulurdu. Bircə dəyirmançının ən yaxın dostu olması fikri ona toxtaqlıq verirdi. Hans həm də tez-tez özünə deyirdi:

– Bir də axı o mənə öz əl arabasını verəcək. Bu isə onun əliaçıq olmasına sübutdur.

Beləliklə, Balaca Hans bütün günü dəyirmançı üçün işləyir və onun dostluq haqqında dediyi dərinmənalı kəlamlarını dəftərçəyə qeyd edirdi. Axşamlarsa, çox çalışqan olduğundan yazdıqlarını oxuyurdu.

Bir axşam Balaca Hans buxarının yanında oturmuşdu. Birdən qapı bərkdən döyüldü. Həmin gecə hava yaman pis idi. Külək elə şiddətlə əsir, evin divarlarına çırpılaraq uğuldayırdı ki, Hans əvvəlcə bu havada kiminsə qapını döyməsinə inanmadı. Lakin qapını ikinci və üçüncü dəfə də möhkəm döyəclədilər.

Balaca Hans öz-özünə:

– Görünür, kimsə qərib adamdır, – deyib tez qapıya yaxınlaşdı.

Qapının kandarında dəyirmançı, bir əlində lampa, o birisində isə böyük bir əsa, dayanmışdı:

O, hövlnak dilləndi:

– Əziz Balaca Hans, mənə böyük bədbəxtlik üz verib. Kiçik oğlum pilləkəndən yıxılıb və möhkəm əzilib. İndi həkim dalınca gedirəm. Ancaq o, yaman uzaqda yaşayır, hava da çox pisdir. Buna görə ağlıma belə bir fikir gəldi ki, həkimin dalınca sən getsən, daha yaxşı olar. Bilirsən ki, əl arabamı sənə verəcəyəm. Ona görə də, təbii ki, bunun əvəzində mənimçün bir şey etməlisən.

Balaca Hans cavabında:

– Əlbəttə, – dedi. – Evimə gəlməyin mənim üçün böyük şərəfdir. Elə bu dəqiqə həkimin dalınca gedərəm. Ancaq lampanı mənə verməli olacaqsan. Gecə çox qaranlıq olduğundan bayırda göz-gözü görmür. Qorxuram xəndəyə düşüm.

Dəyirmançı:

– Məni bağışla, – dedi, – amma bu mənim təzə lampamdır. Ona bir şey olmasından ehtiyat edirəm.

Balaca Hans:

– Yaxşı, eybi yoxdur. Lampasız gedərəm, – deyib böyük xəz paltosunu əyninə geydi, isti qırmızı papağını başına taxdı, şərfini boğazına doladı və yola düzəldi.

Bayırda dəhşətli tufan qopmuşdu. Gecə elə qaranlıqdı ki, Balaca Hans ayağının altını güclə seçirdi. Şiddətli küləksə onu sanki göyə qaldırıb yerə çırpmaq istəyirdi. Uzun sözün qısası, Hans cəsur adam idi. Üç saat yol getdikdən sonra həkimin evinə çatıb qapını döydü.

Həkim başını yataq otağının pəncərəsindən bayıra çıxarıb soruşdu:

– Kimdir?

– Mənəm, Balaca Hans.

– Nə istəyirsən, Balaca Hans?

– Dəyirmançının oğlu pilləkəndən yıxılıb və möhkəm əzilib. Təcili köməyiniz lazımdır.

– Yaxşı, – deyən həkim atını, iri çəkmələrini və lampasını hazır etməyi tapşırdı. Hər şey hazır olandan sonra aşağı endi və dəyirmançının evinə tərəf üz qoydu. Balaca Hans da onun dalınca düşdü.

Tufan getdikcə şiddətlənir, yağış da göydən sel kimi axırdı. Balaca Hans nə getdiyi yolu seçir, nə də atla ayaqlaşa bilirdi. Axırda o, yolu azıb torf bataqlığına düşdü. Çoxlu dərin çalalar olduğundan bura yaman qorxulu yer idi. Zavallı Balaca Hans onların birinin içinə düşüb batdı. Ertəsi gün onun cəsədini bir çoban böyük su gölməçəsinin içindən tapıb Hansın öz daxmasına gətirdi.

Balaca Hansın dəfninə, onu çox istədiklərindən, hamı gəlmişdi. Dəyirmançı isə hamıdan çox canfəşanlıq edirdi.

– Onun ən yaxın dostu olduğum üçün ən yaxşı yer də mənim olmalıdır, – deyərək dəfnə gedən camaatın qabağınca addımlamağa başladı. Əynində uzun, qara əba olan Hyuq dəqiqədə bir gözlərini iri cib yaylığı ilə silirdi.

Dəfn mərasimindən sonra hamı meyxanada rahatca oturub ədviyyatlı çaxırla şirin qoğal yeyəndə dəmirçi dedi:

– Balaca Hansın ölümü, doğrudan da, hamı üçün ağır itkidir.

Bu yerdə dəyirmançı sözə qarışdı:

– Hər halda, mənimçün böyük itkidir. Mən ona, demək olar ki, öz əl arabamı vermişdim. İndi onu-neyləyəcəyimi bilmirəm. Müəyyən səbəblərə görə əl arabası mənim evimdədir, amma elə bərbad vəziyyətdədir ki, onu məndən heç alan da olmaz. Əlbəttə, bundan sonra çalışacağam ki, heç kimə heç nə verməyim. Birinə yaxşılıq edəndə sonra həmişə altını çəkirsən.

Uzunsürən sükutdan sonra susiçovulu dilləndi:

– Yaxşı, bəs sonra?

– Sonrası yoxdur. Əhvalat bitdi, – deyə kətanquşu ona cavab verdi.

Susiçovulu:

– Bəs dəyirmançının axırı nə oldu? – deyə maraqlandı.

Kətanquşu:

– Eh, mən nə bilim. O məni heç maraqlandırmır da.

– Sözlərindən belə çıxır ki, sən heç kimin halına acımırsan.

– Deyəsən, sən əhvalatın əxlaqi nəticəsini başa düşməmisən.

Susiçovulu çığırdı:

– Nəyi başa düşməmişəm?

– Əhvalatın əxlaqi nəticəsini.

– Demək istəyirsən ki, danışdığının əxlaqi nəticəsi də var?

Kətanquşu:

– Əlbəttə, – deyə cavab verdi.

Susiçovulu acıqlı-acıqlı dedi:

– Zənnimcə, sən bunu söhbətə başlamazdan əvvəl deməli idin. Belə etsəydin, sənə heç qulaq da asmazdım. Sözün düzü, mən də tənqidçi kimi öz narazılığımı bildirərdim. Hər halda, mən bunu indi də edə bilərəm.

Bunu deyən susiçovulu hirslə yerə tüpürdü və quyruğunu hərləyib yuvasında gözdən itdi.

Bir az sonra üzə-üzə gəlib çıxan ördək dedi:

– Sən bir buna bax! Ancaq hər halda, onun yaxşı cəhətləri də çoxdur. Özümə gəldikdə isə onu deməliyəm ki, subay görəndə gözlərim yaşarır, çünki mən anayam, məndə analıq hissiyyatı var.

Kətanquşu cavab verdi:

– Deyəsən, söhbətimlə onu dilxor etdim. İş orasındadır ki, mən ona mənası olan əhvalat söylədim.

Ördək:

– Belə şeylər danışmaq həmişə təhlükəlidir!

Ördəyin bu fikri ilə mən də şərikəm.




QEYRİ-ADİ FİŞƏNG


Böyük şənlik idi. Padşahın oğlu evlənirdi. Düz bir il nişanlısının yolunu gözlədikdən sonra, nəhayət, qız gəlib çıxmışdı. Nişanlısı rus şahzadəsi idi. Özü də Finlandiyadan sonrakı yolu altı şimal maralı qoşulmuş kirşədə gəlmişdi. Kirşə qızıldan ququşu şəklində düzəldilmişdi. Balaca şahzadə qız bu böyük qu quşunun qanadları arasında əyləşmişdi. Çiynində ətəyi yer süpürən bahalı sincab dərisindən tikilmiş bürüncək, başında nazik gümüşdən düzəldilmiş kiçicik papaq vardı. Yanaqları isə indiyədək həmişə divarları arasında yaşadığı Qar sarayı kimi dümağ idi. Ona görə də küçələrdən keçən şahzadə qızın ağ çöhrəsini görən camaat: “Bu ki lap ağ qızılgüldür”, – deyə təəccüblənir və onun üstünə eyvanlardan çiçək səpirdilər.

Sarayın darvazaları ağzında qızı şahzadə oğlan gözləyirdi. Onun xumar baxışlı bənövşəyi gözləri və qızılı rəngdə qəşəng saçları vardı. Nişanlısını görən şahzadə oğlan dizinin birini yerə qoyub onun əlindən öpdü. Balaca şahzadə qız nişanlısının:

– Sənin şəklin gözəldi, amma özün şəkildəkindən daha gözəlsən, – sözlərini eşitcək utandığından qıpqırmızı oldu.

Zadəgan nəslindən olub sarayda qulluq edən bir oğlan uşağı – balaca paj bunu görüb yanında dayanan saray əyanına dedi:

– Ağ qızılgül dönüb qırmızı oldu!

Bu hadisəyə bütün saray adamları heyran qalmışdı.

Sonrakı üç gün ərzində bütün saray əyanlarının ağzından “ağ qızılgül, qırmızı qızılgül, qırmızı qızılgül, ağ qızılgül” sözləri yerə düşmədi. Padşah bundan xoşlanıb gənc saray qulluqçusunun maaşının ikiqat artırılmasını əmr etdi. Ömründə maaş almağın nə demək olduğunu bilməyən padşah üçün belə bir əmr vermək adi şeydi. Lakin hamı onun hərəkətini alicənablığına daha bir sübut kimi yozdu. Elə həmin gün saray qəzeti öz səhifələrində bu alicənab hərəkət barədə lazımi şəkildə məlumat verdi.

Üç gündən sonra toy məclisi başlandı. Hər şey olduqca təmtəraqlı və gözəl idi. Əl-ələ tutan bəylə gəlin xırda mirvarilərlə bəzədilmiş al-qırmızı mahud çətirin altında addımlayırdılar. Bundan sonra düz beş saat davam edən saray ziyafəti başlandı. Şahzadələr ziyafət zamanı böyük saray otağının baş tərəfində oturub xalis büllur qabdan şərab içirdilər. Bu qabdan yalnız əsl sevgililər içə bilərdilər. Qaba xain dodağı toxunsa, o bozarar, şəffaflığını itirər, üstü qara ləkələrlə örtülərdi.

Gənc saray qulluqçusu deməyə bu dəfə də söz tapdı:

– Şahzadələrin bir-birini sevməsi tamamilə aydındır. Onların məhəbbəti büllur kimi safdır.

Padşah onun maaşını yenə də ikiqat artırdı. Bundan sonra bütün saray adamları bir ağızdan:

– Bu, böyük alicənablıqdır! – deyə padşaha tərif yağdırdılar.

Ziyafətdən sonra rəqs gecəsi olmalı idi. Bəylə gəlin birgə “Qızılgül rəqsi” adlanan rəqsi ifa etməli idilər. Padşah da ney çalacağına söz vermişdi. Çox pis çalğıçı olmasına baxmayaraq, padşah olduğu üçün heç kim indiyədək cürət edib həqiqəti ona deməmişdi. Sözün doğrusu, o, vur-tut ikicə hava bilirdi. Özü də heç vaxt iki havadan hansını çaldığını dəqiq bilmirdi. Amma bunun bir o qədər də əhəmiyyəti yoxdu. Çünki o nə edirdisə, hamı bir ağızdan:





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/oskar-uayld/hekay-l-r-68289319/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Если текст книги отсутствует, перейдите по ссылке

Возможные причины отсутствия книги:
1. Книга снята с продаж по просьбе правообладателя
2. Книга ещё не поступила в продажу и пока недоступна для чтения